Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Α΄

Φλορέ56, θέσιν, κατά την γνώμην του, πλέον ευχάριστον εκείνης ήτις με ανέμενεν εν Πετρουπόλει. Ο έμπιστος ούτος του πρωθυπουργού της Αυστρίας εξέφρασε εις εμέ την γνώμην ότι το κλίμα της Πετρουπόλεως και η υπερβολική εργασία θα επετάχυνον το τέρμα του βίου μου· ότι θα ήτο πολύ προτιμότερον να έλθω εις Βιέννην και να υπηρετήσω εκεί τον Αυτοκράτορα Αλέξανδρον, εξυπηρετών συγχρόνως το συμφέρον της Ευρώπης· ότι ήρκει μόνον να συναινέσω, και θα ήτο εύκολον να μοι δοθή έκτακτος αποστολή παρά τη Αυλή της Βιέννης με σκοπόν την εδραίωσιν του συστήματος του εγκαθιδρυθέντος εν Παρισίοις και την εφαρμογήν των συνθηκών των αποτελούντων την βάσιν αυτού· ότι ο κόμις Στάκελβεργ θα εξηκολούθει να ασχολήται με τας τρεχούσας υποθέσεις και τα αφορώντα εις την διπλωματικήν παράστασιν· ότι απολαύων της εμπιστοσύνης του Αυτοκράτορος Αλεξάνδρου θα ηδυνάμην να υπηρετήσω Αυτόν λυσιτελέστερον εν Βιέννη η εν Πετρουπόλει· και ότι, τέλος, εάν επεθύμουν να είμαι ο μόνος αντιπρόσωπος Αυτού εν Βιέννη και να υπηρετήσω τον Αυτοκράτορα άνευ συμμετοχής ετέρου προσώπου, θα ήτο δυνατόν να μοι δοθή η θέσις του κ. Στάκελβεργ. Η απάντησίς μου ήτο τόσον σαφής και κατηγορηματική, ώστε ο κ. Φλορέ δεν επανήλθε πλέον επί της περιέργου ταύτης προτάσεως.

Ως προς την πρότασιν όμως του λόρδου Κάστλερεη εζήτησα τας διαταγάς του Αυτοκράτορος. Η Αυτού Μεγαλειότης διέταξε τον κόμιτα Νεσσελρόδε να μοι γράψη εκ Βερολίνου, ότι εδιδε την συναίνεσίν Του διά την εις Αγγλίαν αναχώρησίν μου, αρκεί μόνον να επανηρχόμην εις Ρωσσίαν προ του χειμώνος. Εν τω μεταξύ ο λόρδος Κάστλερεη εφάνη μεταβαλών γνώμην. Οι συνάδελφοί του, μοι έλεγεν ούτος, επεθύμουν να μάθουν καλύτερον την κατάστασιν των πραγμάτων εν ταις Νήσοις πριν ή εξετάσουν μετ’ εμού τον τρόπον της εφαρμογής της συνθήκης. Εάν δεν ηδυνάμην να αναβάλω επί τινα χρόνον την εις Ρωσσίαν αναχώρησίν μου, ούτοι θα ηρκούντο να μοι ζητήσουν υπόμνημα περιέχον την περί του ζητήματος γνώμην μου. Επέδωκα εις τον λόρδον Κάστλερεη το υπόμνημα όπερ εζήτουν οι συνάδελφοί του και ανεκοίνωσα τούτο μετά του αντιγράφου της συνθήκης εις την Ιόνιον Γερουσίαν παρακαλέσας τον λόρδον Κάστλερεη να διαβιβάση τον φάκελλόν μου διά των εν ταις Νήσοις αντιπροσώπων της Αγγλικής Κυβερνήσεως.

Ανεχώρησα τότε εκ Παρισίων και διελθών δι’ Ελβετίας, ένθα έδει να διευθετήσω τας ιδιωτικάς μου υποθέσεις, έφθασα εις Βιέννην περί τα τέλη Δεκεμβρίου, όπως προσκαλέσω τον κ. Στούρτζαν57 — όστις με είχε βοηθήσει διά του καλάμου του και της Ικανότητάς του εις το εν Μολδαβία στρατηγείον, κατά το εν Βιέννη Συνέδριον και, επί τινας εβδομάδας, κατά τας διασκέψεις των Παρισίων — να με συνοδεύση εις Πετρούπολιν και να με βοηθή

56. Εγγελβέρτος Ιωσήφ von Floret.

57. Αλέξανδρος Στούρτζας (1791 - 1854), ο στενός φίλος και βιογράφος του Κυβερνήτου.

και εκεί εν τη εκτελέσει των καθηκόντων εις τα οποία με εκάλει η εμπιστοσύνη του Αυτοκράτορος.

Ανεχωρήσαμεν ομού διά Πετρούπολιν όπου έφθασα κατά τας αρχάς του Ιανουαρίου του 1816. Η Αυτού Μεγαλειότης είχε διατάξει όπως μοι ετοιμασθή κατοικία εν τω μεγάρω του Υπουργείου των Εξωτερικών, ένθα και εγκατεστάθην.

Ο Αυτοκράτωρ με εδέχθη μετά της συνήθους ευμενείας, μοι είπε δέ ότι ουδεμία ενέργεια αναγομένη εις την διπλωματίαν είχε γίνει από της εκ Παρισίων αναχωρήσεως Αυτού, ότι πάσαι αι υποθέσεις θα παραπέμπωνται προς εμέ, ότι η εργασία θα διεξάγεται εν Πετρουπόλει ως πρότερον εν τω Στρατηγείω και ότι ώφειλον να διοργανώσω την υπηρεσίαν του γραφείου μου και να κανονίσω τα καθέκαστα.

Εξερχόμενος εκ της ακροάσεως παρά τη Αυτού Μεγαλειότητι συνωμίλησα μετά του κόμιτος Νεσσελρόδε, συνεφωνήσαμεν δε καθ’ όλα επί της διεξαγωγής της εμπιστευθείσης εις αμφοτέρους ημάς υπηρεσίας. Από της επαύριον το Υπουργείον των Εξωτερικών ευρίσκετο εν πλήρει δράσει, διατηρήσαν την τοιαύτην οργάνωσιν μέχρι του μηνός Αυγούστου του έτους 1822, ότε η Αυτού Αυτοκρατορική Μεγαλειότης μοι επέτρεψε να αποχωρήσω.

Την παραμονήν της πρώτης υπηρεσιακής συνεργασίας μετά του Αυτοκράτορος, εις ην ώφειλον να μεταβώ ομού μετά του κόμιτος Νεσσελρόδε, έσχον ιδιαιτέραν ακρόασιν ην ο Αυτοκράτωρ, αστεϊζόμενος, ωνόμαζε συνεργασίαν ad hoc. Κατά την ακρόασιν ταύτην υπέβαλον εις την Αυτού Μεγαλειότητα έκθεσιν εν η επεχείρουν να εκθέσω την κατάστασιν εις ην αι συνθήκαι της Βιέννης και των Παρισίων έθεσαν την Ευρώπην εν γένει και έκαστον έθνος και εκάστην Κυβέρνησή κατ’ ιδίαν. Ανακεφαλαιώνων εν τη εκθέσει μου τας αρχάς ας η Αυτού Μεγαλειότης εκ συμφώνου προς τους συμμάχους Της είχεν ακολουθήσει, προσεπάθουν να εφαρμόσω τας αρχάς ταύτας εις την πορείαν ην το Υπουργείον του Αυτοκράτορος έδει να ακολουθήση ίνα διατηρήση και κατοχυρώση το κύρος των συνθηκών και συγχρόνως τα μεγάλα συμφέροντα άτινα το απαραβίασταν των συμβάσεων τούτων ώφειλε να εξασφαλίση. Το σπουδαιότερον και γενικώτερον των συμφερόντων τούτων, η προφύλαξις δηλαδή της Ευρώπης από της επαναλήψεως των επαναστάσεων, ήτο το κυριώτερον αντικείμενον των παρατηρήσεών μου. Δεν παρέλειπον να εξετάσω το μέσον εκείνο όπερ αι σύμμαχοι Δυνάμεις είχον αναγνωρίσει ως το μόνον δυνάμενον να επιτελέση το μέγα τούτο ευεργέτημα. Εξήταζον τον Συνταγματικόν Χάρτην τον χορηγηθέντα εις τον Γαλλικόν λαόν υπό της Α. Μ. Λουδοβίκου του ΙΗ΄ και παν ό,τι το γεγονός τούτο υπηγόρευε και ώφειλε να υπαγορεύση εις την σύνεσιν και την προνοητικότητα των λοιπών Κυβερνήσεων. Επέρανα δε την έκθεσίν μου με σκέψεις τινάς περί των ανατολικών ζητημάτων και περί του αντικτύπου ον προωρίζετο να εξασκήση εν Μολδαβία αλλά και εν ταις λοιπαίς υπό τους Τούρκους χριστιανικαίς χώραις η διοίκησις και η εσωτερική

κατάστασις της Βεσσαραβίας58. Ο Αυτοκράτωρ εφάνη λίαν ευχαριστημένος εκ της εκθέσεώς μου, με διέταξεν όπως μοι χρησιμεύση αύτη ως βάσις εις τας περαιτέρω ενεργείας μου, μοι ενεπιστεύθη το χαρτοφυλάκιον των υποθέσεων της Βεσσαραβίας και με διόρισε μυστικοσύμβουλον (conseiller privé).

Η αλληλογραφία του Υπουργείου των Εξωτερικών μετά των εις τας ξένας πρωτευούσας Ρωσσικών πρεσβειών σκοπόν είχε την εκτέλεσιν των συνθηκών και των συμπληρωματικών συμβάσεων της 8/20 Νοεμβρίου 1815.

Οι παρά τη Αυλή της Γαλλίας και τη Γερμανική Διαίτη πρεσβευταί των συμμάχων Δυνάμεων συνεκρότουν δύο διασκέψεις εξ ων η πρώτη ησχολείτο με τα ζητήματα του στρατού της κατοχής, με την πληρωμήν της πολεμικής αποζημιώσεως και την εξόφλησιν των δανείων των γνωστών υπό την επωνυμίαν των «ιδιωτικών χρεών». Η δε διάσκεψις της Φραγκφούρτης ώφειλε να εξακολουθήση και να αποπερατώση τας διαπραγματεύσεις τας αναγομένας εις τα αμφισβητούμενα εισέτι εδαφικά ζητήματα μεταξύ της Αυστρίας, της Βαυαρίας και του Μεγάλου δουκάτου της Βάδης.

Εκτός των ζητημάτων τούτων το Υπουργείον των Εξωτερικών έλαβε διαταγήν παρά του Αυτοκράτορος να μελετήση και τα ζητήματα της Τουρκίας και Περσίας. Ο βαρώνος Στρόγανωφ59 επρόκειτο να αντικαταστήση εν Κωνσταντινουπόλει τον κ. Ιταλίνσκη60, ο δε στρατηγός Γιερμολώφ61 εκλήθη εις την διοίκησιν του στρατού της Ιβηρίας62 ως και εις τα καθήκοντα εκτάκτου πρεσβευτού παρά τη Αυλή της Τεχεράνης. Έπρεπε λοιπόν να παρασκευασθούν οδηγίαι δι’ αμφοτέρους τους πρεσβευτάς τούτους και να γίνουν νέοι διορισμοί και μεταθέσεις εις τα Ρωσσικά προξενεία της Ανατολής. Εις εμέ ανετέθη ειδικώς η σύνταξις των διά τον βαρώνον Στρόγανωφ οδηγιών, ύστερον δε έλαβον την διαταγήν να εναρμονίσω το έργον τούτο προς τας διά τον στρατηγόν Γερμολώφ οδηγίας ας είχεν επεξεργασθή ο κόμις Νεσσελρόδε.

Πριν ή προβώ εις την εκτέλεσιν των διαταγών τούτων έτυχον ιδιαιτέρας ακροάσεως παρά τη Αυτού Αυτοκρατορική Μεγαλειότητι, καθ’ ην καθήκόν μου εθεώρησα να υποβάλω άπαξ έτι τας παρατηρήσεις μου επί της συνθήκης του Βουκουρεστίου και επί του αδυνάτου ευρέσεως εν τη συνθήκη ταύτη βάσεως ωφελίμου και στερεάς διά τας ειρηνικάς σχέσεις ας η Αυτού Αυτοκρατορική Μεγαλειότης επεθύμει να παγιώση αποστέλλουσα τον κ. Στρόγανωφ εις Κωνσταντινούπολιν. Αφού απέδειξα ότι το γράμμα 63 της συνθήκης

58. Βλ. ανωτέρω, σελ. 9 και 10, σημ. 26.

59. Γρηγόριος Αλεξάνδροβιτς βαρώνος (είτα κόμις) Στρόγανωφ (1770-1857), πρεσβευτής της Ρωσσίας εν Σουηδία, Ισπανία και τελικώς (1816-1821) εν Τουρκία.

60. Ανδρέας Ιακώβλιεβιτς Ιταλίνσκη (1743 - 1827), πρεσβευτής της Ρωσσίας εν Κωνσταντινουπόλει από του 1812 μέχρι του 1816, κατόπιν δε εν Ρώμη μέχρι του θανάτου του.

61. Αλέξιος Πετρόβιτς Γιερμολώφ (1777 - 1861), αρχηγός των Ρωσσικών στρατευμάτων του Καυκάσου.

62. Γεωργίας.

63. Αλλ’ ουχί βεβαίως το πνεύμα.

κης ταύτης άφηνεν εις την Τουρκίαν πλήρη ελευθερίαν ενεργείας έναντι των Μολδοβλάχων και των δυστυχών Σέρβων, έλαβον το θάρρος να προτείνω εις τον Αυτοκράτορα να δοθή εις την αποστολήν του βαρώνου Στρόγανωφ διάφορος χαρακτήρ.

«Αντί να αποσταλή ούτος, Μεγαλειότατε, όπως διαπραγματευθή την εκτέλεσιν ανερφαμόστου συνθήκης, ας λάβωμεν ως αφετηρίαν την διακοίνωσιν ην ο αρχιστράτηγος του στρατού του Δουνάβεως64 επέδωσεν εις τον Μέγαν Βεζύρην κατά την ανταλλαγήν των επικυρώσεων της συνθήκης ταύτης. Η διακοίνωσις αύτη εδήλου εις την Πύλην, ότι εάν δεν ενεργήση από κοινού μετά της Ρωσσίας κατά του Ναπολέοντος, η συνθήκη θα είναι άκυρος. Παρά την δήλωσιν ταύτην όμως, η Πύλη διετήρησε πάντοτε τας φιλικάς και στενάς αυτής προς τον Βοναπάρτην σχέσεις. Ώστε μόνη της διεκινούνευσε την ακύρωσιν της συνθήκης του Βουκουρεστίου. Επομένως η Ρωσσία δικαιούται να προτείνη εις τους Τούρκους νέαν συνθήκην ειρήνης, συνοδεύουσα δε την πρότασίν της διά στρατιωτικής κινήσεως εις τα σύνορα και εν τω Ευξείνω, δύναται να είναι βέβαια ότι οι Τούρκοι θα παραδεχθούν ταύτην. Ούτω θα δυνηθή τέλος η Ρωσσία να απαλλάξη διά παντός τους Μολδαβούς, τους Βλάχους και τους Σέρβους από της αυθαιρέτου και καταθλιπτικής διοικήσεως ήτις τους καταπιέζει. Η Μολδαβία, η Βλαχία και η Σερβία δεν δύνανται άρα γε να σχηματίσουν τρεις ομοσπόνδους ηγεμονίας, κυβερνωμένας υπό ηγεμόνων εκ τριών διαφόρων δυναστειών, οίτινες δύνανται να εκλεγούν εκ των ηγεμονικών οίκων της Γερμανίας, ίνα ούτω συμβιβασθούν πάντα τα συμφέροντα και αρθή πάσα αφορμή ζηλοτυπίας; Διά να μη στερηθή δε η Πύλη των δικαιωμάτων αυτής, δύναται να απονεμηθή εις αυτήν, ως κυρίαρχον Δύναμιν, το δικαίωμα του προμηθεύεσθαι διά την Κωνσταντινούπολή ζωοτροφίας εκ των τριών τούτων ηγεμονιών επί μέτρια τιμή. Εξ άλλου δε, ίνα εξασφαλισθή εις τας ηγεμονίας ταύτας ύπαρξις ευρωπαϊκή, δύνανται να τεθούν αύται υπό την εγγύησιν ου μόνον της Ρωσσίας και της Αυστρίας, αλλ’ επί πλέον, εάν δεήση, και της Αγγλίας και της Γαλλίας».

Ανέπτυξα την ιδέαν μου, υποδείξας ότι τοιούτος τις συνδυασμός θα θεραπεύση την Ευρώπην εκ των παλαιών αυτής φόβων και της δυσπιστίας, ην εμπνέει αυτή η Ρωσσία και ότι τέλος οι χριστιανοί της Ανατολής, οι μη θέλοντες να υπομένουν πλέον τον Μουσουλμανικόν ζυγόν, θα ευρουν εις τα τρία ταύτα κράτη το άσυλον και την ασφάλειαν, ην ζητούν και προσδοκούν με τόσον μακράν και οδυνηράν ανυπομονησίαν.

«Η ευφορία των χωρών τούτων, οι περιεχόμενοι εν αυταίς θησαυροί, οι εκμεταλλευθησόμενοι διά των τεχνών, της βιομηχανίας, του εμπορίου και του ελευθέρου επί του Δουνάβεως πλου, θα προσφέρουν εις την Ρωσσίαν, ως και εις την Αυστρίαν, την Γερμανίαν και τα άλλα πολιτισμένα έθνη μεγίστας ωφελείας. Οι χριστιανοί της Ανατολής, εγκαθιστάμενοι εις τα νέα ταύτα κράτη,

64. Ο Τσιτσαγώφ.

θα ωφελήσουν αυτά και θα καρπωθούν αμοιβαίαν ωφέλειαν, και εκείνοι δε, οίτινες θα μείνουν εισέτι υπό το συντετριμμένον σκήπτρον της Οθωμανικής κυβερνήσεως, θα υπομένουν τότε το παρόν επί τη ελπίδι μέλλοντος εξησφαλισμένου. Με την ελπίδα ταύτην ζουν ήδη από αιώνων οι χριστιανοί, βλέποντες δε αυτήν πραγματοποιουμένην τέλος διά τους αδελφούς αυτών Δάκας και Σέρβους, προς τί θα ζητήσουν ταύτην αλλαχού που και ουχί εν τη δικαιοσύνη και τη ελευθεριότητι της Ρωσσίας; Αλλά τούτο θα είχε και άλλας έτι συνεπείας. Παρέχουσα ενώπιον του Κόσμου τοιούτον παράδειγμα μετριοπάθειας, δεν θα αφοπλίση άρα γε η Ρωσσία την ζηλοτυπίαν όλων των άλλων Κυβερνήσεων; Και εάν ακόμη αύται θα ωνειροπόλουν την ώραν, ήτις θα απαλλάξη την ανθρωπότητα από της παρουσίας των Τούρκων επί του Βοσπόρου, δεν θα δίδουν άρα γε εν τη πολιτική, τη καλεσάση αυτάς να συμμετάσχουν των περί της τύχης των λαών τούτων διαπραγματεύσεων, το εχέγγυον του συστήματος, όπερ η Ρωσσία αναγκαίως θα ακολουθήση όταν έλθη η ώρα να αποδοθή εις τους Έλληνας η κληρονομιά των προγόνων των; Αλλ’ οποίας εγγυήσεις αι ευρωπαϊκαί Κυβερνήσεις δύνανται να ευρουν εις τας διαπραγματεύσεις αίτινες θα ανατεθούν εις τον βαρώνον Στρόγανωφ, ή έστω και εις τας επιτυχίας αυτού, εάν τοιαύται επιτυχίαι είναι δυναταί; Θα οικτίρουν τους Τούρκους, διότι θα αναγκασθούν να υποταχθούν και πάλιν εις τον ισχυρότερον. Θα φοβηθούν τους φανταστικούς κρυφίους σκοπούς της Ρωσσίας. Εν τω μεταξύ ουδέν πραγματικόν συμφέρον θα έχη σωθή, οι δε δυστυχείς χριστιανοί της Ανατολής θα διατελούν εισέτι θύματα τάξεως πραγμάτων ην ούτοι ουδέποτε θα θεωρήσουν ούτε επιδεκτικήν βελτιώσεως, ούτε οριστικήν, ουδέ μόνιμον».

Ο Αυτοκράτωρ με ήκουσεν απαντών πολλάκις εις τα επιχειρήματά μου διά λίαν ενθαρρυντικού μειδιάματος. Εν τούτοις, όταν ετελείωσα, μοι είπεν:

«Αι σκέψεις αύται είναι πολύ λογικαί, αλλά διά να εκτελέση τις τι πρέπει να προσφύγη εις το τηλεβόλον, τούθ’ όπερ δεν επιθυμώ. Αρκετούς πολέμους έσχομεν επί του Δουνάβεως· οι δε τοιούτοι πόλεμοι επιδρούν κακώς επί του ηθικού των στρατευμάτων. Του τελευταίου τούτου σείς ο ίδιος υπήρξατε μάρτυς. Αφ’ ετέρου η ειρήνη της Ευρώπης δεν έχει εισέτι στερεωθή, οι δε υποκινηταί των επαναστάσεων ουδέν θα επεθύμουν τόσον όσον να με ιδούν εις ρήξιν προς τους Τούρκους. Καλή ή κακή, η σύμβασις του Βουκουρεστίου πρέπει να τηρηθή. Πρέπει να την δεχθώμεν και να προσπαθήσωμεν να ωφεληθώμεν εξ αυτής όσον το δυνατόν περισσότερον, ίνα προξενήσωμεν κάτι καλόν εις τας παριστρίους ηγεμονίας και εις τους Σέρβους και ιδίως ίνα οι Τούρκοι μη μας ενοχλούν διά των αξιώσεων αυτών επί της ασιατικής ακτής. Υπό το πνεύμα τούτο συνιστώ να ασχοληθήτε με την αποστολήν του κ. Στρόγανωφ».

Πάσαι αι παρατηρήσεις ας ετόλμησα να κάμω προς λύσιν των δυσχερειών ας ο Αυτοκράτωρ αντέτεινεν εις το υποβληθέν Αυτώ υπ’ εμού σχέδιον, υπήρξαν ανωφελείς. Ο Αυτοκράτωρ έμενεν άκαμπτος. Απήλθον στενοχωρημένος, διότι έβλεπον ότι ο Αυτοκράτωρ επεθύμει να στερεώση την μετά των

Τούρκων ειρήνην επί τη βάσει της συνθήκης του Βουκουρεστίου και προ πάντων ήθελε να πεισθούν περί τούτου αι ευρωπαϊκαί Δυνάμεις. Αλλ’ εγώ προέβλεπον μετά βεβαιότητος, ότι αι διαπραγματεύσεις του βαρώνου Στρόγανωφ θα επέφερον εν τέλει όλως αντίθετον αποτέλεσμα. Πράγματι, έπρεπε να ζητήσωμεν αφ’ ενός ικανοποίησιν και αποζημίωσιν διά την παράβασιν και την ατελή εκπλήρωσιν των άρθρων της συνθήκης άτινα αφεώρων εις τας παριστρίους ηγεμονίας και την Σερβίαν, αφ’ ετέρου δε να εύρωμεν τον τρόπον προς απόρριψιν των αξιώσεων ας η Πύλη διετύπου ως προς την επιστροφήν των επί της ασιατικής ακτής φρουρίων. Ήτο πρόδηλον ότι αι συζητήσεις, εις ας θα έδιδεν αφορμήν η αποστολή του βαρώνου Στρόγανωφ, θα ενέπνεον εις τους Τούρκους και εις τας ευρωπαϊκάς Κυβερνήσεις την υπόνοιαν, ότι η Ρωσσία αποκρύπτει τους αληθείς αυτής σκοπούς, ότι απέχει του να επιθυμή την άρσιν των δυσχεριών προς διακανόνισιν και στερέωσιν ειρηνικών σχέσεων και ότι τουναντίον ζητεί δικαιολογητικάς αιτίας προς νέας εν τω μέλλοντι εχθροπραξίας.

Εν τούτοις έπρεπε να υπακούσω· αι δε οδηγίαι του βαρώνου Στρόγανωφ συνετάγησαν συμφώνως προς τας προθέσεις του Αυτοκράτορος. Η Αυτού Μεγαλειότης ενέκρινε το έργον μου, ο δε βαρώνος Στρόγανωφ μετέβη εις την θέσιν του.

Ο στρατηγός Γιερμολώφ έλαβεν επίσης συμπληρωματικάς οδηγίας, οι δε παρά ταις κυριωτέραις Αυλαίς της Ευρώπης πρεσβευταί της Ρωσσίας εξουσιοδοτήθησαν να φέρουν εις γνώσιν των ξένων Κυβερνήσεων τα κατά τας δύο ταύτας αποστολάς και τον σκοπόν των.

Μετά την επιστροφήν Του εκ Παρισίων εις Πετρούπολιν ο Αυτοκράτωρ διέταξε να δημοσιευθή καθ’ όλην την αυτοκρατορίαν η συνθήκη της 14/26 Σεπτεμβρίου65. Η δημοσιότης η δοθείσα εις την συνθήκην ταύτην και αι ερμηνείαι ας η κακοβουλία ηρέσκετο δίδουσα εις αυτήν, διήγειρον γενικήν δυσπιστίαν μεταξύ των μικροτέρων κρατών και αυτών έτι των Τούρκων. Προς προληψιν των δυσαρέστων συνεπειών τοιούτων παρεξηγήσεων, το Υπουργείον των Εξωτερικών προέτεινεν εις την Αυτού Αυτοκρατορικήν Μεγαλειότητα να προσκληθούν πάσαι αι χριστιανικαί Κυβερνήσεις όπως προσχωρήσουν εις την συνθήκην της 14/26 Σεπτεμβρίου. Ο Αυτοκράτωρ ενέκρινε την ιδέαν ταύτην, ήτις και επραγματοποιήθη μετά πλήρους επιτυχίας.

Τελευτώντος του Ιουλίου ο Αυτοκράτωρ ανεχώρησεν εις Μόσχαν, ένθα παρέμεινεν επί τέσσαρας εβδομάδας· εκείθεν μετέβη εις Βαρσοβίαν, επιστρέψας μετά ταύτα εις Πετρούπολιν. Η Αυτού Μεγαλειότης με είχε διατάξει να συνοδεύσω Αυτήν ίνα μη επιβραδυνθή η διεξαγωγή των υποθέσεων των υπαγομένων εις την δικαιοδοσίαν του Υπουργείου των Εξωτερικών.

Αρχομένου του έτους 1817 ο Αυτοκράτωρ εξέφρασεν εις τον κόμιτα Νεσσελρόδε και εις εμέ την ευαρέσκειαν ην ησθάνετο εργαζόμενος μεθ’ ημών.

65. Της Ιεράς Συμμαχίας.

Επίσης εις τας ιδιαιτέρας ακροάσεις, ας μοι έδιδε διά τας υποθέσεις της Βεσσαραβίας, ο Αυτοκράτωρ ευηρεστήθη να μοι επαναλάβη πόσον ήτο ευχαριστημένος εκ της πορείας του Υπουργείου των Εξωτερικών και εκ της, κατά διαταγήν Του, ενεργού συμμετοχής μου εις τούτο.

Απρόοπτον συμβάν έθεσεν υπό δοκιμασίαν τας καλάς διαθέσεις ας ο Αυτοκράτωρ ευηρεστείτο εκδηλώνων εις εμέ. Νεαρός Έλλην, ονόματι Γαλάτης, εκ της νήσου Ιθάκης, έφθασεν εις Οδησσόν και μοι απηύθυνεν επιστολήν ζητών την άδειαν να έλθη εις Πετρούπολιν, διότι, ως έλεγεν, είχε να μοι κάμη ανακοινώσεις μεγάλης σπουδαιότητος. Υπέβαλον την επιστολήν ταύτην εις τον Αυτοκράτορα:

«Τον γνωρίζετε;»

« Όχι, Μεγαλειότατε.»

«Φαντάζεσθε ποίαι είναι αι ανακοινώσεις ας δύναται να σας κάμη;»

«Ουδόλως. Κρίνων όμως εκ της επιστολής του, δεν περιμένω άλλο τι παρά καμμίαν ανοησίαν. Δεν βλέπω άλλως τε, διατί, ενώ ευρίσκεται εις Οδησσόν, δεν μοι έγραψεν ό,τι είχε να μοι είπη.»

«Αδιάφορον», απήντησε εις τούτο ο Αυτοκράτωρ. «Γράψατέ του να έλθη. Καλόν να ίδωμεν εκ του πλησίον τί είδους άνθρωπος είναι.»

Ο Γαλάτης ήλθε λοιπόν εις Πετρούπολιν και παρουσιάσθη εις εμέ. Έφερε την στολήν της Ιονίου εθνοφυλακής και ετιτλοφορείτο κόμις! Η εμφάνισίς του, οι τρόποι του και οι πρώτοι του λόγοι με έκαμαν κατ’ αρχάς να νομίσω ότι ο νέος ούτος ήτο τυχοδιώκτης. Εν τούτοις αι εξηγήσεις ας εφαίνετο επειγόμενος να μοι δώση με ήγαγον να μεταβάλω γνώμην.

Τον αφησα να ομιλήση και τότε ενόησα ότι επρόκειτο περί πράγματος σοβαρωτέρου. Πράγματι ο Γαλάτης ήτο απεσταλμένος μυστικής εταιρείας αποτελουμένης αποκλειστικώς εξ Ελλήνων οι οποίοι εσχεδίαζον να ελευθερώσουν διά γενικής εξεγέρσεως την πατρίδα των εκ του τουρκικού ζυγού. Ο Γαλάτης ήρχετο να μοι προτείνη να γίνω αρχηγός της εταιρείας ταύτης και να διευθύνω συνεπώς τας ενεργείας της. Μοι προέτεινε να μοι αναγνώση τας οδηγίας και πάντα τα έγγραφα ων ήτο κομιστής.

Τον διέκοψε πάραυτα εκφράσας δριμύτατα την εκπληξιν και αγανάκτησιν μεθ’ ης εμάνθανον τα τρελλά και επικίνδυνα σχέδια των εντολέων του, τον σκοπόν του ταξιδιού του και τας αποκαλύψεις τας οποίας επεφορτίσθη να μοι κάμη:

«Διά να σκέπτεται κανείς, Κύριε, περί τοιούτου σχεδίου πρέπει να είναι παράφρων, διά να τολμήση δε να μοι ομιλήση περί αυτού εν τω οίκω τούτω, όπου έχω την τιμήν να υπηρετώ μέγαν και κραταιόν Μονάρχην, πρέπει να είναι, όπως είσθε σείς, νέος μόλις εγκαταλείψας τους βράχους της Ιθάκης και παρασυρόμενος δεν ηξεύρω υπό ποίων τυφλών παθών. Δεν ημπορώ να ομιλώ μαζί σας περισσότερον περί του σκοπού της αποστολής σας, σας ειδοποιώ δε ότι ουδέποτε θα αναγνώσω τα έγγραφά σας. Η μόνη συμβουλή ην δύναμαι να σας δώσω είναι να μη ομιλήσετε περί αυτής εις κανένα και να

επιστρέψετε το ταχύτερον εκεί οπόθεν ήλθατε και να είπετε εις τους εντολείς σας ότι, αν δεν θέλουν να καταστραφούν και να συμπαρασύρουν μεθ’ εαυτών εις τον ολεθρον το αθώον και δυστυχές έθνος των, πρέπει να εγκαταλείψουν τας επαναστατικάς ενεργείας των και να ζήσουν ως πρότερον υφ’ ας κυβερνήσεις ευρίσκονται, μέχρις ου η θεία Πρόνοια αποφασίση άλλως.»

Εξήγησα εις αυτόν τους λόγους οι οποίοι με παρεκίνουν να τω δώσω τας συμβουλάς ταύτας και τον απέπεμψα.

Αναφέρων προς τον Αυτοκράτορα την δυσάρεστον ταύτην υπόθεσιν, παρεκάλεσα την Αυτού Μεγαλειότητα να μοι επιτρέψη να επισπεύσω την αναχώρησιν του Γαλάτη. Ο Αυτοκράτωρ, μολονότι ενέκρινε τα όσα είχον ειπεί εις τον Γαλάτην, δεν συνεμερίσθη την γνώμην μου περί της επειγούσης ανάγκης της εκ Πετρουπόλεως αποπομπής αυτού. Τουναντίον μοι ανέθεσε να ίδω τον Γαλάτην και να προσπαθήσω να διερευνήσω βαθύτερον τα μέσα άτινα οι εντολείς του ενόμιζον ότι ηδύναντο να διαθέσουν προς επιτυχίαν του σκοπού των. Υπέκυψα εις την ρητήν ταύτην θέλησιν της Αυτού Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος και επέστρεψα οίκαδε. Αλλ’ ήμην τόσον στενοχωρημένος ώστε η άλλως τε ουχί καλή, υγεία μου επηρεάσθη εκ τούτου και με ηνάγκασε να διακόψω επί τινας ημέρας πάσαν εργασίαν.

Εν τω μεταξύ όργανα της Αστυνομίας παρηκολούθησαν τον Γαλάτην, ότε δε εκ της εκθέσεώς των ο Αυτοκράτωρ έμαθεν ότι ο νέος ούτος άφηνεν ευκόλως τους πάντας να διεισδύσουν εις τον χαρακτήρα και τους σκοπούς της μυστικής εταιρείας ης ήτο όργανον, η Αυτού Μεγαλειότης διέταξε να συλληφθή, ειδοποιήσασά με περί τούτου διά του πρίγκιπος Βολκόνσκη66.

Απηύθυνα τότε προς τον Αυτοκράτορα επιστολήν εν η εδείκνυον τας

αναποφεύκτους συνεπείας της συλλήψεως ταύτης, τόσον ως προς τους χριστιανούς τους υπό μουσουλμανικόν ζυγόν, όσον και ως προς εμέ αυτόν. Παρετήρησα ότι η Αστυνομία της Πετρουπόλεως θα νομίση ότι κατέστην ύποπτος παρά τη Αυτού Μεγαλειότητι και ότι οι Έλληνες θα με εθεώρουν ως τον αίτιον πάντων των δεινών άτινα έμελλον να πέσουν επ’ αυτών ευθύς ως η Πύλη ήθελε λάβει γνώσιν του ταξιδιού του Γαλάτη, τούθ’ όπερ ασφαλώς θα εμάνθανε διά του λόρδου Κάθκαρ 67 και της εν Κωνσταντινουπόλει Βρεττανικής πρεσβείας. Η επιστολή μου ελήφθη υπό του Αυτοκράτορος αργά την εσπέραν. Η Αυτού Μεγαλειότης μοι απέστειλε τον θαλαμηπόλον Της, καλούσα με να παρουσιασθώ παρ’ Αυτή. Ο Αυτοκράτωρ με εδέχθη λέγων:

«Διατί μοι εγράψατε την επιστολήν ταύτην; Μήπως δεν θα ηδύνασθε να εξηγηθήτε προφορικώς;»

«Όχι, Μεγαλειότατε· η θλίψις ην αισθάνομαι είναι τόσον βαθεία, ώστε μόνον εις τον κάλαμον τολμώ να εμπιστευθώ.»

66. Πιθανώς ο υπασπιστής του Τσάρου Αλεξάνδρου πρίγκιψ Πέτρος Μιχαήλοβιτς Βολκόνσκη (1776 - 1852).

67. Γουλιέλμος Shaw, υποκόμις Cathcart (1755 - 1845), πρεσβευτής της Αγγλίας εν Πετρουπόλει.

 «Εννοώ την λύπην σας και την συμμερίζομαι. Αύτη σας τιμά και σας δικαιώνω πλήρως. Περί τούτου θα έχετε άμεσον απόδειξιν. Ο στρατηγός Γοργόλη68 θα σας ανακοινώση πάσας τας καταθέσεις του Γαλάτη, μετά δε το πέρας της ανακρίσεως ο νέος ούτος θα απολυθή, σείς δε θα τον στείλετε όπου κρίνετε φρονιμώτερον. Όλα τα αναγκαία προς τούτο μέσα θα τεθούν εις την διάθεσίν σας.»

Ηυχαρίστησα τον Αυτοκράτορα συγκεκινημένος.

Την επαύριον η Αστυνομία μοι απέστειλεν αντίγραφον ή περίληψιν της ανακρίσεως. Παρεκάλεσα να μη κάμουν τον κόπον ανακοινούντες μοι την συνέχειαν της ανακρίσεως. Μετά το πέρας της ανακρίσεως ο Γαλάτης ήλθε παρ’ εμοί συνοδευόμενος υπό του στρατηγού Γοργόλη, όστις ηθέλησε να αποσυρθή. Παρεκάλεσα τον στρατηγόν να μείνη, ωμίλησα δε εις τον Γαλάτην γαλλιστί παρουσία, του αρχηγού της Αστυνομίας. Ο ατυχής ούτος νέος απεστάλη υπό συνοδείαν μέχρι Βουκουρεστίου, ένθα, κατόπιν εγγράφου απευθυνθέντος υπ’ εμού τη ρητή διαταγή του Αυτοκράτορος προς τον εκεί γενικόν πρόξενον της Ρωσσίας κ. Πίνη, ετέθη υπό την επιτήρησιν του προξενείου μέχρις ότου ήθελεν ευρεθή τρόπος να αποσταλή ασφαλώς εις την πατρίδα του.

Η ανάκρισις και τα έγγραφα, άτινα εκόμιζεν ο Γαλάτης, απεκάλυψαν τα σχέδια της μυστικής εταιρείας. Ο Αυτοκράτωρ εξήτασεν αυτά, ηυδόκησε δε να συζητήση μετ’ εμού περί του τί ηδύνατο να γίνη προς προφύλαξιν των χριστιανών της Ανατολής από της καταστροφής της απειλουμένης εκ της ολεθρίας ταύτης επιχειρήσεως. Η Ρωσσία ουδεμίαν ήσκει εξουσίαν επί των ανδρών των αποτελούντων την μυστικήν ταύτην εταιρείαν και δεν ηδύνατο συνεπώς ούτε να τους συλλάβη ούτε να τους θέση υπό επιτήρησιν. Ό,τι ηδύνατο να πράξη, συμφώνως προς τους νομικούς τύπους, θα ήτο να επιστήση την προσοχήν της Πύλης επί των σκευωριών των. Αλλά, γνωρίζων εκ θλιβεράς πείρας τα φοβερά και αιμοβόρα μέτρα δι’ ων η Πύλη θα απήντα εις τοιαύτην προειδοποίησιν, και πεπεισμένος ότι οι εντιμότεροι, οι πλουσιώτεροι και ίσως οι μάλλον ξένοι προς την εταιρείαν Έλληνες, θα ήσαν τα πρώτα θύματα της τουρκικής μανίας, ο Αυτοκράτωρ απεφάσισε να μη πράξη τίποτε.

«Εις το ζήτημα τούτο, ουδέν δυνάμεθα», μοι είπεν επί του προκειμένου η Αυτού Μεγαλειότης. «Ας μείνωμεν αγνοί. Ας προσπαθήσωμεν εις τον κύκλον της εξουσίας μας να διαφωτίσωμεν τους εν Ρωσσία Έλληνας· η θεία Πρόνοια θα σώση τους άλλους.»

Προς εκπλήρωσιν των προθέσεων του Αυτοκράτορος, έγραψα τότε ιδιωτικάς επιστολάς θεωρηθείσας και εγκριθείσας υπό της Αυτού Μεγαλειότητος προς τους Έλληνας των παριστρίων ηγεμονιών και της Οδησσού, οίτινες έχαιρον εκτιμήσεως παρά τοις συμπατριώταις των, εφιστών την προσοχήν των

68. Ο Ιωάννης Γοργόλης (1770 - 1858), ελληνικής καταγωγής, διετέλεσεν αρχηγός της Αστυνομίας Πετρουπόλεως από του 1811 μέχρι του 1821.

επί των ταραχοποιών εκείνων οίτινες ήσαν γνωστοί εις ημάς και προτρέπουν αυτούς να αντιδράσουν κατά των σκευωριών των.

Θα ομολογήσω είλικρινώς ενταύθα ότι βραδύτερον, ότε εξερράγη η Επανάστασις, εμέμφθην εμαυτόν διότι δεν είχον προτείνει εις τον Αυτοκράτορα να ειδοποιηθή ο βαρώνος Στρόγανωφ περί των αποκαλύψεων του Γαλάτη και να διαταχθή να επισύρη επί των ενεργειών της εταιρείας την επιτήρησιν των εις τους λιμένας της Τουρκίας προξένων της Ρωσσίας. Είναι όμως αληθές ότι τοιαύται ανακοινώσεις απευθυνθείσαι εις τον εν ταις παριστρίοις ηγεμονίαις γενικόν πρόξενον ουδέν έφερον αποτέλεσμα μη δυνηθείσαι να διαλύσουν παρά τη κοινή γνώμη τας πλάνας περί των σχεδίων άτινα κακώς απεδίδοντο εις την Ρωσσίαν.

Ολίγας ημέρας μετά την δυσάρεστον υπόθεσιν ην διηγήθην, ο Αυτοκράτωρ μοι απένειμε το παράσημον του Άγιου Αλεξάνδρου Νέβσκη.

Κατά την άνοιξιν του έτους 1817 η υγεία μου εκλονίσθη, οι δε ιατροί μοι συνέστησαν να μεταβώ εις Κάρλσβαδ. Ο Αυτοκράτωρ έδωκε την συγκατάθεσίν Του διατάξας με να αφήσω εν Πετρουπόλει το γραφείον μου ως είχε, δίδων τας αναγκαίας οδηγίας εις τον διευθυντής του γραφείου κ. Στούρτζαν.

Μετά το τέλος της εν Κάρλσβαδ θεραπείας μου, μετέβην μέσω Πετρουπόλεως εις Μόσχαν, ένθα ο Αυτοκράτωρ και η Αυλή έμελλον να διέλθουν τον χειμώνα.

Το Υπουργείον των Εξωτερικών εξηκολούθησε το έργον του ως πρότερον. Αρχομένου του 1818, ο Αυτοκράτωρ έσχε την ικανοποίησιν να ίδη συμφωνούσας τας ευρωπαϊκάς Κυβερνήσεις εις το υπ’ Αυτού προταθέν εις τους συμμάχους Του σχέδιον ως προς το μέγα ζήτημα της εκκαθαρίσεως των «ιδιωτικών χρεών» της Γαλλίας.

Δεν συνέβη όμως το αυτό ως προς την διάστασιν μεταξύ των Αυλών της Ισπανίας και της Βραζιλίας εξ αφορμής της κατοχής των επαρχιών του Ρίο -δε - λα - Πλάτα69. Ο Βασιλεύς της Ισπανίας επεκαλέσθη την μεσολάβησιν των συμμάχων Αυλών, ο δε Αυτοκράτωρ εδέχθη την πρότασιν ταύτην70, τοσούτω μάλλον προθύμως καθ’ όσον ήλπιζεν, υπό την αιγίδα της κοινής συμμαχίας, να συμφιλιώση ου μόνον την Βραζιλίαν με την Ισπανίαν αλλά και τας Ισπανικάς εν Νοτίω Αμερική αποικίας με την μητρόπολιν. Ουχί άπαξ ο Αυτοκράτωρ ευδοκήσας να ομιλήση μετ’ εμού περί της οικτράς καταστάσεως

69. Ως γνωστόν, ο Βασιλεύς της Πορτογαλίας Ιωάννης ο ΣΤ΄, προ της Γαλλικής εισβολής, είχε καταφύγει τω 1807 εις Βραζιλίαν, επέστρεψε δε εις Λισσαβώνα μόνον τω 1820. Τω 1816 είχε καταλάβει την ισπανικήν αποικίαν την τότε γνωστήν υπό το όνομα Banda Oriental (νυν Ουρουγουάην), ήτις και παρέμεινεν υπό την Βραζιλίαν μέχρι του 1825, ότε ανεκηρύχθη εις ανεξάρτητον δημοκρατίαν.

70. Ανεξαρτήτως των λόγων γενικωτέρας ευρωπαϊκής πολιτικής οίτινες υπηγόρευον την τοιαύτην επέμβασιν συμφώνως προς το πνεύμα της Ιεράς Συμμαχίας, δεν πρέπει να λησμονώμεν ότι η Ρωσσία κατείχε τότε εν τω Νέω Κόσμω την Αλάσκαν με τάσεις εγκαταστάσεως εις την ισπανικήν Καλιφορνίαν.

εις ην ευρίσκετο η Ιβηρική Χερσόνησος, ανεγνώρισεν ότι το ηθικόν και υλικόν αίτιον των συμφορών τούτων δεν ηδύνατο να τύχη θεραπείας εφ’ όσον η τύχη των αποικιών τούτων εξηρτάτο αφ’ ενός μεν εκ των προκαταλήψεων και των κακών συνηθειών του Κάδιθ και της Μαδρίτης, αφ’ ετέρου δε εκ των κερδοσκοπικών επιχειρήσεων των εμπόρων του Λονδίνου71. Τοιαύτης πεποιθήσεως εμφορούμενος ο Αυτοκράτωρ κατενόει ποίαν ευρύτητα και ποίας σπουδαίας συνεπείας θα είχεν η επέμβασις της Ευρώπης εις το μέγα τούτο ζήτημα και ήλπιζεν ότι θα επετύγχανε τούτο επιλαμβανόμενος κατά πρώτον της μεταξύ Βραζιλίας και Ισπανίας διαφοράς. Με τοιαύτας γενναιόφρονας σκέψεις, ο Αυτοκράτωρ με διέταξε να συντάξω υπόμνημα όπερ θα έφερεν εις γνώσιν των συμμάχων Αυλών τους λόγους οίτινες ήγαγον την Αυτού Αυτοκρατορικήν Μεγαλειότητα να δεχθή την πρότασιν της Αυτού Καθολικής Μεγαλειότητος73 και να παρακαλέση αυτάς να εφοδιάσουν διά των αναγκαίων οδηγιών τους εν Παρισίοις πρεσβευτάς των, ίνα η μεσολάβησις η ζητηθείσα παρά του βασιλέως της Ισπανίας πρώτον μεν γίνη δεκτή υπό του βασιλέως της Πορτογαλίας, είτα δε καταλήξη εις ευτυχές αποτέλεσμα. Το υπόμνημα τούτο διεβιβάσθη. Η διάσκεψις των Παρισίων73 διετάχθη να το συζητήση, αλλ’ η Αγγλική Κυβέρνησις, υποστηριζομένη υπό της Αυστριακής, κατώρθωσε να ματαιώση την υπόθεσιν· αι δε επαρχίαι του Ρίο - δε - λα - Πλάτα παρέμειναν υπό την κατοχήν της Βραζιλίας και έδωσαν αφορμήν εις νέας περιπλοκάς. Αι ισπανικαί αποικίαι της Αμερικής έσχον την ευκαιρίαν να διακόψουν πάντα δεσμόν με την μητρόπολιν, η δε τελευταία στερηθείσα των συμβουλών και της πεφωτισμένης και ανιδιοτελούς αρωγής της Ρωσσίας εξηκολούθησε να παραπαίη εις δαίδαλον από πλάνας, χίμαιρας και σφάλματα, εις τρόπον ώστε ουδείς να δύναται πλέον να προβλέψη το τέρμα των συμφορών της Ισπανίας. Η Αγγλία και η Αυστρία μετεχειρίσθησαν πάντα τα μέσα Οπως απομονώσουν και εγκαταλείψουν εις την τύχην της την Ισπανίαν. Ο σκοπός ούτος επετεύχθη, ο δε κ. Τατίτσεφ74 συνετέλεσεν εις τούτο χωρίς να το θέλη. Η επιρροή ην ενεφανίζετο ούτος εξασκών αποκλειστικώς επί της Κυβερνήσεως του βασιλέως της Ισπανίας, η ατυχής συμφωνία δι’ ης επώλησεν εις τον βασιλέα ρωσσικά πλοία, η ενεργός συμμετοχή ην έσχε κατά τον εξοπλισμόν των πλοίων τούτων, μεταβάς αύτοπροσώπως (αλλ’ άνευ αδείας του Υπουργείου των Εξωτερικών της Ρωσσίας) εις Κάδιθ, — πάντα ταύτα παρώρμησαν ίσως την Αγγλίαν να αποκρυσταλλώση οριστικώς την πολιτικήν της εις το ζή-

71. Το μετά των ισπανικών εν Αμερική κτήσεων εμπόριον διεξήγετο αρχικώς μεν διά της Σεβίλλης, βοαδύτερον δε και διά του Κάδιθ· θεωρητικώς δε απεκλείοντο του εμπορίου τούτου οι μη Ισπανοί.

72. Του βασιλέως της Ισπανίας Φερδινάνδου Ζ΄.

73. Η διάσκεψις των εν Παρισίοις πρεσβευτών· βλ. ανωτέρω σελ. 32.

74. Δημήτριος Παύλοβιτς Τασίτσεφ (1768 - 1845), πρεσβευτής της Ρωσσίας εν Μαδρίτη. Βλ. κατωτέρω την εξήγησιν της εναντίον του εχθρότητος του Καποδίστρια.

ζήτημα των Ισπανικών αποικιών και να επιδιώξη τους σκοπούς εκείνους, τους οποίους το συνέδριον της Βερώνης και η στρατιωτική κατοχή της Χερσονήσου υπό Γαλλικού στρατού απεκάλυψαν τέλος εις τα όμματα του Κόσμου.

Αι τελευταίαι αύται παρατηρήσεις αναφέρονται εις γεγονότα επελθόντα εις εποχήν, καθ’ ην είχον ήδη αποχωρήσει του Υπουργείου των Εξωτερικών. Αλλ’ επειδή συνδέονται με τα συμβάντα κατά τα έτη 1818 και 1819 εκρινα σκόπιμον να μνημονεύσω αυτών ενταύθα.

Η εις Περσίαν πρεσβεία έσχε πλήρη επιτυχίαν, αλλ’ η εις Κωνσταντινούπολιν ουδεμίαν έδιδεν ελπίδα. Αι μετά της Πύλης διαπραγματεύσεις εξηκολούθουν υπό οιωνούς ήκιστα ευνοϊκούς, τυχαίον δε περιστατικόν έδωσε λαβήν εις παρεξήγησιν. Μετά την άφιξίν του εις Κωνσταντινούπολιν ο βαρώνος Στρόγανωφ ηθέλησε, διά λόγους πολύ φυσικούς, να παρουσιάση τα διαπιστευτήριά του εν επισήμω ακροάσει εις τον Σουλτάνον, μόνον αφού θα αποπεράτωνε τελείως την εν τη νέα του πρεσβεία εγκατάστασίν του. Εν τω μεταξύ το ύφος όπερ εχρησιμοποίει η Πύλη διά να εκφράζη τας αξιώσεις της έκαμε τον κ. Στρόγανωφ να σκεφθή ότι η τελετή της ακροάσεως, πάντοτε ταπεινωτική διά τους αντιπροσώπους των ξένων Αυλών, θα ενέπνεεν έτι μεγαλυτέραν έπαρσιν εις τους Τούρκους και ηδύνατο σημαντικώς να βλάψη τας διαπραγματεύσεις. Διά τούτο ανέβαλε να ζητήση την ακρόασιν, δίδων εις την Πύλην να εννοήση ότι, ευθύς ως αύτη ήθελεν επιδείξει διαλλακτικωτέρας διαθέσεις, θα έσπευδε και αυτός να υποβάλη τα σέβη του εις τον Σουλτάνον.

Αναμφιβόλως το γεγονός τούτο θα εσχολιάσθη υπό των εν Κωνσταντινουπόλει ξένων πρεσβειών κατά τοιούτον τρόπον, ώστε να καταστούν οι Τούρκοι έτι μάλλον ευερέθιστοι· αφ’ ετέρου οι ομόδοξοι της Ρωσσίας, τόσον οι Σλάβοι όσον και οι Έλληνες το γένος, θα υπέλαβον τούτο ως ασφαλή οιωνόν του μέλλοντος το οποίον τόσον διακαώς ποθούν από πολλών γενεών· ίσως μάλιστα και η μυστική εταιρεία να εξεμεταλλεύθη το πράγμα όπως αυξήση τον αριθμόν των οπαδών της και πείση τους μάλλον ισχύοντας Έλληνας περί της δυνατότητος της πραγματοποιήσεως του παράφρονος σχεδίου της.

Περί τούτου θα έπρεπε να είχομεν υποψιασθή εκ της εις Μόσχαν αφίξεως των γνωστοτέρων οπλαρχηγών της Ρούμελης και της Ηπείρου75. Οι ανδρείοι ούτοι αγωνισταί είχον υπηρετήσει την Ρωσσίαν εις τας Ιονίους Νήσους υπό τας διαταγάς του στρατηγού Παπαδοπούλου76, είχον δε ευρεθή μετ’ εμού εις το εν Αγία Μαύρα στρατόπεδον κατά το 1807. Οι Άγγλοι είχον προ

75. Ως γνωστόν, «ενώ διέτριβεν ο Σκουφάς εν Οδησσώ, έτυχε να διαβώσιν εκείθεν, απερχόμενοι εις Πετρούπολιν επί αντιμισθία των κατά την Επτάνησον στρατιωτικών υπηρεσιών των, καθ’ ον χρόνον ετέλει αύτη υπό τους Ρώσσους, ο Αναγνωσταράς, ο Χρυσοσπάθης, ο Π. Δημητρακόπουλος και ο I. Φαρμάκης, οίτινες κατηχήθησαν υπό του Σκουφά». Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, έκδ. 1925, τόμ. Α΄, σελ. 17.

76. Εμμανουήλ Παπαδόπουλος (1760 - 1810)· πρβλ. Ζερλέντην, εν «Παρνασσώ», τόμ. ΙΑ΄, 1887, σελ. 201-206.

ολίγου απολύσει αυτούς και τους είχον στείλει εις τας εστίας των, όπου τους ανέμενε το εξής δίλημμα: η να υποστούν την δουλείαν του Αλή Πασσά, ή να αντισταθούν ενόπλως εις τούτον. Οι οπλαρχηγοί ούτοι ήλθον να με ίδουν, να μοι εκθέσουν την κατάστασίν των, να ζητήσουν την προστασίαν του Αυτοκράτορος, υλικήν τινα βοήθειαν και τα διπλώματα των βαθμών, εφ’ οις έσχον την τιμήν να υπηρετήσουν την Αυτού Αυτοκρατορικήν Μεγαλειότητα. Ερωτηθέντες υπ’ εμού περί των ενεργειών της μυστικής εταιρείας, εφάνησαν τελείως ξένοι προς αυτήν, εγώ δε τους επίστευσα καλή τη πίστει. Δεν παρέλειψα όμως να επαναλάβω προς αυτούς όσα κατά διαταγήν του Αυτοκράτορος είχον γράψει προς τους Έλληνας της Οδησσού και των παριστρίων ηγεμονιών. Απέδειξα εις αυτούς περιτράνως πάντας τους κινδύνους τόσον παραβόλου εγχειρήματος. Τέλος εξώρκισα αυτούς να μεταχειρισθούν πάσαν αυτών την επιρροήν όπως μεταπείσουν όλους εκείνους, οίτινες είχον την ατυχίαν να εγγραφούν ως μέλη της εταιρείας. Οι οπλαρχηγοί με ήκουσαν μετά προσοχής, αλλ’ ανωφελώς· διότι η συνέχεια των γεγονότων μοι αποδεικνύει ότι έστω και αν την εποχήν εκείνην δεν μετείχον της εταιρείας, βραδύτερον περιέπεσαν εις τα δίκτυα αυτής και ηναγκάσθησαν να υπακούσουν εις τα κελεύσματά της.

Όπως και αν έχη το πράγμα, το βέβαιον είναι ότι οι οπλαρχηγοί ούτοι και μετ’ αυτών οι ανδρειότεροι των Ελλήνων ευρίσκοντο τω 1818 εις θέσιν κρίσιμον και απελπιστικήν συνεπεία του συστήματος όπερ ηκολούθουν οι Άγγλοι εν ταις Ιονίοις Νήσοις. Ανέφερα το πράγμα εις τον Αυτοκράτορα, όστις ηυδόκησε να παράσχη εις τους εις Μόσχαν ελθόντας οπλαρχηγούς χρηματικήν τινα βοήθειαν και συστατικάς επιστολάς προς τον κ. Στρόγανωφ, ίνα ούτος εξασφαλίση εις αυτούς εν τη πατρίδι των προσωπικήν τινα ασφάλειαν. Η Αυτού Μεγαλειότης δεν έκρινε σκόπιμον να χορηγήση εις αυτούς τα ζητούμενα διπλώματα, αλλά με εξουσιοδότησε να υποσχεθώ εις αυτούς ότι το Υπουργείον των Εξωτερικών θα εφρόντιζεν όπως ούτοι εύρουν υπηρεσίαν παρά τη Α. Μ. τω Βασιλεί της Νεαπόλεως.

Πράγματι, επί της βασιλείας Καρόλου του Ε΄, οι Έλληνες, οι αποτελούντες τα καλούμενα μακεδονικά τάγματα, υπήρξαν οι καταπνίξαντες εν Σικελία τας εξεγέρσεις των φεουδαρχών. Έκτοτε μέχρι της εισβολής των Γάλλων εις Νεάπολιν και των Άγγλων εις Σικελίαν, η πίστις και η ανδρεία των μακεδονικών ταγμάτων απετέλουν την κυριωτέραν εσωτερικήν δύναμιν, εφ’ ης εστηρίζετο το Βασίλειον των Δύο Σικελιών. Βασιζόμενος εις το ιστορικόν τούτο προηγούμενον και εις την ανάγκην όπως η Α. Μ. ο Βασιλεύς της Νεαπόλεως απαλλαγή βαθμηδόν του στρατού του Μυρά77, ήρχισα, τη ρητή διαταγή του Αυτοκράτορος, σχετικάς διαπραγματεύσεις με τον δούκα Σερρακαπριόλα78. Προέτεινα εις αυτόν να συστήση εις την Κυβέρνησίν του να

77. Ιωακείμ Murat (1767 - 1815), Βασιλεύς της Νεαπόλεως από του 1808 μέχρι του 1815.

78. Αντωνίνος Maresca, δουξ της Serracapriola (1750- 1822), πρεσβευτής εν Πετρουπόλει του Βασιλέως Φερδινάνδου της Νεαπόλεως.

μη παρίδη τους Έλληνας οίτινες είχον εισέλθει εις την στρατιωτικήν υπηρεσίαν της Ρωσσίας εν ταις Ιονίοις Νήσοις, και να σχηματίση εξ αυτών στρατιωτικόν σώμα με πίστιν ακλόνητον και απρόσιτον εις οιονδήποτε πειρασμόν.

Ανεξαρτήτως των λόγων τούτων, οίτινες απέβλεπον εις το συμφέρον του βασιλέως της Νεαπόλεως, είχομεν υπ’ όψει και άλλον, συνιστάμενον εις την διατήρησιν της ησυχίας εν τη Ανατολή διά του νέου τούτου σταδίου όπερ διηνοίγετο εις την πολεμικήν δράσιν των ορεσιβίων της Ελλάδος· ο δε συνδυασμός ούτος ανταπεκρίνετο πλήρως προς την προνοητικότητα μεθ’ ης ο Αυτοκράτωρ αντεμετώπιζε παν ό,τι ενόμιζεν αντίθετον προς την στερέωσή του ευρωπαϊκού συστήματος.

Η ευθυκρισία και γενναιοφροσύνη του δουκός Σερρακαπριόλα αντελήφθη εν όλη τη ευρύτητι την σπουδαιότητα της τοιαύτης προτάσεως. Ησπάσθη αυτήν μετά θέρμης και την ανεκοίνωσεν εις το ανακτοβούλιόν του. Το ζήτημα όμως παρειλκύσθη, πιθανώς διότι η Κυβέρνησις της Νεαπόλεως ηθέλησε προηγουμένως να βολιδοσκοπήση την Αγγλικήν και την Αυστριακήν Κυβέρνησή, αίτινες ίσως εξέφρασαν γνώμην αντίθετον προς την του Αυτοκράτορος. Η Α. Μ. ο Βασιλεύς της Νεαπόλεως απέκρουσε την ιδέαν ελληνικού στρατιωτικού σώματος, προτιμήσας τον στρατόν του Μυρά υπό τας διαταγάς του στρατηγού Nugent79, τούθ’ όπερ παρεσκεύασε την ανατροπήν του έτους 1820.

Πριν ή εγκαταλείψη την Μόσχαν ίνα μεταβή εις Βαρσοβίαν, ο Αυτοκράτωρ συνειργάζετο συχνά μετ’ εμού διά την οργάνωσιν της Βεσσαραβίας. Εν μια των συνεργασιών τούτων η Αυτού Μεγαλειότης μοι είπεν ότι θα συνώδευον Αυτήν εις Πολωνίαν, ένθα επρόκειτο να κηρύξη την έναρξιν της πρώτης συνταγματικής Διαίτης.

Ο Αυτοκράτωρ τότε μοι ενεχείρισε την συλλογήν των λόγων ους ο βασιλεύς της Σαξονίας είχεν εκφωνήσει κατά τας ενάρξεις της Πολωνικής Διαίτης, καθ’ ην εποχήν εκυβέρνα το Μέγα δουκάτον της Βαρσοβίας.

«Ιδέτε και μελετήσατε τους λόγους τούτους· ασχοληθήτε κατόπιν με την σύνταξιν του λόγου ον πρόκειται να εκφωνήσω Εγώ», μοι είπε και μοι εξέθεσε τας κυριωτέρας γραμμάς του.

Μοι επέτρεψε να τας συζητήσω και να υποβάλω τας παρατηρήσεις μου επί δύο σημείων άτινα μοι εφαίνοντο λίαν άτοπα. Το πρώτον ήτο η σύγκρισις ην η Αυτού Μεγαλειότης ήθελε να κάμη μεταξύ της Πολωνίας και της Ρωσσίας. Το δεύτερον ήτο η υπόσχεσις της μετά του Βασιλείου της Πολωνίας εκ νέου ενώσεως των επαρχιών εκείνων αίτινες είχον ήδη προσαρτηθή εις το Ρωσσικόν κράτος. Ο Αυτοκράτωρ δεν εφάνη εγκρίνων τας σκέψεις μου. Ουχ ήττον μοι είπεν: «Έχομεν καιρόν να σκεφθώμεν. Ετοιμάσατε πάντως το σχέδιον του λόγου όπως νομίζετε και θα ίδωμεν κατόπιν.» Μετ’ ολίγας ημέρας

79. Ο αυστριακός στρατηγός κόμις (είτα πρίγκιψ) Nugent (1772 - 1862) είχεν αναλάβει τω 1817 την αρχηγίαν του στρατού του Βασιλέως της Νεαπόλεως Φερδινάνδου, ην και διετήρησε μέχρι του Απριλίου του 1820.

υπέβαλον εις την Αυτού Μεγαλειότητα το ζητηθέν σχέδιον, όπερ Αύτη εκράτησε λέγουσα: «Θα επανέλθωμεν επί του ζητήματος τούτου εν Βαρσοβία», τούθ’ όπερ εν άλλαις λέξεσιν εσήμαινεν ότι η Αυτού Μεγαλειότης δεν ήτο ευχαριστημένη.

Εν Βαρσοβία η Αυτού Μεγαλειότης συνειργάσθη μετ’ εμού πλέον ή άπαξ επί των εξωτερικών ζητημάτων, χωρίς όμως να μοι δώση τας διαταγάς Της ως προς τον λόγον Της. Μόνον την προηγουμένην της ημέρας καθ’ ην έμελλε να συνέλθη η Δίαιτα, η Αυτού Μεγαλειότης με εκάλεσε και μοι είπεν: «Ιδού ο λόγος Μου.» Μοι ανέγνωσε τότε σχέδιον γραφέν ιδιοχείρως διά μολυβδίδος. Ο Αυτοκράτωρ μοι το παρέδωκε προσθέτων: «Σας εξουσιοδοτώ να διορθώσετε τας φράσεις σύμφωνα με την γραμματικήν, να θέσετε τας τελείας και τα κόμματα, αλλά δεν θα δεχθώ καμμίαν αλλην μεταβολήν.»

Επέστρεψα εις το δωμάτιόν μου στενοχωρημένος διά την εις εμέ ανάθεσιν της εργασίας ταύτης, διότι το σχέδιον της Αυτού Μεγαλειότητας περιείχεν ακριβώς τας ιδέας ας μοι είχεν ανακοινώσει εν Μόσχα. Επέφερον τας ζητηθείσας διορθώσεις χωρίς όμως να μεταβάλω ουδέ κατ’ ελάχιστον την διατύπωσιν των ιδεών τούτων· συγχρόνως όμως συνέταξα δεύτερον σχέδιον εις το οποίον διατηρών τμήματά τινα του πρώτου σχεδίου, αφήρεσα ή μετέβαλον έτερα άτινα μοι εφαίνοντο δυνάμενα να γεννήσουν εις τους Ρώσσους και εις τας Κυβερνήσεις των γειτονικών κρατών εντύπωσιν μηδόλως ανταποκρινομένην εις τας προθέσεις του Αυτοκράτορος. Την επομένην παρουσίασα εις τον Αυτοκράτορα τα δύο ταύτα σχέδια. Ευηρεστήθη να τα αναγνώση. Μετά τινας στιγμάς σιωπής μοι είπε: «Δεν μεταπείθεσθε· είσθε κάτι περισσότερον από επίμονος. Λυπούμαι διά τον κόπον ον κατεβάλατε. Σας ευχαριστώ, αλλά προτιμώ την διατύπωσίν Μου από την ιδικήν σας.» Τον ικέτευσα τότε να με ακούση άπαξ έτι και ανέπτυξα τους λόγους οίτινες με είχον αναγκάσει να γίνω τόσον οχληρός. «Πάντα ταύτα είναι καλά», μοι είπεν, «αλλ’ η απόφασίς Μου είναι αμετάκλητος. Θα ίδω έως αύριον μήπως εκ των δύο τούτων σχεδίων δεν δύναται να προκύψη τρίτον σχέδιον. Θα σας καλέσω.» Και πράγματι κατά την αυτήν ημέραν ο Αυτοκράτωρ μοι ενεχείρισε νέον σχέδιον αποκαλών αυτό ultimatum. «Δώσατε», μοι είπε, το σχέδιον τούτο εις τον γραμματέα σας Μύλλερ διά να το αντιγράφη με μεγάλα γράμματα. Αυτός είναι ο λόγος τον οποίον θα αναγνώσω αύριον.»

Ο Αυτοκράτωρ είχεν αντικαταστήσει φράσεις τινάς του σχεδίου Του δι’ ετέρων εκ του ιδικού μου. Αλλ’ η ουσία του σχεδίου Του παρέμεινεν αμετάβλητος. Ούτω εξεφωνήθη ο λόγος80 κατά την πρώτην Δίαιταν του «Βασιλείου της Πολωνίας». Εις τα αρχεία θα ευρίσκωνται αναμφιβόλως άπαντα τα σχέδια ταύτα και δη τα ιδιοχείρως υπό του Αυτοκράτορος γραφέντα.

Ουχί ολιγωτέρας συζητήσεις και σχέδια απήτησε και ο λόγος του Αυτοκράτορος επί τη λήξει της συνόδου της Διαίτης.

80. Τη 27 Μαρτίου 1818 και εις γλώσσαν γαλλικήν.

 Μετά την λήξιν της Διαίτης η Αυτού Μεγαλειότης περιώδευσε τας επαρχίας της μεσημβρινής Ρωσσίας, μετέβη εις Βεσσαραβίαν και εκείθεν εις Οδησσόν. Διετάχθην να φθάσω εις Κισνόβιον προ του Αυτοκράτορος, ίνα προπαρασκευάσω την εργασίαν την αφορώσαν εις τα ζητήματα της Βεσσαραβίας και την οποίαν ο Αυτοκράτωρ ήθελε να αποπερατώση κατά την διάρκειαν της βραχείας εκεί διαμονής Του.

Οι οσποδάροι της Μολδαβίας και της Βλαχίας απέστειλαν αντιπροσώπους διά να χαιρετίσουν τον Αυτοκράτορα κατά την άφιξίν του εις τα σύνορα. Εκ μεν της Βλαχίας εστάλη ο πρίγκιψ Μαυροκορδάτος81, εκ δε της Μολδαβίας, αν δεν απατώμαι, ο κ. Πανταζόγλου. Οι απεσταλμένοι ούτοι εγένοντο δεκτοί υπό του Αυτοκράτορος μετ’ άκρας ευμενείας. Εις τας μετ’ εμού συνομιλίας των, προσεπάθησαν να μοι αποδείξουν ότι η διατήρησις της μετά των Τούρκων ειρήνης ήτο αδύνατος, και ότι, ως Έλληνες, ήσαν ανυπόμονοι να μάθουν ότι τα Ρωσσικά στρατεύματα ήσαν έτοιμα να διαβούν τον Προύθον.

«Νομίζετε, λοιπόν», απήντησα εις αυτούς, «ότι θα τον διέβαινον διά να σας ανυψώσουν εις το αξίωμα ανεξαρτήτων ηγεμόνων; Δείξατέ μοι εν τη Ιστορία ανάλογον παράδειγμα. Αφού τοιούτον δεν υπάρχει, φαντάζεσθε ότι η τύχη σας θα αποτελέση εξαίρεσιν του γενικού κανόνος; Άλλως θα έπρεπε να χυθή αίμα πολύ, να γίνουν θυσίαι μεγάλαι, να καταστραφουν υπάρξεις και περιουσίαι εις μέγαν αριθμόν, και προς τίνα σκοπόν; Διά να αντικαταστήσετε το τουρκικόν σαρίκι με πίλον ευρωπαϊκόν; Ως Έλλην μεν οφείλω μόνον εκείνην την ελευθερίαν να επιθυμώ, ην οι Έλληνες ήθελον αποκτήσει διά των ιδίων των δυνάμεων και διά της προηγούμενης προόδου των εις τον αληθή πολιτισμόν. Αλλά από το σημείον τούτο η κοινή ημών πατρίς ευρίσκεται ακόμη μακράν· δι’ ο και έκαστος εξ ημών οφείλει να αφιερώση πάσας αυτού τας δυνάμεις, ίνα προπαρασκευάση την οδόν ήτις θα ανάδειξη την πατρίδα μας εις έθνος πολιτισμένον. Ως υπουργός όμως της Αυτού Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος, σας δηλώ ότι ο Αυτοκράτωρ έχει την σταθεράν και αμετάτρεπτον πρόθεσιν να στερεώση την μετά των Τούρκων ειρήνην επί τη βάσει των υφισταμένων συνθηκών. Εάν δε οι Έλληνες είναι εις θέσιν και θελήσουν καλή τη πίστει να ωφεληθούν εκ του συστήματος τούτου, όχι μόνον δεν θα χάσουν αλλά τουναντίον πολύ θα κερδίσουν.» Εν συνεχεία ανέπτυξα εις αυτούς την εικόνα της καταστάσεως εις ην ευρίσκετο το εμπόριον και η ναυτιλία των Ελλήνων εν Τουρκία· κατέδειξα επίσης πόσον ήνθουν τα έως τότε λειτουργούντα εν Ελλάδι εκπαιδευτικά ιδρύματα, και παν ό,τι η Ευρώπη έπραττε και ήτο διατεθειμένη να πράξη ίνα ευνοήση την πρόοδον των νεαρών Ελλήνων εις το στάδιον των γραμμάτων, των επιστημών, της καλλιτεχνίας και των πρακτικών τεχνών. Τέλος, κατέληξα λέγων: «Αφήσατε να ενεργήσουν τας ισχυράς

81. Ο γνωστός εκ της Ελληνικής Επαναστάσεως Αλέξανδρος Μαυροκορδατος (1791 - 1865), τότε γραμματεύς του θείου του Καρατζά, ηγεμόνος της Βλαχίας.

ταύτας κινητηρίους δυνάμεις. Να έχετε εμπιστοσύνην εις τον χρόνον και να ελπίζετε μόνον εις την Θείαν Πρόνοιαν.»

Οι δύο απεσταλμένοι εφάνησαν συμμεριζόμενοι την γνώμην μου περί του τρόπου καθ’ ον έδει να αποβλέψωμεν εις την κατάστασιν της Ελλάδος και εις το μέλλον της. Αμφέβαλλον όμως περί της ειλικρίνειας των λόγων των, διότι οι προκατειλημμένοι ανθρωποι δυσκόλως δέχονται την αλήθειαν όταν αύτη καταστρέφη τας ελπίδας των. Αφ’ ου διεπραγματεύθησαν έκαστος χωριστά τα προσωπικά ζητήματα των ηγεμόνων Καρατζά62 και Καλλιμάχη83 και αφ’ ου εζήτησαν εις μάτην την παράτασιν της επταετούς ηγεμονίας τούτων, έλαβον τα συνήθη δώρα και ανεχώρησαν εκ Βεσσαραβίας.

Εύθύς ως διηυθετήθησαν τα ζητήματα της προ μικρού προσαρτηθείσης επαρχίας ταύτης, ο Αυτοκράτωρ ανεχώρησεν εκ Βεσσαραβίας, εγώ δε διετάχθην να μεταβώ κατ’ ευθείαν εις Οδησσόν. Εν τη πόλει ταύτη ο Αυτοκράτωρ με εδέχθη εις δύο ακροάσεις, αίτινες είχον ως μόνον σκοπόν τας απαντήσεις και οδηγίας του Υπουργείου των Εξωτερικών προς τον βαρώνον Στρόγανωφ.

Μετά την αναχώρησιν του ταχυδρόμου διά την Κωνσταντινούπολή, επέστρεψα κατ’ ευθείαν εις Πετρούπολιν, ίνα ετοιμάσω διαφόρους εργασίας αίτινες μοι είχον ανατεθή. Ο Αυτοκράτωρ διήλθεν εκ νέου διά Μόσχας, συνηντήθη εκεί μετά της Α. Μ. του Βασιλέως της Πρωσσίας και επανήλθε κατόπιν εις Πετρούπολιν μετά του σεπτού Αυτού συμμάχου.

Τα διπλωματικά ζητήματα άτινα απησχόλουν την προσοχήν της Αυτού Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος αφεώρων εις το συνέδριον όπερ έμελλε να συνέλθη εν Άχεν κατ’ Οκτώβριον του 1818. Έπρεπε να αρθούν αι δυσχέρειαι αίτινες παρεκώλυον την πορείαν των περί του ισπανικού ζητήματος διαπραγματεύσεων αι οποίαι είχον ανατεθή εις την διάσκεψιν των Παρισίων. Επί πλέον ήτο επείγουσα ανάγκη να ρυθμισθούν τα εδαφικά εν Γερμανία ζητήματα και να ληφθή απόφασις ως προς την ανάκλησιν ή την διατήρησιν του εν Γαλλία στρατού κατοχής.

Η υγεία μου είχε πάθει εκ νέου, ο δε Αυτοκράτωρ ήθελε να επωφεληθώ το θέρος, ίνα δοκιμάσω και δευτέραν εν Κάρλσβαδ θεραπείαν. Έσχε την καλωσύνην να κανονίση εκ των προτέρων την πορείαν της εργασίας μας άμα τη επανόδω Του εις Πετρούπολιν, εις τρόπον ώστε πάσαι αι τρέχουσαι υποθέσεις ως και αι σχετικαί με το εν Άχεν συνέδριον να τερματισθούν εντός ολίγων εβδομάδων.

Τοιουτοτρόπως ήμην ελεύθερος να μεταβώ εις Κάρλσβαδ τελευτώντος του Ιουλίου, επιφυλασσόμενος να αναλάβω εκ νέου την εργασίαν μου το φθινόπωρον, κατά την άφιξιν της Αυτού Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος εις Άχεν.

82. Ιωάννης Καρατζάς (1765 - 1845), ηγεμών της Βλαχίας από του 1812 μέχρι του 1818.

83. Σκαρλάτος Καλλιμάχης (1773 - 1821), ηγεμών της Μολδαβίας από του 1812 μέχρι του 1818.

 Εν Κάρλσβαδ είδον εμαυτόν περικυκλούμενον υπό παντός είδους ξένων πρακτόρων οι οποίοι δεν μοι άφηνον ουδέ στιγμήν ησυχίας. Οι μεν εφαίνοντο επιφορτισμένοι να εξιχνιάσουν εκ των προτέρων τας προθέσεις με τας οποίας ο Αυτοκράτωρ θα έφθανεν εις Άχεν· οι δε μοι έστηναν παγίδας με σκοπόν να μοι αποδοθούν ιδέαι και πολιτική επαναστατικαί. Άλλοι τέλος, εκμεταλλευόμενοι εκείνο όπερ ενόμιζον ότι είναι η κυριαρχούσα σκέψις μου (η απελευθέρωσις της Ελλάδος) προσεπάθουν να γίνουν κύριοι της συνεδήσεώς μου και να με παρασύρουν να παραβώ τα καθήκοντα μου.

Πάσαι αύται αι επίβουλοι ενοχλήσεις έβλαψαν την υγείαν μου χάριν της οποίας είχον μεταβή εις Κάρλσβαδ. Ανεχώρησα εκείθεν υποφέρων εισέτι εκ πυρετού και εν τοιαύτη καταστάσει έφθασα μετά κόπου εις Άχεν. Ο Αυτοκράτωρ εθλίβη βλέπων με τόσον άρρωστον. Αλλ’ ο πόθος μου να φανώ άξιος της εμπιστοσύνης Του μοι έδωκε νέας δυνάμεις, ανέλαβον δε εκ νέου την θέσιν μου εις τας διασκέψεις.

Εις τας διασκέψεις ταύτας ο πρίγκιψ Μέττερνιχ ενεφανίσθη με δύο αξιώσεις. Εκ τούτων η πρώτη συνίστατο εις το να αποκλεισθή από τας εν Άχεν συζητήσεις παν ζήτημα άσχετον προς την εκκένωσιν του γαλλικού εδάφους και προς τας συμφωνίας αίτινες θα την επηκολούθουν. Διά της ετέρας του αξιώσεως ο υπουργός ούτος εζήτει, όπως αι συμφωνίαι αύται καταλήξουν εις ανανέωσιν της συνθήκης του Chaumont ή της Τετραπλής συμμαχίας, εις τρόπον ώστε, εις την κλίμακα των ευρωπαϊκών Δυνάμεων, να καταλάβη η Γαλλική Κυβέρνησις βαθμόν ενδιάμεσον μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων και των δευτερευόντων κρατών άτινα ειρωνικώς απεκάλει «υποσυμμάχους». Ο πρίγκιψ Μέττερνιχ υπελόγιζεν ότι το σχέδιον τούτο, όπερ είχε καταστρώσει εκ συμφώνου με την Βρεταννικήν Κυβέρνησιν, θα παρέλυε την επιρροήν της Ρωσσίας εις τα ευρωπαϊκά ζητήματα και θα παρεσκεύαζε συγχρόνως την σύμπηξιν συνασπισμού ον θα ηδύνατο να αντιτάξη κατά της Ρωσσίας. Απομονώνων αφ’ ενός την Γαλλίαν, και δεσμεύων αφ’ ετέρου την Ρωσσίαν διά της Τετραπλής συμμαχίας, ήλπιζε, χρείας τυχούσης, να αναγκάση την Αυλήν των Παρισίων να προσχωρήση εκ νέου εις την διαβόητον συνθήκην της 3 Ιανουαρίου 1815. Αφ’ ετέρου, διά της αποκλείσεως παντός άλλου ζητήματος εκ των εν Άχεν συζητήσεων, επετυγχάνετο εν τοις πράγμασιν η μεν Αγγλία να ρυθμίση μόνη της τα εν Νοτίω Αμερική ισπανικά ζητήματα, η δε Αυστρία να πράξη το αυτό διά τα ζητήματα της Γερμανίας και Ιταλίας απομακρύνουσα τα δευτερεύοντα κράτη από της Ρωσσίας.

Μόλις ο Αυτοκράτωρ αντελήφθη την τοιαύτην αυστριακήν πολιτικήν, η Αυτού Μεγαλειότης διέταξε τους υπουργούς Της να μη εκφράσουν ουδεμίαν αντίθετον άποψιν, αλλά μόνον να προσκαλέσουν τον λόρδον Κάστλερεη και τον πρίγκιπα Μέττερνιχ να διατυπώσουν εγγράφως την ιδικήν των. Η Αυστρία ανέθεσε το έργον τούτο εις τους Βρεταννούς πληρεξουσίους, οίτινες μας επέδωσαν υπόμνημα συνοδευόμενον με σχέδιον διακηρύξεως. Εις το περιθώριον των εγγράφων τούτων εσημείωσα τας παρατηρήσεις μου και υπέβαλον

εις τον Αυτοκράτορα τα κύρια σημεία της απαντήσεώς μας. Ο Αυτοκράτωρ τα ενέκρινεν. Η απάντησις συνετάγη και επεδόθη. Αύτη εμμέσως απέρριπτε τας προτάσεις των συμμάχων Δυνάμεων, αποδεικνύουσα ότι η Τετραπλή συμμαχία ίσχυεν εις μίαν μόνην περίπτωσιν: εις την περίπτωσιν νέας επαναστάσεως ήτις θα έθετεν εν κινδύνω την παλινόρθωσιν της Γαλλικής μοναρχίας· αλλ’ ότι, πλην της περιπτώσεως ταύτης, η Γαλλία έπρεπε να θεωρηθή ισότιμος με τας λοιπάς τέσσαρας Μεγάλας Δυνάμεις, ουχί ίνα σχηματίση μετ’ αυτών ιδιαίτερον και χωριστόν σύστημα, αλλ’ ίνα αποτελέση, από κοινού μετ’ αυτών, το κέντρον του γενικού συνδέσμου πάντων των κρατών άτινα είχον μετάσχει των εν Βιέννη αποφάσεων.

Το υπόμνημα τούτο συνεζητήθη εις πολλάς εμπιστευτικάς συνομιλίας αίτινες έλαβον χώραν μεταξύ ημών και των πληρεξουσίων των συμμάχων Δυνάμεων. Τέλος αι αρχαί, εφ’ ων εβασίζετο η γνώμη του Αυτοκράτορος, εγένοντο δεκταί και τότε ήρχισαν και αι επίσημοι συνεδριάσεις. Καρπός των υπήρξαν, ως προς το μέρος τούτο των διαπραγματεύσεων, αι διακηρύξεις του Άχεν. Βλέπων ότι διά των διακηρύξεων τούτων η Ρωσσία διετήρει όλην την ευρωπαϊκήν της επιρροήν, ο λόρδος Κάστλερεη ηθέλησε πρώτος να φέρη προ του συνεδρίου την πρότασίν του περί των συμπληρωματικών μέτρων προς κατάργησιν της σωματεμπορίας των Μαύρων. Ο Αυτοκράτωρ διέταξεν ημάς να τον υποστηρίξωμεν και να προτείνωμεν και ημείς την λύσιν των εδαφικών εν Γερμανία ζητημάτων και του ζητήματος των ισπανικών αποικιών.

Και εις μεν τα εδαφικά εν Γερμανία ζητήματα οι Άγγλοι πληρεξούσιοι υπεστήριξαν ημάς διά της ψήφου των, χωρίς όμως να συμφωνήσουν εις όλα τα σημεία με τας ρωσσικάς απόψεις. Παρουσιάσαμεν εις το συνέδριον υπόμνημα όπερ, συνοψίζον τας μακράς εν Φραγκφούρτη διαπραγματεύσεις, διετύπωνε ρητώς την άποψιν του Αυτοκράτορος, ήτις ήτο τοιαύτη ώστε να γίνη πλήρως ασπαστή υπό των Κυβερνήσεων του Λονδίνου και του Βερολίνου. Τοιουτοτρόπως η Αυστριακή Κυβέρνησις ηναγκάσθη να την δεχθή· ο δε Μέγας δουξ της Βάδης84, μετά τριετή σκληράν ανησυχίαν, κατήλθεν εις τον τάφον με την βεβαιότητα τουλάχιστον ότι τα μυστικά άρθρα της συνθήκης του Μονάχου δεν θα έθετον εν κινδύνω την εδαφικήν ακεραιότητα του δουκάτου.

Αλλά δεν υπήρξαμεν εξ ίσου ευτυχείς εις τα ζητήματα της Ισπανίας. Υπήρξεν αδύνατον να πείσωμεν την Αγγλίαν να αποδεχθή ειλικρινώς την

84. Ο Μέγας δουξ της Βάδης Κάρολος Φρειδερίκος (1811-1818) επί τη προόψει ότι η δυναστεία του θα εξέλειπε προσεχώς, είχεν αναγνωρίσει τω 1817 ως επιδόξους διαδόχους τους εκ μοργανατικού γάμου θείους του, κόμιτας Hochberg. Tο πράγμα ηρνήθη να αναγνωρίση η Βαυαρία εις ην η Αυστρία, δι’ ην περίπτωσιν εξέλειπεν ο οίκος της Βάδης, είχε υποσχεθή τα εις την Βάδην περιελθόντα τμήματα του Παλατινάτου. Η στάσις όμως του Τσάρου, ούτινος η σύζυγος ήτο πριγκίπισσα της Βάδης, εξησφάλισε την αναγνώρισιν των κομίτων Hochberg ως διαδόχων, περιέσωσε την ακεραιότητα του Μεγάλου δουκάτου και ηνάγκασε την Βαυαρίαν να αρκεσθή εις χρηματικήν αποζημίωσιν.

διαιτησίαν των ευρωπαϊκών Δυνάμεων, δι’ ης η Α. Μ. ο Βασιλεύς της Ισπανίας ήλπιζε να σταματήση τον ολονέν προχωρούντα διαμελισμόν των απεράντων εν Αμερική κτήσεών Του.

Ο κ. Θέα Βερμούδεθ85, πρεσβευτής της Ισπανίας εν Πετρουπόλει, μετέβη τη διαταγή του Βασιλέως του εις Άχεν ίνα διαπραγματευθή την σπουδαίαν ταύτην υπόθεσιν. Εκεί έφθασεν επίσης ο υιός του προέδρου της Κολομβίας86. Είναι δυσάρεστον να το είπω, αλλ’ είναι δυστυχώς αληθές, ότι τη αιτήσει του λόρδου Κάστλερεη και του πρίγκιπος Μέττερνιχ, ο κ. Θέα προσεκλήθη να αποσυρθή εις Σπα, ίνα η εν Άχεν παρουσία του μη γίνη πρόσκομμα εις τον αντιπρόσωπον της Κολομβίας. Επί του αντικειμένου των επανείλημμένων διακοινώσεων της εν Μαδρίτη Κυβερνήσεως ουδεμία ελήφθη απόφασις. Μόνον δε την παραμονήν της αναχωρήσεώς μας, οι Βρεττανοί πληρεξούσιοι προέτεινον εις το συνέδριον να γίνη κοινόν διάβημα παρά τη Αυτού Καθολική Μεγαλειότητι, συνιστών εις τον Βασιλέα της Ισπανίας να χρησιμοποιήση τον δούκα Ουέλλιγκτων ως πληρεξούσιον διαιτητήν μεταξύ των αποικιών και της μητροπόλεως. Και εν η μεν περιπτώσει η πρότασις αύτη εγίνετο δεκτή υπό του Βασιλέως της Ισπανίας, αι ευρωπαϊκαί Δυνάμεις θα περιέβαλλον τον δούκα Ουέλλιγκτων δι’ απεριορίστου εκ μέρους των πληρεξουσιότητος. Εν εναντία δε περιπτώσει αι Δυνάμεις θα διεκήρυττον την ουδετερότητά των εις την μεταξύ της Ισπανίας και των αποικιών της διαφοράν, τούθ’ όπερ εσήμαινεν εν άλλαις λέξεσιν ότι θα ηκολούθουν την Αγγλίαν εις την επίβουλον πολιτικήν ην αύτη είχεν ήδη εφαρμόσει. Ο λόρδος Κάστλερεη και ο δουξ Ουέλλιγκτων είχον ανακοινώσει εν Ιδιαιτέρα συνομιλία εις τον Αυτοκράτορα την ιδέαν των ην είχον διατυπώσει εις πρωτόκολλον εν σχεδίω. Η Αυτού Μεγαλειότης μόλις επρόφθασε να ρίψη εν βλέμμα επ’ αυτού· μας διέταξε δε να μη αντιδράσωμεν εις τούτο, εάν τα άλλα μέλη της διασκέψεως ευρεθούν σύμφωνα. Μη θέλοντες όμως υπ’ ευθύνην μας να λάβωμεν εκ του προχείρου τόσον σοβαράν απόφασιν, προετείναμεν εις τους συναδέλφους μας, όπως η εξέτασις του αγγλικού σχεδίου ανατεθή εις τους πρεσβευτάς τους διαπεπιστευμένους εν Βιέννη, οπόθεν ο Αυτοκράτωρ έμελλε να διέλθη προ της εις Ρωσσίαν επιστροφής Του και όπου είχον διαταχθή να Τον συναντήσω.

85. Φραγκίσκος Zea Bermudez (1770 - 1834). Έφθασεν εις Πετρούπολιν τω 1810 ως μυστικός απεσταλμένος των Ισπανών βασιλοφρόνων των υποκινησάντων τον εναντίον του βασιλέως Ιωσήφ Βοναπάρτου εμφύλιον πόλεμον (guerra de la Independencia) και παρέμεινεν εν Πετρουπόλει μέχρι του 1824 ως πρόξενος, είτα ως επιτετραμμένος και τέλος ως πρεσβευτής του βασιλέως Φερδινάνδου Ζ΄ των Βουρβώνων. Το 1824 εστάλη πρεσβευτής εις Λονδίνον. Επί τρεις φοράς, αλλ’ επί βραχύ διάστημα (1825, 1832, 1833) διετέλεσε πρωθυπουργός.

86. «Υιός προέδρου της Κολομβίας» δεν ήτο δυνατόν να υπάρξη τω 1818. Σημειωτέον ότι η Κολομβία είχε μέχρι του θανάτου του Βολιβάρ (1830) πολύ μεγαλυτέραν της νυν ε·κτασιν, περιλαμβάνουσα τας έκτοτε αποσχισθείσας δημοκρατίας της Βενεζουέλας και του Ισημερινού. Πιθανώς είς εκ των Νοτιοαμερικανών πρακτόρων να ενεφανίσθη ή να ενομίσθη εν Άχεν ως «υιός του προέδρου της Κολομβίας».