Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ε΄

par lesquels les hautes parties contractantes sont parvenues à faire rentrer s.m. sicilienne dans la possession du royaume de Naples.

3. La clause adoptée dans le protocole de Vienne que le prince Eugène n’entrerait en possession qu’ à la fin de la guerre étant levée par le fait de la paix, les cours mentionnées procéderont immédiatement aux démarches nécessaires pour l’ accomplissement de leurs obligations réciproques à cet égard.

4. Leurs ministres respectifs seront chargés en conséquence de renouveler directement près de la cour de Naples la demande d’ un territoire avec la population admise.

5. Si cette démarche demeurait infructueuse comme les notes du 7 juin dernier, remises au commandeur Ruffo par les princes de Metternich, de Hardenberg et le comte de Nesselrode, l’ occupation militaire d’un district proportionné par les troupes autrichiennes offrant en dernière analyse le seul moyen d’obtenir ce que l’on était en droit d’attendre des dispositions amicales et de la reconnaissance du roi, la cour d’Autriche sera requise en cas de refus de la part de s.m. sicilienne par la Russie et la Prusse, de procéder à l’ occupation en question.

6. M. le prince de Metternich prendra de sa cour les ordres nécessaires à cet égard en réciprocité de ceux que les cabinets de St. Pétersbourg et de Berlin donneront à leurs envoyés près de la cour de Bavière pour les faire agir d’ une manière péremptoire dans l’ affaire des arrangements territoriaux proposés par la cour de Vienne. Ces deux objets sont envisagés comme essentiellement dépendants l’ un de l’ autre, et la Russie déclare formellement que dans aucun cas elle ne saurait les séparer.

7. La déclaration ayant force de convention et qui applique spécialement la garantie des puissances contractantes aux dotations et propriétés particulières du prince Eugène Beauharnais dans les légations et les marches, est également confirmée.

8. Le présent protocole sera expédié et signé en triple pour faire partie des actes diplomatiques et obligatoires de chacune des trois cours.

Στο υπόμνημα του αυτό ο Καποδίστριας, υπογράμμιζε τα κύρια σημεία της συμφωνίας μεταξύ Αυστρίας, Πρωσσίας και Ρωσίας, γύρω από την επίλυση των προβλημάτων που σχετίζονταν με τον πρίγκιπα Ευγένιο Μποαρνέ. Στο κείμενο είχε συνεργαστεί και ο πρίγκιπας Ραζουμόφσκυ.

1. VPR, τομ. Η΄ σ. 587-589.

29

Σύντομο υπόμνημα προς τους πληρεξουσίους της Αυστρίας, Μεγάλης Βρετανίας και Πρωσσίας (Παρίσι 6/18 Νοεμβρ. 1815).1

L’ article IX du traité entre les quatre puissances alliées et s.m. très chrétienne concerne les conventions relatives aux articles non-exécutés du traité de Paris du 30 mai 1814 ainsi qu’aux articles additionnels signés entre la Grande-Bretagne et la France.

Le même acte du 18 mai 1814 stipulé entre la Russie et la France porte aussi un article additionnel relatif aux intérêts du ci-devant duché de Varsovie.

Cet article qui va être renouvelé actuellement entre la Russie et la France dans la même forme et d’après les mêmes principes qui ont réglé sa stipulation en l’ année 1814, ne saurait être assimilé aux conventions mentionnées ci-dessus, ni être conséquemment confirmé par l’ article IX du traité principal.

Les deux conventions embrassent des développements et sanctionnent des garanties que les stipulations de 1814 confiaient à des discussions plus libres et à des arrangements postérieurs.

L’ article destiné maintenant aux affaires polonaises renouvelle presque textuellement celui qui faisait partie du traité de 1814. La copie ci-jointe en offre la preuve la plus irrécusable.

S’il est libre à s.m. l’ empereur de Russie de suivre les principes qu’il a adoptés dans la négociation actuelle au moins pour ce qui regarde les intérêts de ses sujets, il ne paraît pas juste non plus, ni convenable que s.m.i. s’en écarte lorsqu’il s’ agit des intérêts particuliers des sujets de ses alliés.

Dans la persuasion la plus intime que MM. les plénipotentiaires de la Grande-Bretagne, d’Autriche et de Prusse partagent cette opinion, les soussignés se font un devoir de consigner ici deux propositions chacune desquelles offre un mode de conciliation assez conforme aux intérêts réciproques.

La première serait de convertir l’ article IX du traité principal en article additionnel.

La seconde — de le remplacer par un article patent qui porterait en substance:

"Les hautes parties contractantes étant convenues de régler par des articles additionnels tous les objets relatifs aux articles 19 et suivants du traité du 30 mai 1814 ainsi que ceux qui se rapportent aux articles additionnels qui font partie du même traité, declarent que les nouveaux articles additionnels joints au présent acte, auront la même force et valeur que s’ils y étaient textuellement insérés”.

De cette manière chacune des puissances ferait placer dans son traité avec la

France un seul article additionnel; les uns confirmeraient les conventions déjà faites; celui du traité de la Russie se rapporterait à une convention à faire et qui sera le résultat du travail de la commission qui va être installée à Varsovie.

Au cas que ni l’une, ni l’ autre de ces propositions ne réunisse les suffrages de MM. les plénipotentiaires des trois cours alliées, les soussignés pour ne pas retarder ultérieurement la conclusion des actes desquels la France attend un véritable état de paix, déclarent n’ en être pas moins prêts à signer le traité principal y compris l’ article IX et se bornent seulement à demander que la présente note soit insérée au protocole.

Με τη συνεργασία του Ραζουμόφσκυ και πάλι, ο Καποδίστριας προέβαινε σε ορισμένες διευκρινίσεις γύρω από τα άρθρα που αφορούσαν την τελική συνθήκη ειρήνης των Παρισίων. Προτείνονταν σχετικές τροποποιήσεις σε θέματα που αφορούσαν την τελική διατύπωση ορισμένων άρθρων σε σχέση με τη Γαλλία και την Πολωνία.2

1. VPR, τομ. Η σ. 594-595.

2. Εκτενέστατη ανάλυση της δεύτερης συνθήκης ειρήνης των Παρισίων της 20ης Νοεμβρίου 1815, βλ. στου Gagern, Mein antheil an der Politik, τομ. E' Der zweite Pariser Frieden, 1845, passim.

30

Σύντομο υπόμνημα προς τον πρωθυπουργό της Γαλλίας Ρισελιέ (Παρίσι 7/19 Νοεμβρ. 1815).1

Dans un temps où les ministres des différentes cours travaillaient aux arrangements, qui devaient remplir en partie l’ attente des nations, qui avaient de nouveau versé leur sang pour le maintien du trône légitime de France et aux mesures qui offraient la sûreté necessaire pour sa conservation, auissi longtemps que des factions égarées pouvaient encore le menacer, s.m. l’ empereur de toutes les Russies s’ occupait du soin de réunir tous les peuples chrétiens par les liens d’ un échange réciproque de confiance et d’ amitié, afin d’ écarter à jamais toute espèce de division et d’ affermir ainsi la paix sur les bases inébranlables des

moeurs et de la religion. L’ acte qui pose les fondements de cette sainte alliance a été signé entre lui et leurs majestés l’ empereur d’Autriche et le roi de Prusse. Le prince régent d’Angleterre y a également donné son adhésion. S.m.i. croirait cependant n’ avoir rempli qu’une partie de sa noble tâche, si la nation même qui a provoqué toutes les autres, ne participait point aux mêmes avantanges; si elle ne trouvait point dans cette union européenne et chrétienne la preuve irrécusalbe que de la part des souverains alliés tous les ressentiments sont à jamais éteints. Elle y verra également une nouvelle garantie, que l’ oubli du passé, que le coeur paternel du roi a si souvent proclamé en faveur de ses sujets est un acte de volonté, qui doit rassurer les plus timides et ôter tous les moyens aux agitateurs et écarter par là toute espèce de réaction.

C’est dans cet esprit que s. m. l’ empereur de toutes les Russies a voulu que le traité de cette sainte alliance fût communiqué au roi avant de l’ être aux autres puissances avec la demande de l’ accession formelle de s.m. à cet acte. Le titre de très chrétien, qu’ont toujours porté les rois de France, suffit pour faire pressentir l’ accueil que rencontrera un office dont le texte même de la pièce qui lui a servi de motif présente le plus puissant commentaire.

Les soussignés s’ étant acquittés ainsi des ordres de l’ empereur, attendent avec une juste confiance la réponse que M. le duc de Richelieu sera autorisé à leur faire à l’ égard de cette démarche intéressante et solenn elle.

Ils profitent de cette occasion pour avoir l’ honneur de renouveler à s. ex. M. le ministre des affaires étrangères les témoignages de leur haute considération.

Με το σύντομο αυτό υπόμνημα τους προς τον Ρισελιέ, οι Καποδίστριας και Ραζουμόφσκυ ενημέρωναν τον Γάλλο πρωθυπουργό και υπουργό των Εξωτερικών για την υπογραφή της Ιεράς Συμμαχίας2 που αποσκοπούσε αποκλειστικά, κατά τη γνώμη του αυτοκράτορα, στην εξυπηρέτηση της διεθνούς ειρήνης και στην αδελφοσύνη ανάμεσα στους λαούς.

1. VPR, τομ. Η σ. 596-597.

2. Η συνθήκη της Ιεράς Συμμαχίας είχε συνταχθεί από τον ίδιο τον αυτοκράτορα Αλέξανδρο στις 14/26 Σεπτεμβρίου 1815, βλ. αντίγραφο του κειμένου στα Αρχεία της Βιέννης, St. Κ. Verträge, Κ. 5, Fol. 2-5' εκτενέστατη βιβλιογραφία γύρω από το ιστορικό της Ιεράς Συμμαχίας, βλ. στη διδ. μου διατριβή: Η διπλωματική δράσις του Ιωάννου Καποδίστρια υπέρ των Ελλήνων, σ. 60 επ. Ο Καποδίστριας αντιμετώπισε με συμπάθεια το ουμανιστικό περιεχόμενο της συνθήκης αυτής — συμβολαίου —, διατυπώνοντας επιφυλάξεις μόνο για τη μορφή

της. Στη «συμμαχία» αυτή η Βρετανία αρνήθηκε να μετάσχει. Ωστόσο, οι μεθοδεύσεις του Μέττερνιχ οδήγησαν σκόπιμα στην παρερμηνεία του πνεύματος της συνθήκης, βλ. Vi Potiemkine, Histoire de la Diplomatie, τομ. A', 1946, σ. 380, V. Bibi. Metternich, 1936, σ. 169 έπ.

31

Προσωπική επιστολή προς τον υποκόμη Κάστερλυ (Παρίσι 22 Νοεμβρ. 1815).1

Mylord, V.E. m’a fait l’ honneur de m’ adresser deux questions, relativement aux affaires de l’ intérieur de mon pays; l’ une regarde l’ administration judiciaire, l’ autre l’ instruction publique. Pénétré de la plus vive reconnaissance pour l’ intérêt bienveillant que votre gouvernement daigne accorder à ma patrie, j’ ai cru de mon devoir de vous communiquer quelques observations qui, en re-pondant directement auc questions mentionnées cidessus, offrent aussi quelques aperçus qui mériteront peut être l’ attention du comminsaire supérieur chargé de sa mission aux isles Ionniennes.

Il me reste encore un devoir à remplir envers ma patrie, celui de communiquer mes observations sur la situation actuelle des magistrats qui, depuis le mois de mai de l’ année passée, m’ont fait l’ honneur de me charger de ses intérêts. C’est à V.E. que je prendrai la liberté de remettre ma lettre au gouvernement Ionnien et c’est par l’ entremise des agents de Sa Majesté Britannique que je vous prierai, Mylord, de faire parvenir à mes compatriotes cet hommage de mon dévouement.

Agréez, etc.

Ο Καποδίστριας αναφερόταν στις ερωτήσεις που του είχαν υποβληθεί από τη βρετανική κυβέρνηση σχετικά με τη δικαστική διοίκηση (εξουσία) και τη δημόσια εκπαίδευση στην Επτάνησο. Ευχαριστώντας τον Άγγλο υπουργό των Εξωτερικών για το ενδιαφέρον του, υποσχόταν να υποβάλει τις παρατηρήσεις του στον επιτετραμμένο που θα επωμιζόταν την υλοποίηση του βρετανικού προτεκτοράτου.2

1. Βλ. Ε. Rodocanachi, Bonaparte et les Iles Ioniennes σ. 272-273.

2. Στις 5 Νοεμβρίου 1815 υπογράφηκε τελικά στο Παρίσι ανάμεσα στη Ρωσία, την Πρωσσία,

την Αυστρία και την Αγγλία η σχετική με το Επτανησιακό συνθήκη. Συνομολογήθηκε δε ότι τα Επτάνησα με τα «εξαρτήματα» τους τα διαλαμβανόμενα στη σύμβαση της 21ης Μαρτίου 1800 θα συγκροτούσαν το ενιαίο και ανεξάρτητο κράτος «των Ηνωμένων Πολιτειών των Ιονίων Νήσων» κάτω από την άμεση και αποκλειστική προστασία του βασιλιά της Μεγάλης Βρετανίας- βλ. το κείμενο της συνθήκης στα Αρχεία Βιέννης, Pariser Frieden 1815, varia (84) Fol. 3-7, επίσης S. Xenos, East and West a Diplomatie History of the Annexation of the Ionian Islands, 1865, σ. 226 κ.ε., G. Lévy, De la Condition Internationale des Iles Ioniennes, 1901, σ. 58, κ.ε., A. Ιδρωμένου, Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου, 1935, σ. 17 κ.ε., Σ. Βερυκίου, Ιστορία των Ηνωμένων Κρατών των Ιονίων Νήσων, 1964, σ. 92 κ.ε., Ελ. Κούκκου, Ιστορία των Επτανήσων από το 1797 μέχρι την αγγλοκρατία, σ. 203 επ.

32

Επιστολή προς την Επτανησιακή Γερουσία (Παρίσι 22 Νοεμβρ. 1815).1

Messieurs,

Si quelque chose peut adoucir le sort de l’ homme qui vit hors de sa patrie, c’est le bonheur de travailler pour elle et l’ espoir de mériter ses suffrages. Ces sentiments identifiés à celui de mon existence me soutiennent depuis que je ne suis plus parmi vous. Vous avez jugé convenable de les honorer, en me chargeant, par vos lettres du 21 mai 1814, des intérêts de notre pays.

Ma reconnaissance envers vous égale mon zèle et mon dévouement pour l’honneur de notre terre natale, à laquelle se rattachent les souvenirs les plus chers, mes espérances les plus douces et mes devoirs les plus sacrés.

Le Souverain magnanime qui daigne m’ accorder ses bontés, a mis le comble à ses faveurs, en me permettant de remplir vos ordres et d’être en même temps auprès des Cours alliées l’ organe de la bienveillance constante que S.M.I. accorde à notre patrie. Elle a imploré de la justice de ce Monarque le rétablissement de cette existence politique qui a été le prix de ses propres sacrifices et que des événements étrangers lui avaient enlevée. L’ Empereur et ses augustes alliés se plaisent à la lui rendre. Le traité que je m’ empresse de vous transmettre, consacre d’ une manière solennelle, cet acte de justice et de libératilé. Restituer au peuple Ionnien une patrie et ses lois, c’était exercer envers lui un acte de justice. Lui garantir la paisible jousissance de bienfaits si grands, en plaçant lç maintien et les progrès de sa génération politique sous les auspices de la protection britannique, c’était décider de son sort d’ après les intérêts les plus éminens et assurer à son bounheur un avenir très étendu.

Les pièces qui accompagnent le traité vous feront connaître les observations que j’ai pris la liberté de mettre sous les yeux du Ministère Britannique, relativement à l’ état moral de notre patrie, et à tous les bienfaits qu’elle peut espérer de la sollicitude paternelle de sa puissance protectrice, ces observations sont l’ expression la plus franche et la plus sincère de ma conviction. J’ose me flatter qu’elles mériteront votre assentiment. Elles sont le résultat d’épreuves très pénibles et celui d’ une longue expérience. Vous les avez faits vous-même ces épreuves, en vous retraçant avec précision et vérité les événemens qui ont accompagné la première époque de notre existence nationale, en jettant un regard attentif autour de vous, vous partagerez, j’ espère, mes opinions sur les moyens d’ assurer le repos de notre patrie et de coopérer graduellement aux progrès de sa cilivisation. Ceux qui sont offerts à votre zèle par la présente communication sont les meilleurs, parce qu’ils sont les uniques. Une Nation grande et florissante, par ses institutions libérales et par sa puissance, daigne vous guider dans cette belle carrière. Méritez sa confiance et son estime et vous assurerez à vos enfants l’ héritage le plus glorieux.

Honoré de la bienveillance d’une Souverain qui fera par ses vertus, l’ admiration des Siècles, appellé par les devoirs les plus chers à mon coeur, à lui faire l’ hommage de mon zèle et de mon dévouement pour les intérêts de son service, je vous suivrai, Messieurs, de ma pensée et de mes voeux; l’ une ne vous quittera que lorsque les autres seront accomplis, et ils ne le seront que lorsque, de retour dans le sein de notre patrie, je pourrai me rendre à la vie privée et au bonheur domestique.

Agréez, etc.

H συνοδευτική αυτή, της συνθήκης των Παρισίων, επιστολή προς την Επτανησιακή Σύγκλητο, υποδήλωνε τα πατριωτικά αισθήματα του Καποδίστρια απέναντι στους συμπατριώτες του. «Η συνθήκη την οποία επείγομαι να σας διαβιβάσω», έγραφε χαρακτηριστικά, «καθιερώνει με επίσημο τρόπο τις αρχές της δικαιοσύνης και ελευθερίας.... (αφού) παρέχεται και πάλι στον επτανησιακό λαό μια πατρίδα και οι νόμοι της θα πραγματώνουν απέναντι του πράξη δικαιοσύνης... με το να του εγγυώνται την ήρεμη «κάρπωση» τόσων μεγάλων ευεργετημάτων, θέτοντας τη διατήρηση και πρόοδο της πολιτικής του ύπαρξης κάτω από την φροντίδα της βρετανικής προστασίας, αποφασίζοντας για τη μοίρα του με βάση τα πιο εξέχοντα συμφέροντα και εξασφαλίζοντας την ευτυχία του...».

1. Βλ. Ε. Rodocanachi, Bonaparte et les Iles Ionienns, σ. 273-275.

33

Υπόμνημα με παρατηρήσεις πάνω στην Εσωτερική κατάσταση των Ιονίων Νήσων (10/22 Νοεμβρ. 1815;).1

OBSERVATIONS SUR L’ ÉTAT INTÉRIEUR DES ILES IONIENNES

Les sept îles Ioniennes appartenaient à l’ aristocratie vénitienne. Elles sont passées ensuite sous la domination de la démocratie française. En 1800, elles ont été constituées en un État libre et indépendant.

La civilisation actuelle du peuple ionien est donc le résultat de l’ éducation qu’il a reçue sous le Gouvernement vénitien, et des modifications opérées dans son état moral par le régime français, par l’ esprit du siècle et par son élévation à la dignité de peuple libre et indépendant.

Du Gouvernement vénitien

La République de Venise gouvernait les îles Ioniennes par la corruption. Ses représentants étaient choisis dans la classe des nobles vénitiens qui était la plus misérable par son ignorance, et la plus corruptible par son immoralité et par sa misère.

La puissance de ce gouvernement consistait dans Fart perfide de relever les préjugés de la noblesse, et de les mettre en opposition avec les prétentions de la bourgeoisie et les droits légitimes du peuple.

L’ argent que ces représentants amassaient aux dépens des partis qui étaient en conflit moral dans les villes, et en armes dans la campagne, multipliait les ressorts de cette puissance calamiteuse, et rendait systématique la démoralisation du pays.

La politique vénitienne redoutait la supériorité du talent naturel des gens. Elle s’ appliquait à l’ abaisser par l’ ignorance.

Le Sénat de Venise n’a jamais permis qu’on établit des écoles publiques aux sept îles. C’est dans sa capitale, c’est à l’ Université de Padoue que les indigènes de sept îles devaient aller s’instruire; mais par un privilège machiavélique, ils pouvaient obtenir des diplômes en droit et dans toutes les facultés sans être obligés d’ avance de faire un cours régulier aux académies.

Cette espèce de despotisme appliquée à toutes les branches de l’ administration ionienne assujettisait complètement les sommes et les propriétés au pouvoir de la faiblesse et de l’ignorance.

Du Couvemement français

La révolution française arriva aux îles Ioniennes; elle y fut accueillie avec

répugnance. L’ irréligion, l’ immoralité et le despotisme des représentants français firent regretter d’ abord les Vénitiens.

Les formes démocratiques réveillèrent néanmoins un sentiment qui était assoupi, celui de la patrie.

On commença à parler le langage du peuple, qui jusque - là avait été banni de la bonne société. On plaida en grec. Les actes du gouvernement furent écrits dans cette langue. La religion catholique romaine fut tolérée.

Malgré les abus du pouvoir militaire, et les réactions terribles des différents partis, le peuple fut heureux. Il fut délivré des extorsions prétoriennes du gouvernement vénitien.

Une police sévère fit disparaître la guerre civile qui ravageait le pays.

Le peuple sentit donc les avantages d’une administration non vénitienne, et la jeunesse se livra à l’ espoir de l’indépendance. Elle suivit avec ardeur une nouvelle marche dans son éducation. L’esprit du siècle vint à son secours, et au milieu de toutes les exagérations de cette époque révolutionnaire, l’ Italie et la France offrirent aux jeunes gens des sept îles une masse nouvelle de lumières et de connaissances dont ils firent leur profit. Rentrés dans leur patrie, ils se trouvèrent à même de la servir.

Gouvernement ionien

Le gouvernement a été fondé l’année 1800, sous les auspices et par la protection de la Russie et de la Porte ottomane. Cette double intervention donna lieu d’ abord à la division des esprits et des intérêts. Les Turcs ont prétendu se lier avec la noblesse; et les agents russes, sans le vouloir, favorisèrent les inquiétudes démocratiques du peuple. De là les premiers désordres civils; les agents français et ceux des autres puissances en se surveillant réciproquement, et en se disputant quelque influence dans les affaires des îles, donnèrent aux factions un caractère plus prononcé. Chaque île prétendait à une souveraineté absolue, chacune dans son intérieur était troublée par les relations des partis. Fatigués de ces déchirements, les magistrats des îles implorèrent le secours de la Russie.

L’ Emprereur envoya des troupes et un ministrre plénipotentiaire. Depuis lors, les îles jouirent des avantages d’un gouvernement réglé d’après une charte constitutionnelle.

Cette charte présente le tableau le plus véridique de l’ état où se trouvait alors l’ esprit national des sept îles. Elle fait connaître les progrès rapides que les magistrats ioniens avaient faits dans la science du gouvernement. Elle laisse entrevoir tout ce que la nation aurait pu espérer d’eux, si le temps et les leçons de l’ exprérience leur avaient offert les moyens de simplifier leurs idées, et de garantir leurs opérations politiques, et l’ administration de toute influence contraire au bien public.

Observation

Ce degré de perfection dans le caractère moral d’une nation, ou pour mieux dire, dans celui des hommes qui la représentent et la gouvernent, n’est en général que le produit immédiat de l’ éducation, et l’ effet indifférent de cette force qui régit les Etats, et que dans le langage moderne on appelle l’opinion publique.

Dans les îles Ioniennes, l’ opinion publique n’a pas eu le temps de devenir une puissance morale, et l’ éducation des jeunes gens a constamment été l’ effet du hasard et des événements plutôt que le résultat d’un système fondé sur des principes. Mais le hasard tt les événements favorisèrent la tendance naturelle de ce peuple vers l’amélioration de son sort.

Il dépend de la puissance qui daigne lui accorder sa protection de le vouloir.

On osera ici en indiquer le moyen.

Éducation

La pensée a ses domaines, et dans un peuple sensible, spirituel, doué de beaucoup d’ imagination et riche en souvenirs historiques, ces domaines sont la source dans laquelle il faut puiser les moyens de son perfectionnement.

Un système d’ education, pour être applicable avec utilité aux besoins réels et à la situation actuelle des sept îles Ioniennes, parait donc devoir être fondé dans la vue générale de rappeler dans leur sol naturel les sciences et les belles-lettres, et dans le but plus effectif encore de porter graduellement la nation ionienne à un état de civilisation analogue au sort qui lui est réservé,

1° En érigeant pour l’État septinsulaire un seul et grand institut d’instruction publique et nationale;

2° En choisissant de préférence pour cet établissement Pile d’ Ithaque;

3° En liant aux progrès de cet institut plusieurs des dispositions de la nouvelle charte constitutionnelle.

La loi devrait indirectement obliger les propriétaires ayant droit à la représentation nationale, ainsi qu’au gouvernement, de donner des élèves à l’institut d’ instruction nationale.

La loi devrait, en second lieu faire participer gratuitement aux bienfaits de cet institut, un nombre proportionnel d’élèves tirés de la classe la moins riche de la bourgeoisie et du peuple.

Si, par une exécution sévére de ces lois, on enferme dans le même établissement d’ institution nationale un nombre déterminé de jeunes gens appartenant aux sept îles et aux différents classes mentionnées, les partis qui divisent chacune des îles, et la jalousie qui existe entre elles, disparaîtront au bout de quelques années.

Toute la famille ionienne prendra un même caractère moral. Les sept peuples n’ en formeront plus qu’un seul, et nulle cause étrangère aux véritables

intérêts de ce pays ne pourra désormais troubler son repos, ou rendre problématique sa prospérité.

Cette considération prouve l’ avantage politique de l’unité et de la centralisation de cet établissement d’ instruction publique. Cet avantage cependant ne saurait être senti d’abord par la totalité des habitants des sept îles. Il est très-rare qu’un malade apprécie le remède auquel il doit sa guérison, et souvent son existence.

Cependant, plutôt que d’imposer sévèrement aux sept îles l’ institut dont il s’agit, serait-il peut-être plus convenable de le leur faire adopter, en mettant en jeu à cet effet les ressorts puissants de l’ intérêt et de l’ honneur national.

Si la nouvelle charte constitutionnelle déclare que les actes de l’ administration publique doivent être rédigés en grec, et que ceux qui se ràpportent à la puissnce protectrice doivent nécessairement être traduits en anglais, si c’est dans l’ instritut seul que ces deux langues sont enseignées d’après les méthodes scientifiques (ignorées encore dans les îles), nul doute que les pères de famille, ambitionnant l’ honneur et l’ avantage de servir la patrie, n’ envoient leurs enfants plutôt à l’ institut d’ Ithaque, qu’en Italie ou en Allemagne.

L’intérêt et l’honneur national seront de même flattés, si cet institut offre de grands moyens à l’ instruction, si les instituteurs pour la religion, la langue et la littérature nationales, sont choisis parmi les Grecs qui, à juste titre, jouissent d’une grande considération dans la république des lettres et des sciences; si, dès sa formation, cet établissement est doté d’une bibliothèque, d’une imprimerie, d’un cabinet de physique expérimentale, si enfin des professeurs habiles offrent, sur le sol natal, à la jeunesse grecque, l’instruction qu’elle va chercher avec avidité aux académies étrangères.

Les sept îles ne sauraient au premier abord pourvoir aux fonds nécessaires à l’ établissement dont il est question. C’est à la puissance protectrice de venir à leur secours. Elle en recueillera une belle récompense, qui est portée par son caractère, et par une suite d’événements à jouir d’ une existence politique.

Du Gouvernement des îles

Les résultats bienfaisants de cette institution ne peuvent améliorer considérablement l’ administration publique, que dans l’ espace de quelques années.

Cependant, jusqu’à cette époque, un gouvernement national doit exister. C’est de ce gouvernement que le peuple réclamera l’ ordre public, l’ administration de la justice, les progrès de l’ agriculture, du commerce, de l’ industrie et des arts.

Au lieu de tracer ici l’ organisation de ce gouvernement, on se bornera à indiquer quelques principes d’ après lesquels on composera facilement une

administration convenable aux intérêts des États-Unis des îles Ioniennes, et conforme à l’ esprit du traité qui vient de leur rendre la liberté civile, et l’ indépendance politique.

Ces principes n’ auront donc trait qu’aux rapports qui vont être établis entre le puissance protectrice et la nation protégée, afin de donner à la législation et au gouvernement de cette nation une marche régulière et suivie.

La puissance protectrice, en daignant accorder une sollicitude paternelle à la legislation et au gouvernement des sept îles, ne devrait permettre, dans aucun cas, à ses agents, de prendre une part immédiate à la confection des lois, ou à l’ administration du pays.

L’ exercice formel de ces droits détruirait le prestige de l’ existence nationale des îles, blesserait l’ amour-propre de ses habitants, priverait la cause générale de la coopération des hommes les plus distingués, ferait tomber la responsabilité de l’ administration sur les administrateurs étrangers. Les individus les plus avides d’avantages éphémères (et chaque pays a les siens) en feraient leur profit exclusif au détriment de leur patrie et de la gloire de la puissance protectrice.

La législation et le gouvernement des îles étant exclusivement confiés aux indigènes, la puissance protectrice doit pouvoir s’ assurer d’une manière réelle et positive que les législateurs et les gouverneurs n’ aient d’ autre but et d’autre intention, en exerçant les fonctions de leurs places, que de consolider la prospérité de leur patrie.

La puissance protectrice peut exercer cette influence bienfaisante,

1° En dirigeant l’ assemblée législative dans ses opérations;

2° En acceptant d’ elle le droit de nommer aux places principales de l’ administration générale de laquelle dépendront l’ administration particulière de chaque île, et les tribunaux judiciaires.

En composant cette administration générale ou pouvoir exécutif des magistrats les plus accrédités dans le pays, en les choisissant parmi ceux qui peuvent le plus mériter la confiance publique et celle de la puissance protectrice; en les entourant de la considération nécessaire, la puissance protectrice exercera par leur entremise une influence salutaire sur toutes les branches de l’ administration, sans blesser aucun égard, et favorisera ainsi les progrès de l’ esprit public.

Les tribunaux judiciaires sont ceux sur lesquels il importe le plus de porter l’ action d’une surveillance suivie. La puissance protectrice ne saurait de faire directement. Par l’ entremise du pouvoir exécutif, elle connaîtra aisément les abus qui peuvent avoir lieu, et elle jugera les mesures par lesquelles on pourra améliorer graduellement cette branche importante de l’ administration. Elle est encore enveloppée des ténèbres dont la couvraient la malice et la corruption vénitiennes. Dissiper ces ténèbres d’une seul trait, c’est vouloir l’impossible; les

faire disparaître par une force inconstitutionnelle, ce serait encore manquer le but et provonquer de grands inconvénients.

Conclusion

Les observations consignées dans ce Mémoire sont tirées de l’ expérience, et dictées par des intentions pures, ainsi que par le désir le plus ardent de faire prospérer la civilisation des États Ioniens.

Elles déplairont peut-être à la vanité de quelque individu des Sept-Iles. Elles rencontreront néanmoins le suffrage général, parce que le peuple n’ écoute et n’ aime que la voix de la vérité.

Ce n’ est que par elle que le bien peut se faire; que cette voix donc soit accueillie avec bienveillance par la cour protectrice.

Les agents n’ont pu et ne pourront dés longtemps se passer des hommes influents du pays. Les agents ont été entourés jusqu’ici d’ individus qui ne représentent pas la généralité, mais bien une partie, c’est-â-dire, celui qui n’ était point suspect par ses anciens rapports avec la Russie et avec la France.

Une transaction politique décide irrévocablement du sort des îles. Ce qui a été semble ne devoir plus être. Tous les rapports anciens, toutes les inclinationa politiques doivent se confondre. C’est la Grande-Bretagne seule qui protège les États-Unis des îles Ioniennes; c’est à elle seule que les îles Ioniennes doivent attendre leur sécurité extérieure, leur tranquillité et leur bonheur intérieur.

Cette vérité sera sentie et appréciée par les habitants des Sept-Iles; et dès lors, le Commissaire suprême de la puissance protectrice trouvera indistinctement dans tous les citoyens des États Ioniens le même zélé pour les intérêts de leur patrie, le même dévouement à la cour qui lui accorde sa puissante protection.

«Τα Επτάνησα ανήκαν στη Βενετική αριστοκρατία. Κατόπι περιήλθαν στην κυριότητα της Γαλλικής Δημοκρατίας. Το 1800 δε αποκαταστάθηκαν σε κράτος ελεύθερο και ανεξάρτητο. Ο σύγχρονος πολιτισμός του Επτανησιακού λαού είναι το αποτέλεσμα της ανατροφής που δέχθηκε κάτω από τη βενετική κυβέρνηση και των μεταβολών που ενεργήθηκαν στην ηθική του κατάσταση από το γαλλικό καθεστώς, από το πνεύμα του αιώνα μας και από την εξύψωση του στο αξίωμα ελεύθερου και ανεξάρτητου λαού.

Περί της βενετικής διακυβέρνησης

Η Βενετική πολιτεία κυβερνούσε τα Επτάνησα με το «σύστημα» της διαφθοράς. Οι αντιπρόσωποι της εκλέγονταν από την τάξη των Βενετών αρχόντων, που ήταν η περισσότερο άθλια εξαιτίας της αμάθειας της και η

περισσότερο διεφθαρμένη εξαιτίας της ανηθικότητας και ελεεινότητας της. Η δύναμη της κυβέρνησης αυτής συνίστατο στην επίβουλη «τέχνη» να υποθάλπει τις προκαταλήψεις των ευγενών και να τις θέτει σε αντιπαράθεση προς τις αξιώσεις της αστικής τάξης και των νόμιμων δικαιωμάτων του λαού.

Τα χρήματα, που οι αντιπρόσωποι αυτοί συσσώρευαν σε βάρος των κομμάτων τα οποία βρίσκονταν σε ηθική διαμάχη στις πόλεις και συμπλέκονταν στην ύπαιθρο, πολλαπλασίαζαν τα ελατήρια αυτής της ολέθριας δύναμης και καθιστούσαν συστηματική τη διαφθορά του τόπου. Η πολιτεία της Βενετίας φοβούνταν την ανωτερότητα του φυσικού χαρίσματος των ατόμων. Προσπαθούσε να το καταβάλει με την αμάθεια. Η βενετική Γερουσία δεν επέτρεψε ποτέ τη σύσταση δημόσιων σχολείων στα Επτάνησα. Οι Επτανήσιοι όφειλαν να πηγαίνουν στην πρωτεύουσα της, στο Πανεπιστήμιο της Πάδουας για να μορφωθούν αλλά μέσα από ένα μακιαβελλικό προνόμιο μπορούσαν να αποκτήσουν διπλώματα της επιστήμης του Δικαίου και σε όλες τις Σχολές δίχως να είναι υποχρεωμένοι να διατρέξουν προηγούμενα κανονικές σπουδές στις ακαδημίες. Αυτό το είδος του δεσποτισμού εφαρμοζόμενο σε όλους τους κλάδους της κυβερνητικής διαχείρισης καθυπέβαλε ανθρώπους και περιουσίες στην εξουσία της αδυναμίας και της άγνοιας.

Περί της γαλλικής διακυβέρνησης

Η γαλλική επανάσταση προσέγγισε στα Επτάνησα- έγινε δεκτή με απέχθεια. Η αθρησκεία, η ανηθικότητα και ο δεσποτισμός των Γάλλων αντιπροσώπων έκαμαν τους νησιώτες να επιθυμούν, καταρχή, ακόμη τους Βενετούς. Οι δημοκρατικές «φόρμες» ξύπνησαν παρ’ όλα αυτά ένα αποκοιμισμένο συναίσθημα, εκείνο της πατρίδας. Άρχισε να μιλιέται η γλώσσα του λαού. Πού μέχρι τότε ήταν αποκηρυγμένη από την καλή κοινωνία. Συζητούσαν στα ελληνικά. Οι πράξεις της κυβέρνησης γράφονταν σ’ αυτή τη γλώσσα. Η ρωμαιοκαθολική θρησκεία έγινε ανεκτή.

Παρά τις υπερβάσεις της στρατιωτικής εξουσίας και τις τρομερές αντιδράσεις των αντιφρονούντων κομμάτων, ο λαός κατέστη ευτυχής. Απελευθερώθηκε από τους πραιτωτιανούς εκβιασμούς της βενετικής διοίκησης. Η αυστηρή αστυνόμευση εξαφάνισε τον εμφύλιο πόλεμο που ερήμωνε τη χώρα. Ο λαός συναισθάνθηκε λοιπόν τα πλεονεκτήματα μιας (νέας) μη βενετικής διοίκησης και η νεολαία αποδόθηκε στην ελπίδα της ανεξαρτησίας. Ακολούθησε με τόλμη μια καινούρια πορεία τη μόρφωση της. Το πνεύμα του αιώνα την προσέτρεξε και στο μέσο όλων των υπερβολών αυτής της επαναστατικής εποχής, η Ιταλία και η Γαλλία πρόσφεραν στους νέους της Επτανήσου ένα νέο άθροισμα φωτισμού και γνώσεων από το οποίο επωφελήθηκαν. Επανερχόμενοι δε στην πατρίδα τους αναδείχθηκαν ικανοί να την υπηρετήσουν.

Επτανησιακή διακυβέρνηση

Η διακυβέρνηση αυτή θεμελιώθηκε το 1800 κάτω από την εύνοια και την προστασία της Ρωσίας και της οθωμανικής Πύλης. Η διπλή αυτή παρέμβαση γέννησε από την αρχή διαίρεση πνεύματος και συμφερόντων. Οι Τούρκοι είχαν την αξίωση της επικοινωνίας με την τάξη των ευγενών και οι Ρώσοι διπλωματικοί πληρεξούσιοι περιέθαλπαν, ακούσια, τις δημοκρατικές ανησυχίες του λαού. Εξαιτίας τούτων, ξέσπασαν οι πρώτες εμφύλιες ταραχές· οι Γάλλοι διπλωματικοί εκπρόσωποι και εκείνοι των λοιπών Δυνάμεων, αλληλοϋποβλέποντας ο ένας τον άλλο, και διεκδικώντας κάποια επιρροή στις υποθέσεις των Νησιών, έδωσαν στις φατρίες ένα εντονότερο (πιο έκδηλο) χαρακτήρα. Κάθε νησί διεκδικούσε απόλυτη κυριαρχία, καθένα ταρασσόταν στο εσωτερικό του από τις αντιδράσεις των κομμάτων. Απαυδισμένες από τους σπαραγμούς αυτούς, οι αρχές των Νησιών έκαμαν έκκληση για συνδρομή από τη Ρωσία.

Ο αυτοκράτορας έστειλε στρατεύματα και έναν πληρεξούσιο υπουργό. Από τη στιγμή εκείνη τα Νησιά απήλαυσαν τα πλεονεκτήματα μιας συνταγματικής διακυβέρνησης. Ο συνταγματικός αυτός χάρτης επαληθεύει παραστατικά την εικόνα της κατάστασης στην οποία βρισκόταν τότε το εθνικό φρόνημα στα Επτάνησα. Γνωστοποιεί τις ταχείες προόδους που είχαν κομίσει στην επιστήμη της διακυβέρνησης οι ηγέτες της Επτανήσου. Αφήνει να διαφανούν όλα όσα θα μπορούσε να προσδοκά το έθνος απ’ αυτούς, αν ο χρόνος και τα μαθήματα της εμπειρίας τους είχαν προσφέρει τα μέσα να απλοποιήσουν τις ιδέες τους και να εξασφαλίσουν τις πολιτικές δοξασίες και τη δημόσια διαχείριση από κάθε επιρροή ενάντια στο δημόσιο καλό.

Παρατήρηση

Αυτός ο βαθμός τελειότητας στον ηθικό χαρακτήρα ενός έθνους, η καλύτερα, σ’ εκείνο των ατόμων που το αντιπροσωπεύουν και το κυβερνούν, δεν είναι γενικότερα παρά το άμεσο προϊόν της μόρφωσης και το άμεσο αποτέλεσμα εκείνης της δύναμης που κατευθύνει τα κράτη και που στη σύγχρονη γλώσσα αποκαλείται δημόσια κοινή γνώμη. Στα Επτάνησα η δημόσια γνώμη δεν είχε το χρόνο να καταστεί ηθική δύναμη και η εκπαίδευση των νέων υπήρξε το σταθερό αποτέλεσμα της τύχης και των γεγονότων περισσότερο παρά το επακόλουθο συστήματος θεμελιωμένου σε αρχές. Αλλά η τύχη και τα γεγονότα ευνόησαν τη φυσική ροπή αυτού του λαού για τη βελτίωση της μοίρας του. Εξαρτάται από τη δύναμη, που καταδέχεται να του παρέχει την προστασία της, να το θελήσει. Θ’ αποτολμήσω να καταδείξω εδώ τούτα τα μέσα.

Εκπαίδευση

Ο νους έχει τη δικαιοδοσία του και σ’ ένα λαό ευαίσθητο, πνευματώδη,

προικισμένο με μεγάλη φαντασία και πλούσιο σε ιστορικές εμπειρίες, η «δικαιοδοσία» αυτή αποτελεί την πηγή από την οποία πρέπει να αντληθούν τα μέσα της τελειοποίησης του. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα φαίνεται λοιπόν ότι, για να εφαρμοστεί με χρήσιμο τρόπο κατά τις πραγματικές ανάγκες στην παρούσα κατάσταση της Επτανήσου, οφείλει να είναι θεμελιωμένο εις όσα γενικά αφορούν στην επάνοδο επί της γενέθλιας γης των επιστημών και της φιλολογίας κι ακόμη στον αποτελεσματικότερο σκοπό, να οδηγήσει βαθμιαία το Ιόνιο έθνος σε τέτοια πολιτιστική κατάσταση, αντίστοιχη στην τύχη που του επιφυλάσσεται,

1 Ανεγείροντας στο κράτος της Επτανήσου ένα μοναδικό και μεγάλο ίδρυμα δημόσιας και εθνικής εκπαίδευσης·

2. Επιλέγοντας κατά προτίμηση το νησί της Ιθάκης για την εγκατάσταση του Ιδρύματος αυτού·

3. Εναρμονίζοντας πολλές από τις διατάξεις του νέου συνταγματικού χάρτη με τις προόδους αυτού του Ιδρύματος.

Ο νόμος οφείλει ταυτόχρονα να καταστήσει συμμέτοχους των ευεργημάτων αυτού του Ιδρύματος, δωρεάν, έναν αριθμό καθορισμένο και ανάλογο από μαθητές, προερχόμενους από τη λιγότερο εύπορη τάξη της αστικής μερίδας καθώς και των λαϊκών τάξεων. Αν η αυστηρή εφαρμογή των νόμων περιλάβει στο ίδιο αυτό εθνικό Ίδρυμα ορισμένο αριθμό νέων Επτανήσιων που ανήκουν σε διάφορες τάξεις πολιτών, οι φατρίες που διαιρούν το καθένα από τα Νησιά και ο αμοιβαίος φθόνος θα εξαλειφθούν μέσα σε λίγα χρόνια. Ολόκληρη δε η επτανησιακή οικογένεια θα προσλάβει τον ίδιο ηθικό χαρακτήρα. Οι λαοί της Επτανήσου δεν θα απαρτίζουν πια παρά μία ενότητα και καμμιά αιτία ξένη προς τα αληθή συμφέροντα αυτού του τόπου δεν θα μπορεί στο εξής να διαταράξει την ηρεμία του ή να καταστήσει προβληματική την ευδαιμονία του.

Η θεώρηση αυτή αποδεικνύει το πολιτικό πλεονέκτημα της ενότητας και της διοικητικής συγκέντρωσης του εκπαιδευτικού αυτού Ιδρύματος. Παρ’ όλα αυτά, το πλεονέκτημα αυτό δεν είναι δυνατό να συνειδητοποιήσουν όλοι οι κάτοικοι της Επτανήσου. Πολύ σπάνια ένας ασθενής εκτιμά το γιατρικό στο οποίο οφείλει τη θεραπεία του και συχνά τη ζωή του.

Ωστόσο, αντί να επιβάλουμε με αυστηρότητα στα Επτάνησα το περί «ου ο λόγος» Ίδρυμα, θα ήταν μάλλον περισσότερο πρόσφορο να συντελέσουμε στην υιοθέτηση του, υποκινώντας επιτήδεια, προς αυτό το σκοπό, τα ισχυρά ερείσματα του συμφέροντος και της εθνικής τιμής. Εφόσον ο νέος συνταγματικός χάρτης διακηρύξει ότι οι πράξεις της δημόσιας διοίκησης οφείλουν να είναι συνταγμένες στην ελληνική γλώσσα κι ακόμη ότι εκείνες που αναφέρονται στην προστάτιδα Δύναμη οφείλουν απαραίτητα να έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά· εφόσον στο Ίδρυμα διδάσκονται οι δύο αυτές γλώσσες σύμφωνα με τις επιστημονικές μεθόδους (που είναι άγνωστες ακόμη στα Νησιά), δεν υφίσταται

καμιά αμφιβολία ότι οι επικεφαλής των οικογενειών, που φιλοδοξούν να έχουν το προνόμιο και την τιμή να υπηρετήσουν την πατρίδα, θα στέλνουν τα παιδιά τους στο Εκπαιδευτήριο της Ιθάκης, αντί της Ιταλίας ή της Γερμανίας.

Το συμφέρον και η εθνική φιλοτιμία θα υποκινηθούν εξίσου, εφόσον το Εκπαιδευτήριο προικιστεί με όλα τα μέσα της προαγωγής της παιδείας, εφόσον διδάσκαλοι που διακρίνονται στη διδασκαλία των Θρησκευτικών, της λογοτεχνίας και φιλολογίας, επιλεγούν ανάμεσα στους Έλληνες οι οποίοι δίκαια απολαμβάνουν μεγάλης υπόληψης στον κόσμο των γραμμάτων και των επιστημών εφόσον από την αρχή της θεμελίωσης του το Ίδρυμα προικιστεί με βιβλιοθήκη, με τυπογραφείο, με εργαστήριο πειραματικής φυσικής, εφόσον, τέλος, καθηγητές ικανοί να προσφέρουν στη γενέτειρα γη στην ελληνική νεολαία, την εκπαίδευση που αναζητά με απληστία στις ακαδημίες των ξένων χωρών. Τα Επτάνησα δεν θα μπορέσουν από την αρχή να χορηγήσουν τα απαραίτητα κεφάλαια που απαιτούνται για τη θεμελίωση του Ιδρύματος. Η προστάτιδα Δύναμη οφείλει να τα συνδράμει. Έτσι, θ’ απολαύσει ωραία ανταμοιβή, τακτοποιώντας αμετάκλητα τις προόδους ενός έθνους, που είναι προσδιορισμένο από το φυσικό του χαρακτήρα και τη συνέχεια των γεγονότων ν’ απολαύσει πολιτική ύπαρξη.

Περί της διακυβέρνησης των Νήσων

Τα ευνοϊκά επακόλουθα αυτού του θεσμού δεν είναι δυνατό να συντελέσουν στη βελτίωση της δημόσιας διαχείρισης, παρά σε διάστημα ορισμένων ετών. Ωστόσο, μέχρι την εποχή αυτή είναι αναγκαίο να υπάρξει μια εθνική κυβέρνηση. Από την κυβέρνηση αυτή, ο λαός θ’ απαιτήσει δημόσια τάξη, απονομή δικαιοσύνης, προόδους στη γεωργία, στο εμπόριο, στη βιομηχανία και στις τέχνες. Αντί να διαγράψουμε εδώ τον χαρακτήρα αυτής της κυβέρνησης, θ’ αρκεστούμε στο να υποδείξουμε μερικές αρχές σύμφωνα με τις οποίες θα είναι ευχερές να συνταχθεί διοίκηση αρμόζουσα στα συμφέροντα της Επτανήσου και σύμφωνη προς το πνεύμα της συνθήκης που της απέδωσε μόλις την πολιτική της ελευθερία και ανεξαρτησία.

Οι αρχές αυτές δεν θα αναφέρονται παρά μόνο στις σχέσεις που θα εγκαθιδρυθούν ανάμεσα στην προστάτιδα Δύναμη και στο προστατευόμενο έθνος, προκειμένου να προσδώσουν στη νομολογία και στην κυβέρνηση πορεία κανονική και συνεχή. Η προστάτιδα Δύναμη «καταδεχόμενη» να παραχωρεί πατρική επαγρύπνηση και μέριμνα στη νομοθεσία και στη διακυβέρνηση της Επτανήσου, δεν θα πρέπει να επιτρέπει στους αντιπροσώπους της, σε καμιά περίπτωση, να πάρουν ενεργό μέρος στη σύνταξη των νόμων η στην διακυβέρνηση της χώρας.

Η επίσημη εξάσκηση αυτών των δικαιωμάτων θα εξάλειφε το γόητρο της εθνικής ύπαρξης των Νησιών, θα πλήγωνε το φιλότιμο των κατοίκων τους, θα

στερούσε τα δημόσια συμφέροντα από τη σύμπραξη των πιο διακεκριμένων προσώπων, θα επέρριπτε την όλη ευθύνη της διακυβέρνησης πάνω σε ξένους «διαχειριστές». Υποκείμενα με ακόρεστη απληστία (και κάθε τόπος διαθέτει τα δικά του) θα επωφελούνταν εξαιρετικά σε βάρος της πατρίδας τους και της δόξας της προστάτιδας Δύναμης.

Επειδή η νομοθεσία και η διακυβέρνηση των Νησιών θ’ ανατεθούν αποκλειστικά στους ιθαγενείς (Επτανήσιους), η προστάτιδα Δύναμη οφείλει να είναι σε θέση να βεβαιωθεί με ασφαλή και θετικό τρόπο ότι οι νομοθέτες και οι κυβερνήτες δεν έχουν άλλο στόχο η πρόθεση, κατά την άσκηση των λειτουργημάτων τους, από την εξασφάλιση και στερέωση της εθνικής ευδαιμονίας.

Η προστάτιδα Δύναμη μπορεί να εξασκήσει την ευεργετική αυτή επιρροή,

1. Εποπτεύοντας τη νομοθετική συνέλευση στις εργασίες της·

2. Δεχόμενη από αυτή το δικαίωμα να ονοματίζει στις κύριες θέσεις της γενικής διοίκησης, από την οποία θα εξαρτώνται οι τοπικές διοικήσεις του κάθε νησιού και τα δικαστήρια. Συνθέτοντας τη γενική αυτή διοίκηση η εκτελεστική αρχή από τις περισσότερο διακεκριμένες προσωπικότητες του τόπου, επιλέγοντας τους ανάμεσα σ’ αυτούς που είναι σε θέση να καταστούν άξιοι της δημόσιας εμπιστοσύνης και από τους ιθαγενείς και από εκείνους της προστάτιδας Δύναμης· περιβάλλοντας τους με την απαραίτητη υπόληψη, η προστάτιδα Δύναμη θα ασκήσει με τη μεσολάβηση τους σωτήρια επίδραση σε όλους τους κλάδους της διοίκησης, χωρίς να φεισθεί καμιάς τιμής, ευνοώντας μ’ αυτό τον τρόπο τις προόδους του δημοσίου πνεύματος.

Τα δικαστήρια προπαντός είναι εκείνα τα οποία προσφέρονται για μια ενεργότερη και διαρκή επιτήρηση. Η προστάτιδα Δύναμη (όμως) δεν θα μπορούσε να το πράξει απευθείας. Με τη διαμεσολάβηση της εκτελεστικής εξουσίας, θα γνωρίσει ευχερέστερα τις παραβάσεις που ενδέχεται να διαπραχτούν και θα κρίνει για τα μέτρα με τα οποία θα είναι δυνατή η βαθμιαία βελτίωση του σημαντικού αυτού κλάδου της διοίκησης. Βρίσκεται ακόμη στο σκοτάδι με το οποίο την κάλυπταν μέχρι τώρα η βενετική πανουργία και διαφθορά. Αλλά το να εξαλειφθούν αυτά τα σκοτάδια με ένα μόνο χτύπημα, είναι κάτι το αδύνατο· η εξάλειψη τους πάλι μέσα από μια αντισυνταγματική δύναμη θα μας απομάκρυνε από το στόχο και θα προκαλούσε μεγάλα άτοπα.

Συμπέρασμα

Οι παρατηρήσεις που διατυπώθηκαν στο υπόμνημα αυτό, είναι προϊόν εμπειρίας και έχουν υπαγορευθεί από ξεκάθαρες προθέσεις καθώς και από την πιο σφοδρή επιθυμία συμβολής στο να ευδοκιμήσει ο εκπολιτισμός των Ιόνιων κρατών. Ίσως δυσαρεστήσουν την κενοδοξία ορισμένων προσώπων στα Επτάνησα. Αλλά παρ’ όλα αυτά θα τύχουν της γενικότερης επιδοκιμασίας, γιατί ο λαός δεν αισθάνεται και δεν ακούει παρά μόνο τη φωνή της αλήθειας.

Μόνη αυτή μπορεί να οδηγήσει στο καλό· ας γίνει λοιπόν δεκτή με ευμένεια η φωνή αυτή από την προστάτιδα Δύναμη. Οι (Βρετανοί) επιτετραμμένοι δεν κατάφεραν και δεν θα κατορθώσουν επί πολύ να μην έχουν ανάγκη (των υπηρεσιών) των ατόμων που ασκούν επιρροή στον τόπο. Οι επιτετραμμένοι περιστοιχίστηκαν μέχρι σήμερα από άτομα που δεν αντιπροσωπεύουν το σύνολο αλλά μόνο μια μερίδα, εκείνη δηλαδή που δεν ήταν διόλου ύποπτη λόγω των παλαιότερων σχέσεων της με τη Ρωσία και τη Γαλλία.

Μια (νέα) πολιτική συνθήκη αποφασίζει αμετάκλητα για την τύχη των Νησιών. Αυτό που υπήρξε φαίνεται ότι δεν πρέπει να υφίσταται πια Όλες οι παλιότερες σχέσεις, όλες οι πολιτικές τάσεις πρέπει να εξισορροπηθούν. Μόνη η Μεγάλη Βρετανία προστατεύει τώρα το Ενωμένο Επτανησιακό Κράτος· σ’ αυτή θα πρέπει ν’ απευθύνονται όλες οι εύχές· μόνο από αυτή τα Επτάνησα θα πρέπει να προσδοκούν την εξωτερική τους ασφάλεια, την ησυχία τους και την εσωτερική τους ευημερία. Την πραγματικότητα αυτή θα αισθανθούν και θα εκτιμήσουν όλοι οι Επτανήσιοι· και από τη στιγμή εκείνη, ο ανώτατος επιτετραμμένος της προστάτιδας Δύναμης θα βρει αδιάκριτα σε όλους τους υπηκόους των Ιονίων Κρατών τον ίδιο ζήλο για τα συμφέροντα της πατρίδας τους, την ίδια αφοσίωση στην αυλή που της παρέχει την ισχυρή προστασία της».

1. Βλ. A. Papadopoulos-Vrétos. Mémoires biographiques-historiques sur le Président de la Grèce le comte Jean Capodistrias, τομ. A', 1837, σ. 167-180. Επεξηγήσεις και σχόλια σχετικά με το υπόμνημα αυτό βλ. στου Ζ Τσιρπανλή. Υπομνήματα και εκθέσεις του Ιωάννη Καποδίστρια, ό.π. σ. 115. Πρβλ. P. Kennedy-Grimsted, Capodistrias and a "New Order” for Restoration Europe: The "liberal Ideas” of a Russian Foreign Minister, 1814-1822, Journal of Modern Histοry, τομ. 40, 1968, σ. 175 υποσ. 27, 184, υποσ. 57, C. M. Woodhouse, Capodistria, The Founder of Greek Independence, 1973, σ. 144-145. Τέλος, βλ., VPR, τομ. Θ΄ σ. 8 κ.ε.

34

Επιστολή προς τον βαρώνο φομ Στάϊν (Βιέννη 16/28 Δεκ. 1815).1

Je ne saurais quitter Vienne et continuer mon voyage pour St. Pétersbourg sans me rapeller au souvenir de Votre Excellence et lui témoigner les regrets bien

vifs que j’ éprouve de n’ avoir pu arranger mon voyage de manière à ce qu’il me fut donné (?) d’ avoir l’ honneur de vous revoir à Francfort. J’ ai dû préférer la roûte de la Suisse et celle de Munich et de Vienne, à l’ effet de soigner des intérêts particuliers auxquels j’attache un grand prix. Tels sont les progrès de notre société des Amis des Muses, et l’ application du système d’éducation de notre ami Fellenberg, que je persiste à vouloir naturaliser dans mon pays et dans la Grèce. Mon projet est de fonder chez Fellenberg une petite colonie d’ élèves tirés de toutes les classes et de tous les cantons des Sept Isles. Ce plan est réglé... — La généralisation de ce système sur toute la Grèce demande des moyens pécuniaires qui outrepassent la bonne volonté d’un seul ou de quelques individus. C’est à ce titre, que je me suis occupé de la souscription instituée à Vienne l’ année passée, et à laquelle Votre Excellence a daigné prendre une part aussi bienfaisante. — Il s’ agit de maintenir en plein vigueur ce qui a été arrêté et d’étendre autant que possible le nombre des souscripteurs. — Le comptoire de la société est établi à Munich — il est confié à Monsieur Baader. Ce digne et excellent homme s’est occupé et s’ occupe de cette affaire avec une amour et un empressement qui mérite l’ estime et impose la reconnaissance à tout homme du bien. — J’ai travaillé à mettre de l’ ordre à cette partie de mes devoirs... C’est de Pétersbourg que je prendrai la liberté de vous communiquer le résultat de mon travail et que je vous prierai, Monsieur le Baron, de nous accorder votre protection et votre bienveillante sollicitude.

Après avoir épuissé... toutes les resources de la dialectique la plus patiente et la plus laborieuse à Paris, mon âme avait besoin de se reposer un instant. Elle a trouvé ce repos chez Fellenberg, à Munich auprès de M. Baader, ici au milieu des peu des Grecs qui ne peuvent trouver de bonheur que dans l’espoir d’améliorer le sort de leurs compatriotes.

J’ai dû longtemps batailler pour les persuader que ce meilleur sort ne doit, ne peut être, dans aucun cas, que notre propre ouvrage. Ils en sont enfin convaincus. Et je ne doute pas qu’en poursuivant avec la même constance dans la carrière des lettres, des sciences et des moeurs, ils ne parviennent un jour à pouvoir se dire d’ avoir (n’ importe la forme ou le nom) une patrie. Ce nom magique m’ engage à vous parler plus politiquement de la mienne. — Enfin elle existe. Mais que de peines et de tribulations pour faire entendre que 2 et 2 font quatre. — L’ ami Anstett vous racontera beaucoup de détails à cet égard. Il vous parlera aussi d’un mémoire que j’ai adressé au ministère anglais sur l’ organisation intérieure des Sept Etats des Isles Ioniennes et sur l’ établissement de l’ université dont les gazettes font déjà mention. Dès que j’aurai obtenu le consentement de l’ Emprereur, je ferai publier tous les écrits qui se rapportent à la restauration de cette petite confédération, et je prendrai alors la liberté de vous en transmettre quelques exemplaires.