Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ε΄

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Για την πληρέστερη κατανόηση των Καποδιστριακών κειμένων, που δημοσιεύονται σ’ αυτό τον τόμο, θεωρούμε απαραίτητη την παράθεση ορισμένων ιστορικών στοιχείων, που αναφέρονται στις συνθήκες, που υπογράφτηκαν στην περίοδο 1815-1818 και διευκρινίζουν περαιτέρω τα όσα καταχωρεί στα υπομνήματα, τις εκθέσεις και τις επιστολές του ο Καποδίστριας.

Η μάχη των Εθνών στη Λειψία τις 16, 17 και 18 Οκτωβρίου οδηγεί στην κατάρρευση της Αυτοκρατορίας του Ναπολέοντα. Οι Συμμαχικές Δυνάμεις, που είχαν νικήσει το Βοναπάρτη, δεσπόζουν πλέον στα γερμανικά κράτη. Η Ισπανία αποσπάται από τον Ναπολέοντα. Ακολουθεί και η Ιταλία. Η Αγγλία θέλει να επανέλθει στο Αννόβερο και να κατακτήσει τις γαλλικές αποικίες. Η Ρωσία να προσαρτήσει ολόκληρη την Πολωνία. Η Πρωσία εποφθαλμιά την Πομερανία και τη Βεστφαλία, στρέφει επεκτατικά βλέμματα προς τη Σαξονία και ελπίζει στην Αλσατία. Η Αυστρία διεκδικεί την επέκταση της ηγεμονίας της σ’ όλη την Ιταλία. Επιδιώκοντας την επέκταση αυτή η Αυστρία υποστηρίζει την ακεραιότητα της Γαλλίας στη συμμαχική σύσκεψη της Φραγκφούρτης. Ο Ναπολέων, ελπίζοντας ακόμη σε μια νέα πολεμική εξόρμηση, η οποία θα αναδείκνυε νικήτρια τη Γαλλία, καθυστερεί να απαντήσει στη μεσολαβητική παρέμβαση της Αυστρίας. Όταν διαπιστώνει την αδυναμία του να αντλήσει δυνάμεις από το γαλλικό λαό για συγκρότηση αξιόμαχου στρατού και δέχεται καθυστερημένα τις Αυστριακές προτάσεις, οι Συμμαχικές δυνάμεις έχουν εισβάλλει στη Γαλλία και καθιστούν αδύνατη οποιαδήποτε συνεννόηση με τον Ναπολέοντα.

Η πρώτη συμφωνία, που υπογράφεται μεταξύ των Συμμάχων και πριν ακόμη παραιτηθεί από το θρόνο ο Ναπολέων είναι το Σύμφωνο του CHAUMONT. Με το Σύμφωνο αυτό οι Σύμμαχες Δυνάμεις αναλαμβάνουν την υποχρέωση: 1) Να μη καταθέσουν τα όπλα, αν προηγουμένως δεν επιβάλουν τις απόψεις τους. 2) Να μη υπογράψουν χωριστή ειρήνη και 3) Να ανασυγκροτήσουν το χάρτη της Ευρώπης πάνω στις ακόλουθες βάσεις:

α) Η Γαλλία θα επανερχόταν στα σύνορά της της 1 Ιανουαρίου 1792.

β) Η Γερμανία θα ανασυγκροτούνταν επί ομοσπονδιακής βάσεως.

γ) Η Ελβετία θα ανακηρυσσόταν σε κράτος ενιαίο, σε κατάσταση διαρκούς ουδετερότητας.

δ) Η Ιταλία θα χωριζόταν σε διάφορα ανεξάρτητα κράτη, τα οποία θα διατελούσαν υπό την κηδεμονία της Αυστρίας.

ε) Η Ισπανία θα χωριζόταν οριστικά από τη Γαλλία και δεν θα επιτρεπόταν σε καμμιά περίπτωση η άνοδος στους δύο θρόνους του ίδιου μονάρχη.

στ) Η Ολλανδία θα προσαρτούσε τις βελγικές επαρχίες.

ζ) Η Αγγλία θα αποκτούσε τη Μάλτα, τις γαλλικές αποικίες και το μεγαλύτερο μέρος των Ολλανδικών αποικιών.

Οι συμβαλλόμενες Δυνάμεις αναλαμβάνουν την υποχρέωση να προστατεύσουν το νέο εδαφικό καθεστώς της Ευρώπης, καθιερώνοντας για πρώτη φορά το Διευθυντήριο των Μεγάλων Δυνάμεων. Η διάρκεια του Συμφώνου ορίστηκε εικοσαετής.

Τίς 30 Μαρτίου 1814 τα συμμαχικά στρατεύματα μπαίνουν στο Παρίσι, ο Ναπολέων με τη Συνθήκη του Φονταινεμπλώ παραιτείται του θρόνου, και ο Λουδοβίκος ΙΗ΄ ανακηρύσσεται βασιλιάς της Γαλλίας.

Τις 30 Μαΐου υπογράφεται στο Παρίσι η ειρήνη μεταξύ της Γαλλίας από τη μια και των Συμμάχων από την άλλη. Στους τελευταίους προστέθηκαν η Ισπανία, η Πορτογαλλία και η

Σουηδία. Η συνθήκη περιλαμβάνει τις αποφάσεις του CHAUMONT, με ελαφρές μόνον τροποποιήσεις προς όφελος της Γαλλίας, με αποτέλεσμα την αύξηση του πληθυσμού της κατά 500.000 περίπου ψυχές. Προβλεπόταν παράλληλα η σύγκληση Συνεδρίου στη Βιέννη, που θα καθόριζε τις λύσεις για δευτερεύοντα άλλα ζητήματα, που θα διαμόρφωναν τη νέα τάξη πραγμάτων στην Ευρώπη. Επειδή όμως στο συνέδριο θα αντιπροσωπεύονταν όλα τα ευρωπαϊκά κράτη οι Δυνάμεις του Διευθυντηρίου, με μυστική συμφωνία, αποφάσισαν ότι οι οποιεσδήποτε προτάσεις για την τύχη της Ευρώπης θα προέρχονταν από τις Δυνάμεις της Συμμαχίας και θα ήταν υποχρεωτικές για τη Γαλλία και κατά δεύτερο λόγο για τα μικρότερα κράτη.

ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ της Βιέννης συνήλθε στην αυστριακή πρωτεύουσα τον Σεπτέμβριο του 1814, με ένα μήνα καθυστέρηση λόγω διαφωνιών μεταξύ των Συμμάχων. Υπήρξε το μεγαλύτερο Συνέδριο του 19ου αιώνα. Στο προσκήνιο κινήθηκε η κοσμική ζωή. Στα παρασκήνια οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των τεσσάρων και της Γαλλίας, η οποία, χάρις στη διπλωματική δεξιότητα του Ταϋλλεράνδου, ο οποίος την αντιπροσώπευσε, κατόρθωσε να γίνει δεκτή στο ευρωπαϊκό Διευθυντήριο των Μεγάλων Δυνάμεων. Τα μικρότερα κράτη δεν κλήθηκαν καν να πουν τη γνώμη τους. Υπέκυψαν στις αποφάσεις των Μεγάλων.

Ενώ όμως το Συνέδριο συνέχιζε αμέριμνα τις εργασίες του, ο Ναπολέων δραπετεύει από το νησί Έλβα, όπου τον είχαν περιορίσει οι Σύμμαχοι, αποβιβάζεται στη νότιο Γαλλία κι έπειτα από θριαμβευτική πορεία διά μέσου της χώρας φτάνει τις 15 Μαρτίου 1815 στο Παρίσι και αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της Γαλλίας. Διατυπώνει ειρηνικές προτάσεις προς τους Συμμάχους, οι οποίοι όμως δεν δέχονται καμία συζήτηση μαζί του και αρχίζουν νέα εκστρατεία εναντίον του. Ακολουθεί η ήττα του Βατερλώ και η υπογραφή της δεύτερης Συνθήκης των Παρισίων της 8/20 Νοεμβρίου 1815 μεταξύ των Συμμάχων και της Γαλλίας. Αυτή τη φορά ο Ταϋλλεράνδος δεν κατορθώνει να επιτύχει ευνοϊκές ρυθμίσεις υπέρ της χώρας του. Έτσι η Γαλλία με την Συνθήκη της 8/20 Νοεμβρίου υποχρεώνεται:

1) Στην παραχώρηση ορισμένων οχυρών θέσεων στην αριστερή όχθη του Ρήνου και της Σαβοΐας.

2) Σε πολεμική αποζημίωση 700 εκατ. φράγκων, πληρωτέα μέσα σε πέντε χρόνια.

3) Στην πληρωμή όλων των παλιών γαλλικών χρεών και πριν από την επανάσταση και όσα δημιούργησε ο γαλλικός στρατός στις χώρες που είχε καταλάβει. Ως την τελειωτική εξόφληση στρατιά 150.000 ανδρών, που θα την αποτελούσαν 5 σώματα στρατού από 30.000 το καθένα (τα 4 θα προέρχονταν από τις 4 Δυνάμεις και το πέμπτο από μονάδες των μικροτέρων συμμάχων). Όλες τις δαπάνες του στρατού κατοχής, ανερχόμενες σε 130 εκατομ. φράγκα το χρόνο, θα τις πλήρωνε η Γαλλία.

ΠΡΙΝ ΟΜΩΣ από την τελική εκστρατεία εναντίον του Ναπολέοντα οι σύνεδροι της Βιέννης αποφασίζουν να υπογράψουν, τις 9 Ιουνίου 1815, την Τελική Πράξη του Συνεδρίου της Βιέννης. Η Πράξη αυτή περιλαμβάνει 121 άρθρα και ρυθμίζει τα πράγματα της Ευρώπης ως εξής:

1) Η Αυστρία παραιτήθηκε των δικαιωμάτων της στις Καθολικές Κάτω Χώρες, αλλά σε αντάλλαγμα προσάρτησε ανατολικά πολωνικές επαρχίες και τη Γαλικία, στο νότο τη Δαλματία, την Ιστρία και την Ιλλυρία, επίσης το Τυρόλο και το Σάλτσμπουργκ. Στην Ιταλία προσάρτησε τη Βενετία και τη Λομβαρδία. Με τους διάφορους Δούκες του οίκου των Αψβούργων, τους οποίους εγκατέστησε επί κεφαλής μικρών κρατιδίων, ασκούσε την ηγεμονία της σ’ ολόκληρη τη χερσόνησο. Το βασίλειο των Δύο Σικελιών αναγκάστηκε να υπογράψει αμυντική συνθήκη με την Αυστρία.

2) Στο ανεξάρτητο Βασίλειο των Κάτω Χωρών προσαρτήθηκαν οι Βελγικές επαρχίες και το Λουξεμβούργο, το οποίον συμμετείχε συγχρόνως στη Γερμανική Συνομοσπονδία ως το 1890, που ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο Δουκάτο.

3) Η Πολωνία διαμελίσθηκε. Επαρχίες της προσαρτήθηκαν από τους ισχυρούς γείτονες της, εκτός από την πόλη της Κρακοβίας, που αποτέλεσε ανεξάρτητη αριστοκρατική δημοκρατία. Οι πολωνικές επαρχίες που κατακυρώθηκαν στη Ρωσία, αποτελέσανε αυτόνομο βασίλειο με βασιλέα το Ρώσο Αυτοκράτορα.

4) Η Δανία προσάρτησε τα Δουκάτα του Χόλσταιν και του Λάουεμπουργκ, τα οποία όμως αποτελέσανε μέλη της Γερμανικής Ομοσπονδίας. Εξ άλλου όμως παραιτήθηκε των δικαιωμάτων της στη Νορβηγία, που προσαρτήθηκε στη Σουηδία, η οποία έχασε τη Φιλανδία προς όφελος της Ρωσίας.

5) Η Ελβετία, μετά την προσάρτηση της Γενεύης και την ενοποίηση των καντονιών, ανακηρύχθηκε σε κατάσταση διαρκούς ουδετερότητας.

6) Το Αννόβερο ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο Βασίλειο υπό τον Βασιλιά της Αγγλίας. Πήρε όμως συγχρόνως μέρος στη Γερμανική Συνομοσπονδία.

7) Η Αγγλία απέκτησε τη Μάλτα, όλες τις γαλλικές αποικίες και το μεγαλύτερο μέρος των ολλανδικών κτήσεων.

8) Η Ρωσία εκράτησε όλες τις κτήσεις, έλαβε το μεγαλύτερο μέρος της Πολωνίας, τη Γεωργία και ενίσχυσε τη θέση της στην Ανατολή με συνεχή πίεση επί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

9) Η Γερμανία παρέμεινε διαιρεμένη σε διάφορα ανεξάρτητα κράτη, τα οποία αποτελέσανε τη Γερμανική Συνομοσπονδία υπό την προεδρία του Αυτοκράτορα της Αυστρίας. Κοινό όργανο της Συνομοσπονδίας η Δίαιτα, η οποία είχε έδρα τη Φραγκφούρτη και στην οποία αντιπροσωπεύονταν οι κυβερνήσεις των ομόσπονδων κρατών. Η σύνθεση και ο τρόπος διοίκησης της Συνομοσπονδίας δεν ανταποκρίνονταν στο συμφέρον και τις προσδοκίες των γερμανικών λαών, εξυπηρετούσε δε μόνον τα συμφέροντα της Αυστρίας.

10) Η Πρωσία προσάρτησε τη βόρεια Σαξωνία, πόλεις στην αριστερή όχθη του Ρήνου, τη Δυτική Πομερανία, το λεκανοπέδιο του Σάαρ και τμήμα του Λουξεμβούργου.

11) Η Ιταλία παρέμενε ως γεωγραφική έκφραση χωρίς καμιά πολιτική οργάνωση. Ο Πάπας ανέκτησε την κοσμική του εξουσία μέσα στα όρια του παπικού κράτους. Η Αυστρία με προσαρτήσεις και έλεγχο των μικρών κρατιδίων διά μέσου μελών της οικογενείας των Αψβούργων ελέγχει ολόκληρη τη χερσόνησο.

12) Το Συνέδριο αποδέχθηκε ορισμένους κανόνες διεθνούς δικαίου, όπως την αρχή της ελεύθερης ναυσιπλοΐας στους ποταμούς, την κατάργηση του δουλεμπορίου, την αντιμετώπιση της πειρατείας κ.ά.

Με τις συνθήκες της Βιέννης και τη Συνθήκη του Παρισιού της 8/20 Νοεμβρίου 1815 εξασφαλίστηκε η ισορροπία μεταξύ των μεγάλων σε βάρος των μικρών κρατών. Οι λαϊκοί πόθοι και οι αρχές της Γαλλικής Επανάστασης παραγνωρίστηκαν και η νέα τάξη πραγμάτων στηρίχθηκε στο εδαφικό καθεστώς, που διαμορφώθηκε στη Βιέννη, και στην αριστοκρατική οργάνωση της διεθνούς κοινωνίας.

Δύο κυρίως κράτη βγήκανε από τους ναπολεόντειους πολέμους ιδιαίτερα ενισχυμένα. Η Πρωσία, που με τις προσαρτήσεις και την επιβεβαίωση της στρατιωτικής της ισχύος στα πεδία των μαχών, αναδεικνύεται σε μεγάλο γερμανικό κράτος, που μπορεί να ισορροπήσει τη γαλλική δύναμη. Και η Αγγλία, η οποία, με την εξασφάλιση της ισορροπίας στην Ευρώπη και την προσάρτηση υπερποντίων αποικιών, θέτει τις βάσεις της θαλασσοκρατορίας της.

ΜΕΤΑ ΤΗΝ υπογραφή της Τελικής Πράξεως του Συνεδρίου της Βιέννης και τη δεύτερη συνθήκη των Παρισίων, οι Μεγάλες Δυνάμεις θέλησαν να εξασφαλίσουν: 1) Τη διατήρηση του εδαφικού καθεστώτος των συνθηκών της Βιέννης 2) Το σεβασμό της αρχής της νομιμότητας και 3) Την οργάνωση της διεθνούς κοινωνίας επί ολιγαρχικών βάσεων. Για το σκοπό αυτό υπέγραψαν δύο συνθήκες: Τής Τετραπλής Συμμαχίας και της Ιεράς Συμμαχίας.

Με την πρώτη, που υπογράφτηκε τις 24 Νοεμβρίου 1815, μεταξύ των τεσσάρων Μεγάλων Δυνάμεων, Ρωσίας, Αυστρίας, Αγγλίας και Πρωσίας, αποσκοπείτο η διατήρηση του εδαφικού καθεστώτος, που είχε προκύψει από τη συνθήκη της Βιέννης, καθώς και η διασφάλιση της ειρήνης με περιοδικές διασκέψεις, αμοιβαίες υποχωρήσεις και στρατιωτικές επεμβάσεις για την τήρηση της τάξεως. Αργότερα στην συνθήκη προσχώρησε ως πέμπτη δύναμη και η Γαλλία οπότε πήρε το όνομα Πενταρχία.

Η συνθήκη της Ιεράς Συμμαχίας οφειλόταν σε αποκλειστική πρωτοβουλία του Αυτοκράτορα της Ρωσίας. Υπογράφτηκε τις 14 Σεπτεμβρίου 1815 από τους ηγεμόνες της Ρωσίας, της Αυστρίας και της Πρωσίας. Σκοπός της η εξασφάλιση της ησυχίας και της ευημερίας των λαών.

στην πραγματικότητα όμως η εξασφάλιση της νομιμότητας, δηλ. των θρόνων των ηγεμόνων, με την κατάπνιξη κάθε λαϊκής εξεγέρσεως. Με την Ιερά Συμμαχία δεσμεύονταν μόνον οι ηγεμόνες, γι’ αυτό δεν προσχώρησε σ ’ αυτήν ο βασιλιάς της Αγγλίας, ο οποίος δικαιολόγησε την άρνησή του με συνταγματικά κωλύματα.

Διαφοροι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι απώτερος σκοπός του Αλέξανδρου ήταν να παρασύρει τις Μεγάλες Δυνάμεις σε μία νέα σταυροφορία κατά των Τούρκων. Η εξέλιξη όμως των γεγονότων απέδειξε ότι η Ιερά Συμμαχία απέβη τελικά όργανο στα χέρια του Μέττερνιχ για την προάσπιση της αντιδραστικής πολιτικής του και της ισορροπίας των δυνάμεων σε βάρος των λαϊκών διεκδικήσεων. Ο Καποδίστριας εξ αρχής υπήρξε αντίθετος προς τη Συνθήκη αυτή και διατύπωσε ευθέως την αντίθεση του προς τον Ρώσο Αυτοκράτορα.

ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ υπογράφτηκε τις 5/17 Νοεμβρίου 1815 και μία ακόμη συνθήκη με την οποία τα Ιόνια Νησιά συγκρότησαν ελεύθερο και ανεξάρτητο κράτος υπό την προστασία της Αγγλίας. Η συνθήκη αυτή υπήρξε καρπός επίμονων προσπαθειών και έντονης διπλωματικής δραστηριότητας του Καποδίστρια, όπως προκύπτει από τα δημοσιευόμενα στον τόμο κείμενα.

Όσον αφορά το θέμα των χρεών της Γαλλίας, είχαν πραγματοποιηθεί μεταξύ 1816 και 1818 διαφοροι διακανονισμοί. Η κυβέρνηση Ρισελιέ θέλοντας ν’ απαλλάξει το συντομότερο τη χώρα της από την ξενική κατοχή κατέβαλε 45 εκατομ. φράγκα το τετράμηνο έναντι των 700 εκατομ. φράγκων της πολεμικής αποζημιώσεως. Για να το επιτύχει αυτό είχε δανειστεί από Τράπεζες του Λονδίνου και του Άμστερνταμ 284 εκατομ. φράγκα υπό δυσβάστακτους όρους. Συγχρόνως ο Ρισελιέ ζήτησε τον Απρίλιο του 1816 να ελαττωθεί ο στρατός κατοχής, ώστε να εξοικονομήσει χρήματα κι από αυτή την πλευρά. Το αίτημα έγινε δεκτό και από τον Απρίλιο του 1817 η δύναμη της στρατιάς μειώθηκε σε 120.000 άνδρες. Εκείνο όμως που φαινόταν άλυτο ήταν το θέμα των παλιών χρεών, γιατί είχαν παρουσιαστεί εν τω μεταξύ 135.000 διεκδικητές με απαιτήσεις ύψους 1500 εκατομ. φράγκων. Η διάσκεψη των πρεσβευτών των Δυνάμεων, που επόπτευε την εκτέλεση της συνθήκης των Παρισίων, δέχθηκε τον Απρίλιο του 1818 να πληρώσει η Γαλλία κατ’ αποκοπή 240 εκατομ. φράγκα.

Αλλά η ρύθμιση των πολεμικών χρεών της Γαλλίας δεν εκάλυπτε όλες τις διαφορές και διαφωνίες που είχαν ανακύψει μεταξύ των Συμμάχων από την υπογραφή της Συνθήκης της 24 Νοεμβρίου 1815. Η Αγγλία έβλεπε την Τετραπλή Συμμαχία ως μέσο μη επικράτησης της Γαλλίας, ενώ ο Τσάρος την παρέμβαση των μεγάλων τη θεωρούσε ως μέσο παγκόσμιας ισορροπίας. Η αντίθεση αυτή υποβοηθούσε τα σχέδια του Μέττερνιχ και δημιουργούσε θέματα. Γι’ αυτό κρίθηκε απαραίτητη μια νέα διάσκεψη των Συμμάχων της Τετραπλής, η οποία και συνήλθε τα τέλη Σεπτεμβρίου 1818 στο Αιξ λα Σαπέλ.

Στο Αιξ λα Σαπέλ υπογράφτηκε σύμβαση μεταξύ Γαλλίας και των Τεσσάρων, που όριζε ότι τα στρατεύματα κατοχής θα αποχωρούσαν τις 30 Νοεμβρίου, ότι το υπόλοιπο της πολεμικής αποζημίωσης, ύψους 286 εκατομ. φράγκων, περιοριζόταν σε 265 εκατ. φράγκα. Για τα 165 εκατ. εγγυόταν οι Τράπεζες, που είχαν ήδη δανείσει στη Γαλλία, ενώ τα υπόλοιπα θα πληρώνονταν σε γαλλικά χρεώγραφα, στην τιμή που θα είχαν την ημέρα της πληρωμής.

Έπειτα από τη συμφωνία αυτή η Γαλλία έγινε δεκτή στη Συμμαχία των Μεγάλων, η οποία από Τετραπλή ονομάστηκε Πενταπλή. Επρόκειτο περί επιτυχίας της Γαλλίας που οφειλόταν κυρίως στην υποστήριξη της Ρωσίας, οι εκπρόσωποι της οποίας είχαν διαγνώσει σωστά ότι ο φυσικός σύμμαχος της Ρωσίας στη Δύση ήταν η Γαλλία.

Το Συνέδριο του Αιξ λα Σαπέλ διακήρυξε, για μια ακόμη φορά, ότι η αρχή της επέμβασης στις ξένες χώρες για την επιβολή η προστασία του νομίμου καθεστώτος, αποτελούσε μέρος του Δημοσίου Δικαίου που ίσχυε τότε στην Ευρώπη. Στην επανάληψη της αρχής αυτής οδήγησε η διαπίστωση ότι τα πνεύματα των λαϊκών τάξεων είχαν αρχίσει να εκδηλώνονται κατά του καθεστώτος των συνθηκών της Βιέννης.

Επιμέλεια Κ. ΔΑΦΝΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σελ.

Κ. ΔΑΦΝΗ: Προλογικό Σημείωμα ............................. ζ'

Π. ΠΕΤΡΙΔΗ: Εισαγωγή ...................................... ια '

ΚΕΙΜΕΝΑ: Έτους 1815 ..................................... 1

Έτους 1816 ........................................ 111

Έτους 1817 ........................................ 191

Έτους 1818 ........................................ 227

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ .............................................. 355



ΑΡΧΕΙΟΝ

ΙΩΑΝΝΟΥ

ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

Στην μνήμη του Γρηγόρη Δαφνή



ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

ΑΡΧΕΙΟΝ

ΙΩΑΝΝΟΥ

ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

ΤΟΜΟΣ Ε΄

ΚΕΡΚΥΡΑ 1984



Εκδότης

Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών - Κέρκυρα - Τηλ. (0661) 30.674

Γενική επιμέλεια εκδόσεως

Κώστας Δαφνής

Συναγωγή κείμενων - Μετάφραση - Εισαγωγή - Βιβλιογραφία

Παύλος Πετρίδης - Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Στοιχειοθεσία - Εκτύπωση

«ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ» - Σταδίου 48 - Αθήνα



ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ σταδιοδρομία του I. Καποδίστρια άρχισε το Μάϊο του 1809, όταν τοποθετήθηκε στο Υπουργείο των Εξωτερικών της Ρωσίας με το βαθμό του συμβούλου του κράτους. Το 1811 στέλνεται στη Βιέννη ως ακόλουθος της Ρωσικής πρεσβείας, το 1812 τοποθετείται διευθυντής του διπλωματικού γραφείου της ρωσικής στρατιάς του Δουνάβεως κοντά στο Διοικητή της ναύαρχο Τσιτσαγκώφ. Οι εκθέσεις που υποβάλλει προσελκύουν την προσοχή του Τσάρου Αλεξάνδρου Α', ο οποίος του απονέμει τον τίτλο του ενεργού κρατικού συμβούλου. Υπό την ιδιότητα αυτή παρακολουθεί τα ρωσικά στρατεύματα στην ευρωπαϊκή εκστρατεία τους εναντίον του Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Έρχεται σε επαφή με τον Αυτοκράτορα, ο οποίος, εκτιμώντας τις ικανότητες του, τον στέλνει το 1813-1814 στην Ελβετία για να βοηθήσει στην ειρήνευση της χώρας, στην ενοποίηση των καντονιών και στην ανεξαρτησία της. Η επιτυχία του στην αποστολή αυτή τον φέρνει τον Οκτώβριο του 1814 στη Βιέννη ως μέλος της ρωσικής αντιπροσωπείας στο Συνέδριο που είχε αρχίσει στην Αυστριακή πρωτεύουσα για τη σύναψη των συνθηκών, που θα ρύθμιζαν τις τύχες της Ευρώπης κατά τη μεταναπολεόντεια περίοδο. Η διπλωματική του δραστηριότητα τον προωθεί στο αξίωμα του Γραμματέα του Κράτους στις εξωτερικές υποθέσεις και τελικά, τον Ιανουάριο του 1816, στο αξίωμα του Μυστικοσυμβούλου, που ερχόταν τρίτο στη ρωσική ιεραρχία. Με το αξίωμα αυτό, του υπουργού των Εξωτερικών ουσιαστικά, ο Καποδίστριας θα χειριστεί, ως το 1822, που θα παραιτηθεί, καίρια θέματα της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας. Συγχρόνως παρακολουθεί τις εξελίξεις γύρω από το επτανησιακό ζήτημα και με τους κατάλληλους χειρισμούς προωθεί τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους των νησιών του Ιονίου υπό την προστασία της Αγγλίας.

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ δραστηριότητα του Καποδίστρια αναπτύσσεται στα χρόνια 1813-1822, κατά την οποία διαμορφώνεται ο νέος χάρτης της Ευρώπης και οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής επιχειρούν να αποσπάσουν τα περισσότερα πλεονεκτήματα η μία από την άλλη με ραδιουργίες, υποσχέσεις και υπονομεύσεις. Οι ισπανικές και πορτογαλλικές αποικίες της Αμερικής αρχίζουν να διεκδικούν την ανεξαρτησία τους, η Ιερή Συμμαχία, εν ονόματι ενός θεϊκού status quo, πνίγει στη γέννησή του κάθε απελευθερωτικό κίνημα και τα συνέδρια των Ευρωπαίων μοναρχών διαδέχονται το ένα το άλλο για να

χαλκεύσουν δεσμά για τους λαούς. Τα χρόνια αυτά συνιστούν τη σημαντικότερη περίοδο της δημόσιας ζωής του Καποδίστρια, μετά τη δράση του ως Κυβερνήτη της Ελλάδος. Και τα κείμενα που εκφράζουν την περίοδο αυτή της Καποδιστριακής δραστηριότητας και αντικαθρεφτίζουν τη διπλωματική και πολιτική ιστορία της Ευρώπης της εποχής εκείνης, μας δίνουν στη διαδοχή τους το στίγμα των ιδεών και των ικανοτήτων του Έλληνα πολιτικού και διπλωμάτη.

ΤΗΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ των κειμένων της περιόδου αυτής, τη μετάφραση και το σχολιασμό τους πραγματοποίησε ο Καθηγητής της Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης κ. Παύλος Πετρίδης έπειτα από παράκληση της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών. Ήταν ο αρμοδιότερος λόγω της οικειότητάς του με τα θέματα της περιόδου αυτής της Ευρώπης και της σειράς εργασιών που έχει δημοσιεύσει πάνω σ’ αυτά. Και ο κ. Πετρίδης επετέλεσε με ενδιαφέρον και αγάπη το έργο που ανέλαβε και με τα 163 κείμενα που παρουσιάζει καλύπτεται - με υπομνήματα, εκθέσεις, επιστολές, οδηγίες κ.λ.π. - όλη η πορεία του Καποδίστρια μέσα στη θολή ατμόσφαιρα της Ευρώπης του 1815 - 1822 και αναδεικνύεται η γνώση των προβλημάτων της διεθνούς πολιτικής, η οξύτατη κρίση του, το πάθος του για τη φιλελευθεροποίηση των καθεστώτων και τον αφοπλισμό και η ανένδοτη επιμονή του να προστατεύσει και να προωθήσει τα δίκαια των Ελλήνων.

ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ αυτά δεν δημοσιεύονται από τα πρωτότυπα, από τα Καποδιστριακά δηλ. χειρόγραφα, όπως έγινε σε προηγούμενους τόμους, γιατί απλούστατα δε στάθηκε δυνατή - όχι από δική μας υπαιτιότητα - η προσπέλαση στα ρωσικά αρχεία, όπου υπάρχουν αυτά τα πρωτότυπα. Ευτυχώς όμως εδώ και αρκετά χρόνια άρχισε στη Σοβιετική Ένωση η δημοσίευση του υλικού των αρχείων του Ρωσικού Υπουργείου των Εξωτερικών. Και μέσα σ’ αυτό το υλικό υπάρχουν και τα καποδιστριακά κείμενα. Εάν είναι όλα τα κείμενα ή η δημοσίευση είναι επιλεκτική, αυτό δεν το γνωρίζουμε. Πάντως αποτελεί η έκδοση αυτή, με τη δημοσίευση του γαλλικού πρωτότυπου και η μετάφρασή του στα ρωσικά, βασική πηγή για οποιαδήποτε επαφή με τα κείμενα του Καποδίστρια. Δεν υπάρχει βέβαια το στάδιο της μεταγραφής από το πρωτότυπο, αλλά επειδή δεν ήταν δυνατόν να περάσουν τα καποδιστριακά κείμενα από τη διαδικασία αυτή δεν μπορούσαμε ασφαλώς να τα αγνοήσουμε. Και ο κ. Πετρίδης εργάστηκε πάνω στο δεδομένο αυτό, παρουσιάζοντας μια πλήρη συναγωγή των κειμένων. Το ίδιο επεδίωξε και από άλλες, γνωστές και άγνωστες πηγές, που αναφέρονται στη διπλωματική δραστηριότητα του Καποδίστρια και ερμηνεύουν ή συμπληρώνουν απόψεις και πράξεις του Έλληνα υπουργού της Ρωσίας. Ευχαριστούμε και από τη θέση αυτή τον κ. Πετρίδη για το έργο που επετέλεσε.

ΤΑ 163 ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΑ κείμενα θα δημοσιευθούν σε δύο τόμους. Τα αναφερόμενα στα χρόνια 1815, 1816, 1817 και 1818 θα περιληφθούν στον Ε΄ Τόμο του Αρχείου Καποδίστρια. Τα χρονολογούμενα στα χρόνια 1819, 1820, 1821 και 1822 θα δημοσιευθούν στον ΣΤ' Τόμο του Αρχείου. Στο τέλος του ΣΤ΄ τόμου θα δημοσιευθούν πίνακες των κειμένων που καταχωρούνται στους δυο τόμους, με σύντομες περιλήψεις, ευρετήρια ονομάτων και τόπων. Επίσης σχόλια και υπομνηματισμός για πρόσωπα και γεγονότα, που θα καθιστούν τα κείμενα πιο προσιτά, μια αρχή που ακολουθήσαμε και στους προηγούμενους τόμους. Πλήρης ξένη και ελληνική βιβλιογραφία, πηγών και δημοσιευμάτων, θα καλύπτει τη χρονική περίοδο στην οποία αναφέρονται τα κείμενα.

Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι τα δημοσιευόμενα στους δύο τόμους κείμενα δεν καλύπτουν εξ ολοκλήρου τις δραστηριότητες του Καποδίστρια στα χρόνια εκείνα. Υπάρχουν και άλλα, που αναφέρονται στις υποθέσεις της Ελβετίας, στη φροντίδα για την παιδεία των Ελλήνων, στην εξασφάλιση των προόδων που είχαν συντελεστεί στην Ευρώπη στους τομείς της γεωργίας και εκπαιδεύσεως, ώστε να χρησιμοποιηθούν από το νεοσύστατο Ηνωμένο Κράτος των Ιονίων Νήσων. Το ενδιαφέρον του για τις τύχες των Επτανήσιων, έκδηλο στα περισσότερα κείμενα του, φανερώνει ότι ο Καποδίστριας έτρεφε πάντα το όνειρο να γυρίσει στη γενέθλια γη, σαν πρώτο κύτταρο του αγώνα για την εθνική απελευθέρωση του Ελληνισμού. Οι επιστολές προς τον πατέρα του (Τόμος Γ' του Αρχείου) αποκαλύπτουν εύγλωττα τις προθέσεις του. Και θα αποτελούσαν πολυτιμότερο υλικό για τις ιδέες και τις επιδιώξεις της περιόδου αυτής οι επιστολές του προς τον αδελφό του Βιάρο, αν δεν καταστρέφονταν τον Σεπτέμβριο του 1943, όταν η Κέρκυρα παραδόθηκε στις φλόγες από τις εμπρηστικές βόμβες των Ναζήδων. Αλλά και χωρίς αυτές διαμορφώνεται αρκετά καθαρά ο τελικός στόχος των αγώνων και των ενεργειών του Καποδίστρια.

Κ. ΔΑΦΝΗΣ

Πρόεδρος Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών



ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στις 17 Φεβρουάριου 1820 ο Αυστριακός πρεσβευτής στην Πετρούπολη Λέμπτζελτερν κατέγραφε, σε ένα απόρρητο υπόμνημα του προς τον Μέττερνιχ, τις περισσότερο πρόσφατες — πριν την πολιτική αποδυνάμωσή του — θέσεις του I. Καποδίστρια: - «Εκείνο που θα εξαφάλιζε μια αιώνια ειρήνη στην Ευρώπη θα ήταν να διακηρυχτεί η αρχή της ουδετερότητας ως θεμελιώδης βάση της Γερμανικής Ομοσπονδίας, να περιληφθούν δε σ’ αυτή όλες οι ομόσπονδες Δυνάμεις συμπεριλαμβανομένης και της Δανίας. Ποιος θα πολεμούσε τότε και γιατί», αναρωτιόταν ο πανίσχυρος υπουργός των Εξωτερικών της Ρωσίας, «Θα βλέπαμε τότε την μάστιγα των μόνιμων στρατευμάτων να εξαφανίζεται από παντού.... αλλά αυτό αποτελεί μια χίμαιρα».

Οι τολμηρές αυτές θέσεις και απόψεις του υπεύθυνου φορέα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, εξωτερικευμένες στα δύσκολα και αντιδραστικά χρόνια της Ιεράς Συμμαχίας, επιβεβαίωναν ότι ο Καποδίστριας είχε υιοθετήσει δική του αυτόνομη πολιτική που μοιραία θα τον εξέθετε στον προϊστάμενό του αυτοκράτορα της Ρωσίας Αλέξανδρο. Λίγους μόλις μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1820, ο Λέμπτζελτερν αποκάλυπτε στον καγκελλάριό του ότι ο τσάρος Αλέξανδρος είχε συχνότατα διαφορετική γνώμη εκείνης του Καποδίστρια και ότι ο τελευταίος διατύπωνε ανοιχτά τα παράπονά του σχετικά μ’ αυτές τις αντιπαραθέσεις.

«Είναι επιτήδειος», έγραφε για τον Καποδίστρια ο Αυστριακός πρεσβευτής, «σταθερός στην πορεία του, ανεξάρτητος στην τακτική με την οποία αντιμετωπίζει τα πολιτικά ζητήματα, υπερήφανος για τις θεωρίες του· δεν είναι προσκολλημένος στο αξίωμά του και ο αυτοκράτορας... θαυμάζει στο συνεργάτη του την αρετή ενός φιλοσόφου. Εκτός λοιπόν αν πρόκειται για υποθέσεις στις οποίες είναι προκατειλημμένος με συγκεκριμένες ιδέες ο αυτοκράτορας, θα εμπιστευθεί την εργασία του υπουργείου στον υπουργό του και θα τον αφήσει να ενεργήσει έστω κι αν αργότερα εξαναγκαστεί να τον αποδοκιμάσει στο ενδεχόμενο ενός λανθασμένου χειρισμού».

Μπορούμε επομένως με βεβαιότητα να υποστηρίξουμε ότι από το 1815 ως το 1821 τουλάχιστον, ο Καποδίστριας κατέβαλε — ως πληρεξούσιος της Ρωσίας αρχικά και κατόπι ως γραμματέας της επικρατείας - ιδιαίτερες προσπάθειες για την επιβολή των δικών του πολιτικών σχεδίων που



αποσκοπούσαν στην ιδανικότερη επίλυση των ζωτικότερων ευρωπαϊκών ζητημάτων. Η ανεξάρτητη φιλελεύθερη εξωτερική πολιτική του, διαποτισμένη από οραματισμούς και τολμηρές ιδέες, που χαρακτηρίζουν άλλωστε τα μακροσκελή βαρυσήμαντα πολιτικά κείμενά του τα οποία περιλαμβάνονται στην έκδοση αυτή, είχε συμβάλει οπωσδήποτε στη διαμόρφωση μιας νέας τάξης πραγμάτων στην Ευρώπη. Όπως προκύπτει από την παράθεση των σημαντικότατων αυτών πολιτικών κειμένων1 και το σχολιασμό τους το πεδίο της δραστηριότητας του Κερκυραίου διπλωμάτη υπήρξε ευρύτατο ενώ η όλη παρουσία του στη διεθνή κονίστρα αποτέλεσε σταθμό συντελώντας στη διαμόρφωση ενός νέου ήθους για το πολυτάραχο πολιτικό κλίμα της εποχής.

Έπειτα από τη δυναμική υπεράσπιση των ελβετικών, των γερμανικών, των γαλλικών, των ισπανικών, των πολωνικών και των επτανησιακών υποθέσεων και τους αγώνες του για την κατάργηση του δουλεμπορίου και την παραχώρηση Συνταγμάτων στους «προηγμένους ηθικά» λαούς, ο Καποδίστριας άρχισε να διατυπώνει δημόσια τις απόψεις και θεωρίες του για την οργάνωση της Ευρώπης. Καθώς έχουμε υποστηρίξει, οι θέσεις του μετά το 1815 αποσκοπούσαν σε μια δημοκρατικότερη νέα τάξη πραγμάτων που θα εδραιωνόταν σε εθνικά κράτη και συνταγματικές κυβερνήσεις και θα ενσωματωνόταν σε ένα διεθνές ευρύτερο σύστημα.

Το 1818 στο Αιξ λα Σαπέλ ο Καποδίστριας είχε διακηρύξει ότι η Ευρώπη έπρεπε να προστατευθεί από τους κινδύνους της ανατροπής των νόμιμων κυβερνήσεων και από την επιβολή του δικαίου του ισχυρότερου με τη βία. Με τις απόψεις του αυτές καταδίκαζε τις επεμβάσεις των ισχυροτέρων, εφόσον απέρριπτε έμμεσα το συστατικό στοιχείο της νομικής έννοιας της επέμβασης: τον καταναγκασμό με τη βία. Ο υπουργός των Εξωτερικών της Ρωσίας δεχόταν ότι η νέα τάξη πραγμάτων είχε την ανάγκη σημαντικών μεταρρυθμίσεων σε διεθνές επίπεδο όσο και στα εσωτερικά του κάθε κράτους. Υποδείκνυε δε την καθιέρωση μιας υπερεθνικής ένωσης στα πλαίσια της οποίας να εγγυηθούν όλα τα ευρωπαϊκά κράτη την παρούσα εδαφική κατάσταση τους και την ισχύουσα μορφή διακυβέρνησης.

Μέσα από τον υπερεθνικό αυτό οργανισμό, ο Καποδίστριας προσπάθησε να αναγάγει την επέμβαση σε εγγύηση της ανεξαρτησίας, της ακεραιότητας και της ασφάλειας των ανίσχυρων κρατών. Κατά τα ισχύοντα ως νόμιμη επέμβαση αναγνωρίζεται όχι η επέμβαση σα συνέπεια μονομερούς απόφασης ενός ή περισσότερων κρατών, αλλά εκείνη που εφαρμόζεται από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών μετά τη σχετική απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας ή κατόπιν εντολής αυτού. Εκτελώντας λοιπόν το Διευθυντήριο

1. Στα οποία δεν περιλάβαμε τα κείμενα που αφορούν στο Ελβετικό Ζήτημα, γιατί θα δημοσιευθούν σε αυτοτελή τόμο.

των Δυνάμεων τα χρέη ενός συμβουλίου ασφαλείας θα ήταν σε θέση, σύμφωνα προς τους οραματισμούς του Καποδίστρια, να επεμβαίνει μόνο για διευθέτηση των διεθνών διαφορών και όταν υφίστατο απειλή κατά της διεθνούς ειρήνης.

Όμως οι σύμμαχες Δυνάμεις αντέδρασαν τότε στις προοδευτικές θέσεις της ρωσικής αποστολής και εξανάγκασαν τη Ρωσία να προχωρήσει, μετά τη λήξη του συνεδρίου στο Αιξ λα Σαπέλ, στη σύνταξη μιας μυστικής συνθήκης που όριζε ότι οι σύμμαχοι εγγυούνταν τα σχετικά εδαφικά όρια καθώς είχαν διακανονιστεί ενώ υπόσχονταν να αντιμετωπίζουν ως κοινή αναμεταξύ τους υπόθεση οποιαδήποτε κατάσταση θα απειλούσε την ειρήνη.

Οι ανησυχίες του Καποδίστρια για το μέλλον της Ευρώπης διαφαίνονται καθαρά στις τακτικές συνομιλίες του με τον Αυστριακό πρεσβευτή στην Πετρούπολη. Μια ατέλειωτη σειρά από απόρρητες διπλωματικές εκθέσεις προς τον Μέττερνιχ αποκαλύπτουν αρκετές από τις τολμηρές πολιτικές απόψεις του. Αρχές του 1820, συζητώντας με τον Λέμπτζελτερν για το μέλλον της Γερμανίας, τόνιζε: «Υπάρχουν ακόμη τόσα πράγματα που οφείλουμε να εξετάσουμε και να σκεφτούμε πάνω σ’ αυτό το ζήτημα. Παραδείγματος χάρι, θα παραχωρήσει η Γερμανική Ομοσπονδία το δικαίωμα διελεύσεως σε μια ξένη στρατιά; εάν το πράξει η στάση της δεν θα είναι καθαρά αμυντική αλλά επιθετική, γιατί όποιος διευκολύνει τη διέλευση ενός στρατού για να επιτεθεί εναντίον ενός κράτους, διαπράττει — ταυτόχρονα — εχθρική πράξη εναντίον του· το γεγονός αυτό τον θέτει σε κατάσταση πολέμου».

Η Αυστρία, ωστόσο, επέμεινε στην απολυταρχική τακτική της και, την ίδια χρονιά, προσπάθησε να εκμεταλλευτεί και πάλι την εξέγερση της Νεάπολης (καθώς είχε ενεργήσει και το 1819 στο Κάρλσμπαντ), ενώ παράλληλα πρότεινε στη Ρωσία να συνεργαστεί μαζί της για μια αμοιβαία επίλυση του ιταλικού ζητήματος. Ο Καποδίστριας αντέδρασε με έντονη επιστολή του, που δόθηκε στον Μέττερνιχ στις 12 Σεπτεμβρίου 1820, όπου σχολίαζε με δυσμένεια τις αυστριακές πρωτοβουλίες στην Ιταλία. Με άλλη εγκύκλιό του, προς τους λοιπούς συμμάχους, ο Ρώσος Γραμματέας της Επικρατείας κατέβαλε προσπάθεια για τη διαφοροποίηση των επιδιώξεων της Αυστρίας, που είχαν ήδη τεθεί και απέβλεπαν στην κατάπνιξη κάθε φιλελεύθερης κίνησης.

Στο Τρόππαου, όπου συγκεντρώθηκαν τελικά οι σύμμαχοι για να συζητήσουν για την «απειλή» της ιταλικής επανάστασης, ο Μέττερνιχ δήλωσε, ότι η κατάπνιξη της κίνησης ήταν αυστριακή υπόθεση, επικαλούμενος δικαιώματα επιρροής στη Βόρεια Ιταλία. Ωστόσο ο Καποδίστριας αντέδρασε, μ’ ένα μακροσκελέστατο υπόμνημα στις 2 Νοεμβρίου 1820, καταδικάζοντας το ενδεχόμενο μιας μεμονωμένης αυστριακής επέμβασης.

«Η Αυστρία θα πρέπει να συντάξει μια διακήρυξη», υποστήριξε ο Καποδίστριας, «με την οποία ν’ αναγγέλει στους λαούς των δύο Σικελιών, ότι μοναδικός λόγος και μοναδικός σκοπός αυτού του διαβήματος θα είναι ο

σεβασμός της ακεραιότητας του Βασιλείου, η σταθεροποίηση της πολιτικής και εθνικής του ανεξαρτησίας και η εγκαθίδρυση — από συμφώνου με τον βασιλέα — ενός συστήματος διακυβέρνησης, που θα κατορθώσει να πείσει όλους τους υπηκόους για την ειρηνική ικανοποίηση αυτής της διπλής ελευθερίας». Στη συνέχεια ο Ρώσος Υπουργός ανέλυε τους κινδύνους των αυστριακών πρωτοβουλιών: «Παρατηρήσαμε, πώς κάθε μεμονωμένη ενέργεια, θα αποδείκνυε, ότι η γενική συμμαχία είναι υπό διάλυση και τα αποτελέσματα θ’ απέβαιναν ένα νέο όπλο στα χέρια του εχθρού τον οποίο πρέπει οι Δυνάμεις να πολεμήσουν».

«Πιστεύουμε», διακήρυξε, τέλος, «ότι οι σύμμαχες Δυνάμεις έχουν το δικαίωμα να επεμβαίνουν στις υποθέσεις της Νεαπόλεως. Πιστεύουμε ότι είναι υποχρεωμένες να επεμβαίνουν. Πιστεύουμε, ότι μπορούν και πρέπει να προσδώσουν στην επέμβαση συγκεντρωτικό χαρακτήρα που θα πρέπει να έχει για να είναι σωτήρια». Καθώς υποστηρίξαμε ήδη, η προταθείσα από τον Καποδίστρια λύση της προγενέστερης συνδιαλλαγής, υιοθετήθηκε, ύστερα από 130 περίπου χρόνια, από τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών ως διαδικασία διευθέτησης των διεθνών διαφορών.

Δυστυχώς, πιεζόμενος όλο και πιο έντονα από τον Τσάρο, ο Καποδίστριας αναγκάστηκε να αναγνωρίσει, ότι κύριος σκοπός των συνέδρων ήταν η λήψη αποφάσεων για τη σωτηρία του κόσμου από την πανούκλα της επαναστατικής αναρχίας, εξήγγελε δε, ότι «το έγκλημα της ανταρσίας πρέπει να τιμωρείται, ώστε να εξασφαλίζονται τα διά της ειρήνης δικαιώματα των λαών».

Οι συζητήσεις για την κατάσταση στην Ιταλία μεταφέρθηκαν ομόφωνα στο Λάϋμπαχ. Λίγο πριν αρχίσουν οι εργασίες, ο Μέττερνιχ δήλωνε: «Αν μπορούσα να κάμω ότι θέλω με τον Καποδίστρια, τότε όλα θα εξελίσσονταν γρήγορα και καλά». Ενώ ο Ρώσος συνάδελφος του έγραφε τα εξής: «Ο Καποδίστριας έχει πολύ αγνή ψυχή, αριστοκρατικά αισθήματα πολύ αφιλοκερδή, με λιγότερο πάθος και κενοδοξία, αλλά δεν είναι σε θέση να διαθέτει τα μέσα, την ευθυκρισία και τις γνωριμίες του Πότσο ντι Μπόργκο (Ρώσου πρεσβευτή στο Παρίσι) και κυρίως εκείνο τον πρακτικό νου, τον απαραίτητο για την καλή διοίκηση των υποθέσεων του ταπεινού αυτού κόσμου. Ο Καποδίστριας διαθέτει πολύ μυαλό, αλλά συχνά έχει λανθασμένες ιδέες και παρ’ όλη τη μεγάλη του οξύνοια, η κρίση του είναι συχνά λανθασμένη. Διαθέτει διορατικότητα και φινέτσα, αλλ’ όχι πάντοτε λογική. Του λείπει η πείρα των ανθρώπων και των πραγμάτων, έχει δε την εντύπωση, ότι εργάζεται για ένα κόσμο που αποτελείται από όντα εξ ίσου τέλεια μ’ αυτόν».

Εν τω μεταξύ, κι ενώ εξακολουθούσαν οι συζητήσεις στο Λάϋμπαχ, ο Αλεξανδρος Υψηλάντης, κάτω από τις γνωστές συνθήκες, προέβη στη σύνταξη διακήρυξης, κάμνοντας μνεία περί της ύπαρξης «κραταιάς δυνάμεως, επιθυμούσης να υπερασπιστεί τα δίκαια των Ελλήνων», της Ρωσίας δηλαδή.