Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Γ΄

αυτής οδού. Γράφω την ημέραν της αναχωρήσεώς μου διά την Βοημίαν. Εγνώρισα υμίν τον σκοπόν του ταξιδίου τούτου διά των επιστολών του Απριλίου μέσω Νεαπόλεως... Αι εργασίαι πρόκειται να διακοπώσιν πλήρως κατά την διάρκειαν του θέρους. Οι Υπουργοί πάντες και οι Ηγεμόνες σύμμαχοι ταξιδεύουν. Ο Αυτοκράτωρ θα ενασχοληθή μετά των γάμων του Σεπτού Αδελφού Του, του Μεγάλου Δουκός Νικολάου, μετά της Πριγκιπίσσης της Πρωσσίας. Αι εορταί και αι τελεταί της εθιμοτυπίας, θα λάβωσιν χώραν ενταύθα από της πρώτης Ιουλίου, ημέρας των γενεθλίων της Πριγκιπίσσης. Επωφελούμαι όθεν, της αναπαύσεως αυτής διά να λάβω τα ύδατα του Κάρλσμπαντ, άτινα θεωρούνται ως ειδικόν φάρμακον όταν υποφέρη τις συχνάκις εις το κάτω μέρος της κοιλίας και εις το σύστημα της χολής... Ο Αυτοκράτωρ εν αυτή τη περιπτώσει, ως και εις πάσας τας άλλας, υπερπλήρωσεν εμέ διά της ευμενείας Αυτού... παραχωρών μοι έν μεγάλον ποσόν διά το ταξίδιον, τουτέστιν 3 χιλιάδας δουκάτα της Ολλανδίας. Υπολογίζω ότι δύναμαι να αποταμιεύσω το έν τρίτον, και εκ τούτου, εξοφλήσας έν μικρόν χρέος προς τον Σταύρον Ιωάννου, μένουν εις την διάθεσίν μου 800 τζεκίνια, τα οποία αποστέλλω μέσω του κυρίου Ζωγράφου. Ο κύριος Δομπόλλης έχει την εντολήν να αποστείλη το ποσόν τούτο κατά την διάρκειαν του τρέχοντος μηνός... υμείς δε εντός δύο μηνών δύνασθε να έχητε τούτο εις την διάθεσίν σας... Περιορίζομαι μόνον να παρακαλέσω υμάς, όπως διαθέσητε τους τόκους προς χάριν των αδελφών μοναχών και της Μαριέττας... Ας ομιλήσωμεν δι’ άλλα... Περί των πατρίων υποθέσεων. Δεν είναι πιθανώς ως ώφειλον να είναι... Πού όμως τα πράγματα πραγματοποιούνται άνευ παρεκκλίσεων ή κατά τρόπον τέλειον; Οφείλομεν να εκλαμβάνωμεν τον χρόνον και τα πράγματα ως βαίνωσιν και ουχί ως να ώφειλον να εξελίσσωνται συμφώνως προς τας ιδικάς μας αντιλήψεις, οιαιδήποτε και αν αυταί είναι... Και ας είναι αυταί αι ορθότεραι, αι δικαιότεραι εκ των δυνατών... Υπ’ αυτήν την φιλοσοφικήν μου θέσιν φαίνονται τα πάντα εν τη πραγματική αυτών χροιά... Εκ μέρους μου έπραξα και θα πράξω εκείνο, όπερ είναι δυνατόν διά το καλόν όλων. Ελπίζω ότι δεν θα ευρεθώ εν τη σκληρά αναγκαιότητι να παράσχω πτωχάς ειδήσεις ούτε διά την Πατρίδα ούτε διά τους φίλους ούτε διά την οικογένειαν. Έγραψα και γράφω προς τον Βιάρον. Ομιλώ περί του Αυγουστίνου υπό το αυτό πνεύμα. Τούτο είναι η έκφρασις της πεποιθήσεώς μου.

Η υγεία μου είναι πάντοτε καλή. Θα καταστή καλυτέρα διά των εκ του ταξιδίου ωφελημάτων. Εκ της αναπαύσεως. Εκ των υδάτων του Κάρλσμπαντ. Θα σας γράψω διά του ταχυδρομείου της Γερμανίας και της Βοημίας. Ασπάζομαι τας χείρας της σεβαστής μητρός και τας χείρας υμών. Εναγκαλίζομαι αδελφούς και αδελφάς και ανδραδέλφους και ανεψιούς. Συσταίνω εαυτόν εις τας δεήσεις του Iερομονάχου Συμεώνος.

Ο υιός Ιωάννης

135

No 054

Carlsbad, li 4/16 Luglio 1817

Sono qui arrivato tre giorni fa partito essendo da Pietroburgo il 10 Giugno poche ore dopo averle scritto la lettera del numero precedente che deve essere partita per la via di Constantinopoli. Non solamente ho sostenuto agradevolmente la fatica del viaggio, ma ne ho risentito grandissimo benefizio. Mi sono trattenuto a Berlino quattro giorni, e due a Weimar. Qui stabilito, ho comminciato l’uso delle acquo minerali, e ne sento grande vantaggio; ripuliscono gli intestini e favoriscono una legera traspirazione. Quella però che giova più di tutto, si è l’ aria buona, il non fare niente, il caminaro molto, od il vivere con molta regolarità. Resterò qui tre settimane, passerò a Egra et verso la fine del venturo mese mi metterò ancora in viaggio per Petersburgo et successiva(men)te per Mosca, ove l’ Imperatore si troverà pel primo di Ottobre. Qui trovai molte connoscenze di Vienna. Il Maresciallo Principe Sfarzemberg, il Principe Rosomofskj, et Ruffo; va qui arrivare fra due o tre giorni il Principe Hardenberg, et il Primo Ministro di Vienna C(onte) di Mettermeli. La società è agradevolissima, e sono colmato di bontà, e di gentilezze da tutti questi signori. Detto questo del mio attuale sogiorno, aggiungerò quasi in replicata quanto Le scrissi da Petersburgo colla mia precedente. Nel corrente di questo mese saranno rimessi al s(ig'nor) Sograffo a Trieste 800 zecchini di Ollanda all’incirca, ed ella potrà disporne per gli usi della famiglia, come meglio ella potrà credere. Desidero solo che gli interessi, sieno ripartiti alle sorelle monache, ed alla Marieta, come ho preso la libertà di scriverle colle mio precedenti. Ho potuto fare questo omaggio estraordinario alla famiglia, poicchè l’ Imperatore mi a accordato p(er) questo viaggio 3 m(illa) zecchini ou 40 m(illa) rubli. Liquidati alcuni piccioli conti che avevo col s(ignor) Stavro e Naranzi, levato il dennaro che può essermi necessario p(er) questo viaggio posso far parte alla famiglia della somma di 800 zecchini, e desidero che ella ne gradisca φ. 1v la buona volontà. La presente sarà rimessa all’ amico / s(igno)r Naranzi, che avrà la cura di fargliela arrivare il più presto che sarà possibile. So il picciolo Polillà arrivato a Napoli, e lo spero a quest’ ora in seno alla sua famiglia. Non abbiamo fatto gran cosa di lui. Il tempo e gli anni, e la benedizione del Signore lo salvino. Mi fa penna la sua madre la quale por troppa tenerezza farà ancora più male; bisogna occupare quella picciola testa, e quella grande ambizione. Tutte le pene che mi sono dato per ridurla a ragione, sono tornate vane. Vero è che n(on)

ho potuto occuparmene il stesso. E che le commissioni in fatto di educazione non riescono sempre, quando sopra tutto le posizioni naturali non sono le più favorevoli. Ripetto la Providenza Divina che n(on) abbandona gli innocenti, verrà in soccorso di questo giovane. Abbracio f(rate)llj, e sorelle, et cognati, e nipoti. Baccio le mani alla s(ignora) madre. Imploro la benedizione del sacromonaco nostro, e quella dei genitori.

Il figlio Giovanni

Αρ. 054

Κάρλσμπαντ, 4/16 Ιουλίου 1817

Αφίχθην ενταύθα προ τριών ημερών, αναχωρήσας εκ Πετρουπόλεως την 10ην Ιουνίου, ολίγας ώρας μετά την γραφήν της προηγουμένης επιστολής, ήτις οφείλει να έχη αναχωρήσει διά της οδού της Κωνσταντινουπόλεως. Όχι μόνον υπέστην ευχαρίστως την ταλαιπωρίαν του ταξιδίου, αλλ’ εδοκίμασα και μεγάλην ωφέλειαν. Παρέμεινα εις Βερολίνον επί τέσσαρας ημέρας και δύο εις την Βαϊμάρην. Εγκατασταθείς εδώ ήρχισα την χρήσιν των μεταλλικών υδάτων και ησθάνθην μεγάλο όφελος· καθαρίζονται τα έντερα και διευκολύνεται μία ελαφρά εφίδρωσις. Εκείνο όμως, όπερ ωφελεί πλέον των πάντων είναι ο καθαρός αήρ, το μηδέν πράττειν, η συχνή οδοιπορία και η μετά μεγάλης τάξεως ζωή. Θα παραμείνω εδώ επί τρεις εβδομάδας, θα μεταβώ εις Έγραν και προς το τέλος του προσεχούς μηνός θα ταξιδεύσω εκ νέου διά την Πετρούπολιν και ακολούθως διά την Μόσχαν, ένθα ο Αυτοκράτωρ θα ευρίσκηται κατά την πρώτην Οκτωβρίου. Εδώ ηύρον πολλούς γνωρίμους της Βιέννης. Τον Στρατάρχην Πρίγκιπα Σβάρτσεμπεργκ, τον Πρίγκιπα Ραζουμόφσκι και τον Ruffo· πρόκειται να αφιχθή ενταύθα εντός δύο ή τριών ημερών ο Πρίγκιψ Χάρτεμπεργκ και ο Πρωθυπουργός της Βιέννης Κόμης Μέττερνιχ. Η συναναστροφή είναι τα μάλα ευχάριστος και υπερπληρούμαι διά καλωσύνης και ευγενείας υπό πάντων των κυρίων τούτων. Ρηθέντος τούτου περί της παρούσης διαμονής μου, θα προσθέσω σχεδόν εν επαναλήψει όσα έγραψα υμίν εκ Πετρουπόλεως διά της προηγουμένης μου επιστολής. Κατά την διάρκειαν του τρέχοντος μηνός θα αποσταλώσιν προς τον κύριον Ζωγράφον της Τεργέστης 800 περίπου τζεκίνια τα οποία θα δυνηθήτε να διαθέσητε διά τας ανάγκας της οικογενείας, ως θα κρίνητε υμείς καλύτερον. Επιθυμώ μόνον όπως οι τόκοι διιανεμηθώσιν εις τας αδελφάς μοναχάς και την Μαριέτταν, όπως έλαβα το θάρρος να σας γράψω διά των προηγουμένων μου επιστολών. Ηδυνήθην να κάμω τούτο το έκτακτον δώρον προς την οικογένειαν καθ’ όσον

ο Αυτοκράτωρ μοι παρεχώρησεν διά το ταξίδιον αυτό 3 χιλιάδας τζεκίνια ή 30 χιλιάδας ρούβλια. Εξοφληθέντων μικρών τινων λογαριασμών τους οποίους έχω μετά του κυρίου Σταύρου Ιωάννου και του Ναράντζη, αφαιρεθέντος του ποσού των χρημάτων, των απαραιτήτων διά το ταξίδιον τούτο, δύναμαι να χορηγήσω εις την οικογένειαν το ποσόν των 800 τζεκινίων και επιθυμώ όπως υμείς ευχαριστηθήτε διά την καλήν θέλησαν. Η παρούσα θα αποσταλή φ. 1v προς τον φίλον / κύριον Ναράντζην, όστις θα φροντίση να φθάση εις υμάς το γρηγορώτερον δυνατόν. Γνωρίζω ότι ο νεαρός Πολυλάς έφθασεν εις Νεάπολιν και ελπίζω ότι κατ’ αυτήν την στιγμήν ούτος θα ευρίσκηται εις τας αγκάλας της οικογενείας. Δεν κατωρθώσαμεν μεγάλα πράγματα δι’ αυτόν. Ο χρόνος και τα έτη και η ευλογία του Κυρίου είθε να σώσουν αυτόν. Με στενοχωρεί η μήτηρ αυτού, ήτις ένεκα της πολλής τρυφερότητος θα προξενήση επί πλέον κακόν πρέπει να δαμάσουν την μικράν εκείνην κεφαλήν και εκείνην την μεγάλην ματαιοδοξίαν. Όλοι οι κόποι, εν οις υπεβλήθην διά να τον επαναφέρω εις το ορθόν απεδείχθησαν μάταιοι. Είναι αληθές ότι δεν ηδυνήθην να ασχοληθώ περί τούτου εγώ ο ίδιος. Και ότι αι εντολαί, εν σχέσει προς την ανατροφήν δεν επιτυγχάνουν πάντοτε, όταν αι υπεράνοι τούτων φυσικαί κλίσεις δεν είναι αι πλέον ευνοϊκαί. Επαναλαμβάνω ότι η Θεία Πρόνοια, ήτις δεν εγκαταλείπει τους αθώους, θα έλθη εις συνδρομήν αυτού του νέου. Εναγκαλίζομαι αδελφούς και αδελφάς και ανδραδέλφους και ανεψιούς. Ασπάζομαι τας χείρας της σεβαστής μητρός. Επικαλούμαι την ευλογίαν του ιερομονάχου ημών ως και εκείνην των γονέων.

Ο υιός Ιωάννης

136

No 055

Carlsbad, 22 Luglio/3 Agosto 1817

Ricevo qui le Sue lettere 052, 053. Sento le cose in esse breve(ment)e annunziate. Spero e confido, c,om(m)e Lei spera e confida nella Divina Providenza. Non ci a mai abbandonato, nè ci abbandonerà. Veggo nei publici fogli che l’ atto constituzionale fu portato alla rattificazione Brittanica. Desidero avere quest’ atto. Esso deve portare l’ esecuzione di un trattato, che è opera alla quale ho contribuito, e per la quale la mia coscienza è impegnata. Se non fossi pure cittadino delle Isole, avrei per questo solo titolo diritto di conoscere la maniera con cui la convenzione di Parigi si eseguisce. Essendo poi sempre lo stesso Uomo

della Patria terra Tento eguale il dovere di non negligere nessuna occasione, onde felicitarmi del bene che essa prova, o affligermi del male che affligerla potesse. Ripetto questa proffessione di fede, per di Lei, e per mia consolazione. Parliamo d’ altro. Quest’ anno il semestre o per meglio dire trimestre accordatomi lo ho consacrato alla salute. E di fatto ne provo sensibilissimo benefizio. Queste acque minerali, l’ aria di questi monti. La vita tranquilla. Il regime severo, contribuiscono considerabilmente al miglioramento delle forze, e più di tutto al ripulimento delle vie billiani. Resterò qui quindici giorni ancora, poi passerò a Egra dove mi propongo di passare una parte del mese di Settembre nuovo stile. In seguito mi metterò in viaggio p(er) ritornarmene in Russia. Ho piacere che il soccorso mandato nel mese di Febbrajo arrivato sia oppurtuno. Quello di già annunziatole, e che deve a quest’ ora essere stato indirizzato a Trieste complotterà lo rissorse se anco i prodotti dell’ annata venissero dannegiati dalla stagione. Come Le ho scritto è uno estraordinario che dobbiamo alla munificienza dell’ Imperatore. Scrivo a Viaro, affincchè quando avrà in mano li 800 zecchini fecesi ancora una gratificazione estraordinaria alla Marietta. Poicchè è gravida, e avrà nuovi bisogni; lo prego di fargli avere 150 tallari. E φ. 1v gli interessi indicati come / per le somme precedenti, a essere ripartiti colle sorelle monache. Per l’ anno venturo spero di poter fare venire Agostino in Italia, e forse qui od in altra picciola città di Allemagna si rivedremo. Fino a tal epoca bisognerà tollerare. Sarà difficile che prima di stessa io posso dissipare gli errori delli quali ella mi parla nella Sua lettera 052. Non di meno farò per iscritto quanto potrò. E lo farò quando avrò sott’ occhio l’ atto costituzionale, e che potrò parlare con conoscenza di cosa. Credo per altro che quale esso si sia, è sempre e sarà sempre migliore che un’ ordine provisorio. Ritorno senza volerlo sulla materia da cui comincia la mia lettera. La finisco. Le scriverò ancora prima di partire da qui, per profitare cosi, della prossimità. I soliti saluti a tutti quanti. Abbraccio f(rate)llj, e sorelle, e cognati, e nipoti. Imploro la benedizione dei genitori e quella dello sacromonaco nostro.

Il figlio Giovanni

P.S. Vengo di ricevere qui dall’ Imperatrice madre una bella tabachiera colla ciffra, accompagnata dalla lettera originale che per di Lei compiacenza aggiungo alla presente. Le spedirò il disegno della decorazione di S(anto) Alessandro. Quando sarò di ritorno in Russia mi propongo di far collocare in un bel quadro di ebano i ritratti dei Sovrani che mi hanno onorato di tabachiere che li portavano. Ella possederà

con soddisfaz(io)ne questa memoria della clemenza di cui anno degnato di graziarmi.

P.S. Dica a Gratagliano che non ho fin qui risposto alla sua lettera, poicchè mi sono proposto di servirlo in persona, parlando io stesso a Principe di Metternich. Lo aspettiamo qui di giorno in giorno. Quando sia arrivato n(on) dimenticherò la sua commissione. Lo saluti tanto e tanto da parte mia.

Αρ. 055

Κάρλσμπαντ, 22 Ιουλίου / 3 Αυγούστου 1817

Λαμβάνω ενταύθα τας υπ’ αριθ. 052, 053 επιστολάς υμών. Μανθάνω τα εν αυταίς εν συντομία αναγγελλόμενα πράγματα. Ελπίζω και έχω εμπιστοσύνην, όπως και υμείς ελπίζητε και έχητε εμπιστοσύνην εις την Θείαν Πρόνοιαν. Δεν εγκατέλειψεν ημάς ποτέ, ουδέ θα μας εγκαταλείψη. Αναγιγνώσκω εις τας εφημερίδας ότι η συνταγματική πράξις υπεβλήθη προς υπογραφήν υπό της Βρεταννικής κυβερνήσεως. Επιθυμώ να έχω την πράξιν αυτήν. Αύτη οφείλει να προβλέπη την εκτέλεσιν μιας συμφωνίας, ήτις είναι έργον εις το οποίον συνέβαλον και έναντι του οποίου η συνείδησίς μου είναι υπόχρεως. Και αν δεν ήμην πολίτης των Νήσων, θα είχον και μόνον εκ του τίτλου τούτου το δικαίωμα να γνωρίσω τον τρόπον, δι’ ου εφαρμόζεται η συνθήκη των Παρισίων. Ων όμως πάντοτε ο αυτός, άνθρωπος της πατρίου γης, αισθάνομαι το αυτό καθήκον, να μην αμελήσω εν ουδεμιά περιπτώσει, όπως συγχαρώ διά το καλόν, διά το οποίον αύτη χαίρεται ή να θλίβωμαι διά το κακόν, όπερ ηδύνατο να θλίψη αυτήν. Επαναλαμβάνω αυτήν την ομολογίαν πίστεως προς ιδικήν σας και ιδικήν μου παραμυθίαν. Ας ομιλήσωμεν δι’ άλλα. Το παραχωρηθέν κατ’ αυτόν το έτος εξάμηνον ή διά να ειπώ καλύτερον τρίμηνον το αφιέρωσα διά την υγείαν μου. Τω όντι αισθάνομαι αισθητήν ωφέλειαν. Αυτά τα μεταλλικά ύδατα, ο αήρ των ορέων τούτων, η ήρεμος ζωή, η αυστηρά δίαιτα, συμβάλλουν αισθητώς εις την βελτίωσιν των δυνάμεων και πλέον όλων εις την κάθαρσιν των χοληφόρων οδών. Θα παραμείνω εδώ επί δεκαπέντε εισέτι ημέρας, έπειτα θα μεταβώ εις Έγραν, ένθα προυτίθεμαι να διέλθω έν μέρος του μηνός Σεπτεμβρίου κατά το νέον ημερολόγιον. Εν συνεχεία θα ταξιδεύσω διά να επανέλθω εις την Ρωσίαν. Αισθάνομαι ευχαρίστησιν διότι το αποσταλέν κατά τον μήνα Φεβρουάριον βοήθημα αφίχθη επικαίρως. Εκείνο, όπερ ήδη έχει αναγγελθή υμίν και το οποίον κατ’ αυτήν την στιγμήν οφείλει να έχη αποσταλή διά την Τεργέστην, θα συμ-

πληρώση τους πόρους και αν ακόμη τα προϊόντα του έτους ήθελον καταστροφή υπό του καιρού. Ως έγραψα υμίν, πρόκειται δι’ έν έκτακτον βοήθημα, το οποίον οφείλεται εις την γενναιοδωρίαν του Αυτοκράτορος. Γράφω εις τον Βιάρον, ίνα, όταν θα λάβη τα 800 τζεκίνια, κάμη μίαν εισέτι δωρεάν προς την Μαριέτταν. Καθ’ όσον είναι έγκυος και θα έχη νέας ανάγκας· παρακαλώ αυτόν να της δώση 150 τάλληρα· καθώς και οι υποδειχθέντες φ.1v τόκοι / διά τα προηγούμενα ποσά να διανεμηθώσιν μετά των αδελφών μοναχών. Διά το προσεχές έτος ελπίζω να συμβάλω ώστε να έλθη ο Αυγουστίνος εις την Ιταλίαν και ίσως και εδώ ή εις ετέραν μικράν πόλιν της Γερμανίας να συναντηθώμεν. Έως την εποχήν εκείνην πρέπει να υπομένη. Θα είναι δύσκολον πριν από την εποχήν εκείνην να δυνηθώ εγώ να εξαλείψω τα λάθη, περί των οποίων μου ομιλείτε εις την υπ’ αριθ. 052 επιστολήν υμών. Ουχ ήττον θα πράξω γραπτώς ό,τι δύναμαι. Θα πράξω δε τούτο όταν θα έχω προ των οφθαλμών μου την συνταγματικήν πράξιν, και θα δύναμαι να ομιλώ έχων γνώσιν του πράγματος. Πιστεύω εξ άλλου ό,τι και αν είναι αυτή, είναι πάντοτε και θα είναι, καλυτέρα μιας προσωρινής διατάξεως. Επανέρχομαι, χωρίς να επιθυμώ, επί του αντικειμένου, δι’ ου άρχεται η επιστολή μου. Κλείω αυτήν. Θα σας γράψω εκ νέου προτού αναχωρήσω εντεύθεν, διά να επωφεληθώ ούτω της εγγύτητος. Τους συνήθεις χαιρετισμούς προς άπαντας. Εναγκαλίζομαι αδελφούς και αδελφάς και ανδραδέλφους και ανεψιούς. Επικαλούμαι την ευλογίαν των γονέων και εκείνην του ιερομονάχου ημών.

Ο υιός Ιωάννης

Υ.Γ. Έλαβον εδώ υπό της Αυτοκράτειρας Μητρός μίαν ωραίαν ταμβακέραν μετά της υπογραφής, συνοδευομένην υπό της ιδιοχείρου αυτής επιστολής, την οποίαν προς ευχαρίστησιν υμών επισυνάπτω εις την παρούσαν. Θα αποστείλω το σχέδιον του παρασήμου του Αγίου Αλεξάνδρου. Οταν θα επιστρέψω εις την Ρωσίαν προυτίθεμαι να τοποθετήσω εντός ενός εξ εβένου πλαισίου τα πορτραίτα των Ηγεμόνων οίτινες ετίμησαν εμέ διά ταμβακερών, ας εχρησιμοποίουν ούτοι. Υμείς θα έχητε εις την διάθεσιν υμών μετ’ ικανοποιήσεων αυτήν την ανάμνησιν της ευμενείας, δι’ ης ηυδόκησαν να τιμήσωσιν εμέ.

Υ.Γ. Είπατε εις τον Γραταλιάνον ότι μέχρι τούδε δεν απήντησα εις την επιστολήν αυτού, επειδή προυτίθεμαι να εξυπηρετήσω αυτόν προσωπικώς, ομιλών εγώ ο ίδιος εις τον Πρίγκιπα Μέττερνιχ. Αναμένομεν αυτόν εδώ από ημέρας, εις ημέραν. Όταν θα αφιχθή δεν θα λησμονήσω την παραγγελίαν αυτού. Εν τω μεταξύ χαιρετήσατε αυτόν εκ μέρους μου.

137 1

No 058

S(aint) Peters(burg), 25 Settembre / 7 Ottobre 1817

Sono qui arrivato in ottima salute il quindici a mezza notte. Mi sono occupato, e mi occupo della continuazione del mio viaggio. Parto dopo dimani per essere colla di Lei benedizione a Mosca il primo di Ottobre. L’ Imperatore sarà arrivato.

Trovai qui le lettere che ella mi a scritto sotto numero 052, 53, 54. Erano accompagnate da quelle di Viaro, alle quali rispondo colla occlusa, e quindi non mi ripetto. Non negligerò nulla affincchè giustizia sia fatta. La sola cooperazione che dimando dalla famiglia, e dagli amici, si riduce a due condizioni. La prima che cadauno si presti al nuovo ordine di cose ove ne sia invitato. La seconda che non si facci nessuna osservazione critica intorno all’ opera, intitolata costituzione. Prego Lei pure per quanto so e posso, affincchè dal canto nostro tutto sia corrispondente a queste due condizioni. Fuori di esse sarei nell’ impossibilità di essere utile. Ed io desidero di buon cuore di esserlo.

Non aggiungo alle cose dette colle mie precedenti. Mi limito a queste poche parole. Essendo occupatissimo delle cose mie, e delle molte bagatelle che sono inseparabili dai viaggi. Sono sempre contentissimo del bene che mia hanno fatto le acque della Boemia. Ne risento ogni giorno il benefizio il quale aumenta in ragione inversa delle distanze e del tempo.

Baccio le mani alla signora madre. Abbraccio fratelli e sorelle, et cognati e nipoti. Imploro la benedizione dei genitori et del sacromonaco nostro.

Il figlio Giovanni

Αρ. 058

Αγία Πετρούπολις, 25 Σεπτεμβρίου / 7 Οκτωβρίου 1817

Αφίχθην ενταύθα κατά το μεσονύκτιον της δεκάτης πέμπτης έχων καλώς εις την υγείαν μου. Ησχολήθην και ασχολούμαι περί της συνεχίσεως του ταξιδίου μου. Αναχωρώ μεθαύριον διά να φθάσω μετά της ευλογίας υμών εις την Μόσχαν κατά την πρώτην Οκτωβρίου. Ο Αυτοκράτωρ θα έχη φθάσει.

1. Η επιστολή αυτή σύμφωνα με τις ημερομηνίες πρέπει να αριθμηθεί 138 και αντίστροφα.

Ηύρον εδώ τας υπ’ αριθ. 052, 53, 54 επιστολάς, τας οποίας υμείς εγράψατε προς εμέ. Συνωδεύοντο δι’ εκείνων του Βιάρου, εις τας οποίας απαντώ διά της εσωκλείστου και ούτως δεν επαναλαμβάνω τα αυτά. Δεν θα παραμελήσω ουδέν, ίνα αποδοθή η δικαιοσύνη. Η μόνη συνεργασία, την οποίαν αιτώ εκ της οικογενείας και εκ των φίλων περιορίζεται εις δύο μόνον όρους. Ο πρώτος είναι όπως έκαστος συγκατατεθή εις την νέαν τάξιν των πραγμάτων, εις την οποίαν ήθελεν προσκληθή. Ο δεύτερος όπως μη πράξη ουδεμίαν κριτικήν παρατήρησιν σχετικώς προς το έργον, το επονομαζόμενον σύνταγμα. Παρακαλώ ωσαύτως υμάς, όσον γνωρίζω και όσον δύναμαι, ίνα εκ μέρους ημών τα πάντα ανταποκριθώσιν προς αυτούς τους δύο όρους. Εάν δεν συντρέξουν αυτοί οι δύο όροι εγώ ήθελον ευρεθή εις αδυναμίαν του να είμαι επωφελής. Εγώ δε, επιθυμώ εκ καρδίας να είμαι.

Δεν προσθέτω ουδέν εις τα ρηθέντα διά των προηγουμένων μου επιστολών. Περιορίζομαι εις αυτάς τας ολίγας λέξεις, ων τα μάλα απησχολημένος περί των ιδικών μου υποθέσεων και περί των πολλών μικροπραγμάτων, τα οποία είναι απαραίτητα εις τα ταξίδια. Είμαι πάντοτε τα μάλα ευχαριστημένος διά το καλόν, όπερ μοι παρέσχον τα ύδατα της Βοημίας. Αισθάνομαι καθημερινώς την ωφέλειαν, ήτις αυξάνει κατά λόγον αντίστροφον προς τας απόστάσεις και τον χρόνον.

Ασπάζομαι τας χείρας της σεβαστής μητρός. Εναγκαλίζομαι αδελφούς και αδελφάς και ανδραδέλφους και ανεψιούς. Επικαλούμαι την ευλογίαν των γονέων και εκείνην του ιερομονάχου ημών.

Ο υιός Ιωάννης

138

No 086

Fransisburn a Egra, li 22 Agosto / 3 Settembre 1817

Ho qui ricevuto i numeri 055, 056, 057. Sento con piacere la salute di tutta la famiglia. La mia a guadagnato moltissimo dal regime di Carlsbad, e da quello di Egra. JJ primo purgativo, il secondo corroborante. Quello che più di tutto giovò si è il molto esercizio a piedi, e a cavallo. Oramai sono al termine di questa vacanza e tutto al più tardi fra sei o sette giorni parlo per ritornarmene in Russia. Secondo tutte le probabilità passerò prima da Pietroburgo, per rendermi poi senza ritardo a Mosca, ove l’ Imperatore, si trova con tutta la famiglia Imperiale, e dove si passerà l’ inverno.

Non ho potuto qui come avevo promesso fare la commissione del sig(no)r Gratagliano. Scrivo però allo stesso. Vedrà che feci quanto poteva dipendere da me per servirlo.

Fra le persone qui vedute vi fu il fratello di Lord Abertinge1, il sig(no)r Gordon Ministro Plenipotenziario di Inghilterra a Vienna. Ebbe la compiacenza di parlarmi delle cose patrie. Rispossi che mi attendevo dalla lealtà del suo governo l’ adempiemento delle clausole stipulate nel trattato di Parigi. E che perciò aspettavo con impacienza di conoscere i risultati nell’ atto constituzionale emanato sotto gli auspicj del Commissario della Potenza protettrice; che conoscendo assai particolarmente le Isole, ed i loro interessi, mi va facile di giudicare dell’ oportunità della giustizia delle leggi costitutive, indipendentemente di quanto le passioni avrebbero potuto dire pre ou contre. Che infine n(on) mi permetterò alcuna osservazione che sulle basi della realtà, e che nessuna realità non avrebbe potuto eguagliare quella dell’ atto constituzionale.

Aggiunsi che mi permetterò senza riserva di parlare il linguaggio della verità. Tanto per lodare come speravo, che p(er) non lodare le cose fatte. Il nostro colloquio terminò, in questi termini. Ed aspetto con vera impacienza la communicazione dell’ atto in questione, p(er) adempiere in coscienza il dovere che mi sono imposto, e che credo φ. 1v imprescrittibile. La prego dunque di spedirmi / senza ritardo questa Constituzione, e p(er) la via di Constantinopoli e per quella d’Italia. Come Le ho detto colle mie precedenti è d’uopo considerare gli affari di questa cattegoria con molto sangue freddo, e sopra tutto senza parzialità. Cosa, e l’ una e l’altra difficilissima nel conflitto giornaliero delle opinioni e degli interessi rinchiusi in stretto spazio, ed agitati con frequenza dalle stesse persone.

Non ripetto quanto Le dissi pure colle mie precedenti relativa(men)te alle cose nostre domestiche e pecuniarie. La rimessa del dennaro ossia degli 800 zecchini da Pietroburgo a un poco ritardato, a causa di cambio non favorevole. A quest’ ora la credo verificata. E tosto che le lettere di cambio saranno spedite al s(igno)r Sograffo a Trieste, Viaro ne sarà informato, ed ella potrà disporne.

Le nuove che ho qui ricevuto da Napoli, intorno alla salute di Nane Polillà, sono soddisfacenti. Suo padre colà arrivato, i medici credono che la malatia sia fisica soltanto. Ciò che mi fa sperare del suo ristabilimento. Dio lo voglia per commune consolazione.

Avanti di lasciare del tutto la Boemia Le scriverò ancora una volta, e sarà da Praga ove sarò il 1/13 di Settembre. La prego intanto di saluti i più cordiali a tutti quanti. Abbracio i f(rate)llj e sorelle. Scriverò a Viaro, e ad Agostino colla prossima occasione. Baccio le mani a Lei, ed alla signora madre, e mi raccomando alle benedizioni del sacromonaco nostro.

Il figlio Giovanni

1. αντί Aberdeen

Αρ. 086

Φράντσιμπουργκ εν Έγρα, 22 Αυγούστου / 3 Σεπτεμβρίου 1817

Έλαβον εδώ τας υπ’ αριθ. 055, 056, 057 επιστολάς υμών. Μανθάνω μετ’ ευχαριστήσεως περί της υγείας όλης της οικογενείας. Η ιδική μου ωφελήθη τα μάλα υπό της διαίτης του Κάρλσμπαντ ως και εκείνης της Έγρας. Η πρώτη ήτο καθαρτική, η δευτέρα τονωτική. Εκείνο, όπερ πλέον όλων με ωφέλησεν υπήρξεν η μεγάλη άσκησις, πεζή η διά του ίππου. Νυν ευρίσκομαι ήδη εις το τέλος των διακοπών τούτων και το αργότερον εντός έξ ή επτά ημερών αναχωρώ διά να επιστρέψω εις την Ρωσίαν. Συμφώνως προς πάσας τας πιθανότητας θα διέλθω πρώτον εκ Πετρουπόλεως διά να μεταβώ έπειτα άνευ χρονοτριβής εις Μόσχαν, ένθα ευρίσκεται ο Αυτοκράτωρ μετά πάσης της Αυτοκρατορικής οικογενείας και όπου θα διέλθωμεν τον χειμώνα.

Δεν ηδυνήθην ενταύθα, ως υπεσχέθην, να εκτελέσω την παραγγελίαν του κυρίου Γραταλιάνου. Γράφω όμως προς τον ίδιον. Θα ιδή ότι έπραξα όσον ηδύνατο να εξαρτηθή εξ εμού διά να τον εξυπηρετήσω.

Μεταξύ των προσώπων, τα οποία είδον εδώ ήτο και ο αδελφός του Λόρδου Aberdeen, ο κύριος Gordon, Πληρεξούσιος Υπουργός της Αγγλίας εις την Βιέννην. Έσχεν την καλωσύνην να μοι ομιλήση περί των πατρίων υποθέσεων. Απήντησα ότι ανέμενον εκ της τιμιότητος της κυβερνήσεώς του την εκτέλεσιν των όρων, των συνομολογηθέντων εις την συνθήκην των Παρισίων. Και διά τούτο ανέμενον μετ’ ανυπομονησίας να γνωρίσω τα αποτελέσματα εν τη συνταγματική πράξει, την δημοσιευθείσαν υπό την προστασίαν του Αρμοστού της Προστάτιδος δυνάμεως· διότι γνωρίζουν αρκούντως λεπτομερώς τας Νήσους και τα συμφέροντα αυτών, μου ήτο εύκολον να κρίνω διά την επικαιρότητα και την δικαιοσύνην των συνταγματικών νόμων, ανεξαρτήτως των όσων τα πάθη ηδύναντο να ειπώσιν υπέρ ή κατά. Ότι επί τέλους δεν θα επιτρέψω εις εαυτόν ουδεμίαν παρατήρησιν παρά μόνον επί τη βάσει της πραγματικότητος και ότι ουδεμία πραγματικότης δεν θα δυνηθή να αντιστάθμιση εκείνην της συνταγματικής πράξεως.

Προσέθεσα ότι θα λάβω το θάρρος να ομιλήσω ανεπιφυλάκτως την γλώσσαν της αληθείας. Τόσον διά να επαινέσω, ως ήλπιζον, όσον και διά να μην επαινέσω τα πεπραγμένα. Η συνομιλία ημών ετελείωσεν διά των λέξεων τούτων. Αναμένω δε μετ’ αληθούς ανυπομονησίας την ανακοίνωσιν, της περί ης ο λόγος πράξεως διά να εκπληρώσω εν τη συνειδήσει μου το καθήκον, όπερ αύτη επιτάσσει και το οποίον Θεωρώ απαράγραπτον. Παρακαλώ όθεν φ. 1v υμάς, όπως μοι αποστείληιτε άνευ / καθυστερήσεως την συνταγματικήν αυτήν πράξιν και διά της οδού της Κωνσταντινουπόλεως και δι’ εκείνης της Ιταλίας. Καθώς είπον υμίν διά των προηγουμένων επιστολών μου, είναι ανάγκη να θεωρήση τις τας υποθέσεις αυτής της κατηγορίας μετά μεγάλης ψυχραιμίας και το σπουδαιότερον άνευ μεροληψίας. Πράγμα και το έν και το άλλον

τα μάλα δύσκολον εν τη καθημερινή διαμάχη των γνωμών και των συμφερόντων των περιοριζομένων εν στενώ διαστήματι και ταρασσομένων συχνώς υπό των ιδίων προσώπων.

Δεν επαναλαμβάνω όσα είπον ωσαύτως διά των προηγουμένων επιστολών μου σχετικώς προς τας οικογενειακάς και χρηματικάς υποθέσεις ημών. Η αποστολή των χρημάτων, τουτέστιν των 800 τζεκινίων, εκ Πετρουπόλεως καθυστέρησεν ολίγον, εξ αιτίας των μη ευνοϊκών χρηματικών ανταλλαγών. Κατ’ αυτήν την ώραν πιστεύω αυτήν πραγματοποιηθείσαν. Ευθύς ως αποσταλώσιν και αι συναλλαγματικαί εις τον κύριον Ζωγράφον εις την Τεργέστην, ο Βιάρος θα ειδοποιηθή περί τούτου και υμείς θα δυνηθήτε να έχητε αυτά εις την διάθεσιν υμών.

Αι ειδήσεις, τας οποίας έλαβον εδώ εκ Νεαπόλεως, σχετικώς προς την υγείαν του Νάνε Πολυλά είναι ικανοποιητικαί. Ο πατήρ αυτού αφίχθη, οι ιατροί δε πιστεύουν ότι η ασθένεια είναι μόνον φυσική. Τούτο μοι παρέχει ελπίδας διά την αποθεράπευσιν αυτού. Είθε να το θελήση ο Θεός προς κοινήν παρηγορίαν.

Πριν αφήσω οριστικώς την Βοημίαν θα σας γράψω μίαν εισέτι φοράν και από την Πράγαν, ένθα θα ευρίσκωμαι εις τας 1/13 Σεπτεμβρίου. Παρακαλώ υμάς εν τω μεταξύ διά τους πλέον εγκαρδίους χαιρετισμούς μου προς άπαντας. Εναγκαλίζομαι τους αδελφούς και αδελφάς. Θα γράψω προς τον Βιάρον και προς τον Αυγουστίνον διά της προσεχούς ευκαιρίας. Ασπάζομαι τας χείρας υμών και της σεβαστής μητρός και συσταίνω εαυτόν εις την ευλογίαν του ιερομονάχου ημών.

Ο υιός Ιωάννης

139

No 059

Mosca, li 4/16 Novembre 1817

Non prima d’ora Le scrissi dopo il mio arrivo qui, poicchè nessuna occasione estraordinaria o diretta vi fu per Vienna, o per l’ Italia. Oggi ve ne ha una, e ne profit(t)o. Sono qui giunto esattamente il primo di Ottobre in ottima salute. Ebbi la fortuna di vedere lo stesso giorno l’ Imperatore. E Sua Maestà mi a colmato come sempre delle Sue bontà. Fu molto contento della buona ciera, e della bella nutrizione che ho riportato dallo acque della Boemia, et dal mio viaggio. Volle essere informato medicamente di tutti i dettagli riguardanti la cura. Restò

convinto dell’ utilità che ne ritrassi. Del bisogno che ne avevo, e del bene che mi faranno le acque di Carlesbad l’anno venturo. Si compiacque dunque di dirmi che è Sua volontà espressa che io passi ancora la nuova bella stagione, almeno p(er) un mese, in Boemia. Ne accolssi con riconnoscenza il promesso benefizio. Ho qui ripreso le antiche mio funzioni. E dopo alcuni giorni imbarazzati dalla novità del casamento, e dalle cose relative a un gran numero di impiegati che mi circondano, tutto marcia come all’ ordinario, cioè bene, ed alla piena sodisfazione dell’ Imperatore. In questo fra tempo ho ricevuto una nuova testimonianza di benevolenza Sovrana. Sua Maestà il Re di Spagna viene di onorarmi della decorazione dell’ ordine di S(anto) Carlo della p(ri)ma classe. Tosto che potrò, Le spedirò il disegno di quest’ ordine, con quel- lo di S(ant’) Alessandro che ella desidera. Non posso dirle nulla di ben positivo quanto alle coso nostre. Me ne sono occupato come scrissi a Lei, ed a Viaro da S(anto) Pietroburgo. E spero il miglior successo delle mie occupazioni. Domando tempo, pacienza, e confidenza intera et assoluta, nella Prottezione Divina, che non ha giammai abandonato la causa di ciò che è giusto ed onesto.

Qui ho trovato molti Greci che ho conosciuto di già dall’ anno passato. Fanno onore alla Patria. Godono di una brillante fortuna, e ciò che più importa di una ben onorevole e meritata considerazione. Mi colmano di gentilezze e cerco di esser loro grato, ed utile, p(er) quanto posso. Constantino il Candiotto nella sua qualità di grande economo della mia casa, si conduce bene, e no sono contento. L’ amor proprio nazionale prese una buona direzione, e ne spero bene. Alcuni residui dello campagne passato dei Russi imbarazzano. Vi è qui Metaxà l’ uffiziale φ. 1v / della marina, dimissionario, maritato a una Rivellj, ed in situazione al quanto lagrimevole1. Dirò altretanto del s(igno)r Calamarà, e di alcuni altri. È difficile fare per essi quanto esigono, e ciò di che avrebbero bisogno. Fò per tanto quello che posso.

Le personne da Lei racommandatemi non saranno neglette. Cercherò di essere utile al s(ignor) Sandrini. E lo fò di buon cuore, poicchè serve con zelo.

La mia salute continua ad essere fiorente. Le acque di Carlsbad non cessano di farmi provare i loro benefizj, avendo aperto una metodica e regolare mensualità emoroidale, dalla sopressi one della quale tutti i piccioli incomodi che soffrirsi sembra che avessero origine.

Desidero di ricevere egualme(n)te simili buone nuove da Lei e da tutti quanti. La prego di ricordarmi alla memoria di tutti. Abbracio f(rate)llj, e sorelle, e nipoti. Baccio le mani ai genitori, ed imploro sempre

1. αντί lacrimevole.

la benedizione dello sacromonaco nostro. (A proposito); di rimpetto alla casa che abito stassi la chiesa Greca di Mosca. E sono ben contento di assistere all’uffizio Domenicale potendo ascoltare e comprendere la lingua nella quale si prega.

Il figlio Giovanni

Αρ. 059

Μόσχα, 4/16 Νοεμβρίου 1817

Δεν σας γράφω παρά μόνον μετά την ενταύθα: άφιξίν μου, καθ’ όσον ουδεμία έκτακτος ευκαιρία ή τακτική υπήρξεν διά την Βιέννην ή διά την Ιταλίαν. Σήμερον υπάρχει μία και επωφελούμαι αυτής. Αφίχθην ενταύθα ακριβώς κατά την πρώτην Οκτωβρίου εν αρίστη υγεία. Έσχον την τύχην να ιδώ κατά την αυτήν ημέραν τον Αυτοκράτορα. Και η Αυτού Μεγαλειότης υπερπλήρωσεν εμέ, ιός συνήθως, διά της καλωσύνης Αυτού. Υπήρξεν πολύ ευχαριστημένος διά το καλόν χρώμα και διά την αποκατάστασή των δυνάμεων, την οποίαν απεκόμισα εκ των υδάτων της Βοημίας και εκ του ταξιδίου μου. Ηθέλησεν να πληροφορηθή ιατρικώς περί πασών των λεπτομερειών, των σχετικών προς την θεραπείαν. Ούτος επείσθη περί της ωφελείας, την οποίαν απεκόμισα· περί της ανάγκης, την οποίαν είχον και περί του καλού το οποίον θα μοι προσφέρουν τα ύδατα του Κάρλσμπαντ κατά το προσεχές έτος. Ηυδόκησεν όθεν, να μοι ειπή ότι είναι θέλησις Αυτού ρητή, όπως εγώ διέλθω κατά την νέαν εισέτι περίοδον τουλάχιστον ένα μήνα εις την Βοημίαν. Εδέχθην μετ’ ευγνωμοσύνης την υποσχεθείσαν ευεργεσίαν. Επανέλαβον εδώ τας παλαιάς μου υπηρεσίας. Και μετ’ ολίγας ημέρας, περιπεπλεγμένας εκ των νεωτερισμών της εγκαταστάσεως και εκ των πραγμάτων των σχετικών προς ένα μεγάλον αριθμόν υπαλλήλων, οίτινες περιβάλλουν εμέ, τα πάντα, βαίνουσιν ως συνήθως, τουτέστιν καλώς και προς πλήρη ικανοποίησιν του Αυτοκράτορος. Εν τούτω τω μεταξύ έλαβον μίαν νέαν μαρτυρίαν της Ηγεμονικής ευμενείας. Η Αυτού Μεγαλειότης ο Βασιλεύς της Ισπανίας ετίμησεν εμέ διά του παρασήμου της τάξεως του Αγίου Καρόλου της πρώτης τάξεως. Το συντομώτερον δυνατόν, θα αποστείλω υμίν το σχέδιον του παρασήμου τούτου, μετ’ εκείνου του Αγίου Αλεξάνδρου, όπερ υμείς επιθυμείτε. Ουδέν δύναμαι να ειπώ υμίν το θετικόν, περί των πατοίων υποθέσεων. Ενησχολήθην περί αυτών, ως έγραψα προς υμάς και προς τον Βιάρον εκ της Αγίας Πετρουπόλεως. Και ελπίζω την καλυτέραν επιτυχίαν δια τας ενασχολήσεις μου. Αιτώ καιρόν, υπομονήν και εμπιστοσύνην ακεραίαν και απόλυτον προς την Θείαν

Προστασίαν, ήτις ουδέποτε εγκατέλειψεν υπόθεσιν, ήτις είναι δικαία και έντιμος.

Ηύρον εδώ πολλούς Έλληνας, τους οποίους είχον ήδη γνωρίσει κατά το παρελθόν έτος. Τιμούν την πατρίδα. Χαίρουν μιας λαμπράς τύχης και εκείνο όπερ και το σπουδαιότερον μιας αξιοτίμου και αξιεπαίνου εκτιμήσεως. Υπερπληρούν εμέ φιλοφρονήσεων και επιζητώ να είμαι ευχάριστος και χρήσιμος αυτοίς όσον δύναμαι. Ο Κωνσταντίνος Καντιώτης, υπό την ιδιότητά του του αρχιοικονόμου της οικίας μου, πολιτεύεται καλώς και είμαι διά τούτο ευχαριστημένος. Ο έρως προς την πατρίδα έλαβεν καλήν κατεύθυνσιν και ως εκ τούτου έχω καλάς ελπίδας. Υπολείμματά τινα των παρελθουσών Ρωσικών εκστρατειών φ. 1v προκαλούν δυσχερείας. Ευρίσκεται εδώ ο αξιωματικός / του ναυτικού Μεταξάς, απόστρατος, νυμφευθείς μίαν Rivelli και εν καταστάσει αξιοδάκρυτον. Θα ειπώ το αυτό διά τον κύριον Καλαμαρά και δι’ ετέρους τινάς. Είναι δύσκολον να πράξω δι’ αυτούς όσα απαιτούν, και όσα έχουν ανάγκην. Θα πράξω όμως εκείνο, όπερ δύναμαι.

Τα πρόσωπα, άτινα υμείς μοι εσυστήσατε δεν θα παραμελήσω. Θα επιζητήσω να είμαι επωφελής διά τον κύριον Sandrini. Και πράττω τούτο εκ καρδίας διότι υπηρετεί μετά ζήλου.

Η υγεία μου εξακολουθεί να είναι λαμπρά. Τα ύδατα του Κάρλσμπαντ δεν παύουν να μοι παρέχουν τα ευεργετήματά των, έχοντα προξενήσει μίαν μεθοδικήν και κανονικήν μηνιαίαν αιμορροϊδικήν κατάστασιν, υπό την πίεσιν της οποίας φαίνεται ότι προήρχοντο πάσαι αι μικραί ενοχλήσεις του παρελθόντος.

Επιθυμώ να λάβω ομοίως καλάς ειδήσεις παρ’ υμών και παρ’ απάντων. Παρακαλώ όπως υπενθυμήσητε εμέ εις πάντας. Εναγκαλίζομαι αδελφούς και αδελφάς και ανεψιούς. Ασπάζομαι τας χείρας των γονέων και επικαλούμαι πάντοτε την ευλογίαν του ιερομονάχου ημών. (Επί πλέον)· έναντι της οικίας ένθα κατοικώ ευρίσκεται η Ελληνική εκκλησία της Μόσχας. Είμαι δε πολύ ευχαριστημένος διότι παρακολουθώ την λειτουργίαν της Κυριακής και δύναμαι να ακούω και να εννοώ την γλώσσαν, εν η αναπέμπονται αι δεήσεις.

Ο υιός Ιωάννης

140

No 060

Mosca, li 2/14 Decembre 1817

La presente Le arriverà col nuovo anno. Lo desidero felice e in salute alla famiglia ed al suo principale sostegno, cioè e Lei. Forse che le generali cose e le nostre sarano egualmente a nostra maggiore soddisfa-

z(io)ne. Lo spero dalla Providenza Divina. Saressimo ingiusti so anco sul passato nel nostro particolare portassimo ancora doglianze. Come Le ho detto colle mie precedenti, non ho negletto nessun mezzo per adempiere a quanto il dovere mi impone inverso alla Patria Terra, ed alla famiglia. Il Cielo farà il resto. Prego soltanto Lei di vedere con occhio filosofico e cristiano le cose ordinarie nel mondo. E di non affligersi, lasciando comme io lascio alla giustizia Divina di faro giustizia.

Ho qui ricevuto la Sua del n(umer)o 060 e quelle anteriori spedite per la via di Constantinopoli. Godo della salute della famiglia. La mia è ottima, malgrado i 25 gradi di freddo, di cui siamo stati regalati durante il passato mese di Novembre. Oggi la temperatura è umana. Farò non di meno quello che foci tutti i giorni passati. L’ esperienza avendomi ammaestrato, che qualunque siasi il tempo, bisogna ogni giorno prendere l’ aria libera, e caminare a piedi, o trottare a cavallo. Grazie a queste precauzioni, sono benissimo. Non dico ringiovanito, poicchè n(on) si ringiovanisse facilmente in questa lattitudine, e vivendo constantemente in un cabinetto. Ma sono a tutto prendere soddisfato del mio stato fisico. Il morale vi contribuisce, l’ Imperatore onorandomi sempre della sua benevolenza, e ricevendone tutti i giorni delle testimonianze che mettono il colmo alla mia riconoscenza. Mi è qui arrivata come una bomba, madame Somarokoff, povera e imbarazzata di debiti, il suo marito essendo alla veglia di restarsene senza impiego. Fu accompagnata da un altro indigente, e postulante, il tenente Katzaros. Sono qui alle mie spese. Fortuna(tament)e che l’ Imperatore a degnato venire in mio soccorso, e spero che Somarakoff sarà impiegato a Odessa, et que il povero Katzaros lo sarà egualm(ent)e in quelli battaglioni di frontiere.

Fò tutto quello che è in poter mio per essere utile. Ma non si deve oltrepassare la misura. Ciò che mi obliga a troncare una somma φ. 1v considerabile / del mio trattamento, per supplire ai bisogni di tanti e tanti connazionali che si trovano qui e altrove nella miseria. Lo mie intenzioni sono pure e oso credere p(er) questo, che il Cielo mi accorda soventi i mezzi di realizarle.

L’ Imperatore mi a confermato ultimamente la promessa di lasciarmi ancora per Fanno venturo un trimestre a l’ effetto di complettare cosi la cura di Carlsbad. Ciò si accomoda col viaggio che S.M. imperiale) dovrà fare verso il mese di Settembre noi Paesi forestieri. Da Carlsbad andrò raggiungerlo.

Per questo mi riservo di scrivere a tempo ad Agostino, onde arrivi in Italia nel mese di Luglio, o di Giugno. Potrà cosi vedermi a Carlsbad. E poi deciderem(m)o là di ciò che lo riguarda. Le dica intanto tutto questo a sua regola.

Mi limito a queste poche righe. Le ore, i minuti essendo ben contati, e dovendo scrivere più lettere per lo stesso corriere.

Baccio le mani alla s(ignor)a madre, ed a Lei. Imploro la benedizione dello sacromonaco nostro, e quella dei genitori. Abbraccio f(rate)llj, e sorelle, et nipoti. I miei ossequj al s(ignor) Conte Lefcokilo ed agli altri signori che vengono tenerle compagnia.

Il figlio Giovanni

Αρ. 060

Μόσχα, 2/14 Δεκεμβρίου IM7

Η παρούσα αφιχθήσεται υμίν μετά του νέου έτους. Εύχομαι τούτο ευτυχές και εν υγεία διά την οικογένειαν και διά το κύριον αυτής στήριγμα, τουτέστιν δι’ υμάς. Ίσως η γενική κατάστασις και η κατάστασις ημών εξελιχθώσιν προς μεγαλυτέραν ικανοποίησιν ημών. Ελπίζω τούτο εκ της Θείας Προνοίας. Θα είμεθα αδικοι εάν και διά το παρελθόν εισέτι παραπονούμεθα, σχετικώς προς τας ιδιαιτέρας υποθέσεις μας. Ως είπον υμίν, διά των προηγουμένων επιστολών μου, δεν παρημέλησα ουδέν μέσον διά να εκπληρώσω παν ό,τι το καθήκον επιτάσσει εν σχέσει προς την πάτριον γην και προς την οικογένειαν. Ο Θεός θα πράξη τα υπόλοιπα. Παρακαλώ μόνον υμάς, όπως εξετάσητε διά φιλοσοφικού και χριστιανικού βλέμματος τα κοινά του κόσμου πράγματα. Και να μη λυπήσθε, επαφίοντες, ως και εγώ επαφίω, εις την Θείαν δικαιοσύνην να αποδώση δικαιοσύνην.

Έλαβον εδώ την υπ’ αριθ. 068 επιστολήν υμών, και εκείνας τας προγενεστέρας, τας αποσταλείσας διά της οδού της Κωνσταντινουπόλεως. Χαίρω διά την υγείαν της οικογενείας. Η ιδική μου είναι εξαιρετική, παρά τους 25 βαθμούς του ψύχους, διά των οποίων εφιλοδωρήθημεν κατά τον παρελθόντα μήνα Νοέμβριον. Σήμερον η θερμοκρασία είναι ανθρωπίνη. Θα πράξω ουχ ήττον, εκείνο, όπερ έπραξα πάσαις ταις παρελθούσαις ημέραις. Η εμπειρία με εδίδαξεν ότι οιοσδήποτε και αν είναι ο καιρός, πρέπει καθημερινώς να αναπνέω καθαρόν αέρα και να περιπατώ ή να καλπάζω έφιππος. Χάρις εις τας προφυλάξεις αυτάς έχω άριστα εις την υγείαν μου. Δεν λέγω ότι κατέστην πάλιν νέος, καθ’ όσον δεν είναι εύκολον τούτο εις αυτό το γεωγραφικόν πλάτος και αφού ζω μονίμως εις ένα γραφείον. Όμως γενικώς είμαι ικανοποιημένος διά την φυσικήν κατάστασίν μου. Η ηθική συντελεί εις τούτο. Καθ’ όσον ο Αυτοκράτωρ τιμά εμέ πάντοτε διά της ευμενείας του και λαμβάνω καθημερινώς μαρτυρίας, αίτινες καθιστώσιν υπέρμετρον την ευγνωμοσύνην μου. Έφθασεν εδώ, ως βόμβα, η κυρία Σομαροκώφ, πτωχή και ευρι-

σκομένη εν δυσχερεία εκ των χρεών, καθ’ όσον ο σύζυγος αυτής κινδυνεύει να μείνη άνευ υπηρεσίας. Συνωδεύετο υφ’ ενός ετέρου ενδεούς και αιτούντος του υπολοχαγού Κατσαρού. Διαμένουν εδώ δι’ εξόδων μου. Ευτυχώς ο Αυτοκράτωρ ηυδόκησεν να έλθη εις συνδρομήν μου και ελπίζω ότι ο Σομαροκώφ θα διορισθή εις την Οδησσόν και ότι ο πτωχός Κατσαρός θα διορισθή ομοίως εις εκείνα τα τάγματα των συνόρων.

Πράττω παν ό,τι είναι δυνατόν διά να είμαι επωφελής. Όμως δεν πρέπει να υπερβώμεν το μέτρον. Τούτο υποχρεοί εμέ να δαπανώ ένα σεβαστόν φ.1v ποσόν / εκ των αποδοχών μου διά να ανταποκριθώ εις τας ανάγκας τόσων και τόσων συμπατριωτών, οίτινες ευρίσκονται εδώ ή αλλαχού εν δυστυχία. Αι προθέσεις μου είναι αγναί και τολμώ να πιστεύσω ότι, ένεκα τούτου, ο Θεός θα μοι παράσχη αφθονα τα μέσα διά να τας πραγματοποιήσω.

Ο Αυτοκράτωρ επ’ εσχάτως επεβεβαίωσεν την υπόσχεσίν του να μοι παραχωρήση και διά το προσεχές έτος ένα τρίμηνον επί τω σκοπώ, όπως συμπληρώσω την θεραπείαν του Κάρλσμπαντ. Τούτο συνδυάζεται προς το ταξίδιον, το οποίον η Α.Μ. ο Αυτοκράτωρ οφείλει να πραγματοποιήση κατά τον Σεπτέμβριον εις ξένας χώρας. Εκ του Κάρλσμπαντ εγώ θα μεταβώ να τον συναντήσω.

Διά τούτο επιφυλάσσομαι να γράψω επικαίρως προς τον Αυγουστίνον, ίνα αφιχθή εν Ιταλία κατά τον μήνα Ιούλιον ή Ιούνιον, θα δυνηθή ούτως να με ιδή εις Κάρλσμπαντ. Και έπειτα θα αποφασίσωμεν εκεί, εις ό,τι τον αφορά. Εν τω μεταξύ ανακοινώσατε προς αυτόν πάντα ταύτα προς ενημέρωσίν του.

Περιορίζομαι εις αυτάς τας ολίγας γραμμάς. Αι ώραι, τα λεπτά, είναι αυστηρώς υπολογισμένα και εγώ οφείλω να αποστείλω και άλλας επιστολάς διά του αυτού ταχυδρομείου.

Ασπάζομαι τας χείρας της σεβαστής μητρός και τας χείρας υμών. Επικαλούμαι την ευλογίαν του ιερομονάχου ημών ως και εκείνην των γονέων. Εναγκαλίζομαι αδελφούς και αδελφάς και ανεψιούς. Τα σεβάσματά μου προς τον Κόμητα κύριον Λευκόκοιλον και προς τους άλλους κυρίους, οίτινες αποτελούν την συντροφίαν ημών.

Ο υιός Ιωάννης

141

No 061

Mosca, 6/18 Gennajo 1818

Giorno di nascita di Viaro. Sieno molti anni in salute dei genitori e con loro soddisfazione. Ritorno dalla chiesa; profito un instante pri-

ma della partenza del corriere per Constantinopoli onde darle anco per tale via delle mie novità. Ho ricevuto la Sua 065, 28 Ottobre/9 Novembre. Godo della buona salute della famiglia. Se tutte le altre notizie di cui ella mi parla non producono un eguale soddisfazione. Pacienza, e confidenza vera nella generosa prottezione del Cielo. Ovunque si volga lo sguardo in Europa, e nell’ altro emisfero non si veggono, che sofferenze, pene, timori, inquietudini... Percchè pretendere di fare in tutto, e per tutto l’ eccezione della regola generale. Solatium miseris. Verità grande et a non essere negletta... Dicendo questo non è mia intenzione di predicare l’ indolenza, l’ apatia, ed il lasciarsi andare degli egoisti. Tutto al contrario e spero certamente di convincerla un giorno che i miei sentimenti e la mia condotta sono diretti da un principio complettam(ent)e opposto. Ma volendo far del bene, bisogna contentarsi di agire lentamente et continuamente, et sempre nella stessa direzione, senza vaghegiare gli applausi effemeri della platea. Quelli soltanto devono bastare che sono espressi da un sentimento interiore, dalla conscienza. Basta potersi dire cunctum suum officium meum. Ma ex corde et in corde.

La presente Le arriverà per la via di Patrasso. La dirigo al s(igno)r Vlassopulo. La mia salute è ottima. L’ inverno di quest’ anno rigorisissimo oltre misura, n(on) la incomoda cosi forte come p(er) lo passato. E devo questo sommo avantagio alle acque della Boemia. Tengono apporta una legiera crisi emorroidale la quale est salutarissima. Sono benissimo allogiato in Mosca. Non ho avuto fin qui una casa nè più comoda, nè più allegra... Questa città rissorta dalle sue ceneri più bella che mai, è un prodigio di grandezza et di magnificenza. Cadauno dei suoi quartieri abbracia per lo meno uno spazio fabricato di belissimi palazzi sei volte più grande di tutta la città di Corfù, e questi quartieri sono se non sbaglio 10 o dodici.

Il palazzo Imperiale a qualche cosa di magico. La sua collocaz(io)ne è meravigliosa. Quantunque l’ anno passato tutto esistesse, veggo sempre ogni cosa con nuovo piacere. Poicchè tutto qui a un φ. 1v grande carattere nazionale, e tutto si fa / con una rapidità incredibile. Le dirò un fatto che ne abbraccia un migliaio. Nello spazio di un anno sono entrati in Mosca pel solo commercio del Levante talleri di Spagna un millione e cinquecento milla. Non ne sono sortiti in specie que soli cinque o sei cento. Tengo questa verità sotto gli occhi; ed è attestata dagli atti della posta per il mezzo della quale hanno luogo queste communicazioni. La circolazione monetaria in carta che si fa da questa città Regina con tutte le provincie dell’ Impero oltrepassa un millione circa tutti gli otto giorni. Questa circolazi(o)ne a per

oggetto le relazioni del commercio interno. E quelle delle am(m)inistraz(io)ni locali, coll’ amministrazione centrale dell’ Impero. Di là ella può concludere del resto. La benedizione del Cielo è con questo popolo, et sulla testa del suo Sovrano. La Providenza lo conservi per lunghi anni alla sua patria, ed al mondo.

Abbraccio f(rate)llj e sorelle. Ed imploro colla benedizione dei genitori quella dello sacromonaco nostro.

Il figlio Giovanni

Αρ. 061

Μόσχα, 6/18 Ιανουαρίου 1818

Ημέρα της γεννήσεως του Βιάρου. Είθε να είναι διά τους γονείς πολλά τα έτη εν υγεία και προς ικανοποίησιν αυτών. Επιστρέφω εκ της εκκλησίας· επωφελούμαι μιας στιγμής προ της αναχωρήσεως του ταχυδρομείου διά την Κωνσταντινούπολιν, ίνα παράσχω υμίν διά της οδού εκείνης τας ειδήσεις μου. Έλαβον την υπ’ αριθ. 065 επιστολήν υμών της 28 Οκτωβρίου / 9 Νοεμβρίου. Χαίρομαι διά την καλήν υγείαν της οικογενείας, καίπερ πάσαι αι άλλαι ειδήσεις, περί των οποίων υμείς κάμητε λόγον, δεν προκαλούν ομοίαν ικανοποίησιν. Υπομονή και αληθής εμπιστοσύνη προς την γενναιόφρονα προστασίαν του Θεού. Οπουδήποτε εις την Ευρώπην και αν στρέψη τις το βλέμμα καθώς και εις το άλλον ημισφαίριον δεν βλέπει παρά πόνους, βάσανα, φόβους, ανησυχίας... Διατί να αξιώμεν να αποτελέσωμεν ημείς εις όλα και δι’ όλα την εξαίρεσιν εκ του γενικού κανόνος. Solatium miseris. Μεγάλη αλήθεια, ήτις δεν πρέπει να παραμελήται.... Λέγων τούτο δεν είναι πρόθεσίς μου να κηρύξω την αδιαφορίαν, την απάθειαν και την αμέλειαν των εγωιστών. Όλως αντιθέτως· ελπίζω δε βεβαίως να πείσω υμάς ημέραν τινά, ότι τα αισθήματα και η διαγωγή μου καθοδηγούνται υπό μιας αρχής τελείως αντιθέτου. Όμως επιθυμών να πράξη τις το καλόν, πρέπει να αρκήται εις το να ενεργή βραδέως και συνεχώς και πάντοτε προς την αυτήν κατεύθυνσιν, χωρίς να προσβλέπη περιπαθώς προς τα εφήμερα χειροκροτήματα της πλατείας. Εκείνα μόνον οφείλουν να διαρκέσουν, όσα εκφράζονται εξ ενός ενδομύχου συναισθήματος, εκ της συνειδήσεως. Αρκεί να δύναται να ειπή τις Cunctum Suum officium Meum. Όμως ex corde et in Corde.

Η παρούσα αφιχθήσεται υμίν διά της οδού των Πατρών. Διευθύνω αυτήν