Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ε΄

Τίτλος:Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ε΄
 
Τόπος έκδοσης:Κέρκυρα
 
Εκδότης:Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών
 
Συντελεστές:Κώστας Δαφνής, Παύλος Πετρίδης
 
Έτος έκδοσης:1984
 
Σελίδες:380
 
Θέμα:Κείμενα (1815-1818)
 
Το Βιβλίο σε PDF:Κατέβασμα αρχείου 51.83 Mb
 
Εμφανείς σελίδες: 363-378 από: 378
-20
Τρέχουσα Σελίδα:
+20
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/363.gif&w=550&h=800

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

ΑΡΧΕΙΟΝ

ΙΩΑΝΝΟΥ

ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

ΤΟΜΟΣ Ε΄

ΚΕΡΚΥΡΑ 1984

Σελ. 363
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/364.gif&w=550&h=800



Σελ. 364
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/365.gif&w=550&h=800

Εκδότης

Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών - Κέρκυρα - Τηλ. (0661) 30.674

Γενική επιμέλεια εκδόσεως

Κώστας Δαφνής

Συναγωγή κείμενων - Μετάφραση - Εισαγωγή - Βιβλιογραφία

Παύλος Πετρίδης - Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Στοιχειοθεσία - Εκτύπωση

«ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ» - Σταδίου 48 - Αθήνα

Σελ. 365
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/366.gif&w=550&h=800



Σελ. 366
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/367.gif&w=550&h=800

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ σταδιοδρομία του I. Καποδίστρια άρχισε το Μάϊο του 1809, όταν τοποθετήθηκε στο Υπουργείο των Εξωτερικών της Ρωσίας με το βαθμό του συμβούλου του κράτους. Το 1811 στέλνεται στη Βιέννη ως ακόλουθος της Ρωσικής πρεσβείας, το 1812 τοποθετείται διευθυντής του διπλωματικού γραφείου της ρωσικής στρατιάς του Δουνάβεως κοντά στο Διοικητή της ναύαρχο Τσιτσαγκώφ. Οι εκθέσεις που υποβάλλει προσελκύουν την προσοχή του Τσάρου Αλεξάνδρου Α', ο οποίος του απονέμει τον τίτλο του ενεργού κρατικού συμβούλου. Υπό την ιδιότητα αυτή παρακολουθεί τα ρωσικά στρατεύματα στην ευρωπαϊκή εκστρατεία τους εναντίον του Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Έρχεται σε επαφή με τον Αυτοκράτορα, ο οποίος, εκτιμώντας τις ικανότητες του, τον στέλνει το 1813-1814 στην Ελβετία για να βοηθήσει στην ειρήνευση της χώρας, στην ενοποίηση των καντονιών και στην ανεξαρτησία της. Η επιτυχία του στην αποστολή αυτή τον φέρνει τον Οκτώβριο του 1814 στη Βιέννη ως μέλος της ρωσικής αντιπροσωπείας στο Συνέδριο που είχε αρχίσει στην Αυστριακή πρωτεύουσα για τη σύναψη των συνθηκών, που θα ρύθμιζαν τις τύχες της Ευρώπης κατά τη μεταναπολεόντεια περίοδο. Η διπλωματική του δραστηριότητα τον προωθεί στο αξίωμα του Γραμματέα του Κράτους στις εξωτερικές υποθέσεις και τελικά, τον Ιανουάριο του 1816, στο αξίωμα του Μυστικοσυμβούλου, που ερχόταν τρίτο στη ρωσική ιεραρχία. Με το αξίωμα αυτό, του υπουργού των Εξωτερικών ουσιαστικά, ο Καποδίστριας θα χειριστεί, ως το 1822, που θα παραιτηθεί, καίρια θέματα της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας. Συγχρόνως παρακολουθεί τις εξελίξεις γύρω από το επτανησιακό ζήτημα και με τους κατάλληλους χειρισμούς προωθεί τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους των νησιών του Ιονίου υπό την προστασία της Αγγλίας.

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ δραστηριότητα του Καποδίστρια αναπτύσσεται στα χρόνια 1813-1822, κατά την οποία διαμορφώνεται ο νέος χάρτης της Ευρώπης και οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής επιχειρούν να αποσπάσουν τα περισσότερα πλεονεκτήματα η μία από την άλλη με ραδιουργίες, υποσχέσεις και υπονομεύσεις. Οι ισπανικές και πορτογαλλικές αποικίες της Αμερικής αρχίζουν να διεκδικούν την ανεξαρτησία τους, η Ιερή Συμμαχία, εν ονόματι ενός θεϊκού status quo, πνίγει στη γέννησή του κάθε απελευθερωτικό κίνημα και τα συνέδρια των Ευρωπαίων μοναρχών διαδέχονται το ένα το άλλο για να

Σελ. 367
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/368.gif&w=550&h=800

χαλκεύσουν δεσμά για τους λαούς. Τα χρόνια αυτά συνιστούν τη σημαντικότερη περίοδο της δημόσιας ζωής του Καποδίστρια, μετά τη δράση του ως Κυβερνήτη της Ελλάδος. Και τα κείμενα που εκφράζουν την περίοδο αυτή της Καποδιστριακής δραστηριότητας και αντικαθρεφτίζουν τη διπλωματική και πολιτική ιστορία της Ευρώπης της εποχής εκείνης, μας δίνουν στη διαδοχή τους το στίγμα των ιδεών και των ικανοτήτων του Έλληνα πολιτικού και διπλωμάτη.

ΤΗΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ των κειμένων της περιόδου αυτής, τη μετάφραση και το σχολιασμό τους πραγματοποίησε ο Καθηγητής της Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης κ. Παύλος Πετρίδης έπειτα από παράκληση της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών. Ήταν ο αρμοδιότερος λόγω της οικειότητάς του με τα θέματα της περιόδου αυτής της Ευρώπης και της σειράς εργασιών που έχει δημοσιεύσει πάνω σ’ αυτά. Και ο κ. Πετρίδης επετέλεσε με ενδιαφέρον και αγάπη το έργο που ανέλαβε και με τα 163 κείμενα που παρουσιάζει καλύπτεται - με υπομνήματα, εκθέσεις, επιστολές, οδηγίες κ.λ.π. - όλη η πορεία του Καποδίστρια μέσα στη θολή ατμόσφαιρα της Ευρώπης του 1815 - 1822 και αναδεικνύεται η γνώση των προβλημάτων της διεθνούς πολιτικής, η οξύτατη κρίση του, το πάθος του για τη φιλελευθεροποίηση των καθεστώτων και τον αφοπλισμό και η ανένδοτη επιμονή του να προστατεύσει και να προωθήσει τα δίκαια των Ελλήνων.

ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ αυτά δεν δημοσιεύονται από τα πρωτότυπα, από τα Καποδιστριακά δηλ. χειρόγραφα, όπως έγινε σε προηγούμενους τόμους, γιατί απλούστατα δε στάθηκε δυνατή - όχι από δική μας υπαιτιότητα - η προσπέλαση στα ρωσικά αρχεία, όπου υπάρχουν αυτά τα πρωτότυπα. Ευτυχώς όμως εδώ και αρκετά χρόνια άρχισε στη Σοβιετική Ένωση η δημοσίευση του υλικού των αρχείων του Ρωσικού Υπουργείου των Εξωτερικών. Και μέσα σ’ αυτό το υλικό υπάρχουν και τα καποδιστριακά κείμενα. Εάν είναι όλα τα κείμενα ή η δημοσίευση είναι επιλεκτική, αυτό δεν το γνωρίζουμε. Πάντως αποτελεί η έκδοση αυτή, με τη δημοσίευση του γαλλικού πρωτότυπου και η μετάφρασή του στα ρωσικά, βασική πηγή για οποιαδήποτε επαφή με τα κείμενα του Καποδίστρια. Δεν υπάρχει βέβαια το στάδιο της μεταγραφής από το πρωτότυπο, αλλά επειδή δεν ήταν δυνατόν να περάσουν τα καποδιστριακά κείμενα από τη διαδικασία αυτή δεν μπορούσαμε ασφαλώς να τα αγνοήσουμε. Και ο κ. Πετρίδης εργάστηκε πάνω στο δεδομένο αυτό, παρουσιάζοντας μια πλήρη συναγωγή των κειμένων. Το ίδιο επεδίωξε και από άλλες, γνωστές και άγνωστες πηγές, που αναφέρονται στη διπλωματική δραστηριότητα του Καποδίστρια και ερμηνεύουν ή συμπληρώνουν απόψεις και πράξεις του Έλληνα υπουργού της Ρωσίας. Ευχαριστούμε και από τη θέση αυτή τον κ. Πετρίδη για το έργο που επετέλεσε.

Σελ. 368
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/369.gif&w=550&h=800

ΤΑ 163 ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΑ κείμενα θα δημοσιευθούν σε δύο τόμους. Τα αναφερόμενα στα χρόνια 1815, 1816, 1817 και 1818 θα περιληφθούν στον Ε΄ Τόμο του Αρχείου Καποδίστρια. Τα χρονολογούμενα στα χρόνια 1819, 1820, 1821 και 1822 θα δημοσιευθούν στον ΣΤ' Τόμο του Αρχείου. Στο τέλος του ΣΤ΄ τόμου θα δημοσιευθούν πίνακες των κειμένων που καταχωρούνται στους δυο τόμους, με σύντομες περιλήψεις, ευρετήρια ονομάτων και τόπων. Επίσης σχόλια και υπομνηματισμός για πρόσωπα και γεγονότα, που θα καθιστούν τα κείμενα πιο προσιτά, μια αρχή που ακολουθήσαμε και στους προηγούμενους τόμους. Πλήρης ξένη και ελληνική βιβλιογραφία, πηγών και δημοσιευμάτων, θα καλύπτει τη χρονική περίοδο στην οποία αναφέρονται τα κείμενα.

Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι τα δημοσιευόμενα στους δύο τόμους κείμενα δεν καλύπτουν εξ ολοκλήρου τις δραστηριότητες του Καποδίστρια στα χρόνια εκείνα. Υπάρχουν και άλλα, που αναφέρονται στις υποθέσεις της Ελβετίας, στη φροντίδα για την παιδεία των Ελλήνων, στην εξασφάλιση των προόδων που είχαν συντελεστεί στην Ευρώπη στους τομείς της γεωργίας και εκπαιδεύσεως, ώστε να χρησιμοποιηθούν από το νεοσύστατο Ηνωμένο Κράτος των Ιονίων Νήσων. Το ενδιαφέρον του για τις τύχες των Επτανήσιων, έκδηλο στα περισσότερα κείμενα του, φανερώνει ότι ο Καποδίστριας έτρεφε πάντα το όνειρο να γυρίσει στη γενέθλια γη, σαν πρώτο κύτταρο του αγώνα για την εθνική απελευθέρωση του Ελληνισμού. Οι επιστολές προς τον πατέρα του (Τόμος Γ' του Αρχείου) αποκαλύπτουν εύγλωττα τις προθέσεις του. Και θα αποτελούσαν πολυτιμότερο υλικό για τις ιδέες και τις επιδιώξεις της περιόδου αυτής οι επιστολές του προς τον αδελφό του Βιάρο, αν δεν καταστρέφονταν τον Σεπτέμβριο του 1943, όταν η Κέρκυρα παραδόθηκε στις φλόγες από τις εμπρηστικές βόμβες των Ναζήδων. Αλλά και χωρίς αυτές διαμορφώνεται αρκετά καθαρά ο τελικός στόχος των αγώνων και των ενεργειών του Καποδίστρια.

Κ. ΔΑΦΝΗΣ

Πρόεδρος Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών

Σελ. 369
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/370.gif&w=550&h=800



Σελ. 370
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/371.gif&w=550&h=800

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στις 17 Φεβρουάριου 1820 ο Αυστριακός πρεσβευτής στην Πετρούπολη Λέμπτζελτερν κατέγραφε, σε ένα απόρρητο υπόμνημα του προς τον Μέττερνιχ, τις περισσότερο πρόσφατες — πριν την πολιτική αποδυνάμωσή του — θέσεις του I. Καποδίστρια: - «Εκείνο που θα εξαφάλιζε μια αιώνια ειρήνη στην Ευρώπη θα ήταν να διακηρυχτεί η αρχή της ουδετερότητας ως θεμελιώδης βάση της Γερμανικής Ομοσπονδίας, να περιληφθούν δε σ’ αυτή όλες οι ομόσπονδες Δυνάμεις συμπεριλαμβανομένης και της Δανίας. Ποιος θα πολεμούσε τότε και γιατί», αναρωτιόταν ο πανίσχυρος υπουργός των Εξωτερικών της Ρωσίας, «Θα βλέπαμε τότε την μάστιγα των μόνιμων στρατευμάτων να εξαφανίζεται από παντού.... αλλά αυτό αποτελεί μια χίμαιρα».

Οι τολμηρές αυτές θέσεις και απόψεις του υπεύθυνου φορέα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, εξωτερικευμένες στα δύσκολα και αντιδραστικά χρόνια της Ιεράς Συμμαχίας, επιβεβαίωναν ότι ο Καποδίστριας είχε υιοθετήσει δική του αυτόνομη πολιτική που μοιραία θα τον εξέθετε στον προϊστάμενό του αυτοκράτορα της Ρωσίας Αλέξανδρο. Λίγους μόλις μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1820, ο Λέμπτζελτερν αποκάλυπτε στον καγκελλάριό του ότι ο τσάρος Αλέξανδρος είχε συχνότατα διαφορετική γνώμη εκείνης του Καποδίστρια και ότι ο τελευταίος διατύπωνε ανοιχτά τα παράπονά του σχετικά μ’ αυτές τις αντιπαραθέσεις.

«Είναι επιτήδειος», έγραφε για τον Καποδίστρια ο Αυστριακός πρεσβευτής, «σταθερός στην πορεία του, ανεξάρτητος στην τακτική με την οποία αντιμετωπίζει τα πολιτικά ζητήματα, υπερήφανος για τις θεωρίες του· δεν είναι προσκολλημένος στο αξίωμά του και ο αυτοκράτορας... θαυμάζει στο συνεργάτη του την αρετή ενός φιλοσόφου. Εκτός λοιπόν αν πρόκειται για υποθέσεις στις οποίες είναι προκατειλημμένος με συγκεκριμένες ιδέες ο αυτοκράτορας, θα εμπιστευθεί την εργασία του υπουργείου στον υπουργό του και θα τον αφήσει να ενεργήσει έστω κι αν αργότερα εξαναγκαστεί να τον αποδοκιμάσει στο ενδεχόμενο ενός λανθασμένου χειρισμού».

Μπορούμε επομένως με βεβαιότητα να υποστηρίξουμε ότι από το 1815 ως το 1821 τουλάχιστον, ο Καποδίστριας κατέβαλε — ως πληρεξούσιος της Ρωσίας αρχικά και κατόπι ως γραμματέας της επικρατείας - ιδιαίτερες προσπάθειες για την επιβολή των δικών του πολιτικών σχεδίων που

Σελ. 371
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/372.gif&w=550&h=800



αποσκοπούσαν στην ιδανικότερη επίλυση των ζωτικότερων ευρωπαϊκών ζητημάτων. Η ανεξάρτητη φιλελεύθερη εξωτερική πολιτική του, διαποτισμένη από οραματισμούς και τολμηρές ιδέες, που χαρακτηρίζουν άλλωστε τα μακροσκελή βαρυσήμαντα πολιτικά κείμενά του τα οποία περιλαμβάνονται στην έκδοση αυτή, είχε συμβάλει οπωσδήποτε στη διαμόρφωση μιας νέας τάξης πραγμάτων στην Ευρώπη. Όπως προκύπτει από την παράθεση των σημαντικότατων αυτών πολιτικών κειμένων1 και το σχολιασμό τους το πεδίο της δραστηριότητας του Κερκυραίου διπλωμάτη υπήρξε ευρύτατο ενώ η όλη παρουσία του στη διεθνή κονίστρα αποτέλεσε σταθμό συντελώντας στη διαμόρφωση ενός νέου ήθους για το πολυτάραχο πολιτικό κλίμα της εποχής.

Έπειτα από τη δυναμική υπεράσπιση των ελβετικών, των γερμανικών, των γαλλικών, των ισπανικών, των πολωνικών και των επτανησιακών υποθέσεων και τους αγώνες του για την κατάργηση του δουλεμπορίου και την παραχώρηση Συνταγμάτων στους «προηγμένους ηθικά» λαούς, ο Καποδίστριας άρχισε να διατυπώνει δημόσια τις απόψεις και θεωρίες του για την οργάνωση της Ευρώπης. Καθώς έχουμε υποστηρίξει, οι θέσεις του μετά το 1815 αποσκοπούσαν σε μια δημοκρατικότερη νέα τάξη πραγμάτων που θα εδραιωνόταν σε εθνικά κράτη και συνταγματικές κυβερνήσεις και θα ενσωματωνόταν σε ένα διεθνές ευρύτερο σύστημα.

Το 1818 στο Αιξ λα Σαπέλ ο Καποδίστριας είχε διακηρύξει ότι η Ευρώπη έπρεπε να προστατευθεί από τους κινδύνους της ανατροπής των νόμιμων κυβερνήσεων και από την επιβολή του δικαίου του ισχυρότερου με τη βία. Με τις απόψεις του αυτές καταδίκαζε τις επεμβάσεις των ισχυροτέρων, εφόσον απέρριπτε έμμεσα το συστατικό στοιχείο της νομικής έννοιας της επέμβασης: τον καταναγκασμό με τη βία. Ο υπουργός των Εξωτερικών της Ρωσίας δεχόταν ότι η νέα τάξη πραγμάτων είχε την ανάγκη σημαντικών μεταρρυθμίσεων σε διεθνές επίπεδο όσο και στα εσωτερικά του κάθε κράτους. Υποδείκνυε δε την καθιέρωση μιας υπερεθνικής ένωσης στα πλαίσια της οποίας να εγγυηθούν όλα τα ευρωπαϊκά κράτη την παρούσα εδαφική κατάσταση τους και την ισχύουσα μορφή διακυβέρνησης.

Μέσα από τον υπερεθνικό αυτό οργανισμό, ο Καποδίστριας προσπάθησε να αναγάγει την επέμβαση σε εγγύηση της ανεξαρτησίας, της ακεραιότητας και της ασφάλειας των ανίσχυρων κρατών. Κατά τα ισχύοντα ως νόμιμη επέμβαση αναγνωρίζεται όχι η επέμβαση σα συνέπεια μονομερούς απόφασης ενός ή περισσότερων κρατών, αλλά εκείνη που εφαρμόζεται από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών μετά τη σχετική απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας ή κατόπιν εντολής αυτού. Εκτελώντας λοιπόν το Διευθυντήριο

1. Στα οποία δεν περιλάβαμε τα κείμενα που αφορούν στο Ελβετικό Ζήτημα, γιατί θα δημοσιευθούν σε αυτοτελή τόμο.

Σελ. 372
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/373.gif&w=550&h=800

των Δυνάμεων τα χρέη ενός συμβουλίου ασφαλείας θα ήταν σε θέση, σύμφωνα προς τους οραματισμούς του Καποδίστρια, να επεμβαίνει μόνο για διευθέτηση των διεθνών διαφορών και όταν υφίστατο απειλή κατά της διεθνούς ειρήνης.

Όμως οι σύμμαχες Δυνάμεις αντέδρασαν τότε στις προοδευτικές θέσεις της ρωσικής αποστολής και εξανάγκασαν τη Ρωσία να προχωρήσει, μετά τη λήξη του συνεδρίου στο Αιξ λα Σαπέλ, στη σύνταξη μιας μυστικής συνθήκης που όριζε ότι οι σύμμαχοι εγγυούνταν τα σχετικά εδαφικά όρια καθώς είχαν διακανονιστεί ενώ υπόσχονταν να αντιμετωπίζουν ως κοινή αναμεταξύ τους υπόθεση οποιαδήποτε κατάσταση θα απειλούσε την ειρήνη.

Οι ανησυχίες του Καποδίστρια για το μέλλον της Ευρώπης διαφαίνονται καθαρά στις τακτικές συνομιλίες του με τον Αυστριακό πρεσβευτή στην Πετρούπολη. Μια ατέλειωτη σειρά από απόρρητες διπλωματικές εκθέσεις προς τον Μέττερνιχ αποκαλύπτουν αρκετές από τις τολμηρές πολιτικές απόψεις του. Αρχές του 1820, συζητώντας με τον Λέμπτζελτερν για το μέλλον της Γερμανίας, τόνιζε: «Υπάρχουν ακόμη τόσα πράγματα που οφείλουμε να εξετάσουμε και να σκεφτούμε πάνω σ’ αυτό το ζήτημα. Παραδείγματος χάρι, θα παραχωρήσει η Γερμανική Ομοσπονδία το δικαίωμα διελεύσεως σε μια ξένη στρατιά; εάν το πράξει η στάση της δεν θα είναι καθαρά αμυντική αλλά επιθετική, γιατί όποιος διευκολύνει τη διέλευση ενός στρατού για να επιτεθεί εναντίον ενός κράτους, διαπράττει — ταυτόχρονα — εχθρική πράξη εναντίον του· το γεγονός αυτό τον θέτει σε κατάσταση πολέμου».

Η Αυστρία, ωστόσο, επέμεινε στην απολυταρχική τακτική της και, την ίδια χρονιά, προσπάθησε να εκμεταλλευτεί και πάλι την εξέγερση της Νεάπολης (καθώς είχε ενεργήσει και το 1819 στο Κάρλσμπαντ), ενώ παράλληλα πρότεινε στη Ρωσία να συνεργαστεί μαζί της για μια αμοιβαία επίλυση του ιταλικού ζητήματος. Ο Καποδίστριας αντέδρασε με έντονη επιστολή του, που δόθηκε στον Μέττερνιχ στις 12 Σεπτεμβρίου 1820, όπου σχολίαζε με δυσμένεια τις αυστριακές πρωτοβουλίες στην Ιταλία. Με άλλη εγκύκλιό του, προς τους λοιπούς συμμάχους, ο Ρώσος Γραμματέας της Επικρατείας κατέβαλε προσπάθεια για τη διαφοροποίηση των επιδιώξεων της Αυστρίας, που είχαν ήδη τεθεί και απέβλεπαν στην κατάπνιξη κάθε φιλελεύθερης κίνησης.

Στο Τρόππαου, όπου συγκεντρώθηκαν τελικά οι σύμμαχοι για να συζητήσουν για την «απειλή» της ιταλικής επανάστασης, ο Μέττερνιχ δήλωσε, ότι η κατάπνιξη της κίνησης ήταν αυστριακή υπόθεση, επικαλούμενος δικαιώματα επιρροής στη Βόρεια Ιταλία. Ωστόσο ο Καποδίστριας αντέδρασε, μ’ ένα μακροσκελέστατο υπόμνημα στις 2 Νοεμβρίου 1820, καταδικάζοντας το ενδεχόμενο μιας μεμονωμένης αυστριακής επέμβασης.

«Η Αυστρία θα πρέπει να συντάξει μια διακήρυξη», υποστήριξε ο Καποδίστριας, «με την οποία ν’ αναγγέλει στους λαούς των δύο Σικελιών, ότι μοναδικός λόγος και μοναδικός σκοπός αυτού του διαβήματος θα είναι ο

Σελ. 373
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/374.gif&w=550&h=800

σεβασμός της ακεραιότητας του Βασιλείου, η σταθεροποίηση της πολιτικής και εθνικής του ανεξαρτησίας και η εγκαθίδρυση — από συμφώνου με τον βασιλέα — ενός συστήματος διακυβέρνησης, που θα κατορθώσει να πείσει όλους τους υπηκόους για την ειρηνική ικανοποίηση αυτής της διπλής ελευθερίας». Στη συνέχεια ο Ρώσος Υπουργός ανέλυε τους κινδύνους των αυστριακών πρωτοβουλιών: «Παρατηρήσαμε, πώς κάθε μεμονωμένη ενέργεια, θα αποδείκνυε, ότι η γενική συμμαχία είναι υπό διάλυση και τα αποτελέσματα θ’ απέβαιναν ένα νέο όπλο στα χέρια του εχθρού τον οποίο πρέπει οι Δυνάμεις να πολεμήσουν».

«Πιστεύουμε», διακήρυξε, τέλος, «ότι οι σύμμαχες Δυνάμεις έχουν το δικαίωμα να επεμβαίνουν στις υποθέσεις της Νεαπόλεως. Πιστεύουμε ότι είναι υποχρεωμένες να επεμβαίνουν. Πιστεύουμε, ότι μπορούν και πρέπει να προσδώσουν στην επέμβαση συγκεντρωτικό χαρακτήρα που θα πρέπει να έχει για να είναι σωτήρια». Καθώς υποστηρίξαμε ήδη, η προταθείσα από τον Καποδίστρια λύση της προγενέστερης συνδιαλλαγής, υιοθετήθηκε, ύστερα από 130 περίπου χρόνια, από τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών ως διαδικασία διευθέτησης των διεθνών διαφορών.

Δυστυχώς, πιεζόμενος όλο και πιο έντονα από τον Τσάρο, ο Καποδίστριας αναγκάστηκε να αναγνωρίσει, ότι κύριος σκοπός των συνέδρων ήταν η λήψη αποφάσεων για τη σωτηρία του κόσμου από την πανούκλα της επαναστατικής αναρχίας, εξήγγελε δε, ότι «το έγκλημα της ανταρσίας πρέπει να τιμωρείται, ώστε να εξασφαλίζονται τα διά της ειρήνης δικαιώματα των λαών».

Οι συζητήσεις για την κατάσταση στην Ιταλία μεταφέρθηκαν ομόφωνα στο Λάϋμπαχ. Λίγο πριν αρχίσουν οι εργασίες, ο Μέττερνιχ δήλωνε: «Αν μπορούσα να κάμω ότι θέλω με τον Καποδίστρια, τότε όλα θα εξελίσσονταν γρήγορα και καλά». Ενώ ο Ρώσος συνάδελφος του έγραφε τα εξής: «Ο Καποδίστριας έχει πολύ αγνή ψυχή, αριστοκρατικά αισθήματα πολύ αφιλοκερδή, με λιγότερο πάθος και κενοδοξία, αλλά δεν είναι σε θέση να διαθέτει τα μέσα, την ευθυκρισία και τις γνωριμίες του Πότσο ντι Μπόργκο (Ρώσου πρεσβευτή στο Παρίσι) και κυρίως εκείνο τον πρακτικό νου, τον απαραίτητο για την καλή διοίκηση των υποθέσεων του ταπεινού αυτού κόσμου. Ο Καποδίστριας διαθέτει πολύ μυαλό, αλλά συχνά έχει λανθασμένες ιδέες και παρ’ όλη τη μεγάλη του οξύνοια, η κρίση του είναι συχνά λανθασμένη. Διαθέτει διορατικότητα και φινέτσα, αλλ’ όχι πάντοτε λογική. Του λείπει η πείρα των ανθρώπων και των πραγμάτων, έχει δε την εντύπωση, ότι εργάζεται για ένα κόσμο που αποτελείται από όντα εξ ίσου τέλεια μ’ αυτόν».

Εν τω μεταξύ, κι ενώ εξακολουθούσαν οι συζητήσεις στο Λάϋμπαχ, ο Αλεξανδρος Υψηλάντης, κάτω από τις γνωστές συνθήκες, προέβη στη σύνταξη διακήρυξης, κάμνοντας μνεία περί της ύπαρξης «κραταιάς δυνάμεως, επιθυμούσης να υπερασπιστεί τα δίκαια των Ελλήνων», της Ρωσίας δηλαδή.

Σελ. 374
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/375.gif&w=550&h=800

Η ρωσική διπλωματική αποστολή εξετέθη, ενώ ο Τσάρος Αλέξανδρος αντιμετώπισε με δυσμένεια το γεγονός αυτό, εφ’ όσον η μη καταδίκη της επαναστατικής αυτής ενέργειας θ’ αποτελούσε συμπεριφορά ξένη προς το σύστημα, που οι σύμμαχοι μαζί μ’ αυτόν είχαν επιβάλει.

Έτσι ο Καποδίστριας, ως επίσημος εκπρόσωπος της Ρωσίας, κλήθηκε από τους συνέδρους να ξεκαθαρίσει τη στάση της ρωσικής Αυτοκρατορίας στο κίνημα του Υψηλάντη. Αποκηρύσσοντας τον Υψηλάντη σαν άτομο, ο Ρώσος υπουργός κατάφερε ν’ αποστομώσει τους συμμάχους και να διαχωρίσει — διπλωματικότατα — την κίνηση του Υψηλάντη από το όλο ελληνικό ζήτημα. Κατ’ αυτό τον τρόπο, το κίνημα των Ηγεμονιών απασχόλησε ως ειδική περίπτωση το Διευθυντήριο και δεν λήφθηκε καταδικαστική απόφαση για επέμβαση στην Ελλάδα, καθώς είχε συμβεί στην Ιταλία και στην Ισπανία.

Ένα άγνωστο υπόμνημα του Μέττερνιχ για τις ελληνικές υποθέσεις αποδεικνύει, ότι ο Αυστριακός Καγκελλάριος είχε καταφέρει, από τις πρώτες ήδη μέρες του Συνεδρίου στο Λάϋμπαχ, να πετύχει την αμοιβαία προσέγγιση της αυστριακής και της ρωσικής πολιτικής στη Βαλκανική, εκμηδενίζοντας την επιρροή του Καποδίστρια στο αυτοκρατορικό περιβάλλον.

Με τη λήξη του 1821, μετά την επιδείνωση της κρίσης στην Ανατολή, ο Λέμπτζελτερν ενημέρωνε τον Μέττερνιχ, ότι ο Καποδίστριας αντιτίθετο σθεναρά στην ανάμιξη άλλων Αυλών — είτε με επέμβαση, είτε με μεσολάβηση — στην ελληνική επανάσταση, αποκάλυπτε δε παράλληλα την πτώση του ηθικού του Καποδίστρια μετά το Συνέδριο του Λάϋμπαχ, όπου φανερά πια ο Τσάρος είχε πάψει να τον υποστηρίζει. «Παρατήρησα», συνέχιζε ο Λέμπτζελτερν, «ότι η στάση του ήταν λυπηρή σ’ ένα ζήτημα όπου τα προσωπικά του αισθήματα, οι παλιές του σχέσεις, χίλιες ελπίδες με τις οποίες είχε τραφεί με το πρώτο του γάλα, όφειλαν να βρίσκονται σε καθημερινή σύγκρουση με εκείνο που του υπαγόρευαν τα καθήκοντά του σαν υπουργού».

Μ’ ένα υπόμνημά του από την Πετρούπολη, ο Αυστριακός πρεσβευτής, λίγο πριν εξουδετερωθεί ο Καποδίστριας, μετέφερε αυτούσια στον Μέττερνιχ μια συζήτησή του με τον Ρώσο υπουργό στις 29 Απριλίου 1822: «Δεν είμαι ικανός», έλεγε ο Καποδίστριας, «για το ένα εκατοστό των πράξεων που μου αποδίδουν και ούτε το ένα εκατοστό της επιρροής, που νομίζουν ότι έχω, δεν διαθέτω ούτε στην Ελλάδα ούτε στη Ρωσία. Το ύφος της ομιλίας του», κατέληγε στην έκθεσή του ο πρεσβευτής, «ήταν μάλλον ύφος συναισθηματισμού παρά ερεθισμού σ’ αυτή τη συνομιλία, η οποία θα μπορούσε να φέρει σε αμηχανία οποιονδήποτε άλλο λιγότερο προετοιμασμένο από μένα για κάθε επίθεση». Στις 19 Μαΐου ο Λέμπτζελτερν αποκάλυπτε, ότι ο Καποδίστριας, χωρίς να μεταβάλει γνώμη, εξαναγκάστηκε να υποταχτεί σε μια πορεία που του αφαιρεί την άμεση διεύθυνση των διαπραγματεύσεων.

Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες διακόπηκαν οι συνεργασίες του Καποδίστρια με τον Αυτοκράτορα Αλέξανδρο σχετικά με την ενδεδειγμένη εξωτερική

Σελ. 375
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/376.gif&w=550&h=800

κή πολιτική της Ρωσίας στις ανατολικές υποθέσεις. Ο Καποδίστριας πληρώθηκε για την συνέπεια και την ευθύτητα της πολιτικής του με την τοποθέτησή του σε διαθεσιμότητα μακρυά από την υπηρεσία και έτσι άδοξα τερματίστηκε η σταδιοδρομία του στην Ευρώπη.

Όπως συνάγουμε από τα παραπάνω, που τόσο συνοπτικά αναπτύχθηκαν, η ευρωπαϊκή πολιτική του Ιωάννη Καποδίστρια, παρά την έντονη πολεμική μέσα από το αντιδραστικό του περιβάλλον, στάθηκε φιλελεύθερη και προοδευτική με σωρεία από δημόσιες καταγγελίες κατά των επεμβάσεων και των αυθαιρεσιών που απέβλεπαν στην εκμετάλλευση των μικρότερων ανίσχυρων κρατών. Υπήρξε ο μόνος, θα λέγαμε, από τους μεγάλους διπλωμάτες της περιόδου 1815-1822 που οραματίστηκε μια δικαιότερη αναδιοργάνωση της Ευρώπης· αγωνίστηκε για την κατάργηση του δουλεμπορίου και την ανεξαρτοποίηση των αποικιών κατήγγειλε τη βρετανική ιμπεριαλιστική τακτική πίστεψε στη διεθνή ύφεση και ειρήνη και υπερασπίστηκε κάθε ιδέα που θα συντελούσε στην αποδυνάμωση του απολυταρχισμού και της εκμετάλλευσης.

Κλείνοντας τη σύντομη αυτή εισαγωγή, θάθελα να ευχαριστήσω την ψυχή της όλης προσπάθειας, που αποσκοπεί στην έκδοση του Αρχείου Ι. Καποδίστρια, τον προέδρο της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών κ. Κώστα Δαφνή, ο οποίος μου ανάθεσε την επιμέλεια του σημαντικού αυτού τόμου. Ευχαριστώ επίσης για τη βοήθεια τους, στη φάση της επεξεργασίας του υλικού, τους φίλους και συνεργάτες Δ. Λουλέ και Ι. Τσουρουκτσόγλου.

ΠΑΥΛΟΣ ΠΕΤΡΙΔΗΣ

Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Σελ. 376
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/377.gif&w=550&h=800



Σελ. 377
http://62.217.127.123/~jkok/kapodistrias/includes/resources/auto-thumbnails.php?img=/home/jkok/public_html/kapodistrias/uploads/book_files/2/gif/378.gif&w=550&h=800



Σελ. 378
Φόρμα αναζήτησης
Αναζήτηση λέξεων και φράσεων εντός του βιβλίου: Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ε΄
Αποτελέσματα αναζήτησης
    Σελίδα: 363

    ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

    ΑΡΧΕΙΟΝ

    ΙΩΑΝΝΟΥ

    ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

    ΤΟΜΟΣ Ε΄

    ΚΕΡΚΥΡΑ 1984