Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ι΄

ρούσε να ελπίζη καλλίτερα σύνορα διά της συνδιαλλαγής απάντων των ενδιαφερόντων.

Αγνοώ εάν κατά την στιγμήν κατά την οποίαν θα λάβητε την παρούσαν, θα ημπορέσητε να ανακοινώσητε, επωφελώς, τας παρατηρήσεις τας οποίας περιέχει, εις τον Κύριον Molé και εις τους Κυρίους Πρέσβεις της Ρωσίας και της Αγγλίας. Οι Κύριοι Πληρεξούσιοι και ο Ναύαρχος Κύριος Malcolm φαίνεται ότι έχουν λάβει ρητάς διαταγάς διά την ταχείαν εκτέλεσιν του Πρωτοκόλλου. Όμως απρόβλεπτοι περιστάσεις, ημπορούν να την καθυστερήσουν, και εις την περίπτωσιν ταύτην τα διαβήματά σας θα συνέβαλον ίσως εις την εκπλήρωσιν των ευχών μας. Εις την αντίθετον περίπτωσιν η ελληνική Κυβέρνησις δεν θα ευθύνηται διά τα ολέθρια αποτελέσματα τα οποία απαραιτήτως θα επακολουθήσουν την βιασύνην μετά της οποίας θα θελήσουν να προχωρήσουν εις διευθετήσεις τας οποίας αναγνωρίζουν ως ανεφαρμόστους.

Είσθε εξουσιοδοτημένος να γνωστοποιήσητε εις τον Κύριον Κόμητα Molé και εις τους Κυρίους Πρέσβεις της Αγγλίας και της Ρωσίας τα θέματα αυτά, αλλά υπό μορφήν άκρως εμπιστευτικήν.

Υστερόγραφον. Μόλις επέστρεψα από μίαν περιοδείαν την οποίαν έκαμα εις Κόρινθον, Πάτρας και Μεσολόγγιον και είμαι επομένως λίαν καταπονημένος εκ της εργασίας, η οποία συνεκεντρώθη κατά το τελευταίον δεκαπενθήμερον. Προσθέσατε ότι ο Κύριος de Ribeaupierre ευρίσκεται εδώ και δύο ημέρας εις Ναύπλιον. Αι ολίγαι αυταί λέξεις θα μου χρησιμεύσουν ως δικαιολογία προς υμάς διότι δεν απαντώ εκτενώς εις την επιστολήν η οποία συνώδευε την του Κυρίου κόμητος de Lacteyrie, και προς τον τελευταίον τούτον, εάν καθυστερήσω μέχρι του επομένου ταχυδρομείου να τον ευχαριστήσω διά την πρότασιν την οποίαν είχε την καλωσύνην να μου κάμη. Σας παρακαλώ όμως να τον διαβεβαιώσητε ότι θα ασχοληθώ με αυτήν επισταμένως διότι την θεωρώ χρήσιμον, και διότι επιθυμώ διακαώς να του αποδείξω, διά της ταχείας αποστολής μερικών νεαρών ελλήνων, όλην μου την εμπιστοσύνην προς εν ίδρυμα λειτουργούν υπό τας φροντίδας του. Διά να δώσω συνέχειαν εις το μέτρον τούτο δεν αναμένω ειμή νεωτέρας και πλέον θετικάς πληροφορίας περί του ιδρύματος του κυρίου Desjardins εις Μόναχον, εις το οποίον η Κυβέρνησις συντηρεί πολλούς μαθητάς. Αι πληροφορίαι τας οποίας έλαβον τελευταίως επί του θέματος τούτου ουδόλως είναι ικανοποιητικαί, και εάν επιβεβαιωθούν δεν θα διστάσω να μεταφέρω τους περί ων ο λόγος μαθητάς εις το Ελληνικόν Λύκειον των Παρισίων. Κατά την άνοιξιν και εάν η Θεία Πρόνοια μας βοηθήση διά της παροχής πόρων, θα ημπορέσω επίσης να επιλέξω διά τον αυτόν σκοπόν μεταξύ των ορφανών του ιδρύματος της Αιγίνης, όσους θα έχουν αποδείξει ότι αξίζουν περισσότερον να τύχουν της τιμητικής ταύτης και προνομιακής μεταχειρίσεως.

Υστερόγραφον 2ον. Προτού να σφραγίσω την παρούσαν συνηντήθην μετά του Κυρίου Le Roy πλοιάρχου του γαλλικού πλοίου «Ο Γρεναδιέρος» και επιστρέψαντα χθες εκ των ακτών της Κρήτης. Με επληροφόρησε, παρουσία του Κυρίου De Rouen, ότι η εσωτερική κατάστασις της νήσου ήρχισε παρουσιαζομένη

ζομένη κατά τρόπον λίαν ικανοποιητικόν, ότι ο Soliman Bey τελικώς απέκτησε την εμπιστοσύνην των κατοίκων, και τέλος ότι ημπορούμε να θεωρούμε την ειρήνευσιν της Κρήτης ως εξησφαλισμένην. Αι πληροφορίαι τας οποίας έλαβον εξ άλλων πηγών δεν είναι του αυτού περιεχομένου, και εκείνο το οποίον ο Κύριος Le Roy δεν διστάζει να θεωρή ως αποτέλεσμα ήδη τετελεσμένον, θα το είπω ειλικρινώς, δεν ημπορώ να το θεωρώ ακόμη παρά ως ελπίδα ή μάλλον ως αυταπάτην. Όμως είναι ως να χαμογελά εις τας Δυνάμεις, αι οποίαι από τόσου χρόνου προσπαθούν να κάμουν να καταπαύση ο πόλεμος και η αναρχία εις την Κρήτην, και επομένως πρέπει να υποτεθή ότι επί του παρόντος ο Υπουργός θα λάβη πληροφορίας αντιφατικάς με όσας δίδω εις υμάς σήμερον. Το μέλλον θα αποδείξη ποίαι ήσαν ακριβείς. Εν τω μεταξύ, διατηρήσατε επί του θέματος τούτου όλην την επιφυλακτικότητα, την οποίαν θα σας υπαγορεύση η σύνεσίς σας.

Διατελώ όλως υμέτερος

(υπογραφή)

Εν Ναυπλίω, τη 6η/18η Νοεμβρίου 1830

Πραγματεία περί της καταστάσεως εν Ελλάδι.

Κατόπιν της παραιτήσεως του Πρίγκηπος Λεοπόλδου, η Ελλάς ανέμενε μετά ευσεβούς εμπιστοσύνης τας αποφάσεις των Συμμάχων Αυλών, περί της εκλογής του Πρίγκηπος Βασιλέως, της συνάψεως του δανείου και της βελτιώσεως της οροθετικής γραμμής. Τας αναμένει ακόμη.

Μία ομάς δολοπλόκων ηθέλησε να επωφεληθή της κρίσιμου καταστάσεως εις την οποίαν ευρέθη η Ελλάς κατόπιν της εκλογής του Πρίγκηπος Λεοπόλδου και της παραιτήσεώς του, διά να διεγείρη τα πνεύματα και να κλονίση την εμπιστοσύνην την οποίαν τρέφει το Έθνος διά την παρούσαν προσωρινήν Κυβέρνησιν. Οι ανθρωποι αυτοί επέτυχον μόνον να δυσφημησθούν έτι περισσότερον εις τα όμματα του Έθνους και η Κυβέρνησις είναι σήμερον ισχυροτέρα παρά ποτέ, ένεκα της αγάπης και της αφοσιώσεως του λαού. Ο Κυβερνήτης έλαβε νέας αποδείξεις περί τούτου κατά την διάρκειαν περιοδείας την οποίαν μόλις έκαμεν εις το εσωτερικόν της Πελοποννήσου και εις την Δυτικήν Ελλάδα.

Η ησυχία και η ευρυθμία εξακολουθούν να διατηρούνται εις όλας τας Επαρχίας του Κράτους. Προσεπάθησαν να τας παραβιάσουν εις Σπάρτην και εις τα όρη της Αρκαδίας, παρακινούντες τους γεωργούς και τους ποιμένας εις στάσιν, αλλά αι προσπάθειαι των στασιαστών απέτυχον τελείως του σκοπού των. Οι Σπαρτιάται και οι Αρκάδες οι οποίοι εξετέθησαν περισσότερον, ήλθον αυθορμήτως να ζητήσουν συγγνώμην από την Κυβέρνησιν και τώρα ευρίσκονται εις Ναύπλιον.

Επίσης ενεθάρρυναν μερικούς παλαιούς στρατιώτας της Πελοποννήσου και της Ρούμελης εις ληστείας. Η Κυβέρνησις κατέστησε γνωστόν εις τας

Κοινότητας ότι ήτο καθήκον και συμφέρον των να τους σταματήσουν και οι λησταί ούτοι συνελήφθησαν και ωδηγήθησαν ενώπιον των δικαστηρίων.

Ο κατά το παρελθόν έτος αναδιοργανωθείς εις τάγματα στρατός δικαιολογεί διά της πειθαρχίας του τας προσδοκίας της Κυβερνήσεως.

Επιθυμούντες να προπαρασκευάσωμεν την οδόν της εκκενώσεως της Ακαρνανίας και της Αιτωλίας χρειάσθηκε να δείξωμεν εις τους κατοίκους της Πελοποννήσου ότι οι Ρουμελιώται είναι αδελφοί των και ότι τα τάγματά των ευρισκόμενα μεταξύ των θα εμάνθανον να σέβωνται και θα καθιστούσαν σεβαστάς τας διαταγάς της Κυβερνήσεως.

Αυτή η τολμηρά και επικίνδυνος δοκιμή εγένετο και επέτυχεν απολύτως. Τέσσαρα τάγματα εισήλθον εις την Πελοπόννησον και παρέμειναν επί έξ εβδομάδας· η εκεί παραμονή των δεν έδωσεν αφορμήν εις ουδέν παράπονον εκ μέρους των επαρχιών.

Το μέγα τούτο αποτέλεσμα επετεύχθη χάρις εις την ακρίβειαν μετά της οποίας η Κυβέρνησις πληρώνει στρατιώτας και αξιωματικούς, και ακόμη περισσότερον χάρις εις την νέαν οργάνωσιν, καθ’ όσον έθεσεν εκτός υπηρεσίας τους παλαιούς αρχηγούς του στρατού. Ετοποθετήθησαν άπαντες εις έν είδος επιτελείου.

Οι ίδιοι Ρουμελιώται οι οποίοι πέρυσι θα επανεστάτουν ομαδικώς κατά της προτάσεως της Κυβερνήσεως να στρατευθούν σπεύδουν σήμερον να ζητήσουν θέσιν εις το πρότυπον τάγμα, του οποίου η οργάνωσις ανετέθη εις τον Στρατηγόν Κύριον Gérard. Ο πρώτος λόχος του τάγματος τούτου συνεπληρώθη ήδη και εάν η Κυβέρνησις είχε τα μέσα τα οποία είναι απαραίτητα διά να προχωρήση ταχέως εις την αναδιοργάνωσιν ταύτην, εντός ολίγου χρόνου όλος ο στρατός θα είχεν οργανωθεί συμφώνως προς τας αρχάς και τας διατάξεις αι οποίαι διέπουν την σύστασιν του τακτικού στρατού.

Το ναυτικόν οργανούται καθημερινώς και περισσότερον. Το εμπορικόν ναυτικόν προσπαθεί να αποκτήση εκ νέου την ανάπτυξιν την οποίαν είχε προ του 1821, αλλά θα προώδευεν ακόμη περισσότερον εάν η Κυβέρνησις ανεγνωρίζετο εις Κωνσταντινούπολιν και η ελληνική σημαία εγένετο δεκτή εις τον Βόσπορον.

Η δημοσία εκπαίδευσις προοδεύει. Τα σχολεία της αλληλοδιδακτικής μεθόδου πολλαπλασιάζονται. Ιδρύθησαν επίσης τρία διδασκαλεία· έν διά διδασκάλους αλληλοδιδακτικής μεθόδου και ανωτέρας εκπαιδεύσεως εις Αίγιναν, έν διά τον κλήρον εις Πόρον και τέλος έν τρίτον διά την στρατιωτικήν εκπαίδευσιν εις Ναύπλιον.

Η γεωργία και το εμπόριον φθίνουν. Η πρώτη λόγω ελλείψεως εργατικών χειρών, αμφότεραι λόγω ελλείψεως κεφαλαίων. Εν τούτοις υφίσταται ήδη εν πρότυπον αγρόκτημα εις Τύρινθα. Μία μεγάλη οδός διευκολύνει από τούδε την επικοινωνίαν μεταξύ Ναυπλίου και Άργους. Καί άλλαι έχουν προγραμματισθεί, αλλά η Κυβέρνησις δεν θα ημπορέση να τας σχεδιάση και να τας κατασκευάση παρά μόνον ότε θα έχη εις την διάθεσίν της τα απαιτούμενα ποσά. Ότε

θα τα προμηθευθή λόγω του δανείου, θα θέση μέρος αυτού εις μίαν τράπεζαν εκ της οποίας οι ιδιοκτήται και οι καλλιεργηταί θα ημπορούν να δανείζωνται τα ποσά τα οποία θα έχουν ανάγκην διά να αναζωογονήσουν τας γαίας των. Οι ναυτικοί, οι εμποροι και οι βιομήχανοι θα λαμβάνουν κατά τον αυτόν τρόπου προκαταβολάς διά να ημπορέσουν να αφοσιωθούν ενεργώς εις την εργασίαν των.

Η εργασία, αυτός πρέπει να είναι ο μοχλός και η βάσις της βαθμιαίας αναγεννήσεως των Ελλήνων. Το να θελήση τις να την επιτύχη διά παντός άλλου μέσου, εις ένα λαόν ανήσυχον και ενεργητικόν, από τον οποίον η τουρκική διακυβέρνησις αφήρεσε σχεδόν πάσαν περιουσίαν και μετ’ αυτής τα στοιχεία της τάξεως και της σταθερότητος εις τα οποία στηρίζεται πάσα κοινωνική οργάνωσις, θα ήτο μάταιον και επικίνδυνον. Ολίγοι Έλληνες εκπαιδευθέντες εις την σχολήν του Φαναριού της Κωνσταντινουπόλεως, άλλοι οι οποίοι μόλις έλαβον μίαν επιπολαίαν μόρφωσιν εις Ευρώπην, τέλος ολίγοι νεαροί ξένοι οι οποίοι αναζητούν την τύχην των και θα επεθύμουν να σταδιοδρομήσουν εις την Ελλάδα, ουδόλως επιδοκιμάζουν την πορείαν της Κυβερνήσεως και ακόμη ολιγώτερον τας σταθεράς αρχάς τας οποίας αύτη έχει αποφασίσει να ακολουθήση άνευ παρεκκλίσεως. Αι αρχαί αυταί συνοψίζονται εις μίαν και μόνην: ο ελληνικός λαός ο οποίος σήμερον αποτελεί μίαν μάζαν ακτημόνων, να ανέλθη εις την τάξιν ενός λαού ιδιοκτητών. Ότε ο σκοπός ούτος θα έχη επιτευχθή, η συνταγματική οργάνωσις της Ελλάδος θα είναι όχι μόνον δυνατή, αλλά και εύκολος.

Διά του αντιθέτου συστήματος, το οποίον εξυμνούν περισσότερον οι δολοπλόκοι και οι φιλόδοξοι οι ανατραφέντες εις την μουσουλμανικήν σχολήν, η οργάνωσις αύτη θα έπρεπε να γίνη την στιγμήν ταύτην και το αποτέλεσμα θα ήτο ότι η αναγέννησις του λαού θα ανετίθετο εις την απληστίαν και την διάθεσιν μερικών παλαιών Μολδαβών και μερικών ραδιούργων τόσον ελλήνων όσον και ξένων, οι οποίοι θα επώλουν εις υψηλήν τιμήν υπηρεσίας, αι οποίαι θα ήσαν απαραίτητοι λόγω της αγνοίας και της ανικανότητος των ιθυνόντων.

Εκείνο το οποίον ονομάζεται αντιπολίτευσις αποτελείται από τας δύο αυτάς τάξεις ανθρώπων. Είναι ολιγάριθμος και οι αρχηγοί αμφοτέρων των τάξεων αναγνωρίζοντες την αδυναμίαν των προσπαθειών των και την στειρότητα των ευχών των, έκαμαν διαβήματα διά να αποκτήσουν ακόμη μίαν φοράν την εμπιστοσύνην της Κυβερνήσεως.

33

ΙΩ. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΠΡΟΣ Μ. ΣΟΥΤΣΟ

Μουσείο Μπενάκη αρχείο 46 (Σούτσου - Καρατζά), φ. 19, 1 δίφυλλο (αρ. 809) 24,6 X 20,1 εκ. ανέκδοτη.

A Monsieur le Prince Soutzo etc. etc. à Paris.

Nauplie le 6/18 Novembre 1830

Mon Prince, En prenant lecture de votre lettre de recommandation en faveur de Monsieur César Moreau ainsique de tous les papiers qu’elle renfermait, je n’ai pu qu’éprouver des sincères regrets de n’être pas à même d’accueillir dans ce moment les propositions d’un administrateur aux lumières et à l’expérience duquel on se plait à rendre d’aussi honorables témoignages.

Je ne mets pas en doute tous les avantages que le Gouvernement pourrait tirer du bureau Statistique qu’il s’agirait d’établir à Paris. Mais ce n’est pas le tout que de posséder des renseignemens exacts sur ce qui le [se] fait administrativement en France et en Angleterre, que de connaître les tarifs de commerce, les règlemens organiques des douanes, des lazarets etc., ce n’est là qu’une lumière qui tendrait probablement à égarer celui qui voudrait se laisser guider par elle pour les améliorations à introduire dans un Etat naissant. Ce qu’il faut à ce dernier ce sont des hommes ayant des connaissances pratiques, et capables d’en faire utilement l’emploi, en étudiant sur les lieux, la banque, les mœurs, le caractère et les besoins du pays. Ces hommes nous manquent encore, et à leur défaut, les solutions des problèmes que Monsieur Moreau s’engagerait à me transmettre, ne resteraient que des spéculations stériles pour la Grèce,

φ. 1v Je m’arrête ici sans vous développer d’autres motifs / qui n’ont pas un moindre poids. Ce sont ceux qui dérivent de la détresse actuelle de la Caisse publique. Vous savez, mon Prince qu’elle est extrême.

En faisant part de ces observations à M(onsieu)r Moreau, veuillez le remercier sincèrement des nobles sentimens qui l’ont porté à offrir ses services au Gouvernement Grec, et le prier de croire que ces lignes n’expriment

ment pas un refus. Ce qui est impraticable aujourdhui peut devenir bientôt possible et utile. Il me sera alors très agréable de profiter des bonnes dispositions qui animent votre recommandé.

J’ai retiré de votre lettre le Diplôme par lequel la Société de Statistique Universelle me nomme son membre titulaire. Vous trouverez cijoint un petit mandat de 99 francs sur Me(ssieur)s Blanc Colin et C(ompagn)ie montant des deux quittances que vous avez soldées pour mon compte.

Agréez la nouvelle expression de toutes mes amitiés.

( signature )

Vous ne trouverez pas dans mon paquet la lettre que je vous annonce pour M(onsieu)r Eynard, attendu que je le sais à Rome, et que je lui donne mes nouvelles directement par l’entremise de M(onsieu)r Ribeaupierre. D’ailleurs le bulletin que je vous transmets ainsi que ma lettre au Comte Mattusséviez vous rendent superflue la connaissance du peu de mots que j’écris à M(onsieu)r Eynard.

( initiales)

Εν Ναυπλίω, τη 6η/18η Νοεμβρίου 1830

Πρίγκηψ,

Αναγιγνώσκων την συστατικήν επιστολήν σας υπέρ του κυρίου César Moreau ως και όλα τα έγγραφα τα οποία περιείχεν, ελυπήθην ειλικρινώς διότι δεν ημπορώ να αποδεχθώ επί του παρόντος την αίτησιν προσλήψεως υπαλλήλου εις του οποίου την πεφωτισμένην διάνοιαν και την πείραν απονέμονται τόσον τιμητικαί συστάσεις.

Ουδόλως αμφιβάλλω διά τα οφέλη τα οποία θα ημπορούσε να παράσχη εις την Κυβέρνησιν η ίδρυσις εις Παρισίους του Στατιστικού γραφείου περί του οποίου ο λόγος. Αλλά αι ακριβείς πληροφορίαι περί της διοικήσεως εις Γαλλίαν και Μεγάλην Βρετανίαν, η γνώσις των τιμών του εμπορίου, των οργανικών κανονισμών των τελωνείων, των λοιμοκαθαρτηρίων κ.λπ., δεν είναι παρά πληροφορίαι αι οποίαι πιθανώς θα συνετέλουν εις την παραπλάνησιν εκείνου ο οποίος θα αφίετο να οδηγηθή υπ’ αυτών διά την εισαγωγήν βελτιώσεων εις έν δημιουργούμενον Κράτος. Εκείνο το οποίον χρειάζεται το τελευταίον τούτο είναι ανθρωποι έχοντες πρακτικάς γνώσεις και ικανοί να τας χρησιμοποιήσουν επωφελώς, αφού μελετήσουν επί τόπου τας συναλλαγάς, τα ήθη, τον χαρακτήρα και τας ανάγκας της χώρας. Τοιούτου είδους ανθρωποι ελλείπουν ακόμη, και, ένεκα τούτου, αι λύσεις των προβλημάτων τας οποίας ο Κύριος Moreau θα ανελάμβανε να μου μεταβιβάση, θα παρέμενον άκαρποι θεωρίαι διά την Ελλάδα.

Σταματώ εδώ χωρίς να σας αναπτύξω άλλους λόγους οι οποίοι δεν βαρύνουν ολιγώτερον. Είναι οι απορρέοντες εκ της παρούσης ενδείας του δημοσίου Ταμείου. Γνωρίζετε, Πρίγκηψ, ότι είναι μεγίστη.

Γνωστοποιών τας παρατηρήσεις αυτάς εις τον Κύριον Moreau, σας παρακαλώ να τον ευχαριστήσητε θερμώς διά τα ευγενή αισθήματα τα οποία τον ωδήγησαν εις το να προσφέρη τας υπηρεσίας του εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν, και να τον παρακαλέσητε να πιστεύση ότι αι γραμμαί αύται δεν αποτελούν άρνησιν. Ό,τι σήμερον είναι απραγματοποίητον ημπορεί εντός ολίγου να καταστή δυνατόν και χρήσιμον. Οπότε θα ευχαριστηθώ πολύ να επωφεληθώ των καλών διαθέσεων του προστατευομένου σας.

Εκράτησα εκ της επιστολής σας το Δίπλωμα διά του οποίου η Διεθνής Στατιστική Εταιρεία με ονομάζει επίτιμον μέλος της. Θα εύρητε συνημμένως μίαν επιταγήν 99 φράγκων επί των κυρίων Blanc Colin και Συντροφιάς, εξοφλούσαν τα έξοδα τα οποία εκάματε διά λογαριασμόν μου.

Δεχθήτε και πάλιν την έκφρασιν των πλέον φιλικών μου αισθημάτων.

(υπογραφή)

Δεν θα εύρητε εις το δέμα μου την επιστολήν την οποίαν ανέφερα επειδή, γνωρίζοντας ότι ο Κύριος Εϋνάρδος ευρίσκεται εις Ρώμην του αποστέλλω τας ειδήσεις μου απ’ ευθείας μέσω του κυρίου Ribeaupierre. Εξ άλλου το δελτίον το οποίον σας αποστέλλω ως και η επιστολή μου προς τον Κόμητα Mattusseviez καθιστούν περιττήν την ανάγνωσιν των ολίγων λέξεων τας οποίας απευθύνω προς τον κύριον Εϋνάρδον.

Και πάλιν υμέτερος

(μονογραφή)

34

ΙΩ. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΠΡΟΣ I. Γ. ΕΫΝΑΡΔΟ

Correspondance, τόμος IV, σ. 164 - 167.

[Ο Καποδίστριας αναφέρεται και πάλι στα οικονομικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα. Ζητά από τον Εϋνάρδο να του συστήσει ανθρώπους κατάλληλους και διατεθειμένους να εργαστούν για να προωθηθούν οι επείγουσες ανάγκες της χώρας].

A M(onsieur) le Chevalier Eynard, à Florence.

Nauplie, 10 / 22 novembre 1830

Je vous rends mille et mille grâces, mon cher Eynard, de vos lettres du 30 septembre et du 10 octobre. M(onsieur) de Ribeaupierre, qui a obtenu un congé pour aller chercher sa famille à Naples, m’offre la bonne occasion de vous répondre directement, et je m’empresse d’en profiter.

J’ai lu et médité toutes vos notes, et il ne me reste qu’un vœu à former, c’est qu’elles soient aussi fertiles qu’elles devraient l’être en prompts résultats. Espérons-le. Quoi qu’il en soit, vous aurez rendu encore une fois de grands services à la Grèce.

Vous trouverez ci-jointes les copies des lettres que je viens d’expédier au prince Soutzos. Il me serait impossible de vous en dire davantage sur notre situation actuelle, et sur les besoins qui nous pressent au commencement de la nouvelle année.

Ce n’est que par un nouveau miracle que la Providence pourra tirer ce pays des périls dont le menace la longue incertitude qui plane toujours sur son avenir. Quoiqu’en Italie, vous ferez assurément tout ce qui peut dépendre de vous pour que les cours alliées ne nous laissent point périr de misère.

Par ma dernière lettre je vous ai longuement entretenu de l’idée d’un emprunt que le gouvernement grec contracterait, au moyen des garanties qu’il pourrait donner, tant par ses revenus, que par les facilités qu’il offrirait aux prêteurs d’acheter des terres nationales. Je vous prie de vous occuper de ce projet. Ce n’est que vous seul qui pourriez le faire réussir. Du moment que vous en verrez la possibilité, veuillez m’en dire un mot, afin que je vous envoie quelqu’un de ma part, soit pour travailler à la grande œuvre sous votre direction, soit pour se joindre à vous comme vous le jugerez le plus utile ou le plus convenable.

Je suis bien aise que vous ayez pu fournir au prince Soutzos de quoi vivre avec sa nombreuse famille. Vous demandez un acte du gouvernement qui lui accorde 36.000 francs par an. Quelle que soit ma conviction personnelle sur la nécessité de lui donner un semblable traitement, quoique je reconnaisse comme vous que personne ne pourrait mieux servir la Grèce à Paris, néanmoins il me serait impossible de faire choix du prince Soutzos à des conditions pareilles. Il n’y a pas de Grec parlant français qui ne se croie capable de faire l’agent diplomatique en France. Il n’y en a pas un seul qui ne déteste du fond de l’âme les Grecs du Phanare. Tous par conséquent se coaliseraient pour jeter les hauts cris contre le gouvernement qui prodiguerait à leurs yeux les pauvres ressources de l’état, au profit d’une famille qui n’a rien fait en Grèce pour la Grèce. Il est par conséquent très-heureux que vous ayez pu me tirer de ce grand embarras. Vous m’enverrez vos comptes. Cette dépense s’y trouvera. La chose étant réglée par vous sera approuvée sans murmure et sans plainte.

Ainsi que je vous l’ai déjà écrit, j’ai fait prendre note du paiement que vous avez fait pour l’achat du charbon de terre.

Puisque nous sommes sur le chapitre des finances et de la comptabilité, ne pouvez-vous pas me trouver un homme de capacité, mais d’une capacité éprouvée, dans les travaux qui concernent cette partie si essentiel-

le de l’administration? Tout ce que j’ai pu faire jusqu’ici pour la monter sur des principes d’ordre et de contrôle n’a pas répondu à mon attente. Les Grecs connaissent à peine la tenue des livres des négociants, et ne vont pas plus loin. Cette branche du service ne va pas à mon gré. Je suis plus que moralement convaincu qu’on me trompe, et que l’administration actuelle donne lieu à des malversations, lesquelles sont énormes à raison de notre détresse.

L’homme que je vous demande doit être un administrateur, fort de ses connaissances pratiques dans l’organisation et dans le service des finances. Je ne veux pas un doctrinaire, un économe politique. Je veux un travailleur auquel je puisse dire: Voici des données, voici mes idées, pensez-y, communiquez-moi vos observations, et ensuite minutez un règlement que vous mettrez en exécution, avec les aides que je placerai auprès de vous. Il en aura grand besoin pendant quelque temps, attendu que tous les actes et toute la correspondance sont en grec; mais parmi les employés il y en a qui savent l’italien et le français.

Si vous me trouvez cette perle d’homme, je ne prétends pas que vous m’en fassiez cadeau. Je lui donnerai le traitement dont vous serez convenu avec lui. Pour les premiers mois je l’attacherai à la personne du président, et il travaillera avec lui.

Voici encore une autre commission. Dans nos écoles centrales, tant militaires que civiles, nous avons le plus grand besoin d’un bon maître de dessin. Je ne crois pas qu’il soit difficile d’en trouver un en Italie. Ce maître doit pouvoir instruire les élèves dans le dessin de l’architecture militaire et civile. Les dispositions des élèves sont étonnantes.

Je continuerai à vous écrire en Italie.

35

ΙΩ. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΠΡΟΣ Μ. ΣΟΥΤΣΟ

Μουσείο Μπενάκη αρχείο 46 (Σούτσου - Καρατζά), φάκελλος 19, 1 δίφυλλο (αρ. 820) 25,2 X 20 εκ. ανέκδοτη.

A Monsieur le Prince M. Soutzo etc. à Paris.

Nauplie l3 13/25 Novembre 1830

Mon Prince, Je dois une réponse à Monsieur le Maréchal Gérard et je m’empresse de la lui faire parvenir par votre entremise. J’ai profité de cette occasion pour le prier de vouloir bien vous accueillir avec bienveillance lorsque vous solliciterez son appui en faveur des progrès de notre organisation militaire. La France a déjà tant fait sous ce rapport pour la Grèce, que quelques difficiles que puissent être les circonstances du moment, le Ministère actuel ne se refusera pas j’espère de compléter l’œuvre entreprise. Ce secours non seulement nous est indispensable, mais nous ne pouvons en même tems l’attendre que de lui seul.

Vous verrez dans les pièces ci - incluses que vient d’adresser au Secrétaire du Gouvernement pour la Guerre, M(onsieu)r Pourchet Lieutenant d’Artillerie et Directeur de notre Arsenal Militaire de Nauplie, la nature des demandes que vous êtes chargé de soumettre au Ministère de la Guerre.

Le long rapport de M(onsieu)r Pourchet indique avec précision et détail les différentes sources d’où il conviendrait le plus de tirer les objets désignés dans les Etats qui l’accompagnent. Quoique bon nombre de ces objets pûssent être tirés du commerce M(onsieu)r Pourchet pense avec raison, que pour se mettre à l’abri des fraudes, nous devrions plutôt en solliciter la fourniture du Gouvernement français quant à ceux qui se φ. 1v trouvent / dans ses arsenaux et dans ses magasins militaires, et demander aussi son intervention pour les achats d’armes et d’outils à faire sort à Toulon, soit dans les manufactures de S(ain)t Etienne.

D’après le devis de M(onsieu)r Pourchet le total de la dépense serait de 15.900 phénix, 1.400 francs environ.

Si plus tard et lorsque la commission que vous recevez devra être exécutée, la détresse de nos finances était toujours la même et que vous n’eussiez pas conçu l’espoir d’obtenir les services que M(onsieu)r Eynard a demandés pour la Grèce aux Cours Alliées, il faudra diminuer la dépense indiquée ci - dessus en retranchant de préférence sur les 6.000 phénix portés dans la liste comme nécessaires à l’achat de bois de construction pour affûts de canons.

Dans tous les cas je ne manquerai pas en son tems de mettre à votre disposition les sommes dont vous aurez besoin pour solder les factures qui vous seront présentées.

Je recommande avec chaleur à M(onsieu)r le Ministre de la Guerre le lieuten(ant) d’Artillerie Pourchet. Vous pourrez répéter de vive voix son

éloge à M(onsieu)r le Maréchal Gérard et l’assurer que je lui saurai un gré infini de tout ce qu’il fera en faveur de cet excellent officier.

Appelez tout particulièrement son attention sur le vœu que vous trouverez énoncé dans la lettre du D(irect)eur de notre Arsénal; savoir φ. 2r l’envoi en Grèce de quelques ouvriers armuriers / qui seraient encorporés dans la compagnie française que nous devons à la bienveillance de M(onsieu)r le Maréchal Maison.

Peut être M(onsieu)r le Comte Gérard vous aidera-t-il aussi à remplir une seconde commission pour laquelle il faudra je pense que vous vous adressiez à M(onsieu)r le Ministre de l’intérieur.

M(onsieu)r Gérard m’a offert de mettre à ma disposition, si je le désirais un officier supérieur du Génie: Nous n’en avons pas besoin pour le moment, tandisque nous utiliserions avec le plus grand avantage la présence d’un ou de deux ingénieurs de ponts et chaussées. L’un devrait être ingénieur hydraulique, le second, architecte.

La construction d’édifices publics, celle de grandes routes et de ponts, la rectification du cours des rivières, et en général les travaux qui sont du ressort du Génie civil, voilà les entreprises que le Gouvernement doit surtout activer comme étant dans ce moment les plus urgentes et les plus utiles.

Je me flatte de l’espoir qu’après les assurances toutes favorables à la Grèce que vous avez reçues du Ministère, vous obtiendrez promptement le but des démarches qu’il vous est recommandé de faire.

Agréez la nouvelle expression de toutes mes amitiés.

( signature )

Εν Ναυπλίω, τη 13η/25η Νοεμβρίου 1830

Πρίγκηψ, οφείλω μίαν απάντησιν εις τον Στρατάρχην Κύριον Gérard και επείγομαι να του την διαβιβάσω τη μεσολαβήσει σας. Επωφελήθην της ευκαιρίας ταύτης διά να τον παρακαλέσω να ευαρεστηθή να σας δεχθή ευμενώς, ότε θα ζητήσητε την υποστήριξίν του υπέρ της προόδου της στρατιωτικής οργανώσεώς μας. Η Γαλλία έκαμε ήδη υπό την άποψιν αυτήν τόσα υπέρ της Ελλάδος, ώστε όσον δύσκολοι και αν είναι αι παρούσαι περιστάσεις, ο νυν Υπουργός δεν θα αρνηθή, ελπίζω, να περατώση το αναληφθέν έργον. Η βοήθεια αύτη όχι μόνον μας είναι απαραίτητος, αλλά συγχρόνως δεν ημπορούμε να την αναμένωμεν παρά μόνον εκ μέρους του.

Θα ειδήτε εις τα συνημμένα έγγραφα, τα οποία μόλις απέστειλεν εις τον επί του Πολέμου Γραμματέα της Κυβερνήσεως ο κύριος Pourchet, Ύπολοχαγός του Πυροβολικού και Διευθυντής του Στρατιωτικού μας Ναυστάθμου εις Ναύπλιον, την φύσιν των αιτημάτων τα οποία σας αναθέτομε να υποβάλλητε εις το Υπουργείον του Πολέμου.

Η μακροσκελής αναφορά του κυρίου Pourchet υποδεικνύει ακριβώς και λεπτομερώς τας διαφόρους πηγάς εκ των οποίων θα συνέφερεν περισσότερον να προμηθευθούμε τα αναφερόμενα αντικείμενα, εις τας καταστάσεις αι οποίαι την συνοδεύουν. Αν και μέρος των αντικειμένων αυτών θα ημπορούσε να ληφθή εκ του εμπορίου ο κύριος Pourchet σκέπτεται ορθώς, ότι διά να προφυλαχθώμεν από απάτην, θα ήτο προτιμώτερον να ζητήσωμεν την προμήθειαν τούτων εκ της Γαλλικής Κυβερνήσεως όσον αφορά εις όσα ευρίσκονται εις τα ναυπηγεία της και εις τα στρατιωτικά καταστήματα ταύτης, και να ζητήσωμεν επίσης την παρέμβασίν της διά την αγοράν όπλων και εργαλείων από την Τουλώνην ή από τα εργοστάσια του Saint Etienne.

Συμφώνως προς τον προϋπολογισμόν του κυρίου Pourchet το σύνολον των εξόδων θα ανέλθη εις 15.900 φοίνικας, περίπου 1.400 φράγκα.

Εάν αργότερον, και ότε η παραγγελία την οποία λαμβάνετε θα πρέπει να εκτελεσθή, η απορία των οικονομικών μας θα εξακολουθή να είναι η αυτή και δεν θα ελπίζητε να επιτύχητε των διευκολύνσεων τας οποίας ο κύριος Εϋνάρδος εζήτησε διά την Ελλάδα εκ μέρους των Συμμάχων Αυλών, θα πρέπει να περιορισθή το εξοδον το αναφερόμενον ανωτέρω, ελαττούμενον κατά προτίμησιν εις 6.000 φοίνικας φερομένους εις τον κατάλογον ως απαραιτήτους διά την αγοράν οικοδομικής ξυλείας διά τους υποστάτας των πυροβόλων.

Εν πάση περιπτώσει δεν θα παραλείψω να θέσω εγκαίρως εις την διάθεσίν σας τα ποσά, των οποίων θα έχητε ανάγκην διά να εξοφλήσητε τας αποδείξεις αι οποίαι θα σας παραδοθούν.

Συστήνω θερμώς εις τον Κύριον Υπουργόν του Πολέμου τον υπολοχαγόν του Πυροβολικού Pourchet. Ημπορείτε να τον επαινέσητε ζωηρώς εις τον Στρατάρχην Κύριον Gérard και να τον διαβεβαιώσητε ότι θα του είμαι ευγνώμων δι’ ό,τι θα κάμη υπέρ του εξαιρέτου τούτου αξιωματικού.

Επιστήσατε την προσοχήν του όλως ιδιαιτέρως εις την ευχήν την οποίαν εκφράζει εις την επιστολήν του ο Διευθυντής του Ναυπηγείου μας· δηλαδή την αποστολήν εις Ελλάδα μερικών οπλουργών, οι οποίοι θα ενσωματωθούν εις τα γαλλικά στρατεύματα και τα οποία οφείλομεν εις την καλωσύνην του Στρατάρχου Κυρίου Μαιζώνος.

Ίσως ο Κύριος Κόμης Gérard θα σας βοηθήση να περατώσητε και μίαν δευτέραν παραγγελίαν διά την οποίαν υποθέτω ότι θα πρέπει να απευθυνθήτε εις τον κύριον Υπουργόν των Εσωτερικών.

Ο Κύριος Gérard προσεφέρθη να θέση εις την διάθεσίν μου, εάν το επιθυμώ, έναν ανωτέρας κλάσεως αξιωματικόν: προς το παρόν δεν τον χρειαζόμεθα, αλλά έχομεν απόλυτον ανάγκην της παρουσίας ενός ή δύο πολιτικών μηχανικών. Ο είς θα πρέπει να είναι μηχανικός υδραυλικός, ο έτερος αρχιτέκτων.

Η κατασκευή δημοσίων οικοδομημάτων, μεγάλων οδών και γεφυρών, η επιδιόρθωσις του ρου των ποταμών και γενικώς αι εργασίαι της αρμοδιότητος των δημοσίων έργων, ιδού τα έργα τα οποία η Κυβέρνησις πρέπει να εκτελέση διότι προς στιγμήν είναι τα πλέον επείγοντα και απαραίτητα.

Ελπίζω ότι κατόπιν των όλως ευνοϊκών διαβεβαιώσεων υπέρ της Ελλάδος τας οποίας ελάβατε από το Υπουργείον, θα επιτύχητε ευκόλως του σκοπού των διαβημάτων τα οποία είσθε επιφορτισμένος να κάμητε.

Δεχθήτε εκ νέου την έκφρασιν των πλέον φιλικών μου αισθημάτων.

(υπογραφή)

36

ΙΩ. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΠΡΟΣ Μ. ΣΟΥΤΣΟ

Μουσείο Μπενάκη, αρχείο 46 (Σούτσου - Καρατζά), φάκελος 19, 1 δίφυλλο (αρ. 840) 24,6 X 20,1 εκ. Αρχείο Καποδίστρια ανέκδοτη.

A Monsieur le Prince M. Soutzo etc. etc. à Paris.

Nauplie le 24 Novembre / 6 Décembre 1830

Monsieur Lalande Commandant de la station française dans le Levant, vient de me prévenir que sous peu il y aura un bâtiment qui mettra à la voile pour Toulon, et je profite de cette occasion pour vous accuser, mon Prince, la réception de vos dépêches sus n(umér)o 10 (et) 11 en date du 11 / 23 (Octo)bre (et) 24 Oct(obre) / 5 Novem(bre).

L’accueil qu’il a plu à S(a) M(ajesté) le Roi de faire à la lettre que j’ai pris la liberté de Lui adresser, et à vous, Prince qui en étiez chargé, ne me laisse sous ce rapport plus rien à désirer. Vous êtes accrédité, les Ministres du Roi vous honorent de leur confiance; vous pouvez conséquemment mettre sous leurs yeux l’état du pays et leur faire part des vœux qu’il forme.

Dans la crise actuelle des affaires générales de l’Europe, celles de la Grèce se trouvent placées sous une bonne sauvegarde. Le reste n’est pas en notre pouvoir. Dieu y pourvoira en inspirant aux Aug(ustes) Fondateurs du Nouvel Etat les décisions les plus promptes et les plus salutaires sur les questions que la Conférence de Londres doit encore résoudre. La coopération bienveillante de M(onsieu)r le Maréchal Maison hâtera ce résultat. J’ose l’invoquer par la lettre ci-jointe que je lui adresse et que

je vous engage à lui remettre. J’y joins aussi la copie pour que vous puissiez en prendre connaissance, et ne pas en laisser ignorer le contenu ni à M(onsieu)r l’Ambassadeur d’Angleterre ni à M(onsieu)r l’Ambassadeur de Russie.

Il me serait impossible de vous donner des développemens ultérieurs sur les questions qui concernent la délimitation, les troupes françaises, le Prince Souverain, les subsides ou l’emprunt. Vous n’avez qu’à résumer mes précédentes lettres pour donner à cet égard à M(onsieu)r le Maréchal toutes les informations qu’il pourrait désirer. Il n’en est pas de même du point de vue sous lequel il est utile d’envisager dès ce moment notre situation intérieure, si la diplomatie ou les amateurs de régénérations politiques venaient prêcher en Grèce les doctrines du jour, et les événemens qui ont eu lieu en Belgique et qui auront lieu peut être sous peu dans d’autres contrées de l’Europe.

J’aborde cette question dans le bulletin que je vous ai envoyé par ma lettre du 6 / 18 Novembre. Mais je crois de mon devoir d’y revenir encore aujourdhui, pour vous mettre en mesure de discuter vous même cette question tant avec M(onsieu)r le Maréchal Maison qu’avec Mess(ieurs) les Ambassadeurs.

Je commencerai par un fait. Les gazettes françaises arrivent en Grèce, et les Grecs du Phanar ainsique les jeunes gens qui ont fait quelque séjour à l’étranger, les lisent, les commentent et les font comprendre à ceux de leurs amis qui préfèrent au travail la soi - disante fortune qu’ils espèrent faire par les emplois publics. Cette classe n’est pas nombreuse, et elle n’a aucune influence dans le pays. Cependant elle s’efforce d’en acquérir, et elle voudrait profiter du moment pour que la Grèce marchât aussi dans la voie des journées du 27, 28 et 29 juillet. Pour y préparer les esprits, on a commencé à mettre en action quelques uns de ceux des magistrats qui sont les plus près du Gouvernement. On les a poussés à me demander si, au moment où les Puissances de l’Europe reconnaissent que les peuples ont le droit de se choisir un Souverain, il ne conviendrait pas à la φ. lv Grèce / d’en choisir un sans dépendre ultérieurement des combinaisons de la politique étrangère. J’ai répondu comme je devais, en leur déclarant que je ne dévierai pas de la marche que j’ai adoptée avec l’assentiment de la nation, et que j’attendrai conséquemment les communications que les Cours Alliées se plairont sans doute à me faire dès que les négociations de la Conférence de Londres auront atteint leur but.

Cette réponse ferme et positive a coupé court à toute explication ultérieure, et je n’hésite pas à affirmer que la classe nombreuse des hommes sages et pa[i]sibles ainsique la population toute entière abandonneront avec une confiance sans restriction au Gouvernement provisoire actuel le soin et la responsabilité des arrangemens qui sont relatifs à cette immense

se question, et dont les Cours Alliées seront convenues d’un commun accord.

Mais probablement n’en serait - il pas ainsi si l’un ou l’autre des Agens des Cours Alliées, ou les employés philhellènes employés par eux encourageai[e]nt directement ou indirectement quelques faiseurs à prêcher une autre manière de juger dans les circonstances actuelles, les intérêts du pays et les devoirs du Gouvernement. On les jugerait n’importe la couleur des doctrines dans un esprit de parti, et alors ce ne serait que par la force des armes et par des mesures de sévérité que le Gouvernement pourrait maintenir la tranquillité et l’ordre.

Ce qui s’est passé naguères et lors de la nomination du Prince Léopold, doit donner aux Puissances l’idée la plus juste des précautions qu’il est indispensable de prendre pour mener à bonne fin l’œuvre difficile de la restauration politique de la Grèce.

Dès que le choix du Prince, et les actes de Londres furent connus, les coryphées des partis se rapprochèrent des Agens étrangers pour voir s’il y aurait chance d’intrigue. Ils crûrent en découvrir, et dès lors les adresses secrètes et les menées qui ont failli compromettre l’état paisible des provinces et la sécurité publique. Le Gouvernement a déjoué ces complots à tems. Les provinces sont restées tranquilles et les brigands sont arrêtés. Mais je suis loin d’attribuer ces résultats à mes seuls efforts. Ils sont dûs aussi au langage clair et formel qu’ont parlé les Agens des Cours Alliées après l’abdication du Prince Léopold. Ils sont dûs aussi aux subsides accordés par les trois Puissances dans le mois de juin.

Il est donc d’une haute importance que les Cabinets Alliés accélèrent autant que possible la décision des questions dont la Conférence de Londres s’occupe, mais il est aussi d’un immense intérêt qu’ils donnent dans les entrefaites, collectivement à leurs Agens en Grèce des instructions positives.

Vous tâcherez de faire observer à M(onsieu)r le Maréchal Maison et à Mess(ieurs) les Ambassadeurs combien le défaut d’instructions collectives doit embarrasser Mess(ieurs) les Résidens lorsque les Grecs s’approchent d’eux pour leur demander ce qu’ils ont à espérer des changemens arrivés en France et dans la Belgique. Le silence même de Mess(ieur)s les Résidens donne lieu à des interprétations chacun l’expliquant dans le φ. 2r sens des gazettes. Je n’insiste pas davantage sur ce sujet. / Quant aux autres points, ainsique je vous l’ai dit, il me serait impossible de vous recommander plus que je l’ai fait par ma dernière lettre du 6 / 18 (Novem)bre de solliciter des Puissances les subsides que M(onsieu)r Eynard a demandés.

J’ai envoyé un bâtiment national à Corfou pour recevoir de M(on-

sieu)r le Général Adams qui en est le dépositaire les 20 m(ille) livres ster(line)s. Je les attends, et les emploirai immédiatement, parceque nos besoins sont toujours pressans.

La tranquillité et le bon ordre se maintiennent dans toutes les provinces, et je reçois tous les jours des gages du bon esprit qui anime l’armée et en général la grande masse des citoyens de la Grèce.

M(onsieu)r le Comte Panin n’est pas à Nauplie. Il a accompagné M(onsieu)r de Ribeaupierre jusqu’à Navarin, ce Ministre ayant désiré voir l’intérieur du pays avant de retourner en Russie. J’en suis bien aise. Il se convaincra de ses propres yeux que la nation grecque a profité des bienfaits qu’elle doit à la générosité des Cours Alliées, et que son sort s’améliore de plus en plus.

Peu à peu le pays se cultive, le laboureur pourvoit largement à sa subsistance; les villages commencent à se reconstruire et les villes à sortir de leurs ruines. M(onsieu)r de Ribeaupierre avait entrevu la Grèce il y a deux ans; il pourra comparer et juger.

Dès que M(onsieu)r le Comte Panin sera de retour je lui remettrai la lettre qui lui est adressée.

Je répondrai sous peu de jours à M(onsieu)r Marliani en lui envoyant la patente. J’aime à espérer que M(onsieu)r le Maréchal Maison lui donnera l’enequatur, M(onsieu)r le Comte Molé vous l’ayant promis.

Agréez mon Prince toutes mes amitiés.

( signature )

Εν Ναυπλίω, τη 24η Νοεμβρίου/6η Δεκεμβρίου 1830

Ο κύριος Lalande, Διοικητής της γαλλικής φρουράς εν Ανατολή, μόλις με ειδοποίησεν ότι εντός ολίγου θα αποπλεύση πλοίον διά την Τουλώνην, και δράττομαι της ευκαιρίας διά να σας γνωστοποιήσω, Πρίγκηψ, την λήψιν των επιστολών σας υπ’ αριθμόν 10 και 11, με ημερομηνίαν της 11ης/23ης Οκτωβρίου και της 24ης Οκτωβρίου / 5ης Νοεμβρίου.

Η υποδοχή την οποίαν ηθέλησε να κάμη η Αυτού Μεγαλειότης ο Βασιλεύς εις την επιστολήν, την οποίαν Του απηύθυνα, και εις υμάς, Πρίγκηψ, ο οποίος Του την παραδώσατε, δεν μου επιτρέπει κατά τούτο ουδέν πλέον να επιθυμώ. Χαίρετε υπολήψεως, οι Υπουργοί του Βασιλέως σας τιμούν διά της εμπιστοσύνης των· επομένως ημπορείτε να θέσητε υπ’ όψιν των την κατάστασιν της χώρας και να τους γνωστοποιήσητε τας ευχάς τας οποίας αύτη εκφράζει.

Εις την παρούσαν κρίσιν των γενικών υποθέσεων της Ευρώπης, αι της Ελλάδος ευρίσκονται εν ασφαλεία. Τα υπόλοιπα δεν εξαρτώνται εξ ημών. Ο Θεός θα τα φροντίση, εμπνέων εις τους Αυγούστους Ιδρυτάς του Νέου Κράτους,

τας πλέον ταχείας και ωφελίμους αποφάσεις, επί των προβλημάτων τα οποία πρέπει ακόμη να λύση η Διάσκεψις του Λονδίνου. Η ευνοϊκή συνεργασία του Κυρίου Στρατάρχου Maison θα επισπεύση το αποτέλεσμα τούτο. Τολμώ να ζητώ την βοήθειάν του διά της συνημμένης επιστολής την οποίαν του απευθύνω και την οποίαν σας αναθέτω να του εγχειρίσητε. Εσωκλείω επίσης αντίγραφον ώστε να ημπορέσητε να λάβητε γνώσιν, και να μην αφήσητε εν αγνοία σχετικώς προς το περιεχόμενόν της, ούτε τον Κύριον Πρέσβυν της Αγγλίας, ούτε τον Κύριον Πρέσβυν της Ρωσίας.

Θα μου ήτο αδύνατον να σας αναφέρω τας νεωτέρας εξελίξεις επί των θεμάτων των αφορώντων εις την οροθέτησιν, τας Γαλλικάς δυνάμεις, τον Πρίγκηπα Βασιλέα, τας εκτάκτους εισφοράς ή το δάνειον. Ημπορείτε να ανακεφαλαιώσητε τας προηγουμένας επιστολάς μου διά να δώσητε εις τον κύριον Στρατάρχην όλας τας σχετικάς πληροφορίας τας οποίας θα εζήτει. Όμως ουχί υπό την έποψιν υπό την οποίαν είναι χρήσιμον να εξετάζηται από τούδε η εσωτερική μας κατάστασις, εάν η διπλωματία ή οι ερασιτέχναι των πολιτικών αναμορφώσεων ήρχοντο να κηρύξουν εν Ελλάδι τα δόγματα του συρμού και τα γεγονότα τα οποία έλαβον χώραν εις το Βέλγιον και τα οποία ίσως να λάβουν χώραν εντός ολίγου και εις άλλας περιοχάς της Ευρώπης.

Άπτομαι του θέματος τούτου εις το δελτίον το οποίον σας απέστειλα διά της επιστολής μου της 6ης/18ης Νοεμβρίου, αλλά θεωρώ καθήκον μου να επανέλθω σήμερον, διά να σας παρέξω το δικαίωμα να συζητήσητε ο ίδιος επ’ αυτού του θέματος, τόσον μετά του Κυρίου Στρατάρχου Maison όσον και μετά των Κυρίων Πρέσβεων.

Θα αρχίσω δι’ ενός γεγονότος. Αι γαλλικαί εφημερίδες φθάνουν εις Ελλάδα και οι Φαναριώται ώς και οι νεαροί οι οποίοι διέμεινον επ’ ολίγον εις το εξωτερικόν, τας αναγιγνώσκουν, τας σχολιάζουν και τας ερμηνεύουν εις όσους εκ των φίλων των προτιμούν αντί της εργασίας την λεγομένην περιουσίαν την οποίαν ελπίζουν να αποκτήσουν διά των δημοσίων θέσεων. Η τάξις αύτη δεν είναι πολυάριθμος και ουδεμίαν επιρροήν έχει εις την χώραν. Όμως προσπαθεί να αποκτήση και θα επεθύμει να επωφεληθή της στιγμής, ώστε η Ελλάς να βαδίση την οδόν των ημερών της 27ης, της 28ης και της 29ης Ιουλίου. Διά να προετοιμάσουν τα πνεύματα, ήρχισαν να υποκινούν ωρισμένους εκ των λειτουργών οι οποίοι ευρίσκονται πλησιέστερον προς την Κυβέρνησιν. Τους ώθησαν να με ερωτήσουν μήπως, καθ’ ην στιγμήν αι Ευρωπαϊκαί Δυνάμεις αναγνωρίζουν ότι οι λαοί έχουν το δικαίωμα να εκλέγουν τον Ανώτατον Άρχοντά των, θα έπρεπε και εις την Ελλάδα να εκλεγή κάποιος χωρίς να εξαρτάται η εκλογή του εξ ολοκλήρου εκ των διαβουλεύσεων της ξένης πολιτικής. Απήντησα ως ώφειλον δηλώσας ότι δεν θα εκτραπώ της πορείας την οποίαν υιοθέτησα τη συναινέσει του έθνους, και ότι επομένως θα αναμείνω τας ανακοινώσεις τας οποίας αι Σύμμαχοι Αυλαί θα ευαρεστηθούν να μου αποστείλουν, αναμφιβόλως, μόλις αι διαπραγματεύσεις της Διασκέψεως του Λονδίνου θα έχουν ολοκληρωθεί.

Η σταθερά και θετική αύτη απάντησις διέκοψε κάθε περαιτέρω εξήγησιν, και δεν διστάζω να διαβεβαιώσω ότι η πολυάριθμος τάξις των φρονίμων και ειρηνοφίλων ανθρώπων, ως και ολόκληρος ο λαός, θα αφήσουν με απεριόριστον εμπιστοσύνην εις την παρούσαν προσωρινήν Κυβέρνησιν την φροντίδα και την ευθύνην της διευθετήσεως του ζωτικού τούτου θέματος, και περί του οποίου θα συμφωνήσουν αι Σύμμαχοι Αυλαί διά κοινής συνομολογήσεως.

Αλλά πιθανώς δεν θα συνέβαινον αυτά εάν μερικοί εκ των Αντιπροσώπων των Συμμάχων Αυλών η οι φιλέλληνες υπάλληλοι οι οποίοι χρησιμοποιούνται υπ’ αυτών ενεθάρρυνον αμέσως ή εμμέσως μερικούς εκ των υπευθύνων, να υιοθετήσουν, λόγω της παρούσης καταστάσεως, άλλον τρόπον κρίσεως των συμφερόντων της χώρας και των καθηκόντων της Κυβερνήσεως. Θα έκρινον αδιαφόρως αποχρώσεως δογμάτων εντός πνεύματος φατριαστικού, και τότε, μόνον διά της δυνάμεως των όπλων και δι’ αυστηρών μέτρων θα ημπορούσε η Κυβέρνησις να διατηρήση την ησυχίαν και την τάξιν.

Όσα συνέβησαν προ ολίγου και κατά την εκλογήν του Πρίγκηπος Λεοπόλδου, πρέπει να δώσουν εις τας Δυνάμεις την δικαιοτάτην ιδέαν των προφυλάξεων τας οποίας είναι απαραίτητον να λάβουν, ώστε να οδηγήσουν εις αίσιον πέρας το δύσκολον έργον της πολιτικής αναδιοργανώσεως της Ελλάδος.

Μόλις εγνωστοποιήθησαν η εκλογή του Πρίγκηπος και αι πράξεις του Λονδίνου, οι αρχηγοί των κομμάτων προσήγγισαν τους ξένους Αντιπροσώπους διά να διαπιστώσουν εάν υπάρχη δυνατότης μηχανορραφιών. Ενόμισαν ότι ανεκάλυψαν τοιαύτην δυνατότητα, και έκτοτε αι μυστικαί συνεννοήσεις και τα τεχνάσματα παρ’ ολίγον να θέσουν εκ κινδύνω την ειρηνικήν κατάστασιν των επαρχιών και την δημοσίαν ασφάλειαν. Η Κυβέρνησις εματαίωσεν εγκαίρως τας σκευωρίας ταύτας. Αι επαρχίαι παρέμειναν ήσυχοι και οι λησταί συνελήφθησαν. Αλλ’ ουδόλως αποδίδω τα αποτελέσματα ταύτα εις μόνας τας προσπαθείας μου. Οφείλονται επίσης εις την καθαράν και κατηγορηματικήν γλώσσαν, την οποίαν ωμίλησαν οι Αντιπρόσωποι των Συμμάχων Αυλών κατόπιν της παραιτήσεως του Πρίγκηπος Λεοπόλδου. Οφείλονται επίσης εις τας παραχωρηθείσας εισφοράς των τριών Δυνάμεων κατά τον μήνα Ιούνιον.

Είναι λοιπόν υψίστης σπουδαιότητος η επίσπευσις υπό των Συμμάχων Υπουργείων της αποφάσεως επί των ζητημάτων με τα οποία ασχολείται η Διάσκεψις του Λονδίνου· αλλά είναι επίσης μεγίστου ενδιαφέροντος το να δώσουν, εν προκειμένω, εις τους Επιτρόπους των εις Ελλάδα θετικάς ενιαίας οδηγίας.

Θα φροντίσητε ώστε ο Κύριος Στρατάρχης Maison και οι Κύριοι Πρέσβεις να αντιληφθούν ότι η έλλειψις ενιαίων οδηγιών πρέπει να εμβάλλη εις αμηχανίαν τους Κυρίους Πληρεξουσίους, οσάκις τους πλησιάζουν οι Έλληνες διά να τους ερωτήσουν τι ημπορούν να ελπίζουν εκ των μεταβολών αι οποίαι έλαβον χώραν εις Γαλλίαν και εις Βέλγιον. Επίσης η σιωπή των Κυρίων Πληρεξουσίων επιτρέπει ερμηνείας, συμφώνως προς το πνεύμα των εφημερίδων. Δεν επιμένω περισσότερον επί του θέματος τούτου. Όσον αφορά εις τα άλλα ζη-

τήματα, ως ήδη σας είπον, θα μου ήτο αδύνατον να σας προτρέψω περισσότερον απ’ όσον το έκαμα διά της τελευταίας επιστολής μου της 6ης/18ης Νοεμβρίου, να υπενθυμίσητε εις τας Δυνάμεις να επισπεύσουν την χορήγησιν του δανείου, το οποίον εζήτησεν ο κύριος Εϋνάρδος.

Απέστειλα εν εθνικόν πλοίον εις Κέρκυραν, διά να παραλάβη εκ του Στρατηγού Κυρίου Adams, εις του οποίου την φύλαξιν έχουν κατατεθεί, τας 20 χιλιάδας λίρας στερλίνας. Τας αναμένω και θα τας χρησιμοποιήσω αμέσως, διότι αι ανάγκαι μας είναι πάντοτε πιεστικαί.

Η ησυχία και η ευρυθμία διατηρούνται εις απάσας τας επαρχίας και καθημερινώς λαμβάνω αποδείξεις της καλής προαιρέσεως η οποία διακατέχει τον στρατόν και γενικώς το μεγαλύτερον μέρος των πολιτών της Ελλάδος.

Ο Κύριος Κόμης Panin δεν ευρίσκεται εις Ναύπλιον. Συνώδευσε τον κύριον de Ribeaupierre μέχρι του Ναυαρίνου, διότι ο Υπουργός ούτος ηθέλησε να επισκεφθή το εσωτερικόν της χώρας πριν ή επιστρέψη εις Ρωσίαν. Είμαι πολύ ευτυχής. Θα διαπιστώση ιδίοις όμμασιν ότι το ελληνικόν έθνος επωφελήθη των ευεργεσιών, τας οποίας οφείλει εις την γενναιοδωρίαν των Συμμάχων Αυλών, και ότι η τύχη του καλλιτερεύει όλο και περισσότερον.

Ολίγον κατ’ ολίγον η χώρα καλλιεργείται, ο γεωργός προμηθεύεται αρκούντως τα προς το ζην αναγκαία· τα χωρία αρχίζουν να επιδιορθούνται και αι πόλεις να εξέρχωνται των ερειπίων. Ο Κύριος de Bibeaupierre επεσκέφθη την Ελλάδα προ δύο ετών· θα ημπορέση να συγκρίνη και να εξαγάγη συμπεράσματα.

Μόλις ο Κύριος Κόμης Panin επιστρέψη θα του εγχειρίσω την επιστολήν, η οποία απευθύνεται προς εκείνον.

Εντός ολίγων ημερών θα απαντήσω εις τον Κύριον Marliani, αποστέλλων επίσης το επίσημον έγγραφον. Θέλω να ελπίζω ότι ο Κύριος Στρατάρχης Maison θα του παράσχη την άδειαν, εφ’ όσον ο Κύριος Κόμης Molé το υπεσχέθη εις υμάς.

Δεχθήτε, Πρίγκηψ, την έκφρασιν των πλέον φιλικών μου αισθημάτων.

(υπογραφή)

37

ΙΩ. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΠΡΟΣ Μ. ΣΟΥΤΣΟ

Μουσείο Μπενάκη, αρχείο 46 (Σούτσου-Καρατζά), φ. 21, 1 δίφυλλο (αρ. 1008), 28,1x22,1 εκ. και 1 δίφυλλο (αρ. 1009) 27,5x22,1 εκ. και Αρχείο Καποδίστρια ανέκδοτη.

A Monsieur le Prince M. Soutzo etc. etc. à Paris.

Nauplie, le 27 janvier /8 février 1831

Mon Prince, la cession de l’Eubée contre l’Acarnanie n’est pas une nouvelle idée. Monsieur l’Amiral de Rigny en a fait dans le tems l’objet d’un rapport qu’il adressa au Ministère de Charles X, et il fondait son raisonnement sur un fait incontestable, savoir que les Turcs n’ont pas de propriétés dans l’Acarnanie tout de même que les Grecs en ont fort peu on presque point en Eubée.

Il se peut qu’aujourdhui les Cours Alliées songent à cette combinaison. Ce qui me porte à le croire ce sont les observations dont Lord Stuart vous a fait part et quelques mots que M(onsieu)r Dawkins a prononcés en effleurant la même question. Pour le cas où vous ayez assez de données pour penser que la Conférence de Londres s’en occupe en effet, je joins ici une petite note laquelle renferme mon opinion sur la frontière de l’Etat Grec qui laisserait aux Turcs l’ile d’Eubée. J’ai marqué aussi les motifs sur lesquels j’appuie mes propositions.

Je vous abandonne le soin de faire de cette note l’usage que vous jugerez le plus utile. La marche que vous avez suivie jusqu’à présent dans vos communications avec le Ministère français et avec les Ambassadeurs d’Angleterre et de Russie, me semble la meilleure et le résultat nous le prouve. Je vous engage donc à ne pas vous en écarter.

Je vous renouvelle l’assurance de toutes mes amitiés.

( signature )

Note

L’un des moyens qui se présente au premier abord comme devant