Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Γ΄

Βαλντάνιο, 21 Μαΐου / 2 Ιουνίου 1819

Κατά την δεκάτην πέμπτην ημέραν της εκ Κερκύρας αναχωρήσεώς μου ήρχισα πάλιν την θεραπείαν διά των μεταλλικών υδάτων. Εκ τούτων λαμβάνω μίαν λίβραν και με ωφελεί καθ’ όσον διϋλίζεται. Αύριον θα μεταβώμεν εις την πηγήν του Ρεκοάρο, ένθα θα εγκατασταθώ επί τω σκοπώ όπως λαμβάνω τα ύδατα εκ πρώτης χειρός... Θα έχω και δύο άλλα πλεονεκτήματα, θα είμαι μόνος και θα χαρώ την θέαν και τον αέρα αυτών των ωραίων βουνών. Ουδέν τούτων εις Βαλντάνιο, ένθα πρόκειται να αφιχθή ο καλός κόσμος. Ελπίζω ότι δέκα πέντε ημέρες η το περισσότερον τρεις εβδομάδες θα είναι αρκεταί διά να θεραπεύσου ολίγον το χαμηλόν μέρος της κοιλίας. Γενομένης της μικράς ταύτης θεραπείας θα επιστρέψω μετά του Ροδοστάμου εις την Βενετίαν. Οφείλω εκεί να τελειώσω τους λογαριασμούς μου μετά του κυρίου Παπαδόπολι και δεν αποθαρρύνομαι εις το ότι θα δυνηθώ να αποστείλω διά του Νικολέττου την άμαξαν των τεσσάρων θέσεων διά τον χειμώνα. Ευρίσκομαι εις διαπραγματεύσεις μετά των κατασκευαστών της Πάδοβας και αναμένω τας απαντήσεις αυτών. Θα επεθύμουν όπως ο Νικολέττος ταξιδεύση μετά του εξαιρέτου Βλασσοπούλου. Όμως ο είς έχει ανάγκη των υδάτων και ο έτερος επιθυμεί να αφιχθή μίαν ώραν ενωρίτερον, πληροφορούμενος ότι ο πατήρ αυτού είναι ασθενής. Τούτο το μέτρον όθεν, δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθή. Ουχ ήττον ο Νικολέττος θα αναχωρήση μεθ’ ετέρας ευκαιρίας... Δεν λείπουν αυταί εν Βενετία. Ελπίζω ότι η φρεγάδα ευρίσκεται εις τον λιμένα εάν κρίνωμεν εκ του γεγονότος ότι ο καιρός υπήρξεν ευνοϊκώτατος. Και ο πλοίαρχος Σπένσερ επεθύμει να αφιχθή εντός εξ η επτά ημερών... Θα έπραττεν παν το δυνατόν.

Όταν εγώ ητοιμαζόμην διά την Πάδοβαν, ο Βαρώνος Hahn, γραμματεύς του Ιππότου Ιταλίνσκυ αφίχθη από την Ρώμην, κομίζων επιστολάς εξ απασών των εν Ιταλία διπλωματικών αποστολών. Κρατώ παρ’ εμοί το ταχυδρομείον και προυτίθεμαι να αναγνώσω αύριον τας δέσμας του χάρτου, τας οποίας μοι αποστέλλουν, αποφασισμένος ων όπως μη ενασχοληθώ εδώ παρά μόνον διά των υδάτων, της πεζοπορίας και της αναπαύσεως. Γνωρίζω ότι πράττων ούτως, φ.1v υπακούω μετά θρησκευτικής υπακοής / εις τας εντολάς, τας οποίας ο Αυτοκράτωρ ηυδόκησεν να μοι αποστείλη διά της αποστολής του Μύλλερ. Αυταί κατ’ ουσίαν λέγουσιν. Η πρώτη ενασχόλησις υμών οφείλει να είναι η πλήρης αποκατάστασις της υγείας υμών. Επιτευχθέντος τούτου ασχοληθήτε τότε μετ’ εκείνου ή μετά του άλλου θέματος... Δεν μοι είναι όθεν επιτρεπτόν να πράξω κατά διάφορον τρόπον.

Δεν σας ομιλώ διά της παρούσης περί του ταξιδίου μου. Τούτο θα ανακοινωθή υμίν διά των επιστολών, τας οποίας θα μεταφέρη εις την Κέρκυραν ο γαμβρός Ροδόσταμος. Τους χαιρετισμούς μου προς άπαντας. Εναγκαλίζομαι αδελφούς και αδελφάς και ανδραδέλφους και ανεψιούς και φίλους.

Τας φιλοφρονήσεις μου προς τους κυρίους της συναναστροφής υμών. Ανακοινώσατε εις τον Γραταλιάνον ότι απέστειλα απάσας τας επιστολάς αυτού επακριβώς, τόσον εις την Μπαρλέτταν όσον και εις την Βενετίαν. Χιλίους χαιρετισμούς προς τον αξιαγάπητον Δόκτορα κύριον Ιωσήφ και προς τον εξαίρετον Λυκούδην. Υμείς διατηρήσατε εαυτόν εν υγεία προς παραμυθίαν ημών. Γράψατέ μου. Δεν απαιτώ παρά μόνον μίαν λέξιν εκ της χειρός υμών. Παρέχετέ μου πάντοτε τας ευλογίας υμών και ας είναι ωσαύτως μετ’ εμού και εκείνη των δύο ιερομονάχων Συμεώνων.

Ο υιός Ιωάννης

159

Valdagno, 22 Maggio / 3 Giugno 1819

Le ho scritto jeri con Naranzi, il quale è partito per Venezia col proponimento di dare le mie lettere a Vlassopulo. Le scrivo oggi con Barone Hahn, il quale spedisco a Roma. Arriverà spero la presente freschissima. Si sta preparando le stanze che occuperò dimani a Recquaro nella casa prescelta per avere le acque alla sorgente. È oggi il s(econ)do giorno che prendo formalmente le acque, il primo che venni qui avendole prese per provare. Mi giovano moltissimo. E spero un perfetto riordinamento non solo dai rimedi, ma più di tutto dalla beata sollitudine che si gode in queste montagne. Stanno giorni che faranno epoca, molto più cue quelli che succedaranno saranno burascosi per le molte occupazioni. Non di meno sono deciso di regolare colle mie forze, e sopra di tutto con molto esercizio di corpo. La vita che si passa qui è regolatis(im)a. Alle sei della matina le acque, alle nove una picciola collaziono. Poi passeggio fino alle 11. Lettura, e chiachere fino alle 3. Poi pranzo assai sobrio. Passeggio fino alle 6 e mezza. Poi lettura e chiachere, ed alle 10 a letto. La passegiata della matina si farà a cavallo, o di piccioli rimili, o di nudici ti, o di cavallini di queste montagne, i quali sono abbastanza ridicoli, e quindi indegni di un cavaliere della forza di Nicoletto. Costantino è oggi a Recquaro per regolare tutte queste parti del nostro servizio sanitario. Pedrochi mio antico amico, sta preparando della perfettissima ciocolata p(er) Lei, e Rodostamo gliela porterà. Chiudo qui, poicchè o altre lettere a scrivere, e percchè n(on) si vuole che bevendo acque si scriva molto. La raccomando ancora il regime, e la Sua conservazione la quale dal regime dipende. I miei salali a tutti quanti. Mi accordi la sua benedizione.

Il figlio Giovanni

Βαλντάνιο, 23 Μαΐου / 3 Ιουνίου 1819

Σας έγραψα εχθές διά του Ναράντζη, όστις ανεχώρησεν διά την Βενετίαν, προυτιθέμενος να παραδώση τας επιστολάς μου εις τον Βλασσόπουλον. Σας γράφω σήμερον διά του Βαρώνου Hahn, τον οποίον αποστέλλω εις την Ρώμην. Ελπίζω ότι η παρούσα θα φθάση ταχύτατα. Ετοιμάζονται ήδη τα δωμάτια, εις τα οποία θα εγκατασταθώ αύριον εις Ρεκοάρο, εις την επιλεγείσαν οικίαν διά να λάβω τα ύδατα από την πηγήν. Σήμερον είναι η δευτέρα ημέρα κατά την οποίαν λαμβάνω κανονικώς τα ύδατα, ενώ κατά την πρώτην ημέραν της αφίξεώς μου έλαβον αυτά δοκιμαστικώς. Με ωφελούν τα μάλα. Ελπίζω δε εις τελείαν αποκατάστασιν ουχί μόνον διά των φαρμάκων, αλλά προ πάντων εκ της μακαρίας απομονώσεως, ης απολαμβάνει τις εις αυτά τα όρη. Θα ακολουθήσουν ημέραι, αίτινες θα αφήσουν εποχήν· πολύ περισσότερον εκείνων, αίτινες θα ακολουθήσουν, θα είναι θυελλώδεις ένεκα των πλείστων ενασχολήσεων. Ουχ ήττον όμως απεφάσισα να διευθετήσω αυτάς διά των δυνάμεών μου και προ πάντων διά της ασκήσεως του σώματος. Η ζωή, την οποίαν διάγομεν εδώ είναι κανονικωτάτη. Εις τας έξ της πρωίας τα ύδατα, εις τας εννέα ένα μικρόν πρόγευμα. Έπειτα πεζοπορία έως τας 11. Ανάγνωσις και φλυαρία έως τας τρεις. Έπειτα γεύμα αρκούντως λιτόν. Πεζοπορία έως τας έξ και ημίσειαν. Έπειτα ανάγνωσις και φλυαρίαι και εις τας 10 εις την κλίνην. Ο περίπατος του πρωϊνού γίνεται εφ’ ίππου ή επί μικρών ημιόνων ή επί νεαρών ημιόνων ή επί μικρών ίππων των ορέων τούτων, οίτινες είναι αρκούντως γελοίοι και κατά συνέπειαν ανάξιοι ενός ιππέως της δυνάμεως του Νικολέττου. Ο Κωνσταντίνος είναι σήμερον εις Ρεκοάρο διά να διευθετήση πάσας τας λεπτομερείας της υγειονομικής ημών υπηρεσίας. Ο Pedrochi, ο παλαιός μου φίλος, ετοιμάζει τελειοτάτην σοκολάταν δι’ υμάς και ο Ροδόσταμος θα μεταφέρη αυτήν εις υμάς. Κλείω εδώ, καθ’ όσον έχω και ετέρας επιστολάς να γράψω και διότι δεν πρέπει πίων τα ύδατα αυτά να γράφω επί πολύ. Συσταίνω πάλιν υμίν την δίαιταν και την διατήρησιν της υγείας υμών, ήτις εκ της διαίτης εξαρτάται. Τους χαιρετισμούς προς άπαντας. Παράσχητέ μοι την ευλογίαν υμών.

Ο υιός Ιωάννης

160

Recoaro, 30 Maggio / 11 Giugno 1819

Scrivendo due parole a Benackj, ne profitto per mandarle le mie nuove. Sano assai buone. Le acque e la solitudine di Recoaro mi hanno

sommamente giovato. Le lunghe passegiate sull’asino hanno poi completato l’opera. Nicoletto non solo si porta bene, ma ingrassa. Partiremo da qui il 25, od al più tardi il 26. Passerò a Padova per poche ore onde decidermi su molte proposizioni che mi si fecero quanto alla carozza. Spero di avere una buonissima, comodissima, e n(on) cara. Andrò per un giorno a Venezia onde terminare alcune cosacie con Papadopoli. E poi mi metto in viaggio. E sia colla di Lei benedizione. Naranzi mi ha portato jeri da Venezia lettere di Viaro e di Agostino in data di 8/20 Maggio, due giorni dopo la mia partenza. Godo di saperla in buona salute. Ma mi avrebbe fatto più piacere di saperlo da Lei con una sola parola scritta dalla Sua mano, che baccio e ribaccio devotamente.

Darò a Naranzi due parole per le occasioni di mare se esse saranno intanto.

Saluto tutti quanti. E mi raccomando alle preci dei sacromonaci nostri.

Il fig(lio) Giovanni

Ρεκοάρο, 30 Μαΐου / 11 Ιουνίου 1819

Γράφων δύο λέξεις προς τον Μπενάκην, επωφελούμαι της ευκαιρίας διά να αποστείλω υμίν τα ειδήσεις μου. Είναι αρκούντως ικανοποιητικαί. Τα ύδατα και η απομόνωσις του Ρεκοάρο με ωφέλησαν τα μάλα. Οι μεγάλοι περίπατοι επί όνου συνεπλήρωσαν εν συνεχεία το έργον. Ο Νικολέττος όχι μόνον είναι καλά, αλλά και παχύνει. Θα αναχωρήσωμεν εντεύθεν εις τας 25 ή εις τας 26 το βραδύτερον. Θα μεταβώ εις Πάδοβαν δι’ ολίγας ώρας, διά να αποφασίσω επί των πολλών προτάσεων, τας οποίας μοι έκαμον διά την άμαξαν. Ελπίζω να αγοράσω μίαν πολύ καλήν, ανετωτάτην και ουχί κοστίζουσαν ακριβά. Θα μεταβώ διά μίαν ημέραν εις Βενετίαν διά να τελειώσω υποθέσεις τινάς μετά του Παπαδόπολι. Έπειτα δε θα αρχίσω το ταξίδιον. Ας είναι τούτο μετά της ευλογίας υμών. Ο Ναράντζης μοι εκόμισεν εχθές εκ Βενετίας επιστολάς του Βιάρου και του Αυγουστίνου υπό ημερομηνίαν 8/20 Μαΐου, τουτέστιν δύο ημέρας μετά την αναχώρησίν μου. Χαίρω μανθάνων υμάς έχοντας καλώς εις την υγείαν. Όμως θα μοι προσέφερεν μεγαλυτέραν ευχαρίστησιν να γνωρίζω τούτο εξ υμών διά μιας μόνης λέξεως, γεγραμμένης διά της χειρός υμών, την οποίαν ασπάζομαι και πάλιν ασπάζομαι μετ’ αφοσιώσεως.

Θα γράψω εις τον Ναράντζην δύο λέξεις διά των ευκαιριών της διά θαλάσσης επικοινωνίας, εάν τοιαύται υπάρξουν εν τω μεταξύ.

Χαιρετώ άπαντας. Και συσταίνω εαυτόν εις τας δεήσεις των ιερομονάχων ημών.

Ο υιός Ιωάννης

161

Recoaro, li 38 Maggio / 11 Giugno 1819

Le scrissi oggi per la via di Napoli. Ma non so lasciare partire Naranzi senza dargli la presente affincchè il p(ri)mo bastimento che partirà dopo Vlassopulo Lo apporti ancora delle mie nuove. Come Le dissi sono buonissime. Lo acque, il paese, la solitudine, il regimo e fino mai la passegiata sopra un buon asino, tutto tutto mi conviene infinitamente. Resteremo qui fino alle 25. Poi a Padova per decidere l’ affare della carozza a quattro posti. Ho molte proposizioni, e spero di poter conciliare un ben acquisto, e mandarglielo con Rodostamo.

Commincieranno i numeri delle mie lettere da quelle che rimetterò al cognato. Questa la considero ancora come biglietti scritti inter pacientes.

Le baccio le mani, e mi raccomando alle benedizioni dei sacromanaci nostri, ed alla Sua. Abbraccio f(rate)llj e sorelle, o cognati e nipoti. Saluto la di Lei società. Ho qui anch’io un Mustoxidj, il quale mi fa buona e utile compagnia.

Il figlio Giovanni

Ρεκοάρο, 30 Μαΐου / 11 Ιουνίου 1819

Σας έγραψα σήμερον διά της οδού της Νεαπόλεως. Όμως δεν δύναμαι να αφήσω να αναχωρήση ο Ναράντζης χωρίς να επιδώσω εις αυτόν την παρούσαν, ίνα διά του πρώτου πλοίου το οποίον θα αναχωρήση, μετά την αναχώρησιν του Βλασσοπούλου, λάβητε υμείς τας ειδήσεις μου. Ως είπον υμίν είναι πολύ καλαί. Τα ύδατα, η χώρα, η μόνωσις, η δίαιτα και έτι οι περίπατοι εφ’ ενός καλού όνου πάντα ταύτα με ωφέλησαν απείρως. Θα παραμείνωμεν εδώ έως τας 25. Μετά θα μεταβώ εις Πάδοβαν διά να αποφασίσω διά την υπόθεσιν της αμάξης των τεσσάρων θέσεων. Έχω πολλάς προτάσεις και ελπίζω ότι θα δυνηθώ να επιτύχω έν καλόν απόκτημα και να αποστείλω τούτο υμίν διά του Ροδοστάμου.

Θα αρχίσουν οι αριθμοί των επιστολών μου εξ εκείνων τους οποίους θα θέσω εις τας επιστολάς, άτινας θα κομίση ο γαμβρός. Την παρούσαν θεωρώ ακόμη ως έν σημείωμα γεγραμμένον προς συνεννόησιν ημών.

Ασπάζομαι τας χείρας υμών και συσταίνω εαυτόν εις τας ευλογίας των ιερομονάχων ημών και την ευλογίαν υμών. Εναγκαλίζομαι αδελφούς και αδελ-

φάς και ανδραδέλφους και ανεψιούς. Χαιρετώ την συναναστροφήν υμών. Έχω και εγώ ωσαύτως εδώ ένα Μουστοξύδην, όστις μου κάμει επωφελή και καλήν συντροφίαν.

Ο υιός Ιωάννης

162

Valdagno, 11/23 Giugno 1819

Dopo avere bevuto con la più grande utilità 15 giorni di seguito, le acque di Recoaro alla fonte sono qui p(er) riposarmi un poco, e per regolare le picciolo cose che riguardano la partenza di Nicoletto e la mia. Naranzi venuto già a vedermi mi ha portato le lettere dei f(rate)llj del 25 Mag(gio) / 6 Giugno, in una delle quali ella mi fece la somma grazia di aggiungere due parole di Sua mano. Godo del pronto arrivo della fregata. Della soddisfazione che ella ne ha provato. Ma più di tutto della di Lei buona salute e del regime che ne è la causa principale. Continui dunque senza stancarsi a pranzare solo, ad eccezione di qualche giorno della settimana. Ma nei grandi caldi, fare a meno anco di questa eccezione. Poicchè il corpo nostro dal caldo è debilitato, e può meno sopportare le scorrezioni le più legieri delle quali venisse aggravato inopinatamente lo stomaco.

Nicoletto Le dirà come io seppi vivere prendendo le acque; e come il severo regime unito all’ accesione potentissima delle acque minerali abbia esso fatto miracoli sopra di me. Egli è certo che senza delle cure che feci avrei mal viaggiato o peggio ancora passato l’ inverno venturo.

Partirò dopo dimani dopo pranzo. A Vicenza lascierò Nicoletto ed io dormendo la notte arriverò a Milano. E di là per lo Sempiono mi renderò a Parigi. Una fregata Bussa mi aspetterà in Inghilterra per la fine del venturo mese. Ed io trovata là in essa mi imbarcherò per S(anto) Pietrobrugo. L’ Imperatore a degnato procurarmi tutti questi vantaggi, desiderando più di tutto farmi godere quelle di faticarmi il meno che far si può in corse postali.

φ. 1v / La ciocolata di Padova i libri, e la carozza a quattro buoni posti» Le arriveranno con Nicoletto. Le farò gustare più tardi anco la ciocolata di Milano. E da Parigi avrò cura di farle arrivare una buona provig(io)ne di libri che Le faranno passare le ore gradevolmente.

Dei detagli sopra cadauno degli oggetti qui annunziati si troveranno in lungo nella lettera che Le porterà Rodostamo. Scriverò pure con esso lui a tutti quanti. Intanto saluto tutti. Le baccio le mani, ed imploro sempre la Sua benedizione, e quella dei sacromonaci nostri Simeoni.

Il figlio Giovanni

Βαλντάνιο, 11/23 Ιουνίου 1819

Αφού έλαβα επί 1 5 συνεχείς ημέρας και μετά της πλέον δυνατής ωφελείας τα ύδατα του Ρεκοάρο από την πηγήν, ευρίσκομαι εδώ διά να αναπαυθώ επ’ ολίγον και διά να διευθετήσω τας μικράς υποθέσεις, αίτινες έχουν σχέσιν προς την αναχώρησιν του Νικολέττου και την ιδικήν μου. Ο Ναράντζης ελθών διά να με ιδή, μοι εκόμισεν τας επιστολάς των αδελφών της 25 Μαΐου / 6 Ιουνίου, εις μίαν εκ των οποίων υμείς μοι εκάματε την μεγίστην ευχαρίστησιν να προσθέσητε δύο λέξεις, γεγραμμένας διά της χειρός υμών. Χαίρω διά την ταχίστην άφιξιν της φρεγάδας· διά την ικανοποίησιν ην υμείς εδοκιμάσατε. Αλλά προ πάντων διά την καλήν υγείαν υμών και διά την δίαιταν, ήτις είναι η σπουδαιοτέρα αιτία αυτής. Συνεχίσατε όθεν, χωρίς να βαρύνεσθε, να γευματίζητε μόνον, εξαιρέσει μόνον ημέρας τινός της εβδομάδος. Όμως κατά τας ημέρας της μεγάλης ζέστης να απόσχητε και της τοιαύτης εξαιρέσεως. Καθ’ όσον το σώμα ημών εξασθενεί εκ της ζέστης και δύναται δυσκολώτερον να υπομένη και τας πλέον ελαφράς ατασθαλίας, δι’ ων θα επεβαρύνετο απροσδοκήτως ο στόμαχος.

Ο Νικολέττος θα σας ειπή πώς εγώ εγνώριζον να ζω λαμβάνων τα ύδατα και πώς η αυστηρά δίαιτα από κοινού μετά της συχνοτάτης λήψεως των μεταλλικών υδάτων έκαμεν θαύματα δι’ εμέ. Τούτο είναι βέβαιον, ότι άνευ της θεραπείας την οποίαν έκαμα ήθελον ταξιδεύσει δυσκόλως και χειρότερον εισέτι ήθελον διέλθη τον προσεχή χειμώνα.

Θα αναχωρήσω μεθαύριον μετά το γεύμα. Εις την Βιτσέντσαν θα αφήσω τον Νικολέττον και εγώ ταξιδεύων την νύκτα, θα φθάσω εις το Μιλάνο. Εντεύθεν δε και μέσω του Σεμπιόνε θα μεταβώ εις Παρισίους. Μία ρωσική φρεγάδα θα αναμένη εμέ εις την Αγγλίαν, εις τα τέλη του προσεχούς μηνός. Εγώ δε συναντών αυτήν εκεί θα επιβιβασθώ αυτής διά την Αγίαν Πετρούπολιν. Ο Αυτοκράτωρ ηυδόκησεν να μοι προμηθεύση όλα αυτά τα πλεονεκτήματα, επιθυμών προ πάντων να απολαύσω αυτών, παρά να υποστώ τας ταλαιπωρίας, τας οποίας προξενούν αι ταξιδιωτικαί άμαξαι.

φ. 1v / Η σοκολάτα της Πάδοβας, τα βιβλία και η άμαξα των τεσσάρων θέσεων αφιχθήσονται υμίν διά του Νικολέττου. Αργότερον θα σας κάμω να δο-

κιμάσητε και την σοκολάταν του Μιλάνου. Εκ Παρισίων δε, θα σας αποστείλω μίαν καλήν συλλογήν βιβλίων, τα οποία θα συντελούν ώστε να διέρχησθε ευχαρίστως τας ώρας υμών.

Λεπτομερείας δι’ έκαστον των αντικειμένων, των ενταύθα αναφερομένων, θα εύρητε πολλάς εις την επιστολήν, την οποίαν θα κομίση υμίν ο Ροδόσταμος. Θα γράψω ωσαύτως και εγώ προς άπαντας. Εν τω μεταξύ χαιρετώ άπαντας. Ασπάζομαι τας χείρας υμών και επικαλούμαι πάντοτε την ευλογίαν υμών ως και εκείνην των ιερομονάχων ημών Συμεώνων.

Ο υιός Ιωάννης

163

No 5

Milano, li 18/30 Giugno 1819

La presente Le arriverà, piacendo a Dio, con Nicoletto Rodostamo. Lo lasciai a Vicenza quattro giorni fa senza avere avuto il tempo durante la cura di scrivere le mie lettere per Corfù. Tante e tante sono state le seccature ed i corrieri che vennero cercandomi nelle montagne di Recoaro... Le parlerò dunque della mia cura. Delle grazie ottenute dalla providenza mercè la di Lei benedizione. Del viaggio che intraprendo. Delle mie speranze, e finalmente delle commissioni che adempierà Rodostamo col suo arrivo.

Cura. Il mio corpo ne aveva il più grande bisogno. Essa comminciò spontaneamente o per l’azione del movimento maritimo. Il quattro giorno della mia imbarcazione, il ventre comminciò a scaricarsi di masse enormi di materie billiose. A Venezia Aglietti ne giudicò favorevolmente, e sugeri le acque di Recoaro. Le presi, non senza soportare le noje ed i fastidj che sogliono accompagnare l’ uso di questo sovrano rimedio. È cosa sorprendente, la massa delle materie uscite dal mio corpo durante la cura e fino a questi ultimi giorni. Bilie purissima concretata e fissa da lungo tempo nelle pareti degli intestini... I medici che ho voluto consultare mi felicitano di un tanto risultato, e sopra tutto di averlo cosi ben preparato col viaggio di mare... Aggiungono che se n(on) avessi per dovere a viaggiare, mi ordinerebbero un viaggio, quello solo essendo il mezzo di complottare la cura. Non posso disconvenire. Sono pittore anch’iο. E sento con doppia persuazione, quella cioè da sentimento interno, e quella dettata dalla ragione che la provigione di salute, e di forzo di cui debbo munirmi, n(on) si poteva nè si può fare in altra maniera. Siane dunque lodata la Providenza che mi protegge.

Delle grazie ottenute. Sapere Lei in buona salute, e vederla prometterci ancora lunghi anni di buona vita. Sentirmi salvato da tutte le difficoltà in cui mi sono trovato. Vedere che dal preteso male di cui la malevolenza voleva minaciarmi ne è risultato con bene... Riconoscere che tutta questa è opera sola della prottezione del Cielo, e dei Santi Miracοlosi, che ho indegnamente invocato, con lagrime di cuor sincero e devoto. E come non fare primo e sacro dovere quello di testimoniare col fatto e coll’ opera la dovuta riconoscenza?... Quello che mi sono detto nel fondo della consienza mettendomi ai piedi del Miracoloso nostro Santo, e della beata Vergine Platitera, lo dirò adesso qui in inscritto, desiderando la di Lei approvazione.

φ. 1v / Il giorno 6 di Maggio; e quello di Lei nascita sono da me prescielti affincchè in cadauna di queste epoche la sorte sotto la benedizione della chiesa decida di due dotti, da essere composte di 100 tallari l’ una. Destino dunque per questo oggeto 400 talleri l’ anno. E se il Cielo degna accordarmi i mezzi spero di fare col tempo un fondo onde questo benefizio a vantaggio dell’ onesta povertà sia perpetuo.

Due grazie saranno devolute a povere fanciulle della città, e due altre a povere fanciulle dei borghi... Quando ella degni della Sua approvazione questa maniera di testimoniare la nostra riconoscenza per le grazie ottenute; La pregherei di dettare ad Agostino una carta, quale si conviene affincchè questa operazione annua abbia luogo sotto la di Lei inspenzione fino a che Iddio Signore vorrà conservare la di Lei vita preziosa per noi tutti. Oserei pregarla di mandarmene una copia, affincchè io posso a tempo debito far arrivare i fondi... Non credo, come Le scrissi, che queste nozioni debbano uscire dal ristretto circolo della famiglia.

Viaggio che intraprendo. Le lettere di cui i corrieri che ho ricevuto da S(anto) Pietroburgo erano portattori, sono ripiene di nuove marche di benevolenza dalla parte di S.M. I(mperiale). Tutte le Sue missioni hanno avuto l’ordine di rendermi conto delle coso dette e fatte dal mese di Decembre a questa parte... Sono autorizzato di passare a Parigi, e di là a Londra, ove per la fine di Luglio una fregata Bussa messa a mia disposizione sta aspettandomi p(er) ricondurmi a S(anto) Pietroburgo p(er) mare. Mi furono mandati fondi per tener faccia alle spese di questo viaggio. È una creditiva di 5 m(illa) zecchini di Ollanda·

La Corte non avendo voluto fare mistero di questa mia commissione, mi trovò perfettamente collocato a Londra. Se n(on) sarò utile alle cose nostre, non potrò certa(ment)e nè nuocerle nè compromettermi, poicchè il mio passagio per Londra n(on) a p(er) motivo gli affari delle Isole. Potrò dunque vedere e giudicare. Lo ripetto se potrò avere

la certezza matematica dell’ utilità mi adopererò. Nel caso contrario non ne dirò la parola. La Providenza e la bontà dell’ Imperatore faranno il resto. Qui in Milano, ed ovunque sono stato contornato da gentilezze e da attenzioni. Ed a quanti ho potuto fare qualche vantaggio lo feci di buon cuore. Il capitolo delle raccomandazioni, e dei postulanti φ.2 è inesauribile. Ma percchè n(on) goderne. Qual / altra ricompensa più grata possono avere le nostre fatiche su questa bassa ter(r)a fuori di quella di sapersi giovevole ai nostri simili, e sopra tutto ai nostri concittadini e connazionali, ed amici?

Delle mie speranze. La prima di tutte è la conservazione della di Lei salute. La s(econ)da quella di sollevare la Patria dall’oppressione. Poi viene la mia stessa salute, come mezzo di riempiere in qualche maniera ai doveri che mi impone la riconoscenza verso l’ Imperatore... Se il cuore n(on) presente troppo, presento che tutto questo riuscirà al di là forse della nostra aspettazione... E percchè?... Imperciocché in ogni uno di questi voti n(on) c’ è nulla che nuoca a nessuno, ma se è e qualche cosa, essa è p(er) il bene. Ora tali voti sono sotto l’ immediata prottezione del Cielo. E tosto o tardi sono esauditi... Arrivato die io sia a Pietroburgo n(on) negligerò le due Sue raccomandazioni. L’ una che riguarda la di Lei persona. L’ altra le chiese.

Commissioni di Rodostamo. La carozza a quattro posti per l’ inverno, viene con lui. È un buon legno, elegante, comodo e n(on) caro. Credo e spero che Le piacerà. Apporta esso libri che La divertiranno. La Storia dei Viaggi, alcune comedie, alcune opero nuove; ed un ottimo dizionario di agricoltura. Da Parigi avrò cura di mandarlo cose migliori, e non costeranno moltissimo poicchè le farò arrivare per la via di mare... La cioccolata è in doppia dose. 24 libre di quella fatta espress(ament)e da Pedrocchi. E 24 della migliore fabbricata a Milano. Delle due quella che più Le piacerà sarà in seguito spedita regolam(ent)e la di Lei proviggione. Viene anco del brodo. Sono tre porzioni. Una doveva servire p(er) me, ma arriva troppo tardi. Destino dunque una alla madre Eufrosina, e le due altre p(er) Lei. Le propongo di far sciogliere nel suo brodo della matina, quello che ella farà bene di prendere sempre verso il mezzogiorno, con pezzetino di ciocolata. Da molta sostanza e nutre senza faticare. Farei Io stesso per la zuppa della serra, basta che l’ Angiola aggiunga un pezzo eguale alla metà di una dose di cioccolata nel brodo che si scalda, sia per la sua tazza di brodo della mattina, sia p(er) la zuppa della serra. Ella si troverà benissimo di questo uso. La madre Eufrosima riceverà pure l’ organetto per i suoi camerieri1. Ho avuto l’ attenzione di comandarlo a Vienna, ed arriverà

1. πιθανή ανάγνωση.

φ. 2v a tempo; percchè Nicoletto lo porti seco alla persona poicchè la / servono più da vicino. Mando ancora dei ricordi. All’ Angiola, al s(igno)r Pietro Licudj, al Marino Mustoxidj... non ad altri, poicchè tutti gli altri hanno avuto molte cose col mio arrivo. E Mustoxidj nettamente nessuna.

Agostino a cui scrivo sarà richiamato alla sua promessa alla quale tengo sempre più fortemente. Spero che n(on) ci mancherà di parola. Chiudo dimandadole ancora la Sua benedizione, e raccomandandomi a quelle dei sacromonaci nostri. Saluti a tutti quanti.

Il figlio Giovanni

Αρ. 5

Μιλάνο, 18/30 Ιουνίου 1819

Η παρούσα αφιχθήσεται υμίν, εάν θελήση ο Θεός, μετά του Νικολέττου Ροδοστάμου. Κατέλιπον αυτόν προ τεσσάρων ημερών εις την Βιτσέντζαν, χωρίς να έχω εύρει τον χρόνον κατά την διάρκειαν της θεραπείας να γράψω τας επιστολάς μου διά την Κέρκυραν. Τοσαύται υπήρξαν αι ενοχλήσεις και οι ταχυδρόμοι, οίτινες ήλθον να αναζητήσουν εμέ εις τα όρη του Ρεκοάρο... Θα σας ομιλήσω όθεν, περί της θεραπείας μου. Περί των χαρίτων, ων έτυχον παρά της Θείας Προνοίας, χάρις εις την ευλογίαν υμών, περί του ταξιδίου, το οποίον επιχειρώ, περί των ελπίδων μου και εν τέλει περί των εντολών, τας οποίας θα εκτελέση ο Ροδόσταμος μετά την άφιξίν του.

Θεραπεία. Το σώμα μου είχεν την μεγαλυτέραν ανάγκην αυτής. Αυτη ήρχισεν αυτομάτως ή καλύτερον διά του έργου, το οποίον προξενεί το θαλάσσιον ταξίδιον. Κατά την τετάρτην ημέραν της επιβιβάσεώς μου, η κοιλία ήρχισεν να απαλλάσσηται εκ πελωρίων μαζών χολώδους ύλης. Εις την Βενετίαν ο Aglietti έκρινεν το γεγονός ευνοϊκώς και συνέστησεν τα ύδατα του Ρεκοάρο. Έλαβα αυτά όχι χωρίς να υποφέρω εκ της αηδίας και των ενοχλήσεων, αίτινες είθισται να συνοδεύουν την χρήσιν του σπουδαίου τούτου φαρμάκου. Αποτελεί εκπληκτικόν πράγμα η μάζα των εξελθουσών εκ του σώματός μου κατά την διάρκειαν της θεραπείας και μέχρι των τελευταίων τούτων ημερών, υλών. Χολή καθαρωτάτη, σύμπηκτος και στερεωμένη από μακρού χρόνου εις τα τοιχώματα των εντέρων... Οι ιατροί, ους ηθέλησα να συμβουλευθώ, συνεχάρησαν εμέ διά το παρόμοιον αποτέλεσμα και προ πάντων διότι είχα τόσον καλώς προπαρασκευάσει τούτο διά του θαλασσίου ταξιδίου... Προσθέτουν ότι εάν δεν ώφειλα εκ καθήκοντος να ταξιδεύσω, ήθελον διατάξει αυτοί έν ταξίδιον εις εμέ, όντος τούτου του μοναδικού μέσου διά να συμπληρώσω την θεραπείαν. Δεν δύναμαι να μη συμφωνήσω. Είμαι και εγώ ζωγράφος. Και μανθάνω μετά διττής πεποιθήσεως, τουτέστιν δι’ εκείνης του εσωτερικού

αισθήματος και δι’ εκείνης, της υπαγορευομένης υπό της λογικής, ότι η διατήρησις της υγείας και των δυνάμεων, διά των οποίων οφείλω να εφοδιασθώ, δεν ηδύνατο να συντελεσθή δι’ ετέρου τρόπου. Ας είναι όθεν ευλογημένη η Θεία Πρόνοια, ήτις με προστατεύει.

Περί των επιτευχθεισών χαρίτων. Το να γνωρίζω υμάς εν καλή υγεία και υποσχόμενον μακρά εισέτι έτη καλής ζωής. Το να αισθάνωμαι απηλλαγμένος εξ όλων των δυσχερειών, εν αις ευρέθην. Το να βλέπω ότι αντί του κακού, δι’ ου είχεν πρόθεσιν να με απειλήση η μοχθηρία, προέκυψεν καλόν... Το να αναγνωρίζω ότι πάντα ταύτα είναι έργον μόνον της προστασίας του Θεού και των Θαυματουργών Αγίων, τους οποίους αναξίως επεκαλέσθην μετά δακρύων ειλικρινούς και ευσεβούς καρδίας. Και πώς να μην θεωρήσω ως πρωταρχικόν και ιερόν καθήκον, εκείνο του να ομολογήσω διά των γεγονότων και διά των έργων την οφειλομένην ευγνωμοσύνην;... Εκείνο, το οποίον είπον εκ των μύχιων της συνειδήσεώς μου, γονυπετής προ του Θαυματουργού μας Αγίου και της Μαρίας Παρθένου της Πλατυτέρας· θα το ειπώ τώρα εδώ γραπτώς, επιθυμών την επιδοκιμασίαν υμών.

φ. 1v / Η ημέρα της 6ης Μαΐου ως και εκείνη της γεννήσεως υμών, επελέγησαν υπ’ εμού, ίνα εν εκάστη των δύο τούτων, η τύχη υπό την προστασίαν της εκκλησίας, αποφασίζει διά δύο προίκας, αποτελουμένας εξ 100 ταλλήρων εκάστη. Προορίζω όθεν, προς τον σκοπόν τούτον 400 τάλληρα ετησίως. Εάν δε ο Θεός αξιώση να μοι παράσχη τας δυνατότητας, ελπίζω να συγκεντρώσω συν τω χρόνω ένα κεφάλαιον, ίνα το ευεργέτημα τούτο υπέρ της τιμίας ενδείας καταστή διηνεκές.

Δύο ευεργετήματα θα απονέμωνται εις πτωχάς νεάνιδας της πόλεως και έτερα δύο εις πτωχάς νεάνιδας των περιχώρων... εάν υμείς αξιώσητε διά της επιδοκιμασίας υμών, τον τρόπον τούτον της εκδηλώσεως της ευγνωμοσύνης ημών προς τας επιτευχθείσας χάριτας. Παρακαλώ υμάς, όπως υπαγορεύσητε εις τον Αυγουστίνον ένα έγγραφον, το αρμόζον, ίνα το ετήσιον τούτο έργον λαμβάνη χώραν υπό την επιτήρησιν υμών μέχρι του χρόνου, εν ω ο Θεός θα θελήση να διατηρήση την ζωήν υμών, την πολύτιμον δι’ όλους ημάς. Θα ετόλμων να παρακαλέσω υμάς, όπως μοι αποστείλητε έν αντίγραφον, ίνα δυνηθώ εγώ εν τω δέοντι χρόνω να αποστείλω το κεφάλαιον... Δεν πιστεύω, ως προέγραψα υμίν, ότι αι ειδήσεις αυταί οφείλουν να εξέλθουν εκ του στενού κύκλου της οικογενείας.

Ταξίδιον το οποίον επιχειρώ. Αι επιστολαί, άτινας έλαβον διά των εξ Αγίας Πετρουπόλεως αφιχθέντων ταχυδρόμων, είναι πλήρεις νέων αποδείξεων της ευμενείας εκ μέρους της Α.Μ. του Αυτοκράτορος. Πάσαι αι διπλωματικαί αποστολαί έλαβον εντολήν να μοι αποδώσουν αναφοράν περί των λεχθέντων και γενομένων από του μηνός Δεκεμβρίου έως της σήμερον... Εξουσιοδοτήθην να μεταβώ εις Παρισίους και εντεύθεν εις Λον-

δίνον, ένθα περί τα τέλη του Ιουλίου μία ρωσική φρεγάδα, τεθείσα εις την διάθεσίν μου, θα με αναμένη διά να με επαναφέρη διά θαλάσσης εις την Αγίαν Πετρούπολιν. Μοι απεστάλησαν χρήματα διά να αντιμετωπίσω τα έξοδα του ταξιδίου τούτου. Είναι μία πιστωτική διά 5 χιλιάδας τζεκίνια Ολλανδίας.

Επειδή η Αυλή δεν ηθέλησεν να αποκρύψη την αποστολήν μου αυτήν, θα ευρίσκωμαι κανονικώς εγκατεστημένος εις το Λονδίνον. Εάν δεν ήθελεν είμαι επωφελής διά τας υποθέσεις ημών, δεν θα δύναμαι βεβαίως ούτε να τας βλάψω ούτε να εκτεθώ, καθ’ όσον η εκ Λονδίνου διέλευσίς μου δεν έχει ως σκοπόν τας υποθέσεις των Νήσων. Θα δυνηθώ όθεν, να ιδώ και να κρίνω. Επαναλαμβάνω ότι εάν δύναμαι να έχω την μαθηματικήν βεβαιότητα της ωφελείας, θα ενεργήσω. Εν αντιθέτω περιπτώσει δεν θα ειπώ λέξιν. Η Θεία Πρόνοια και η καλωσύνη του Αυτοκράτορος θα πράξουν τα υπόλοιπα. Εδώ εις το Μιλάνο και πανταχού περιεβλήθην υπό φιλοφροσύνης και ευγενείας. Και εις όσους ηδυνήθην να πράξω καλόν τι, έπραξα τούτο εκ καρδίας. Το κεφάλαιον των συστάσεων και των αιτούντων είναι ανεξάντλητον. Όμως διατί να μην χαίρη τις περί φ.2 τούτου. οποίαν / ετέραν ανταμοιβήν πλέον ευχάριστον δύνανται να έχωσιν οι ημέτεροι κόποι επί της γης, εκτός εκείνης να γνωρίζη τις ότι είναι επωφελής εις τους συνανθρώπους του και προ πάντων εις τους συμπατριώτας και ομοεθνείς και φίλους;

Περί των ελπίδων μου. Η πρώτη τούτων είναι η διατήρησις της υγείας υμών. Η δευτέρα εκείνη όπως ανακουφίσω την Πατρίδα εκ της καταπιέσεως. Ακολούθως έρχεται η ιδική μου υγεία, ως μέσον διά να εκτελέσω κατά τινα τρόπον τα καθήκοντα, τα οποία μοι επιβάλλει η προς τον Αυτοκράτορα ευγνωμοσύνη... Εάν η καρδία δεν προαισθάνεται πολλά, προαισθάνομαι ότι πάντα ταύτα θα επιτύχουν, πολύ πέραν πιθανώς των προσδοκιών ημών... Διατί;... επειδή εν εκάστη των ελπίδων τούτων ουδέν υπάρχει, το οποίον να βλάπτη τινά, αλλά εάν υπάρχη τι, τούτο είναι διά το καλόν. Τοιαύται ευχαί όθεν, ευρίσκονται υπό την άμεσον προστασίαν του Θεού. Αργά δε ή γρήγορα εισακουσθήσονται... Αφιχθείς δε εγώ εις Αγίαν Πετρούπολιν δεν θα παραμελήσω τας παραγγελίας υμών. Η πρώτη, αφορά εις υμάς προσωπικώς. Η ετέρα εις τας εκκλησίας.

Αποστολαί του Ροδοστάμου. Η άμαξα των τεσσάρων θέσεων διά τον χειμώνα έρχεται μετ’ αυτού. Είναι μία κατασκευή καλή, κομψή, άνετος και όχι ακριβή. Πιστεύω και ελπίζω να αρέση εις υμάς. Μεταφέρει ούτος βιβλία, τα οποία θα σας ψυχαγωγήσουν. Την Ιστορίαν των Ταξιδίων, κωμωδίας τινάς καί τινα νέα έργα. Ένα εξαιρετικόν λεξικόν της γεωργίας. Εκ Παρισίων θα φροντίσω διά να αποστείλω καλυτέρα πράγματα και δεν θα κοστίσουν πολύ διότι θα τα αποστείλω διά της θαλάσσης... Η σοκολάτα είναι δύο ειδών: 24 λίβρες εκ της κατασκευασθείσης ειδικώς υπό του Pedrocchi και 24 λίβρες καλυτέρας ποιότητος, εκ της κατασκευασθείσης εις Μιλάνο. Εκ των δύο, εκείνη ήτις περισσότερον θα αρέση εις υμάς θα αποστέληται τακτικώς εν

συνεχεία προς προμήθειαν υμών. Έρχεται ωσαύτως και ζωμός. Είναι τρεις μερίδες. Η μία προωρίζετο δι’ εμέ, όμως έφθασεν πολύ αργά. Προορίζω όθεν αυτήν, διά την αδελφήν Ευφροσύνην, και τας δύο ετέρας δι’ υμάς. Συμβουλεύω υμάς, όπως διαλύετε αυτόν εις το ρόφημα της πρωίας, εκείνο το οποίον θα είναι καλόν να λαμβάνητε πάντοτε κατά την μεσημβρίαν μεθ’ ενός μικρού τεμαχίου σοκολάτας. Παρέχει πολλήν ουσίαν και θρέπτει χωρίς να καταπονή. Θα έπραττον το αυτό διά την σούπαν της εσπέρας, αρκεί μόνον η Αγγέλα να προσθέτη έν τεμάχιον, ίσον προς το ήμισυ μιας δόσεως σοκολάτας, εις τον θερμόν ζωμόν είτε εις το φλυτζάνι του ζωμού της πρωΐας είτε εις την σούπαν της εσπέρας. Υμείς θα δοκιμάσητε ωφέλειαν εκ της χρήσεως αυτής. Η αδελφή Ευφροσύνη θα λάβη ωσαύτως το οργανέττον διά τους υπηρέτας αυτής. Έλαβον πρόνοιαν να παραγγείλω τούτο εις την Βιέννην και θα αφιχθή εν καιρώ· αρκεί ο Νικολέττος να το μεταφέρη μετ’ αυτού. Εις τα πρόσωπα τα οποία φ.2v εκεί / σας υπηρετούν εκ του σύνεγγυς αποστέλλω ωσαύτως αναμνηστικά. Εις την Αγγέλαν, εις τον κύριον Πέτρον Λυκούδην, εις τον Μαρίνον Μουστοξύδην... όχι προς άλλους, καθ’ όσον πάντες οι άλλοι έλαβον πολλά πράγματα κατά την άφιξίν μου. Ο δε Μουστοξύδης ουδέν.

Εις τον Αυγουστίνον, προς τον οποίον γράφω, θα υπενθυμίσω την υπόσχεσίν του, επί της οποίας επιμένω έτι ισχυρότερον. Ελπίζω ότι θα τηρήση τον λόγον του. Κλείω, επικαλούμενος πάλιν την ευλογίαν υμών και συσταίνω εαυτόν εις εκείνην των ιερομονάχων ημών. Χαιρετισμούς προς άπαντας.

Ο υιός Ιωάννης

164

Senza numero

Ginevra, li 22 Giugno/4 Luglio 1819

Le scrivo oggi per Napoli, e mando queste poche linee per Venezia. Il mio viaggio aggiunge vantaggi, a quelli che operò sulla mia salute la cura di Recoaro. E lodato ne sia il Cielo. Rodostamo lo spero partito. Oggi Naranzi deve essere arrivato a Venezia· e la sua commissione era di non fare perdere tempo a Nicoletto. Desidero che esso sia in casa sua un’ ora prima. E che ella goda anco nell’ estate per la matina delia carezza cuoperta. Ella potrà fare le Sue visite, senza temere del caldo.

Io qui resterò oggi, e forse dimani alcune ore. Fò il mio viaggio di maniera ohe profitto di due riposi nelle 24 ore. Le ore del gran caldo cioè dalle 12 alle 3, sto e pranzo, et dalle 9 pomeriadiane alle 1 della mattina sto e dormo.

Questa è prescrizione dei medici, e mia stessa ordinanza; una parte delle mie picciole sofferenze essendo stata giudicata come un effetto di riscaldamento intestinale prodotto dai lunghi viaggi fatti giorno e notte, senza discontinuare.

Ciò che si fece non si deve più fare. E sono deciso oramai di non più viaggiare le 24 ore continue senza dare al corpo alcuni istanti di riposo di sonno, e di traspirazione.

Come io Le parlo delle cure che mi do alla fine di conservarmi in salute, cosi desidero e La prego di farmi dire altretanto di quelle che ella prende per godere di una buona salute, e di una ben lunga vecchiezza... Su di questo La prego, e La scongiuro di ricordarsi della capitolazione fatta. Il di Lei impegno è la dieta. Il mio è di ritornare tutto al più fra tre anni, e trovarla cosi bene come La ho lasciata.

Non scrivo ai f(rate)llj. Lo farò da Parigi. Li abbraccio. Saluto tutti. Imploro la benedizione dei nostri sacromonaci. E le Sue.

Il figlio Giovanni

Άνευ αριθμού

Γενεύη, 24 Ιουνίου / 4 Ιουλίου 1819

Σας γράφω σήμερον διά της Νεαπόλεως και στέλλω αυτάς τας ολίγας γραμμάς διά της Βενετίας. Το ταξίδιον προσθέτει πλεονεκτήματα, επ’ αυτών, άτινα παρέσχεν εις την υγείαν μου η θεραπεία του Ρεκοάρο. Ας είναι δοξασμένος ο Θεός. Ελπίζω ότι ο Ροδόσταμος θα έχη αναχωρήσει. Σήμερον ο Ναράντζης οφείλει να έχη αφιχθή εις την Βενετίαν. Αποστολή του δε ήτο να μη χάση χρόνον ο Νικολέττος. Επιθυμώ όπως ούτος ευρίσκηται εις την οικίαν του το ταχύτερον και όπως υμείς απολαμβάνητε και κατά το θέρος ακόμη, κατά την πρωΐαν, της κλειστής αμάξης. Υμείς δύνασθε να κάμητε τας επισκέψεις υμών, χωρίς να φοβήσθε την ζέστην.

Εγώ θα παραμείνω εδώ σήμερον και πιθανώς και αύριον επί τινας ώρας. Πράττω το ταξίδιον μου κατά τοιούτον τρόπον ώστε επωφελούμαι δύο αναπαύσεων ανά 24 ώρας. Τουτέστιν τας ώρας της μεγάλης ζέστης, δηλαδή από τας 12 έως τας 3, σταθμεύω και γευματίζω και από της 9 εσπερινής έως εις τας 4 της πρωΐας διακόπτω το ταξίδιον και κοιμώμαι.

Αυτή είναι υπόδειξις των ιατρών και ιδική μου συνταγή. Καθ’ όσον έν μέρος εκ των μικρών ενοχλημάτων μου εκρίθη ότι ήτο αποτέλεσμα εντερικής φλογώσεως, προυκαλουμένης εκ των μακρών ταξιδίων, των διεξαγομένων ημέραν και νύκτα άνευ διακοπής.

Ό,τι έπραξέν τις δεν πρέπει να πράττη εκ νέου. Είμαι δε πλέον αποφασισμένος να μη ταξιδεύω επί 24 συνεχείς ώρας, χωρίς να προσφέρω εις το σώμα στιγμάς τινας αναπαύσεως, ύπνου και αναπνοής. Όπως εγώ σας ομιλώ περί των μέτρων, άτινα λαμβάνω διά να διατηρήσω την υγείαν μου, ούτως επιθυμώ και παρακαλώ να μοι ειπήτε ομοίως διά τα μέτρα, τα οποία λαμβάνετε διά να απολαύσητε μιας καλής υγείας και βαθέος γήρατος... Επί τούτου παρακαλώ υμάς και σας εξορκίζω όπως ενθυμήσθε την γενομένην συμφωνίαν. Η υποχρέωσις υμών είναι η δίαιτα. Η ιδική μου είναι να επιστρέψω το βραδύτερον εντός τριών ετών και να εύρω υμάς τόσον καλά, όσον σας άφησα.

Δεν γράφω προς τους αδελφούς. Θα πράξω τούτο εκ Παρισίων. Εναγκαλίζομαι αυτούς. Χαιρετώ άπαντας. Επικαλούμαι την ευλογίαν των ιερομονάχων ημών και την ιδικήν σας.

Ο υιός Ιωάννης

165

No 2

Ginevra, li 22 Giugno/4 Luglio 1819

Il viaggio completa ottimamente bene la cura di Recoaro. Sono qui arrivato jeri serra essendo partito da Milano il 19/1 di gran matino. La strada del Simplone che feci ora per la prima volta mi ha procurato una grandissima soddisfazione. È opera grande di sapere e di possanza... Resto qui oggi per rivedere gli antichi miei amici, e nuovi concittadini. Dimani od al più tardi dopo dimani nella giornata continuerò il mio andare a Parigi. Due cose mi sono sfuggite nella lunga lettera che Le scrissi da Milano. L’una riguarda il Suo orologio. L’ altra l’antico mio maestro il s(ignor) Conte Strafico. Il s(ignor) Mayer che ebbe la bontà di incaricarsi dell’ orologio trovò convenevole di indirizzarmi delle questioni (un poco Tedesche) sulla commissione che gli diedi, e me le indirizzò a S(anto) Pietroburgo. La lettera n(on) è arivvata a me che col mezzo di Müller. Cioè la riceverei a Barletta arrivandomi colla fregala... Ecco il ritardo. Risposi subito. E n(on) dubito oramai della pronta esecuzione dell’ opera breve si, ma buona, che ho ordinato p(er) Lei. Spero che nella corrente dell’estate ella avrà l’orologio. Parliamo del Conte Stratico... Le farà piacere. La sola visita che feci a Milano è stata la sua. Fu sorpreso. Ma mi riconobbe. Conta novanta cinque anni. Conserva esso tutta la freschezza dello suo spirito e l’ amabilità delle

sue maniere. Travaglia ancora p(er) le lettere e per le scienze... Si duole solamente delle gambe le quali gonfiano e lo sostengono cosi cosi... Non di meno è venuto a pranzare da me. Non per pranzare, ma p(er) fare la sua dieta. È stato sensibilissimo alle mie attenzioni. Mi disse quasi a memoria la lettera che l’imperatore degnò scrivere a Lei, e ne ha goduto leggendola nelle gazzette quanto ella ne pianse di gioja· φ. 1v Ho cercato di essere utile a questo Nestore / dei professori. Sono 65 anni da che comminciato a fare il bel mestiere di professore nella università. Godo di una pensione. Aspetta ancora dalla giustizia del Suo Sovrano qualche altro benefizio che gli farsi compiere più commoda la bella carriera che esso formi.

Qui finisco. Non scrivo ai f(rate)llj. Lo farò da Parigi. Li abbraccio, come saluto cordialmente tutti quanti.

Imploro la benedizione dei sacromonaci nostri, e le Sue. Le baccio le mani.

Il figlio Giovanni

Αρ. 2

Γενεύη, 22 Ιουνίου / 4 Ιουλίου 1810

Το ταξίδιον συμπληρώνει κατά θαυμάσιον τρόπον την θεραπείαν του Ρεκοάρο. Αφίχθην ενταύθα εχθές κατά την εσπέραν, αναχωρήσας εκ Μιλάνου την 19/1 λίαν πρωί. Η οδός του Semplone, την οποίαν διά πρώτην φοράν διέτρεξα μοι προυξένησεν μεγίστην ικανοποίησιν. Είναι εν μέγα έργον της επιστήμης και δυνάμεως... Παραμένω εδώ σήμερον διά να επανίδω τους παλαιούς μου φίλους και νέους συμπολίτας. Αύριον ή το βραδύτερον μεθαύριον εντός της ημέρας θα εξακολουθήσω το ταξίδιόν μου διά να μεταβώ εις Παρισίους. Δύο πράγματα ελησμόνησα εις την εκ Μιλάνου επιστολήν μου. Το πρώτον αφορά εις το ωρολόγιον υμών. Το άλλον εις τον παλαιόν μου διδάσκαλον Κόμητα κύριον Στρατηγόν. Ο κύριος Μάγιερ, όστις έσχεν την καλωσύνην να επιφορτισθή της υποθέσεως του ωρολογίου, έκρινεν αρμόδιον να μοι περιγράψη την υπόθεσιν (ολίγον Γερμανικήν) επί των εντολών, τας οποίας του έδωσα δι’ επιστολής την οποίαν διηύθυνεν εις την Αγίαν Πετρούπολιν. Η επιστολή δεν έφθασεν εις εμέ ειμή μέσω του Μύλλερ. Τουτέστιν έλαβον αυτήν αφικνούμενος διά της φρεγάδας εις την Μπαρλέτταν... Ιδού η αργοπορία. Απήντησα αμέσως. Και δεν αμφιβάλλω πλέον διά την άμεσον εκτέλεσιν του έργου, μικρού μεν, καλού όμως, το οποίον δι’ υμάς παρήγγειλα. Ελπίζω ότι κατά την διάρκειαν του θέρους υμείς θα έχητε το ωρολόγιον. Ας ομιλήσωμεν περί του Κόμητος Στρα-

τηγού... Θα σας προξενήση ευχαρίστησιν. Η μόνη επίσκεψις, την οποίαν έκαμα εις το Μιλάνο ήτο η ιδική του. Εξεπλάγη. Με ανεγνώρισεν. Είναι ενενήκοντα πέντε ετών. Διατηρεί ούτος πάσαν την διαύγειαν του πνεύματος αυτού και την αγαθότητα των τρόπων του. Εργάζεται εισέτι διά τα γράμματα και διά τας επιστήμας... Παραπονείται μόνον διά τας κνήμας αυτού, αίτινες πρήζονται και τον υποστηρίζουν μετά δυσκολίας... Ουχ ήττον ήλθεν να γευματίση μετ’ εμού. Όχι διά να γευματίση, αλλά διά να κάμη την δίαιτάν του. Υπήρξεν λίαν συγκεκινημένος διά τας περιποιήσεις μου. Μοι ανέφερεν σχεδόν από μνήμης την επιστολήν, την οποίαν ο Αυτοκράτωρ ηυδόκησεν να απευθύνη προς υμάς, και διά την οποίαν εχάρη αναγιγνώσκων αυτήν εις τας εφημερίδας, όταν υμείς εκλαύσατε από χαράν. Επεδίωξα να φανώ χρήσιμος φ. 1v προς τον Νέστορα τούτον / των καθηγητών. Διήλθον 65 έτη από της εποχής, καθ’ ην ήρχισεν να εξασκή το ωραίον επάγγελμα του καθηγητού εις το Πανεπιστήμιον. Απολαμβάνει συντάξεώς τίνος. Αναμένει ακόμη εκ της δικαιοσύνης του Ηγεμόνος έτερόν τι ευεργέτημα, όπερ θα τον βοηθήση να περατώση ανετώτερα την ωραίαν σταδιοδρομίαν του.

Εδώ τελειώνω. Δεν γράφω προς τους αδελφούς. Θα πράξω τούτο εκ Παρισίων. Εναγκαλίζομαι αυτούς, ομοίως χαιρετώ εγκαρδίως άπαντας.

Επικαλούμαι την ευλογίαν των ιερομονάχων ημών και την ιδικήν σας. Ασπάζομαι τας χείρας υμών.

Ο υιός Ιωάννης

166

No 4

Parigi, li 23 Luglio/4 Agosto 1819

La presente Le arriverà col giovine Politj di Santa Maura, uno degli allievi della Scuola del Tenedos, il quale a ben riuscito nel tempo, fu allora premiato, ed ora raccolse qui il frutto delle sue buone disposizioni, essendo riconosciuto pel migliore degli alluni della Scuola Medica e Chimica di Parigi. Scrivo sul suo conto al sig(no)r Cacavella inspettore delle Scuole. Il nostro Politi potrebbe utilmente aprire una scuola di Chimica Farmaucetica· porta seco le cose necessarie. Potrebbe pure instituire la mutuo insegnamento. Instituzione della più grande importanza perle nostre campagne, ove essa sia diretta da buoni e cristiani principj. Non dimanderà al Governo che breve incoragimento e qualche facilità. Se non potrà ottenere nè l’uno, nè l’altra, ho sugerito a questo eccellente giovane di andarsene traquillamente a S(ant)a Maura, e di professare là nel suo particolare quello, e quanto potrà a vantaggio dei suoi

compatriotj. Se la cassa dei libri potrà essere approntata per l’occasione che servirà al viaggio di Politj, ne sarà esso incaricato. Nel caso conrtario avrò cura di farla arrivare alla sua destinazione con primo altro incontro. Spero che a quest’ ora ella avrà ricevuto il n(umer)o 3, che Lo verrà per la via di Venezia. Esso Le porta l’ orologio che desidero essere di Sua piena soddisfazione.

La mia salute continua ad essere buonissima, a misura che mi sono qui riposato, e che il regime nutriente e colmante a cui mi sottomise il professore Gali, a operato. Io mi sono ristabilito in forze ed in buon umore... come da molto tempo n(on) lo sono stato. Egli è per questo, che avendo terminato quasi le coso mie qui, e non dovendo più oltre aspettare che pochi giorni, conto verso la metà del corrente, nuovo stile, di mettermi in viaggio per Londra, a meno che n(on) ci sieno contrordini. La fregata Russa è arrivata, e sta aspettandomi. Se potrò essere sbrigato del tutto fino a tanto che la stagione può permettere un felice e pronto viaggio, lo farò colla fregata. Nel caso contrario seguirò la strada vecchia, potendo essere sempre arrivato, piacendo a Dio, per la nostra Santa Croco a S(anto) Pietroburgo.

Scrivo colla presente occasione a Viaro od a Agostino, e non ripetto qui quanto scrivo ad essi non avendo quanto vorrei il tempo a tutta mia disposiziono. Il Generalo Maitland, è qui arrivato di passag(g)io e n(on) si fermò che pochi istanti. È attualmente a Londra, e si crede che la sua dimora colà n(on) oltrepasserà tre settimane. Cosi dicono almeno i giornali.

Saluto tutti quanti. Abbraccio f(rate)llj e sorelle, e cognati e nipoti. Imploro la Sua benedizione, e quella dei sacromonaci nostri.

Il figlio Giovanni

Αρ. 4

Παρίσιοι, 24 Ιουλίου / 4 Αυγούστου 1819

Η παρούσα αφιχθήσεται υμίν διά του νεαρού Πολίτη εκ της Λευκάδος, ενός εκ των μαθητών της Σχολής της Τενέδου, όστις επέτυχεν καλώς, εβραβεύθη διά τούτο και νυν δρέπει εδώ τους καρπούς των καλών διαθέσεών του, αναγνωρισθείς ως ο καλύτερος των μαθητών της Σχολής της Ιατρικής και Χημείας των Παρισίων. Γράφω διά λογαριασμόν του εις τον κύριον Κακαβέλαν, επιθεωρητήν των Σχολών. Ο ημέτερος Πολίτης θα ηδύνατο επωφελώς να ανοίξη μίαν σχολήν της φαρμακευτικής Χημείας. Φέρει μεθ’ εαυτού τα αναγκαία

πράγματα. Θα ηδύνατο ομοίως να ιδρύση σχολήν αλληλοδιδακτικής, ιδρύματος μεγίστης σπουδαιότητος διά την ύπαιθρόν μας, εάν αυτή θα διέπηται υπό καλών και χριστιανικών αρετών. Δεν θα απαιτήση από την Κυβέρνησιν παρά μικράν ενθάρρυνσιν και βοήθειάν τινα. Εάν δεν δυνηθή να επιτύχη ούτε εις το ένα ούτε εις το άλλο υπέδειξα εις τον λαμπρόν αυτόν νέον να μεταβή ησύχως εις την Λευκάδαν και να εξασκήση εκεί, εις την ιδιαιτέραν πατρίδα του, το επάγγελμά του και ό,τι δύναται προς όφελος των συμπατριωτών του. Εάν το κιβώτιον των βιβλίων δυνηθή να ετοιμασθή επί τη ευκαιρία του ταξιδίου του Πολίτη θα επιφορτισθή ούτος διά τούτου. Εν αντιθέτω περιπτώσει θα φροντίσω ώστε να αφιχθή εις τον προορισμόν του διά της πρώτης ευκαιρίας. Ελπίζω ότι κατ’ αυτήν την ώραν υμείς θα έχητε λάβει την υπ’ αριθ. 3 επιστολήν μου, ήτις αφιχθήσεται υμίν διά της οδού της Βενετίας. Αυτή θα σας φέρη το ωρολόγιον, το οποίον επιθυμώ να είναι προς πλήρη ικανοποίησιν υμών.

Η υγεία μου εξακολουθεί να είναι πολύ καλή εν τω μέτρω, εν ω ανεπαύθην εδώ, και ως αποτέλεσμα της θρεπτικής και καταπραϋντικής διαίτης, εν η υπέβαλεν εμέ ο καθηγητής Gall. Εγώ ανέκτησα τας δυνάμεις μου και την διάθεσίν μου, όσον ποτέ άλλοτε. Επειδή δε, έχω περατώσει σχεδόν τας ενταύθα υποθέσεις μου, και μη οφείλων να αναμένω παρά επ’ ολίγας εισέτι ημέρας, υπολογίζω περί τα μέσα του τρέχοντος μηνός, κατά το νέον ημερολόγιον, να αρχίσω το ταξίδιον διά το Λονδίνον, εκτός και εάν ήθελον υπάρξει αντίθετοι διαταγαί. Η Ρωσική φρεγάδα έφθασεν και με αναμένει. Εάν δυνηθώ να επισπεύσω τα πάντα, έως του σημείου εν ω η εποχή δύναται να επιτρέψη έν αίσιον και γρήγορον ταξίδιον, θα ταξιδεύσω διά της φρεγάδας. Εν αντιθέτω περιπτώσει θα ακολουθήσω την παλαιάν οδόν, εφ’ όσον θα δύναμαι να φθάσω, εάν θελήση ο Θεός, διά την καθ’ ημάς εορτήν του Τίμιου Σταυρού εις την Πετρούπολιν.

Γράφω διά της παρούσης ευκαιρίας εις τον Βιάρον και εις τον Αυγουστίνον και δεν επαναλαμβάνω εδώ τα όσα γράφω προς αυτούς μη διαθέτων όσον χρόνον θα επεθύμουν. Ο Στρατηγός Μαίτλαντ έφθασεν εδώ διερχόμενος και δεν παρέμεινεν παρά μόνον δι’ ολίγας στιγμάς. Νυν ευρίσκεται εις Λονδίνον και πιστεύεται ότι και η εκεί παραμονή του δεν θα υπερβή τας τρεις εβδομάδας. Ούτω τουλάχιστον γράφουν αι εφημερίδες.

Χαιρετώ άπαντας. Εναγκαλίζομαι αδελφούς και αδελφάς και ανδραδέλφους και ανεψιούς. Επικαλούμαι την ευλογίαν υμών, ως και εκείνην των ιερομονάχων ημών.

Ο υιός Ιωάννης