Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ζ΄

Οι Έλληνες που μισθοδοτούνται από τη Γαλλία και η προσφορά τους

Ανάμεσα σ’ εκείνους που μισθοδοτήθηκαν από τη Γαλλία περιλαμβάνονται ο Κοραής από τη Σμύρνη, διακεκριμένος σοφός, ο Κοδρικάς, οι Στεφανόπολι κ.ά. Είναι ανθρωποι που η πένα τους δουλεύει ακατάπαυστα για να τραβήξει στη Γαλλία όλους εκείνους τους νέους που θέλουν ν’ ασχοληθούν με τις επιστήμες και τη φιλολογία. Αυτή η νεολαία είναι ευπρόσδεκτη εκεί. Η κυβέρνηση την προστατεύει και την ενθαρρύνει. Οι μορφωμένοι κολακεύουν τη Γαλλία. Τα νεοελληνικά είναι της μόδας και τα μιλούν καλά πολλοί Γάλλοι.

Πλεονεκτήματα από τη σημερινή θέση των Γάλλων στην Κέρκυρα και στην Ιλλυρία

Η θέση των Γάλλων στην Κέρκυρα και στις ιλλυρικές επαρχίες ευνοούν την επικοινωνία με την Ελλάδα και έτσι οι σχέσεις με τους εκεί πληθυσμούς διατηρούνται εκπληκτικά έντονες.

Πώς ο αυτοκράτορας Ναπολέοντας ασχολείται με την Τουρκία

Ο αυτοκράτορας Ναπολέοντας ασχολείται πολύ προσεχτικά με την Τουρκία. Αδιάκοπα στέλνει εκεί, σαν ταξιδιώτες, ανθρώπους μεγάλης αξίας από στρατιωτική άποψη, αλλά - κατά διαστήματα - και κατασκόπους, ιντριγκαδόρους και τοιχοδιώκτες.

Ταξιδιώτες

Ανάμεσα στους ταξιδιώτες είναι και κάποιος Σαλβατορί (Salvatory), Ιταλός στην καταγωγή, που μιλάει πολύ καλά τις ανατολικές γλώσσες. Πρόσφατα ο άνθρωπος αυτός έφτασε στη Βενετία από τη Δαλματία. Στο σπίτι όπου έμεινε έγινε γνωστό πώς ερχόταν από την Τουρκία, επειδή είχε ανατολίτικες συνήθειες. Τον ρώτησαν, αλλά οι απαντήσεις του δημιούργησαν ένα μυστήριο.

Σε κάποιο γράμμα που γράφτηκε από τον κύριο Μπαρμπιέ Ντε Μποκάζ (Barbier de Bocage) σε κάποιον Έλληνα της Βιέννης, αυτός ζητά πληροφορίες για κάποιον κύριο Κουζινί (Cousinis), πρόξενο της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη. Ο πρόξενος φαίνεται πολύ μορφωμένος άνθρωπος. Γνωρίζει τ’ αρχαία ελληνικά, αλλά μιλάει και τα νεοελληνικά. Εγκατέλειψε τη θέση του για να πάει στη Γαλλία. Στο ταξίδι του πέρασε από τον καινούργιο δρόμο, το γνωστό με τ’ όνομα « Ιλλυρικός». Κατά τις αρχές του Οκτωβρίου αναχώρησε από το Παρίσι για να επιστρέψει στη θέση του. Ο Μπαρμπιέ ντε Μποκάζ πίστευε πώς ο κ. Κουζινί βρισκόταν στη Βιέννη και του έστειλε γράμματα μέσω του Έλληνα φίλου του. Στον τελευταίο έγραφε πώς θα έπρεπε να κάψει τα γράμματα αυτά αν ο κ. Κουζινί είχε πάρει άλλο δρόμο για να φτάσει στην Κων/πολη. Η

καθυστέρηση του κ. Κουζινί δίνει την εντύπωση ότι αυτός ανήκει στη συνοδεία του στρατηγού Σεμπαστιανί και ότι για το λόγο αυτό δεν πέρασε από τη Βιέννη.

Στρατιωτικοί χάρτες της Τουρκίας

Ο κ. Μπαρμπιέ ντε Μπογκάζ εργάζεται τρία χρόνια τώρα, για τη σύνθεση ενός στρατιωτικού χάρτη ολόκληρης της Τουρκίας. Και επειδή είναι απαραίτητο να εξακριβώνει τις αποστάσεις χωρίς να εκτεθεί, στέλνει πεζοπόρους ταξιδιώτες στα διάφορα μέρη, οι οποίοι κρατάνε το χρόνο κατά τις μετακινήσεις τους από το ένα μέρος στο άλλο. Επίσης συγκεντρώνει πληροφορίες από διάφορες πλευρές. Μου έτυχε να διαβάσω μια αλληλογραφία, που δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για τα παραπάνω.

Στατιστικοί πίνακες της Τουρκίας

Ο κ. Μπεσσιέρ (Bessieres), ο οποίος είναι τώρα πρόξενος της Γαλλίας στη Βενετία, το 1807 κάλεσε κοντά του πολλούς μορφωμένους Έλληνες που βρίσκονταν στη Βιέννη. Ήθελε να τους συμβουλευθεί σχετικά με μια στατιστική εργασία, την οποία ετοίμαζε. Είχε συγκεντρώσει πολύ καλές πληροφορίες, τις επιβεβαίωσε και συνέθεσε πίνακες με βάση τους οποίους φαίνονταν τα εφόδια κάθε είδους που θα μπορούσαν να πάρουν οι Γάλλοι από κάθε περιοχή, ακόμα και από κάθε χωριό της Τουρκίας (και ειδικώτερα της Ελλάδας).

Έλληνες της Βιέννης επιλέχτηκαν ν’ ακολουθήσουν τους Γάλλους στην Κέρκυρα

Την εποχή εκείνη ο Μπεσσιέρ ονομάστηκε αυτοκρατορικός επίτροπος στην Κέρκυρα. Κάλεσε λοιπόν και τους Έλληνες της Βιέννης να τον ακολουθήσουν, υποσχόμενος σ’ αυτούς αντιμισθία και άλλα πλεονεκτήματα. Εκείνοι αρνήθηκαν με διάφορα προσχήματα. Προτίμησαν τη ζωή που έκαναν στη Βιέννη και δεν παρασύρθηκαν από τις υποσχέσεις του Μπεσσιέρ.

Ο αρχιμανδρίτης Δαλματίας στη Γαλλία

Ο Έλληνας αρχιμανδρίτης Δαλματίας έκανε ένα ταξίδι στη Γαλλία. Εκεί δέχτηκε πολλές ευεργεσίες. Και κυκλοφόρησαν φήμες ότι θα τον έκαναν και μητροπολίτη.

Σχέδιο για Ελληνική Εκκλησία στα ορια της Ιλλυρίας

Οι Έλληνες ιερείς που βρίσκονται στη Δαλματία παίρνουν επιμισθία. Η Γαλλική Κυβέρνηση σκέφτεται να ιδρύσει Ελληνική Εκκλησία στα όρια της Ιλλυρίας και να τραβήξει εκεί τον αρχιμανδρίτη Γαζή (ιερέα της μικρής ελληνικής

εκκλησίας της Βιέννης). Ταυτόχρονα, σκέφτεται να μεταφερθεί στο Καρλστάτ το τυπογραφείο που διαθέτει αυτός και οι συνεργάτες του. Αυτός ο αρχιμανδρίτης εκδίδει μια φιλολογική εφημερίδα και ασχολείται με τη σύνθεση ενός καινούργιου λεξικού. Οι συνεργάτες του ασχολούνται με τη μετάφραση επιστημονικών και φιλολογικών έργων από τα γερμανικά και τα γαλλικά στη νεοελληνική γλώσσα. Το ίδρυμα αυτό προστατεύεται από την αυστριακή αυλή, που του παρέχει τα μέσα για μια έντιμη ύπαρξη. Οι Έλληνες της Βιέννης βλέπουν στα σχέδια της γαλλικής κυβέρνησης την πιθανότητα κάποιων μελλοντικών πλεονεκτημάτων, αλλά αποφάσισαν να μείνουν εκεί, απολαμβάνοντας εκείνα που ήδη έχουν.

Έλληνες και Ιλλυριοί μαθητές στη Στρατιωτική Σχολή του Παρισιού

Λέγεται ότι ο αυτοκράτορας Ναπολέοντας έχει δεχτεί στις στρατιωτικές του σχολές, νέους από την Ιλλυρία και την Ελλάδα. Ισχυρίζονται πώς οι Ιλλυριοί, διακόσιοι τον αριθμό, έφυγαν ανοικτά από τον τόπο τους για τη Γαλλία, ενώ οι Έλληνες στρατεύτηκαν μυστικά από Γάλλους πράκτορες και αναχώρησαν για τη Γαλλία, για να τοποθετηθούν στο Πρυτανείο. Μένει να εξετάσουμε αν όλα αυτά δεν είναι υπερβολές.

Η γνώμη των Ελλήνων που ζουν στη Γαλλία για το διορισμό του Σεμπαστιανί

Όλα τα στοιχεία αποδεικνύουν, για τους Έλληνες οπαδούς της Γαλλίας, ότι ο Ναπολέοντας έχει σκοπό να τους ελευθερώσει από τους Τούρκους. Σ’ αυτήν την έξαψη των πραγμάτων θα πρέπει ν’ αποδοθεί ο ενθουσιασμός με τον οποίον ανήγγειλαν το διορισμό του στρατηγού Σεμπαστιανί. Ένα γράμμα από το Παρίσι, τον Οκτώβριο, γραμμένο από Έλληνα στους συνεργάτες του που βρίσκονται στη Βιέννη, περιέχει τη φράση: «Ο Σεμπαστιανί, ο φίλος των Ελλήνων, αναχώρησε. Σε λίγο θα σημάνει η πιο ευτυχισμένη ώρα. Ο Θεός ας τον ευλογεί».

Το γαλλικό κόμμα στην Ελλάδα

Το γαλλικό κόμμα δεν μπορεί να πάρει ευρύτητα στην Ελλάδα μια και ο κλήρος στέκεται ανοικτά πολέμιός του. Ο κλήρος αυτός μπορεί ν’ αλλάξει γνώμη. Τα ταξίδια των ιερωμένων στην Ιταλία και στη Γαλλία αξίζουν κάποιας προσοχής.

XII. ΤΙ ΚΑΝΕΙ Η ΑΓΓΛΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΕΙ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ

Ταξίδια των Άγγλων και σκοπός τους

Οι Άγγλοι κάνουν πολλά ταξίδια στο εσωτερικό της Ελλάδας. Τα ταξίδια

του λόρδου Έλγιν, του Μοριέρ, του Ρουκ και του Ληκ στα 1800, 1803 και 1805 μάλλον είχαν σαν σκοπό την επιτήρηση των Ρώσων, παρά κάποιες φιλολογικές ή επιστημονικές ανακαλύψεις. Από τις κινήσεις τους βγαίνει καθαρά πώς οι Άγγλοι πράκτορες ασχολούνται προσεκτικά να πείσουν τους Έλληνες, ότι η Ρωσία γνώριζε πολύ καλά τα πραγματικά της συμφέροντα έτσι ώστε να μην εκδιώξει τους Τούρκους από την Ευρώπη και ότι όσα έκανε παλιότερα υπέρ των Ελλήνων ήταν αποτέλεσμα των περιστάσεων. «Οι Ρώσοι θα σας εγκαταλείψουν τη στιγμή που δε θα έχουν την ανάγκη σας. Φυλαχτείτε λοιπόν». Αυτό είναι το ρεφραίν των κυρίων Μοριέρ και Ληκ.

Οι Άγγλοι σοφοί επισκέπτονται την Ελληνική Εκκλησία

Το 1804, τέσσερις Άγγλοι σοφοί, που γνώριζαν πολύ καλά την αραβική γλώσσα και την αρχαία και τη σύγχρονη ελληνική, έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη. Ζήτησαν από τον Πατριάρχη την άδεια να επισκεφτούν τα μοναστήρια του Αγίου Όρους καθώς και συστατικά γράμματα για τους ηγουμένους και τους μητροπολίτες. Και δικαιολόγησαν το αίτημά τους αυτό, δηλώνοντας ότι είχαν πρόθεση να μελετήσουν σε βάθος τις αρχές και τις τελετουργίες της Ελληνικής Εκκλησίας. Πήραν τα συστατικά γράμματα και έκαναν το ταξίδι ντυμένοι μοναχοί. Έμειναν αρκετό χρόνο στο Άγιο Όρος. Κατά το ταξίδι τους στην Ελλάδα κέρδισαν την εμπιστοσύνη πολλών επισκόπων.

Πλεονεκτήματα από τη θέση των Άγγλων στα νησιά Ζάκυνθο και Κεφαλονιά

Κατέχοντας τα νησιά Ζάκυνθο και Κεφαλονιά οι Άγγλοι σκέφτονται να εγκαθιδρύσουν εκεί το κέντρο των σχέσεών τους με τους Έλληνες. Η θέση τους είναι πλεονεκτική και την εκμεταλλεύονται με κάθε τρόπο.

Το πολιτικό σχέδιο των Άγγλων

Το πολιτικό σχέδιο των Άγγλων απέναντι στους Τούρκους, φαίνεται να είναι γνωστό: Όταν η τουρκική κυβέρνηση θα μπορέσει ν’ αποδεσμευτεί από τη γαλλική εξάρτηση, οι Άγγλοι είναι αποφασισμένοι να την υποστηρίξουν. Αμέσως μόλις διακοπούν οι δεσμοί, οι Άγγλοι έχουν πρόθεση να καταχτήσουν όλα τα νησιά, το Μοριά, και γενικά τις ναυτικές περιοχές.

Οι Έλληνες δεν μπορεί να είναι αφοσιωμένοι στους Άγγλους

Οι Έλληνες βλέπουν καχύποπτα όλα αυτά. Και ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, η πρόσδεσή τους στην Αγγλία αποβλέπει μόνο στα προσωρινά πλεονεκτήματα που αυτή τους παρέχει. Η Αγγλία τους αντιμετωπίζει πλουσιοπάροχα. Ο αντιπρόσωπός της στην Κων/πολη τους παρέχει ανοιχτή προστασία.

πάρχουν δυο σίγουροι τρόποι για να κερδίσει η Αγγλία της υπηρεσίες τους, ποτέ όμως την εμπιστοσύνη και την αφοσίωσή τους.

Ανέκδοτο που δείχνει τη σημασία που δίνουν οι Έλληνες στα φαινόμενα

Πριν από τον τελευταίο πόλεμο ανάμεσα στην Αυστρία και τη Γαλλία, ένας Άγγλος ταξιδιώτης έμεινε γι’ αρκετό διάστημα στη Βιέννη. Εκεί γνωρίστηκε με τους μορφωμένους Έλληνες, που ζουν σ’ αυτή τη χώρα. Μελέτησε την ελληνική γλώσσα και συγκέντρωσε πολλές πληροφορίες για την κατάσταση της Ελλάδας. Εκείνο που τον ενδιέφερε περισσότερο ήταν η σύνταξη ενός καταλόγου στον οποίο θα περιλαμβάνονταν τα ονόματα και τα χαρακτηριστικά στοιχεία των πιο διακεκριμένων ανθρώπων, οι οποίοι είχαν επιρροή στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Με τον έμμεσο αυτό τρόπο βγήκε το συμπέρασμα, ότι η κυβέρνησή του μπορούσε να έχει την ανάγκη των υπηρεσιών τους. Και αυτό κολάκεψε τη φιλοτιμία, τόσο εκείνων που ζούσαν στη Βιέννη, όσο και των άλλων στην Ελλάδα.

XIII. ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ Η ΡΩΣΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΕΙ ΤΗΝ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ

Οι Έλληνες είναι αφοσιωμένοι στη Ρωσία

Η Ρωσία έχει αποδείξεις της αφοσίωσης των Ελλήνων και οι Έλληνες της είναι πραγματικά αφοσιωμένοι. Δεν υπάρχει λόγος ν’ αποδείξουμε αυτή την αλήθεια γιατί η παράθεση των γεγονότων - που είναι πολύ γνωστά - την επιβεβαιώνουν.

Γεγονότα πάνω στα οποία οι Έλληνες στηρίζουν τις ελπίδες τους

Η προστασία, που παρέχει η Ρωσία στους Σέρβους. Η κατοχή της Μολδαβίας και της Βλαχίας. Η ανάδειξη του Ιγνάτιου σε μητροπολίτη, στην έδρα της Βλαχίας. Τα δημόσια σχολεία και η Ακαδημία που αυτός ο ιερωμένος ίδρυσε στη μητρόπολή του, καθώς και τα διατάγματα υψηλής ευμένειας με την οποία τον ενεθάρρυνε η Αυτού Μεγαλειότης σας. Η ονομασία του στρατηγού Κομνηνού στη θέση του αντιπροέδρου του Βουκουρεστίου. Όλα αυτά πείθουν τους Έλληνες ότι η Ρωσία είναι πάντοτε η ίδια απέναντί τους και ότι δε θα εγκαταλείψει ποτέ την πανίσχυρη αυτή προστασία της.

Οι μοναχοί και οι μορφωμένοι θέλουν να μάθουν αν η Ρωσία ενδιαφέρεται για τους προστατευόμενούς της

Ο κ. Γοβδελάς (Govdelas), διακεκριμένος Έλληνας σοφός, βρίσκεται τώρα

στη Μόσχα. Ζητά την προστασία και τη βοήθεια της Αυτού Μεγαλειότητας του αυτοκράτορα, για να δημοσιεύσει τα έργα του, που αναφέρονται στα μαθηματικά. Δεν πρέπει να κρίνετε αυτόν τον άνθρωπο σαν τυχοδιώκτη. Θα πρέπει, ίσως πιο σωστά, να τον θεωρήσετε σαν απεσταλμένο των μοναχών και των μορφωμένων, οι οποίοι θέλουν να γνωρίσουν αν η αυλή της Ρωσίας είναι ακόμα σε θέση να δόσει στην Εκκλησία και στις επιστήμες, την ίδια προστασία που έδινε στα χρόνια των μητροπολιτών Ευγενίου Βούλγαρη και Νικηφόρου Θεοτόκη.

Ερωτήματα των Ελλήνων σχετικά με την ειρήνη Ρωσίας -Τουρκίας

Η ειρήνη με την Τουρκία και η τύχη των Σέρβων θα αποτελέσει απάντηση σ’ ένα ερώτημα που βάζουν μεταξύ τους οι Έλληνες: «θέλει να μας προστατέψει η Ρωσία, η θα μας εγκαταλείψει στους Τούρκους;».

Αν η Ρωσία επεκτείνει τα σύνορά της. Αποτελέσματα

Όποια κι αν είναι τα σύνορα που η Ρωσία θα κρίνει ότι πρέπει να εξασφαλίσει απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, φαίνεται πως οι χώρες οι οποίες θα περιληφθούν στα ρωσικά εδάφη, θα γίνουν «Γη της Επαγγελίας» για τους Έλληνες. Και τότε εξαρτάται από τη σωφροσύνη των υπαλλήλων που θα σταλθούν να διοικήσουν αυτές τις περιοχές (η που θα διαμείνουν εκεί), να κερδίσουν ολοκληρωτικά το πνεύμα των Ελλήνων και να τους δόσουν την κατεύθυνση, η οποία θα είναι σύμφωνη με το σύστημα που η Ρωσία θα θελήσει να υιοθετήσει απέναντί τους.

Τί πρέπει να γίνει αν η Ρωσία δεν αποκτήσει τουρκικά εδάφη

Αν η Ρωσία δεν έχει πρόθεση να κάνει καινούργιες κατακτήσεις στα τουρκικά εδάφη, και παρά την όχι και τόσο καλή τύχη των Σέρβων, πράγμα που περίμεναν οι Έλληνες, είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε, ότι για όλους αυτούς τους λαούς διαφαίνεται ένα καλύτερο μέλλον και ότι δε θα αφεθούν σε κατάσταση απελπισίας.

Η Βεσσαραβία και η Κριμαία μπορούν να προσφέρουν άσυλο στους Ελληνες

Η Βεσσαραβία και η Κριμαία είναι οι χώρες που μπορούν να πραγματοποιήσουν ένα καλύτερο μέλλον, με πραγματικά εντυπωσιακούς τρόπους. Ένα ιστορικό γεγονός θα εξηγήσει καλύτερα, από οποιαδήποτε μακρυγορία, τις παραπάνω σκέψεις.

Το γεγονός - απόδειξη

Η Τεργέστη ήταν μια εξαθλιωμένη περιοχή. Πριν από λίγα χρόνια έγινε

ανθούσα πολιτεία, τόσο από άποψη πληθυσμού, όσο και από άποψη βιομηχανίας και πλούτου. Και σ’ αυτό βοήθησαν αποφασιστικά οι Έλληνες. Η αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία επιθυμούσε αυτήν την εξέλιξη, αλλά η επιτυχία του σχεδίου της οφείλεται στο πνεύμα και στην εμπιστοσύνη ενός Έλληνα ιερωμένου, του ηγούμενου Ομήρου Σμυρναίου. Ο ιερωμένος αυτός είχε σπουδάσει στην Ιταλία και στη Γαλλία. Η Μαρία Αντουανέττα τον συνάντησε στα ανάκτορα Τυιλερί. Του μίλησε. Αναγνώρισε σ’ αυτόν ένα μεγάλο ταλέντο και τον έστειλε στη μητέρα της Μαρία Θηρεσία.

Ο ιερωμένος εξήγησε στην αυτοκράτειρα τη δυνατότητα να δημιουργηθεί στην Τεργέστη, το πιο σημαντικό εμπορικό λιμάνι της Μεσογείου. Το σχέδιό του υιοθετήθηκε και η εκτέλεσή του άρχισε με την ίδρυση μιας ελληνικής εκκλησίας. Ο ηγούμενος Όμηρος Σμυρναίος κάλεσε με αλληλογραφία τους συμπατριώτες του Έλληνες να εγκατασταθούν στην Τεργέστη. Και από τότε με την εισροή Ελλήνων και τη γρήγορη πρόοδο, ολοκληρώθηκε η συγκρότηση της πόλης.

Η Κριμαία αυτή τη στιγμή για τους Έλληνες συγκεντρώνει μεγάλα προτερήματα

Τούτη τη στιγμή η Κριμαία για τους Έλληνες εμπόρους, συγκεντρώνει μεγάλα προτερήματα. Καταπιέζονται στην Τεργέστη, στη Βενετία, στην Αγκόνα, στη Γένοβα και στην Ολλανδία, ενώ συναντάνε μεγάλες δυσκολίες στη Βιέννη από τότε που η Τεργέστη δεν αποτελεί τμήμα της Αυστρίας, την εποχή μάλιστα που ανοιξαν οι δρόμοι της Ιλλυρίας.

Το εμπόριο και τα μέσα που θα την κάνουν ευημερούσα

Το εμπόριο της Κριμαίας μπορεί να γίνει πολύ σημαντικό. Το Ταγκανρόκ, η Κάφφα, η Οδησσός, για να εμψυχωθούν χρειάζονται ανθρώπους, χρήματα, βιομηχανία και δραστηριότητα. Οι Έλληνες περιμένουν. Για να τους κάνετε να έρθουν στην Κριμαία αυθόρμητα και αθόρυβα, χρειάζεται ένας ιερωμένος που θα μιμηθεί τον Όμηρο Σμυρναίο. Η Ρωσία τον έχει: είναι ο μητροπολίτης Ιγνάτιος.

Προσφέροντας τύχη και νόμιμες ελπίδες στους Έλληνες

Μα δεν αρκεί αυτό. Πρέπει να εμπνεύσετε ενθουσιασμό στους Έλληνες. Πρέπει να μιλήσετε στη φαντασία τους, χωρίς να λησμονείτε ότι το νήμα που μέσα στην ψυχή τους ρυθμίζει κάθε τους κίνηση, είναι το φιλότιμο. Κάποια επιβράβευση - κατά διαστήματα - εκείνων που ασχολούνται με τα γράμματα και τις επιστήμες για να εγκατασταθούν στην Κριμαία. Ένα ελληνικό τυπογραφείο, μισθοδότηση μερικών ανθρώπων των γραμμάτων, δημιουργία δημόσιου σχολείου και μιας εφημερίδας και τίποτα άλλο.

Αποτελέσματα

Αφού οι πιο σημαντικοί από τους λόγιους Έλληνες θα είναι αφοσιωμένοι στη Ρωσία, είναι φυσικό να τους ακολουθήσει όλη η τάξη των ανθρώπων των γραμμάτων. Την ίδια θέση θα πάρει και ο κλήρος. Τουλάχιστον θα έχετε έναν πολύ εύκολο τρόπο να σύρετε όλους αυτούς στα συμφέροντα της Ρωσίας όταν το κρίνετε σκόπιμο. Γιατί από τη φιλολογική αλληλογραφία, περνάει κανείς εύκολα στην πολιτική αλληλογραφία. Περισσότερες λεπτομέρειες πάνω σ’ αυτό το θέμα θα με έβγαζαν έξω από τα όρια που έχω βάλει.

Ο κόμης ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

Ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΙΓΝΑΤΙΟ

[Το κείμενο αυτό παρουσίασε σε δική της μετάφραση, στην εφημ. «Κερκυραϊκά Νέα» (17 Μαΐου 1965) η φιλόλογος και ιστορικός Αγάθη Νικοκάβουρα. Δεν σημείωνε καμιά ένδειξη για την προέλευσή του, παρά μόνο «παρουσίαση και μετάφραση Αγάθης Νικοκάβουρα». Λαβαίνοντας υπόψη ότι στην κατακλείδα της επιστολής του ο Καποδίστριας σημειώνει ότι έγραψε «διά χειρός του φίλου Μουστοξύδη», πιθανολογούμε ότι το πρωτότυπο κείμενό της βρισκόταν στο Αρχείο Μουστοξύδη, που είναι κατατεθειμένο στην I. Μητρόπολη Κερκύρας. Από τον κατάλογο των εγγράφων του Αρχείου προκύπτει ότι υπήρχαν σ’ αυτό τρεις επιστολές του Καποδίστρια. Η ερευνά όμως στο σχετικό φάκελλο, δεν υπήρξε θετική, όπως άλλωστε και σε άλλους φακέλλους, των οποίων το περιεχόμενο δεν ανταποκρίνεται στον κατάλογο τον οποίο είχαν συντάξει οι Μάρκος Θεοτόκης, Νικ. Βούλγαρης και I. Α. Ρωμανός, Επιτροπή που είχε συστήσει ο Μητροπολίτης Κερκύρας Ευστάθιος Βουλισμάς, ως Πρόεδρος του Πετριδείου Κληροδοτήματος, που αγόρασε τελικά το Αρχείο Μουστοξύδη από τη χήρα του Κερκυραίου ιστορικού.1

Γενεύη 12/24 Απριλίου 1823.

Από τον περασμένο χρόνο η ιδέα μιας εργασίας περί της σημερινής θέσεως της Ελλάδος είναι αντικείμενο των πλέον ευχαρίστων ενασχολήσεών μου και των ευχών μου.

Πήρα μάλιστα το θάρρος, Σεβασμιώτατε, να σας γράψω μόλις έφθασα στη Γενεύη. Αλλά με την απάντηση, που η Σεβασμιότης Σας θέλησε να με τιμήση, πείσθηκα, πώς ήμουν κακά κατατοπισμένος για τη φύση και το σκοπό αυτής της εργασίας.

Περιμένοντας μια ευκαιρία ευνοϊκή, για να σας γράψω ξανά, εξακολούθησα να διαβάζω με την οδηγία τη σοφή του φίλου μας Μουστοξύδη τα αρχαία και σύγχρονα έργα, που αναφέρονται στην Ελλάδα.

Κατά τη διάρκεια αυτών των απασχολήσεων έφθασε στη Γενεύη ο κ. Ρίζος και μου ανακοίνωσε το έργο, που έχει τελειώση με τον ευγενικό σκοπό να κάνη γνωστά τα αίτια, που ωδήγησαν στην παρούσα κατάσταση των πραγμάτων τη χώρα μας.

Το έργο του κ. Ρίζου επέστησε, κατά κάποιο τρόπο την προσοχή μου σ’ αυτό, που είχα την πρόθεση να κάνω και για το οποίο συνέλεγα το αναγκαίο υλικό. Ο κ. Ρίζος, στον οποίο ανακοίνωσα τις παρατηρήσεις μου για το σύγγραμμά του και για το σχέδιο που θα προτιμούσα, συμφώνησε μαζί μου πώς θάταν καλά να συγχωνευθή το έργο του με κείνο, που εγώ ετοιμάζω. Είμαι

1. Βλ. Αγάθης Νικοκάβουρα: Τα «Κερκυραϊκά» - Delle cose corciresi του Ανδρέα Μουστοξύδη (Η πολύπλαγκτη ιστορία ενός συγγράμματος) Δελτίο Αναγνωστικής Εταιρείας Κερκύρας. Τόμ. 12ος σ.σ. 109 - 132.

πρόθυμος ν’ αναλάβω την εργασία αλλά υπό τον όρο, ότι η Σεβασμιότης Σας επιδοκιμάζει το σχέδιο και συναινεί να συντελέση στην εκτέλεσή του.

Από αυτή την άποψη θέλω να εκθέσω εδώ το σχέδιο με λίγα λόγια.

1) Η κυρία ιδέα του έργου.

2) Το σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο μπορεί ν’ αναπτυχθή η ιδέα αυτή έγκυρα και ωφέλιμα.

3) Τα μέσα, που μου λείπουν, για να μπορέσουμε να φτάσουμε στον σκοπό, που επιδιώκουμε,

α) Κυρία ιδέα του έργου.

Πρόκειται να δειχθή, ότι η σημερινή θέση της Ελλάδος είναι αναγκαία συνέπεια όλων των καταστάσεων, από τας οποίας η Ελλάς διήλθε από της πτώσεως του Κράτους μέχρι σήμερα.

Πρόκειται κατά δεύτερο λόγο να γίνη καταληπτή από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αφ’ ενός και τους συμπατριώτες μας αφ’ ετέρου αυτή η αλήθεια υπό όλες της τις επόψεις.

β) Διάγραμμα του έργου.

Για να επιτευχθή ο σκοπός, το έργο θα χωρισθή σε τρία βιβλία.

Το πρώτο θα δείξει την κατάσταση του ελληνικού έθνους, διαρκούσης της εποχής της επεκτάσεως της οθωμανικής δυνάμεως στην Ευρώπη και στην Ασία, δηλ. από το 1300 ως το 1574. Το δεύτερο θα δείχνει επίσης την κατάσταση του ελληνικού Έθνους κατά την εποχή της πτώσεως του Οθωμανικού Έθνους δηλ. από το 1574 ως το 1823. Το τρίτο θα περιλάβη τις γενικές σκέψεις επί των δύο προηγουμένων βιβλίων και θα παρουσιάση μια σύντομη θεώρηση των περιστάσεων και των γεγονότων, που προκάλεσαν τη σημερινή κατάσταση της Ελλάδος.

γ) Μέσα ελλείποντα.

Δεν μου διαφεύγουν οι μεγάλες δυσκολίες, που προβάλλουν, για να γίνη πλήρες ένα τέτοιο έργο.

Η ιστορία του Βυζαντινού Κράτους και ιδίως των τελευταίων ετών είναι σκοτεινή και του Οθωμανικού Κράτους ακόμη πιο σκοτεινότερη. Όμως, δείχνοντας καλή θέληση και υπομονή, μπορεί κανένας να μαζέψη αρκετά γεγονότα, και να δώση ξάστερες και ακριβείς πληροφορίες για τη σημερινή κατάσταση του Οθωμανικού Κράτους, όπως και για τη φύση της σημερινής καταστάσεως του ελληνικού Έθνους.

Θάναι, ελπίζω, εύκολο να δειχθή.

1) Ότι οι Έλληνες δεν έπαυσαν ποτέ ν’ αποτελούν Έθνος στην κυρία της λέξεως σημασία.

2) Ότι με τον τίτλο αυτό μπόρεσαν να μετάσχουν των ευεργετημάτων του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

3) Ότι αυτά τα ευεργετήματα τους έκαναν να υπερβούν τα όρια της

μειονότητός των. Και έτσι θάταν πιο εύκολο να το καταστρέψη κανένας το ελληνικό έθνος παρά να το υποτάξη στο ζυγό το μουσουλμανικό.

Όσο για το Τουρκικό Κράτος, είναι εύκολο να αποδειχθή:

1) Ότι δεν είναι πλέον αυτό που ήταν.

2) Ότι του είναι αδύνατο να επιστρέψη στην πηγή της ισχύος του και να κρατηθή επωφελώς ανάμεσα στις ευρωπαϊκές δυνάμεις.

Διατρέχοντας απ’ αυτή την πλευρά το σύγγραμμα του κ. Ρίζου, σημείωσα στο περιθώριο τις πληροφορίες, που αυτός παραλείπει.

Θα προσθέσω τα ζητήματα, που θάπρεπε να λυθούν και στα οποία τα βιβλία και οι παραδόσεις, που έχω στη διάθεσή μου, δεν απαντούν με ικανοποιητικό τρόπο.

Πρώτο ζήτημα

Παρακμή του οθωμανικού Κράτους

Λέγουν ότι η τουρκική κυβέρνηση είναι σε παρακμή, γιατί τα ευρωπαϊκά κράτη, που την περιστοιχίζουν έκαμαν προόδους, ενώ οι Μουσουλμάνοι έμειναν στάσιμοι.

Κατά τη γνώμη μου η αιτία αυτή είναι μία αλλά δεν είναι η μόνη. Θα πρέπει να υπάρχη μέσα βαθειά και μια άλλη βασική και βαθύτερη αιτία της παρακμής. Αυτή την αιτία θάταν ενδιαφέρον να καθορίση κανένας πλήρως...

(Εδώ δυστυχώς λείπει ένα υπολογίσιμο μέρος της επιστολής).

... Πριν σας παρακαλέσω Σεβασμιώτατε, να μου εκθέσετε γραπτώς τις ιδέες σας σ’ αυτά τα σημεία, θα σας ερωτήσω: νομίζετε, πώς ένα τέτοιο έργο θα μπορούσε νάναι χρήσιμο κάπως για το δίκαιό μας; Θα ήθελα πολύ να το πιστέψω.

Το κακό, που η ξένη πολιτική μας έκαμε εκουσίως της, και το καλό που μας κάνει ακουσίως της, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα το καθαρό και απλό της βαθειάς αμάθειας, στην οποία βρίσκεται για την αληθινή κατάσταση της Ελλάδος και της Τουρκίας.

Θα προσθέσω ακόμα. Οι κίνδυνοι, που μας περικύκλωσαν και αυτοί, που μας απειλούν ακόμα, και τώρα πιο πολύ παρά ποτέ, δεν είναι επίφοβοι, παρά εφ’ όσον οι Έλληνες αγνοούν αυτοί ίδιοι την ευθύνη, που τους βαρύνει από τη στιγμή, που βρέθηκαν με τα όπλα στο χέρι. Υπό τις δύο αυτές επόψεις η δημοσίευση του έργου του κ. Ρίζου, έτσι τροποποιούμενο, θα ωφελούσε ίσως.

Η πολιτική, φωτισμένη, δεν θα μπορούσε να μας βλάψη όσο θα έβλαπτε, δημιουργώντας συνεχώς, όπως στο παρελθόν, τους συνδυασμούς της απάνω σε ψευδή δεδομένα.

Οι Έλληνες, μαθαίνοντας να σέβωνται τον εαυτό τους, ίσως θα κατώρθωναν να γίνουν σεβαστοί από τους ξένους.

Το έργο θα γραφόταν γαλλικά. Αλλά θα κυκλοφορούσε συγχρόνως και ελληνικά και η μετάφραση θα επείχε τη θέση του πρωτοτύπου.

Ο κ. Ρίζος θα το δημοσιεύση με τ’ όνομά του. Είναι ο βασικός όρος της συνεργασίας, στην οποία θα εστέργα με πολλή χαρά.

Εάν η Σεβασμιότης Σας επιδοκιμάζη το σχέδιό μας, ας έχει την καλωσύνη να μου στείλη το γρηγορώτερο τις σημειώσεις, που λαβαίνω το θάρρος να Τής ζητήσω. Μπορούν να γραφθούν σε γενικές γραμμές και κατ’ άρθρο χωριστά χωρίς ανάγκη να συνταχθούν, γαλλικά η ελληνικά.

Μπορούν να μου σταλούν όλες μαζύ με καμμιά ευκαιρία, που θα επιθυμούσα, η με το ταχυδρομείο με το να μου στέλνωνται κάθε εβδομάδα μερικά άρθρα.

Τελειώνω εδώ τούτη τη μακροσκελή επιστολή.

Για να μπορέσετε να τη διαβάσετε πιο άνετα, την έγραψα διά χειρός του φίλου Μουστοξύδη.

Υ.Γ. Ποια εποχή οι Έλληνες απέκτησαν τη θέση των πρώτων Διερμηνέων της Πύλης; Είχαν ανεβή σ’ αυτό το αξίωμα λόγω της μορφώσεώς των η λόγω προνομίων;

Λέγουν, ότι έπειτα από τον Παναγιώτη Νικούσιο και τον Αλ. Μαυροκορδάτο οι Έλληνες είχαν αυτό το προνόμιο. Διαβάζουμε όμως πώς ο Μεγάλος Δραγουμάνος του Μεγάλου Σουλεϊμάν ήταν Έλληνας από τη Μεθώνη. Ονομαζόταν Γιάννος Μπέης. Ο κύριός του τον τιμούσε με την πιο μεγάλη εύνοια. Τον έστειλε δυο φορές ως Πρεσβευτή και έγινε εκεί δεκτός με τιμές. Παρευρισκόταν μάλιστα και στο Διβάνι. (Sansovino Dell’ 1st. Tur 6o. Paruta 1st. Veueve).

16/28 Ο κ. Ρίζος αναχωρεί αύριο. Έχω όλον τον καιρό να προσθέσω σε τούτη την επιστολή μια δεύτερη...

Χαιρετισμούς στον Μόστρα και στον αδελφό σας κλπ.

Ο αφωσιωμένος σας

I. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

(Παρουσίαση και μετάφραση Αγάθης Νικοκάβουρα).

ΔΥΟ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ TOY I. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ Ο. ΦΩΣΚΟΛΟ

[Δημοσιεύουμε δύο επιστολές του Καποδίστρια προς τον Φώσκολο, χρονολογημένες τον Απρίλιο του 1815 η μία, τον Ιανουάριο του 1820 η άλλη. Η πρώτη αναφέρεται στις διαπραγματεύσεις για τη συνθήκη, που θα καθόριζε τις τύχες της Επτανήσου (τελικά υπεγράφη στο Παρίσι τις 5 Νοεμβρίου 1815, στο πλαίσιο της γραμμής που είχε χαράξει ο Καποδίστριας), η δεύτερη στην τραγική μοίρα της Πάργας, που οι Άγγλοι είχαν πουλήσει στον Αλή πασα. Και από τα δύο κείμενα αναδύεται το ενδιαφέρον του Καποδίστρια για την «πατρίδα», η απόλυτη ενημερότητά του για τα θέματα που θίγονται, η προθυμία του να βοηθήσει κάθε ενέργεια που θα εξουδετέρωνε τις δυσμενείς συνέπειες των πράξεων των μεγάλων εις βάρος του Ελληνισμού. Το περιεχόμενό τους πλαισιώνεται στο «κλίμα» των κειμένων που προηγήθηκαν και επιβεβαιώνουν τη βαθειά πίστη του στα ελληνικά πεπρωμένα].

1.

Vienna 22 aprile 4 maggio 1815

"Rispettabile amico

La vostra lettera segnata da Roveredo li 8 aprile, mi è pervenuta. L’altra da Milano mi annunziava egualmente le angustie nelle quali vi siete trovato. Sempre degno del nome di uomo libero, di figlio di libera terra, e di Greco, lo siete a più titoli in questa occasione, e per la risoluzione che avete presa, e pei principj che l’hanno diretta, e per lo scopo al quale tendono. - Ho dato pronta risposta alla prima vostra. Eccovi la presente. Vi sarà trasmessa dal signor barone di Krudener, incaricato d’affari di Sua Maestà l’imperatore delle Russie a Zurigo. Amico mio per cuore, per ispirito e per carattere, ferà presso di voi le mie veci. - vi scriverà -vi procurerà il passaporto. - Andate a Londra; andateci il più presto che potete. - A Londra pensate alla Patria nostra. Nel suo seno soltanto potrete trovare onorato riposo. Ma questa patria per accogliervi deve essere fatta più ospitale, che non lo furono per le circostanze le italiche contrade, che voi avete riempito del vostro nome. E bene le Isole nostre, amico mio, sono state e sono minacciate dell’austriaca dominazione. - Tutto quello che da me si poteva fare per allontanare da esse per sempre una tanta calamità, è stato messo in opera. Spero di uscirne onorevolmente. Ho dimandato per noi la sorte a cui abbiamo diritto: la nostra Repubblica sotto gli auspicj di tutte le Potenze, e sotto quelli più particolarmente dell’lnghitterra, di cui lo scettro è il tridente di Nettuno. Nulla si è deciso fin’ora; e quello che posso dirvi si è: che o nessuna risoluzione si prenderà per ora - o quella che può meglio

conciliarsi coi nostri voti. - Se però a Londra si aprirà di nuovo questa discussione, come parmi probabile, parlate, e parlate forte; e fate parlare. La Patria nostra vi sarà riconoscente. Scrivetemi: le vostre lettere potranno passare sicuramente per la missione Russa. Sia con voi la benedizione della Patria nostra. I miei voti vi accompagnano: partono dal cuore.1

Tutto vostro

CAPODISTRIA”

1. Epistolario di Ugo Foscolo, Fizenze 1852, τ. II, σ. 391.

«Βιέννα 22 Απρίλη 1815

Ούγον Φώσκολον

Σεβαστέ φίλε,

Έλαβα το γράμμα σας της 8 Απριλίου από το Roverigo. Το άλλο του Μιλάνου μου έκανε γνωστές τις στενοχωριες που βρεθήκατε. Πάντα άξιος του ονόματος ελεύθερου ανθρώπου, γιού ελεύθερης γης και Έλληνος, το αξίζετε με περισσότερους τίτλους σ’ αυτή την περίσταση, τόσο για το σκοπό της και την απόφαση που λάβατε, όσο και για τις αρχές που σ’ έκαναν να την πάρης. Στο πρώτο σας γράμμα σας απήντησα αμέσως. Το κάνω και τώρα με τούτο δω. Θα σου το διαβιβάση ο βαρώνος di-Krudener, επιτετραμμένος της Α.Μ. του αυτοκράτορος της Ρωσσίας στη Ζυρίχη...

»Θα σου γράψη. Θα σου προμηθεύση το διαβατήριο. Πηγαίνετε στο Λονδίνο· πηγαίνετε όσο μπορείτε γρηγορώτερα. Στο Λονδίνο σκεφτόσαστε την πατρίδα μας. Μονάχα στην αγκαλιά της θα μπορέστε να βρήτε τιμητική ανάπαυση. Αλλά η πατρίδα αυτή για να σας δεχθή πρέπει να γίνη πιο φιλόξενη απ’ ό,τι σου ήταν λόγω των περιστάσεων η Ιταλία, που την τιμήσατε με τ’ ονομά σας.

»Τα νησιά μας λοιπόν, φίλε μου, απειλήθηκαν κι απειλούνται από Αυστριακή κατοχή. Ό,τι μπορούσα να κάμω, για ν’ απομακρύνω απ’ αυτά για πάντα ένα τέτοιο δυστύχημα, το έκαμα. Ελπίζω να βγω τιμημένος. Ζήτησα την προστασία όλων των Δυνάμεων, και ιδιαιτέρως της Αγγλίας, που κατέχει το σκήπτρο και την τρίαινα του Ποσειδώνος. Τίποτα δεν αποφασίστηκε ως τώρα. Κείνο που μπορώ να σου πω είναι πώς, ή δεν θα ληφθή για τώρα απόφαση, ή θα ληφθή εκείνη, που περισσότερο συμφωνεί με τις επιθυμίες μας. Αν όμως στο Λονδίνο ανοίξη πάλι η ίδια συζήτηση, καθώς μου φαίνεται, μιλήστε, μιλήστε δυνατά, και κάμετε να μιλήσουν. Η πατρίδα μας θα σας ευγνωμονή. Γράφτε μου. Τα

γράμματά σας μπορούν να περάσουν μ’ ασφάλεια μέσω της Ρωσσικής αποστολής. Ας είναι μαζί σας η ευλογία της πατρίδας μας. Οι ευχές μου σε συνοδεύουν. Βγαίνουν από την καρδιά

Όλος δικός σας

ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ»

2.

"Pietroburgo 7/19 gennajo 1820

”Le vostre lettere, carissimo signor Foscolo, mi sono gratissime. Quella del 10 decembre porta ragguagli che m’interessano molto; - la successiva del 12 li sviluppa ancor più; e ve ne ringrazio. Le precauzioni prese per far prosperare le cose di Parga sono ottime. L’opera vostra stampata farà buon effetto; e spero molto. - Mi rincresce il ritardo che deve soffrire la communicazione dei documenti che possono servire al vostro lavoro intorno alle Isole. Non importa: si stan copiando da me; e col primo corriere non avrete più a dimandare nulla a nessuno, perchè avrete in buon ordine quanto è in poter mio. - Eccovi intanto due parole sulla posizione diplomatica di questo affare. L’ imperatore scrisse in persona a Castlereagh e a Wellington, dicendo ad essi che m’incaricava di far loro conoscere la situazione deplorabile delle Isole; e come colà il trattato dei 5 novembre era formalmente violato. Accolsero questi due ministri le mie osservazioni, che vollero ancora per iscritto. Lo stesso fu di Bathurst, col quale ebbi pure due lunghi ma non inutili colloquj, poiché esso mi confessò che il trattato di Parigi to impacciava. - Ainsi donc, gli replicai, ce n’est pas des engagemens que vous avez voulu remplir, mais des inconvéniens que vous avez voulu éviter. - E ne convenne. - Pure tutte queste spiegazioni non erano se non confidenziali, e m’importava moltissimo di attaccare la condotta del Maitland sotto gli auspicj di una delle Potenze contrattanti. Per questo cercai scuse per non dare tosto in iscritto la mia memoria confidenziale, e la spedii da Varsavia, accompagnandola di lettere, in cui ho parlato in nome di Sua Maestà Imperiale. - Ricevo le risposte. Esse mi annunziano che si é spedito ad hoc un corriere a Corfù per ottenere schiarimenti dal Maitland; e che nelle vacanze di Natale, il Consiglio si occuperà seriamente delle mie reclamazioni. - La cosa é qui; e non ne so di più. Quanto alle altre Potenze, non credo che nessuna abbia osato parlare degli orrori settinsulari. - Tale e tanta è la pochezza della politica Europea!

”Scrivo oggi di buon inchiostro al signor conte Lieven sulla tragedia di Santa Maura. Furono appiccati pubblicamente due preti. Se anco colpevoli, con qual

diritto profanare l’abito sacerdotale? Ho troppo veleno nel corpo per parlarvene a lungo; e ne sono quasi malato. Sopporto nondimeno con pazienza tutta l’enormità di tanto peso; poiché sarebbe difficile di fare altrimenti, e di sperare meglio.

”I nostri nelle Isole devono a quest’ora essere informati di tutto. Ma quello che potrà ad essi inspirare coraggio serà il risultato dell’opera vostra in favore di Parga. Per questo vi scongiuro di occupervene con incessante ardore. Sarà la pietra fondamentale dell’edifizio. Una volta gettato nel fango il R.T., tutto potrà accomodarsi d’una maniera tollerabile. Senza di questo, faremo poco per le vierette e ordinarie, e bisognerà allora venire ad altri forti espedienti, i quali sono sempre difficili. - Pure sono determinato a prenderli una volta ch’io abbia la convinzione che non v’ è nulla a sperare nè dalla buona volontà del Ministero, nè dalla vostra intervenzione presso gli amici delle cose giuste, che siedono al Parlamento.

”Scrivo in fretta, e senza avere il tempo di rileggere la mia lettera. Vi scriverò a testa riposata, mandandovi i documenti dei quali avete bisogno. Non ho mai potuto avere il trattato di Ali Pachà con Maitland. Ho dato però molte commissioni sin da quando io era sul luogo; ma finora non hanno nulla prodotto. Ritornerò su questo scrivendo laggiù, e vetremo.”1

Tutto vostro, e sempre vostro

CAPODISTRIA

1. Epistolario di Ugo Foscolo, ό.π., p. II σσ. 392 - 394.

Πετρούπολη, 7/19 Ιανουαρίου 1820

«Τα γράμματά σας, φίλε Κύριε Φώσκολε, μου είναι, πολύ αγαπητά. Η επιστολή μάλιστα της 10 Δεκεμβρίου έχει πληροφορίες που μ’ ενδιαφέρουν πολύ. Η άλλη πάλι της 12 ιδίου, τις αναπτύσσει ακόμα περισσότερο. Σας ευχαριστώ. Τα διαβήματά σας για να πάη μπροστά η υπόθεση της Πάργας είναι πράγματι εξοχα. Το έργο σας τυπωμένο θα κάνη καλήν εντύπωση. Έχω πολλές ελπίδες σ’ αυτό. Λυπάμαι μόνο επειδή με τα χάλια της συγκοινωνίας θα καθυστερήσουν τα έγγραφα που θα σας χρησιμεύσουν στο έργο σας για τα νησιά. Δεν πειράζει όμως. Ταντιγράφω εγώ ο ίδιος. Με το πρώτο ταχυδρομείο θα λάβετε ό,τι χρειάζεστε, χωρίς να είναι ανάγκη ν’ αποτανθήτε σε κανένα. Θα έχετε τακτοποιημένα όλα τα έγγραφα που βρίσκονται στα χέρια μου. Εν τω μεταξύ, θα σας πω δυο λόγια για τη διπλωματική ουσία της υποθέσεως... (Του εξιστορεί μ’ εμπιστοσύνη τις συνομιλίες του με τους υπουργούς και τις ενέργειές του). Έτσι έχουν τα πράγματα. Τίποτα περισσότερο δεν ξέρω. Όσο για τις

άλλες Δυνάμεις, μου φαίνεται πώς καμμιά δεν τόλμησε να μιλήση για τα αίσχη που γίνονται στην Επτάνησο. Τέτοια είναι η μικροπρέπεια της Ευρωπαϊκής πολιτικής!

»Γράφω σήμερα ό,τι πρέπει στον κόντε Lieven για την τραγωδία της Λευκάδος. Κρέμασαν δημοσία δύο παπάδες. Κι αν ακόμα ήταν ενοχοι, πάλι με ποιο δικαίωμα παραβίασαν οι αρχές το ιερατικόν ένδυμα;

»Είμαι πολύ πικραμένος και δεν μπορώ τώρα να σου μιλήσω πλατύτερα γι’ αυτό το ζήτημα. Είμαι σχεδόν άρρωστος...

»Οι δικοί μας στα νησιά ασφαλώς θα τα γνωρίζουν τώρα όλα. Εκείνο όμως που θα μπορέση να τους δώση θάρρος είναι το αποτέλεσμα των ενεργειών σας για την Πάργα. Σας εξορκίζω να εργασθήτε γι’ αυτό με αδιάκοπο ζήλο. Θάναι ο ακρογωνιαίος λίθος του οικοδομήματος. Όταν ριχθή μια φορά στη λάσπη ο R. T., όλα θα μπορέσουν να διορθωθούν κατά τρόπο υποφερτό. Αλλιώς, με το συνηθισμένο δρόμο, πολύ λίγα πράγματα θα επιτύχουμε και θα παραστή ανάγκη να καταφύγουμε σε βίαια μέτρα, που είναι πάντα δύσκολα. Πάντως, είμαι αποφασισμένος να τα λάβω, όταν πεισθώ πώς δεν υπάρχει καμμιά ελπίδα ούτε από την καλή θέληση του υπουργείου, ούτε από την επέμβασή σας στους φίλους της δικαιοσύνης, που είναι στη Βουλή.

»Σου γράφω βιαστικά, και δεν έχω καιρό να ξαναδιαβάσω το γράμμα μου. Θα σου ξαναγράψω όμως με την ησυχία μου, όταν θα σου στείλω και τα έγγραφα που θα χρειαστής. Δεν μπόρεσα να βρω τη συνθήκη του Αλή πασσά με το Maitland. Ωστόσο, όταν βρισκόμουν εκεί, είχα δώσει πολλές οδηγίες σχετικά. Δεν κατάφερα όμως τίποτα ως τώρα. Θα τους ξαναγράψω και να ιδούμε τί θα γίνη.

Όλος δικός σου και πάντα δικός σου1

ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

1. Για την ελληνική μετάφραση των δύο επιστολών του Φώσκολου βλ. Σ. Μινώτου, Η Ελληνική ψυχή του Φώσκολου, σσ. 221 - 225, στην έκδοση των «Τάφων» του 1927, από τον Ελευθερουδάκη. (Μετάφραση Γ. Καλοσγούρου, βιογραφικό σημείωμα Μαρίνου Σιγούρου). Επίσης Κ. Καιροφύλλα, Καποδίστριας και Φώσκολος, Ημερολόγιο Μεγάλης Ελλάδας 1929.

Ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΠΡΟΣ TON Pictet de Rochemont1

Petersbourg, 17 novembre 1816

Monsieur, (2)

Si je n’ ai pas repondu plutô à la lettre que vous m’ avez (3) fait l’ honneur de m’ écrire en date du 26 août, c’ est qu’ elle (4) m’ atrouvé à Varsovie. J’ ai dû alors renvoyer à mon ré (5) tour dans cette capitale toutes mes affaires particulières (6) et celles qui touchent de plus près le coeur. Me voici à (7) vous en parler comptant sur l’ amitié que vous avez bien (8) voulu me témoigner. (9) Feilenberg a fait un essai sur mon neveu. Il n’ a (10) pas réussi; je viens d’en être instruit et j’en suis très (11) peiné. Cependant je ne rénonce point à l’ espoir (12) d’ un meilleur succès, une fois que vous aurez eu la (13) bonté de prendre sous votre direction cette jeune plante (14) qui n’ a pas vu le soleil (15).

La nature a comblé mon neveu de ses trésors. La vie (16) n’ a rien fait pour lui, et ses parents ont fait pire., Ils (17) l’ ont trop caressé et amolli (18).

Ce n’ est que par un trait d’autorité despotique que (19) je l’ ai arraché du sein de sa famille et que j’ ai voulu (20) le faire instuire hors de l’ Italie. Il est fol. 125v resté à Vienne (21) dans une pension durant une année. Il a appris (22) //un peu le francois et l’ allemand. Je l’ ai vu à Vienne (23) avant et après la campagne de l’ année 1815. Je l’ ai (24) trouvé pétri d’amour propre (,) fou de zèle pour (25) le travail et ne rêvant que la carrière publique au (26) service de Russie. Je ne (27) saurois approuver cette tendance. (28) Ses parents croiroient l’ avoir perdu pour toujours j’ au (29) rois à leurs yeux la part la moins fraternelle à cette p(artie). (30) Cette considération m’ a determine à déclarer au jeune (31) homme qu’ il ne parviendra jamais par mon entremise (32) â son but, que ce je pouvois faire pour lui (33) c’étoit de lui procurer les moyens de devenir un homme (34) capable de

1. Ο Καποδίστριας είχε δημιουργήσει στενές σχέσεις με τους Ελβετούς από την πρώτη του αποστολή στην Ελβετία το 1813 - 1814. Με τον Piotet de Rochemont συνδέθηκε στενότερα κατά την διάρκεια του Συνεδρίου της Βιέννης, όπου ο τελευταίος εκπροσώπησε το Καντόνι της Γενεύης. Η επιστολή που δημοσιεύεται, μαζί με τρεις άλλες προς τον ίδιο αποδέκτη, βρίσκεται σε φωτοτυπία στο Αρχείο της Αναγνωστικής Εταιρείας, και αναφέρονται στις σπουδές του ανεψιού του Καποδίστρια Ιωάν. Πολυλά, του οποίου ο μετέπειτα Κυβερνήτης της Ελλάδας είχε αναλάβει την επιμέλεια των σπουδών. Οι φωτοτυπίες των επιστολών προέρχονται από τα αρχεία της Γενεύης, χάρι στη φροντίδα των Αιμιλίου Privat και του Γεωρ. Λεβέντη.

Τη μεταγραφή της επιστολής, στην οποίαν ο Καποδίστριας ανακοινώνει την απόφασή του, και τους λόγους που την προκάλεσαν, να επιλέξει για τόπο σπουδών του ανεψιού του τη Γενεύη, αποσπώντας τον από την παρακολούθηση του Fellenberg, και τη διπλωματική της δημοσίευση την οφείλουμε στην ευγενική προθυμία του κ. Νίκου Καραπυδάκη.

bien servir son pays, et d’ être utile à sa (35) famille, que si le temps et les événements lui ouvrent (36) l’occasion d’embrasser la carrière du service étranger, (37) alors sans la faveur de son oncle, ni de personne (38) au monde, il devra sa fortune à ses propres talents. (39) Cette déclaration a jetté le jeune homme dans un abi(me) (40) de tristesse, dont je ne le crois pas encore revenu. (41) Je l’ai adressé à Fallenberg dans l’ intention de (42) faire passer subséquement à Genève. Son âge, ses (43) habitudes, sa nouveauté même, le rend peu fait à (44) se plaire à fol. 126r l’ institut de Feilenberg. Ainsi je me // (45) suis pas ni étonné ni découragé du peu de succès de cette (46) premiere tentative. (47).

J’ ai préféré la Suisse et Genève à tout autre pays (48) pour son éducation, parceque voulant le conserver à son (49) pays et à sa famille j’ ai jugé convenable de ne point (50) lui donner lesa impressions, les idées et les habitudes (51) des grandes villes et du grandissime monde, dont (52) la nullité égale le plus souvent la corruption. (53) j’ écris donc à Fellenberg, de vous l’envoyer et je le (54) recommande à vos soins paternels. (55).

Il a l’ ordre de dépendre absolument et entièrement (56) de vous et de vous obéir en tout et partout., C’ est là (57) toute la lettre que je lui écris. J’ ai l’air d’ être haute (58) ment fâché de sa conduite envers m(onsieu)r Fellenberg, (59) et je lui annonce, que je me reconcilierai avec lui, (60) que sur le témoignage que vous me donnerez de (61) votre satisfaction à son égard. (62).

Je pense qu’ il ne faut pas trop ouvertement le contra (63) rier dans les voeux qu’ il forme de servir la Russie. (64) En le flattant de votre entremise auprès de moi, (65) pour me décider à les accueillir, vous gagnerez toute (66) sa confiance, fol. 126v Les conditions que vous y mettrez (67) // me semblent directement propres à le porter spontané(68)ment à tout ce qui paroit lui répugner le plus. C’ est à (69) dire à goûter la bonne société à se donner quelque (70) peines pour lui plaire. (71).

A cet effet il me paroit que votre idée de le confier (72) à une bonne et aimable famille est la meilleure des (73) idées. Quant au taux de la pension je me décide (74) pour celui de 10 Louis, ou du moins je ne puis pas (75) admettre celui de 25, ainsi réglez le, entre ces deux (76) extrêmes. Je desire que rien ne manque à mon (77) neveu. Mais il me semble qu’ il n’ est nullement (78) nécessaire de lui monter la tête davantage. Il ne (79) faut pas le laisser croire, qu’ il est un grand seigneur. (80) Il ne l’est pas, et je desire pour son bonheur qu’ il (81) ne le devienne jamais, ni aux dépens de ses frères (82) ni à ceux d’autrui. (83)

Pour ce qui concerne la partie à laquelle je le (84) verrois le plus volontiers s’ appliquer, ce seroit la (85) jurisprudence, et le droit public. Je crois qu’ a la (86) fin il vaincra toutes les difficultés, que j’ élève contre (87) sa vocation au service étranger. Et si c’ est en Russie (88) qu’ il doit entreprendre ce service assurément fol. 127r que (89) // je ne l’engagerai à se vouer qu’ àia partie diplomatique. (90) Si c' est

par contre, comme je le desire le plus à sa fa (91) mille et à sa Patrie qu’ il se rendra, ses capacités (92) dans cette branche lui seront également d’une grande (93) utilité. (94)

Au reste j’ abandonne à cet égard comme à tout (95) autre, le sort de ce jeune homme, de ce jeune moi même (96) à votre bienveillance et à votre amitié. (97) J’ ai prié l’ ami Feilenberg de régler les comptes de (98) la dépense de mon neveu, pour le temps où il est (99) resté chez lui et de m’ en écrire. Je vous prie de même (100) de vous en charger pour quelque jours. Par le pro-(101) chain courrier, je vous enverrai 200 Ducats aurez la bonté de me dire en suite combien (104) d’ argent il faudra vous transmettre par an, en (105) tout, et où l’ adresser, pour éviter les grandes opéra (106) tions de banquiers.

C’ est ici où je m’ arrête. C’ est un prodige que (107) d’ avoir trouvé un instant pour griffoner à la (108) hate cette lettre, je la fais récopier d’une autre (109) main. La mienne devient tous les jours plus illisible. (110) fol. 127v // Je ne saurois vous quitter, sans vous dire un mot de (111) vos affaires - et de ma reconnoissance envers vous (112) et vos concitoyens. (113)

Je n’ ai pas repondu à la lettre que vous m’ avez (114) adressée dans le temps, pour me parler des intérêts (115) de votre canton. Nous ne sommes pas restés les bras (116) croisés. Le Prince Koslowsky a eu l’ordre d’agir for (117) tement. J’ éspère qu’ il s’ est acquitté de sa commis (118) sion. Je viens d’apprendre avec plaisir que les rati (119) fications de votre traité sont échangées. Ainsi j’ en (120) félicite la Patrie qui vient de me faire l’honneur de (121) m’ adopter. L’ empereur a daigné témoigner toute (122) sa satisfaction, pour cet acte de bienveillance (123) envers moi. Dans mon particulier j’ en ai été (124) et j’ en suis très sincèrement et pro (125) fondément reconnoissant. (126)

Je vais arranger tout ce qui peut regarder la (127) libre entrée de votre bibliothèque brittanique en (128) Russie. J’ en ai déjà parlé. Mais vous n’ ignorez (129) pas combien il est difficile de bien régler ces (130) affaires de détail - ayez fol. 128r donc un peu de pa (131) tience. //

J’ ai écrit et j’ écrirait encore à M(onsieu)r le C(om)te de Langeron, (132) d’ après vos désirs. Je vous enverrai la copie de (133) nontre correspondance pour votre tranquillité. (134) Adieu mon cher ami, conservez moi votre (135) amitié et croyez aux sentiment. (136)

*Et la voici la copie de la lettre qui s’ adresse à mon neveu*.

*Le comte Capodistria*

S(ain)t Petersbourg (2)

le 5/27 novembre 1816