Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Η΄

καταστραφεί μετά την εισβολή των Αιγυπτιακών στρατευμάτων19, η κατασκευή δρόμου στην Αίγινα, που επέτρεπε έτσι την απασχόληση των προσφύγων, επωφελή τόσο για τους ίδιους όσο και για την Κυβέρνηση20, αποτελούν τα πρώτα μέτρα που παίρνει ο Καποδίστριας και που, σε γενικές γραμμές, συνδέονται με τη γεωργία. Την άνοιξη όμως του 1829, ο Καποδίστριας, κατά τη διάρκεια περιοδείας του διαπιστώνει πως παρά την αποκατάσταση της ασφάλειας, η γη εξακολουθεί να μένει χέρσα και τα προβλήματα των πληθυσμών οξύτατα21. Τα μέτρα που μέχρι τότε πήρε ο Καποδίστριας για τη γεωργία, με την αποσπασματικότητά τους, δείχνουν να μην έχουν να αποδώσουν περισσότερο" τα προβλήματα της χρηματοδότησης της γεωργίας, με διαφορετικά λόγια της έλλειψης κεφαλαίων, φαίνεται να μπαίνουν με μεγαλύτερη, πλέον, οξύτητα.

Αν τα διάφορα μέτρα που πήρε αμέσως μετά την άφιξή του ο Καποδίστριας για τη γεωργία, είχαν ως πρόθεσή τους να λύσουν επείγοντα προβλήματα και να αποκαταστήσουν την ασφάλεια και την τάξη σε μια χώρα κατεστραμμένη από πολυετή πόλεμο, με την ίδρυση της Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας, η πολιτική πρακτική του επιδιώκει να αποκτήσει ένα φορέα και τις προϋποθέσεις για μιαν συνέχεια και συνέπεια, που στα μάτια του ήταν ουσιώδους σημασίας και προτεραιότητας. Πρόκειται για μια σύλληψη, που σύμφωνα με τα σύγχρονα θεωρητικά τραπεζικά δεδομένα ήταν καταδικασμένη από τη γένεσή της. Αποτελούσε όμως μια μοναδική και ιδιαίτερα τολμηρή για την εποχή της προσπάθεια να κινητοποιηθεί και ανασυγκροτηθεί η οικονομία μιας χώρας μέσω ενός τραπεζικού ιδρύματος. Η Τράπεζα όμως δεν θα ανταποκριθεί στις προσδοκίες του ιδρυτή της, οι ξένοι κεφαλαιούχοι, παρά τις μεσολαβήσεις του Εϋνάρδου θα φανούν αδιάφοροι, οι δε Έλληνες δύσπιστοι και συχνά, εχθρικοί22. Οι εκκλήσεις του Καποδίστρια για ενίσχυση της τράπεζας, θα μείνουν αναπάντητες και οι προσπάθειές τους άκαρπες. Η Τράπεζα σύντομα θα μεταβληθεί σε ένα χρηματοδότη των ελλειμμάτων του δημοσίου και οι προοπτικές για τη χρηματοδότηση της γεωργίας, όπως εξάλλου και της ναυτιλίας ή του εμπορίου, θα παραμείνουν μόνο στις προθέσεις του Καποδίστρια23.

19. Στο ίδιο, σ. 291 - 298.

20. βλ. επιστολή αρ. 5

21. βλ. επιστολή αρ. 13, προς τον Εϋνάρδο, με ημερομηνία 30 Μαρτίου/11 Απριλίου 1829.

22. D. Louies, "Politique bancaire et monétaire dans la Grèce d’après - guerre (1828 -1832)”, Actes du IIe Colloque, οπ.π., σ. 409 - 420.

23. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι η Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα αντιμετωπίζεται από τον Καποδίστρια ως πανάκεια για την επίλυση όλων των προβλημάτων που συναντά. Έτσι, η Τράπεζα προβάλλεται στους νησιώτες ως μέσο για τη μελλοντική αποζημίωσή τους, η τράπεζα επίσης προβάλλεται σαν η μοναδική διέξοδος για την

� ��������, ����, ��� ������������ ��� �������� ��� ������ ������ ��� ��� �������� ��� ������� ���� ������� ���������� �������, ���, ��� ��� �����������, �� ���� � ���� ���� ���� ���������� ������� ��� ����� ��� ��� ������������� �������� ��� �������24. � �������� ��� ����������, ��� �� �������� ����������� �� ������� ��������, ��� ���������� ������ ����������� ��� ��� ���������� ��� �� ��������� ��� ������ ��� �������������� ����������. ���� ����������� ����� �������������� ���� ������������� ��� � �������� ��� �����������. �� ����������� ��� ���� ��� ����������� �� ������� ������� ����������� ���������� ���� �������� ��� ����� ������ ��� ��� ������� ��� ���������25 � ��������� ����� ��� ������ ���������� ������ �� ��������� ����������.

����������� �� ��������� ��� ���������� ������ ��� �� ������������� �� ���������������� ����� �� ����������, �� ��������� ��� 1829, � ������������ �� ����� �� ������ ��� ����������� ������� ����� �� �������� ��� ��� ������ ��� ��������� ��� ��������26. ��� ���� � ����� ���� ��� ������� �� ������ ��� ���������, ��� �� �������, ����������� ��� ������� �����, ��� �� ����� ������ ��� � ���������, ���� ����������� ����� �� ������� ����� ����������� �� ���� �������� �����������, ��� ���� ��� ������� ��� �� �������� ������ ��� ��� �� ����� ����������� ��������� �����, ���� ������� ������������� ��� ��� ���������� ����������.

� ���������� ���� ��� ������� �����, ���������� ��� ��� ����� �� ��� ����� �� ������ ������ �� �����, ������ �� ��������� ������� ���� ��� ������ ��� ��� ���� ������ ��� ����������� ��� ��� ����������� ���. ���, � ������������, ����������� �� �������� ��� ���������� ��� ������� Howes, ���� ������� ��� �� ����������, �� ������� 5000 ���������� ������� ��� ��� ��� ��������� ��� ��������� �� �� ������� ��� ���������� ����������. �� ��� ������ � �� ���� �� �����, � ��������� ��� ��������� � ������������ ��� �� ���������� ��� �� ������� ��� ���� ��������� ��� �������� ����

������� ��� ����������� ��� ��������, ��� ������������ ��� ������� ���. ��������� ��� ��� � ���������� ����������, ��� ��� �����������, ��� ��������� ����� ����������� ��������� ���� ��� ���� ��������� ���������. ��� �� ���� ��� �������� ��. ����� D. Louies, The financial and economic policies of President Ioannis Capodistrias, 1828 - 1831, Ioannina 1985, �. 93 ��.

24. ��� �� ������ ��� ������� ���������� ������� ��. D. Louies, ��.�., �. 31 - 56. ������ ��. �. ������, ������������� ��� ���������� ��� ����������� ��������� ��� I. �����������, 1828 -1831�, � ������� ������������ ��� � ���������� ��� ��������� �������, ����������� 1983, �. 130 - 131.

25. �������� ����� �� ��������� ��. 14, 15, 16, 19.

26. ��. ��� �������� ��. 20.

τέτοια που τελικά η προσπάθεια θα εκφυλλιστεί27.

Λίγο αργότερα, οι προσπάθειες του Καποδίστρια να αξιοποιήσει εθνικές γαίες, χρησιμοποιώντας τις ως εγγυήσεις για την Τράπεζα θα συναντήσει την αντίδραση του Άγγλου αντιπρέσβυ28. Οι αντιστάσεις εξάλλου, που ξεκινούσαν από εκείνους που διεκδικούσαν την οθωμανική πολιτική και οικονομική κληρονομιά δεν ήταν λιγότερο σκληρή και έντονη29.

Τα προβλήματα όμως δεν περιορίζονταν σε κάποιες αντιστάσεις, που θα έπρεπε να καμφθούν. Το ίδιο το περιεχόμενο των Εθνικών γαιών, στα χρόνια του Καποδίστρια, παρέμενε αβέβαιο και θα μπορούσε να θεωρηθεί τελεσίδικα λυμένο, μόνο από την στιγμή, που θα προσδιοριζόταν επακριβώς το πολιτικό καθεστώς της χώρας30. Τα προβλήματα αποζημίωσης των Οθωμανών ιδιοκτητών ή και του ίδιου του Οθωμανικού κράτους, ακόμη, εκκρεμούσαν και οι λύσεις, που κατά καιρούς επινοήθηκαν για να ξεπεραστούν οι δυσκολίες αυτές, δεν αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Χαρακτηριστικό εδώ είναι το παράδειγμα των προσπαθειών του Καποδίστρια να συνάψει δάνειο, με σκοπό την εξαγορά των οθωμανικών ιδιοκτησιών της Εύβοιας και της Αττικής, έτσι ώστε οι περιοχές αυτές να εκκενωθούν από τα Οθωμανικά στρατεύματα31.

Τέλος, απέμενε να διαπιστωθεί το τι αντιπροσώπευαν οι Εθνικές γαίες, δηλαδή ποιές εκτάσεις ήταν Εθνικές και ποιες όχι, ποια ήταν η έκταση των Εθνικών γαιών, προβλήματα δυσεπίλυτα από την στιγμή που απούσιαζαν οι σχετικές κτηματολογικές πληροφορίες και οι τίτλοι ιδιοκτησίας σπάνιζαν. Της ίδιας πρακτικής φύσης είναι και το πρόβλημα της ερμηνείας του οθωμανικού γαιοκτητικού δικαίου, εξαιτίας της αναντιστοιχίας του με το βυζαντινορωμαϊκό.

Το πρόβλημα λοιπόν, ήταν αρκετό σύνθετο και κάθε πλευρά του, διπλωματική, πολιτική, νομική, οικονομική και δημοσιονομική δεν προσαρμοζόταν απαραίτητα και με τις υπόλοιπες32.

Το πρόβλημα της διανομής των Εθνικών γαιών, θα τεθεί σε όλη του την

27. βλ. D. Louies, οπ.π., σ. 124 - 125.

28. βλ. W. W. McGrew, οπ.π., σ. 144.

29. Fια μια συγκεκριμένη περίπτωση των προβλημάτων που γεννήθηκαν από την διεκδίκηση της Οθωμανική κληρονομιάς βλ. Στ. Τσοτσορός, Οικονομικοί και Κοινωνικοί μηχανισμοί στον Ορεινό χώρο. Γορτυνία (1715 - 1828), Αθήνα 1986, σ. 267 - 272.

30. Γ. Π. Νάκου, "Αι «Μεγάλαι Δυνάμεις» και τα «εθνικά κτήματα» της Ελλάδος (1821 -1832)”, Επιστημονική Επετηρίς της Σχολής Νομικών και Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τόμος Θ(1970), σ. 467 - 546.

31. βλ. επιστολές με αριθμό 28, 29, 30, 32, 33. Για το ίδιο θέμα βλ. επίσης D. Louies, οπ.π., σ. 180 - 188.

32. Για μια συνολική προσέγγιση του ζητήματος των εθνικών γαιών βλ. W.W. McGrew, οπ.π. Για τα νομικά προβλήματα βλ. Γ. Π. Νάκου, Εξελικτικές διακυμάνσεις του Οθωμανικού γαιοκτητικού συστήματος, Θεσσαλονίκη 1986, σ. 41 κε.

έκταση, μόνο μέσα στα 1830, και με αφορμή το ζήτημα του εκλογικού δικαιώματος. Η χρονική στιγμή δεν είναι συμπτωματική, όπως συμπτωματικός δεν είναι και ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται. Το ζήτημα της διανομής των εθνικών γαιών είναι αναμφίβολα ζήτημα πολιτικό και η επιλογή που προκρίνει τελικά ο Καποδίστριας είναι εκείνη που θα του επέτρεπε να εδραιώσει το πολιτικό καθεστώς του. Μέχρι τη στιγμή αυτή, ο Καποδίστριας έχει μιλήσει για διανομή της Εθνικής γης, είτε σε σχέση με την ενδεχόμενη διάλυση των ρουμελιώτικων άτακτων στρατιωτικών σωμάτων, είτε για να μπορέσει να ενισχύσει το εποικιστικό έργο, δεν έχει όμως, σε καμιά περίπτωση, κάνει λόγο για διανομή γης στο σύνολο των ακτημόνων. Το 1830 όμως, η αντιπολίτευση εναντίον του έχει διαμορφωθεί33 και με την σειρά του, ο Καποδίστριας, αναζητά ουσιαστικά ερείσματα στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας. Το ζήτημα του δικαιώματος ψήφου αλλά και το γεγονός ότι αντλεί, ή πιστεύει ότι αντλεί, την πολιτική ισχύ του από τους αγροτικούς πληθυσμούς, αποτελεί το κίνητρο για την σχετική αναφορά που απευθύνεται στην Γερουσία. Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου εξάλλου, ο Καποδίστριας προχωρεί στην σύσταση Στατιστικής Επιτροπής που θα συγκέντρωνε πληροφορίες, αναγκαίες για να τεθεί σε εφαρμογή η παράγραφος 2 του Δ ' Ψηφίσματος της Εθνοσυνέλευσης του Άργους34.

Το σχέδιο διανομής των Εθνικών γαιών ήδη βρίσκεται διαμορφωμένο στο μυαλό του Καποδίστρια, αλλά οι δυνατότητες πραγματοποίησής του είναι περιορισμένες. Αυτό θα φανεί ιδιαίτερα στα προβλήματα αγοραπωλησιών των οθωμανικών ιδιοκτησιών της Αττικής και Εύβοιας36.

Στην τελευταία αυτή περίπτωση, τα προβλήματα που προκλήθηκαν κατά τη προσπάθεια εξαγοράς των γαιοκτησιών είτε από ιδιώτες είτε από το Ελληνικό κράτος, απόδειξαν ότι το ζήτημα των Εθνικών γαιών, ανήκει στα προβλήματα εκείνα που δεν λύνονται μόνο με καλές προθέσεις. Τα διάφορα σχήματα που θα προτείνει, διαδοχικά, ο Καποδίστριας, για την σύναψη δανείου με εγγύηση την οθωμανική ιδιοκτησία στις περιοχές αυτές, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η εκκένωση τους δεν θα τελεσφορήσουν. Η αβεβαιότητα για τη πολιτική κατάσταση του ελληνικού κράτους, αλλά και για τις δυνατότητες αξιοποίησης της εθνικής γης αποτέλεσαν ένα σημαντικό εμπόδιο στην κατεύθυνση αυτή.

Στα πλαίσια αυτά εντάσσονται και οι προσπάθειες του Καποδίστρια δια

33. βλ. επιστολή αρ. 25. Για το ζήτημα της αντιπολίτευσης εναντίον του καποδιστριακού καθεστώτος βλ. Χρ. Λούκος, Η αντιπολίτευση κατά του Κυβερνήτη I. Καποδίστρια, διδακτορική διατριβή, Αθήνα 1985.

34. βλ. επιστολή αρ. 31, ακόμη βλ. D. Louies, οπ.π., σ. 73 - 74. Για το ιστορικό των προσπαθειών συλλογής στατιστικών στοιχείων βλ. Ελ. Μπελιά, «Στατιστικά του Ελληνικού κράτους κατά το 1830», Μνημοσύνη, 7(1978 - 1979), σ. 291 - 295.

35. D. Louies, οπ.π., σ. 180 - 188.

για την συλλογή στατιστικών πληροφοριών γύρω από το πληθυσμό και τη γεωργία της χώρας. Οι πρώτες προσπάθειες ξεκινούν με την υποχρέωση του Καποδίστρια να απαντήσει στο ερωτηματολόγιο των αντιπρέσβεων36, θα επαναληφθούν με την προοπτική αναμόρφωσης του φορολογικού συστήματος37 και θα ολοκληρωθούν με την επιδίωξη να συγκεντρωθούν στατιστικά στοιχεία με προοπτική τη διανομή της Εθνικής Γης38. Οι «Στατιστικές Πληροφορίες», που δημοσιεύονται στον τόμο αυτό, αποτελούν συμπίλημα των προσπαθειών αυτών, συμπέρασμα στο οποίο μπορεί να καταλήξει κανείς και μόνο από τις χρονολογικές αναφορές της συλλογής των στοιχείων. Η προσπάθεια των Καποδιστριακών Κυβερνήσεων να συγκεντρώσουν στατιστικά στοιχεία, αποτελεί απόδειξη της πρόθεσης για μιαν ορθολογική αξιοποίηση των οικονομικών πόρων της χώρας, μα αποδεικνύουν ταυτόχρονα και την αδυναμία του κρατικού μηχανισμού να διεκπεραιώσει το έργο αυτό. Οι πληροφορίες που δίνονται, εν είδει υποσημειώσεων στο τέλος κάθε πίνακα, είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικές για τα προβλήματα συλλογής των στοιχείων και επί πλέον για τις αμφισβητήσεις στο προσδιορισμό ως εθνικών ή όχι ποικίλων εκτάσεων γης, τέλος, για τον αγώνα που διεξάγεται γύρω από την ιδιοποίηση της οθωμανικής γαιοκτησίας. Το ελληνικό κράτος στην γέννησή του επιδιώκει, να καταγράψει τον σημαντικότερο, έστω και δυνητικά, οικονομικό του πόρο, προσπαθώντας να τον προφυλάξει από σφετερισμούς και καταχρήσεις. Τα αποτελέσματα υπήρξαν πενιχρά, όχι όμως σε τέτοιο βαθμό που να μην επιβάλλουν τη χρησιμοποίηση και αξιοποίησή τους από τον ερευνητή. Ο συντάκτης των πινάκων εξάλλου, με αρκετή συνείδηση, υπογραμμίζει τις αδυναμίες, τα χάσματα και τις ελλείψεις των στατιστικών πληροφοριών, προσφέροντας έτσι πολύτιμη βοήθεια στο χρήστη τους. Αναμφίβολα τα στοιχεία αυτά θα έπρεπε να συμπληρωθούν και από τις επί μέρους, κατά επαρχία, εκθέσεις και αναφορές, με βάση τις οποίες έγινε και η σύνταξη των πινάκων.

Στην διάρκεια του 1829, εξάλλου, ο Καποδίστριας θα προχωρήσει και την προσπάθειά του για την αναμόρφωση του φορολογικού συστήματος. Αν οι προθέσεις του ήταν αγαθές39, τα αποτελέσματα του νέου φορολογικού συστήματος, που άρχισε να εφαρμόζεται ήδη στις αρχές του 1830, ήταν τουλάχιστον οικτρά, προκαλώντας, μάλιστα, τις έντονες αντιδράσεις των θιγομένων40. Η εισαγωγή της φορολογίας σε χρήμα, σε μια εποχή που αυτό τό τελευταίο σπάνιζε, δεν

36. Τ. Γριτσόπουλος, οπ. π., σ. 411 - 412.

37. βλ. επιστολή αρ. 22.

38. βλ. Ελ. Μπελιά, οπ.π.

39. Για το ζήτημα της φορολογίας βλ. D. Louies, οπ.π., σ. 113 κε., Φ. Τιρς, οπ.π., τόμος 2, σ. 216.

40. S. Papadopoulos, Capitaine Peytier: «Mémoire sur la Grèce», «Ο Ερανιστής», 9 (1971), σ. 133.

είχε άλλο αποτέλεσμα, από την υποχρεωτική προσφυγή των γεωργικών πληθυσμών στην τοκογλυφία41. Παράλληλα, σε μια προσπάθεια να αυξηθούν οι φορολογικοί πρόσοδοι του δημοσίου θα προχωρήσει στην επιβολή φόρων της βοσκής και στην αύξηση της φορολογίας των ζώων42, μέτρα που σύντομα θα βρεθεί στην ανάγκη να ανακαλέσει43, μπροστά στο οικονομικό αδιέξοδο, που προκάλεσε η φορολογική πολιτική του. Ο Καποδίστριας βρίσκεται λοιπόν, υποχρεωμένος να επιστρέψει στο παλιό φορολογικό σύστημα για το οποίο και ο ίδιος είχε εκφράσει τόσες επικρίσεις. Θα πρέπει, χωρίς αμφιβολία, να θεωρήσουμε την απόπειρα μεταρρύθμισης του φορολογικού συστήματος, ως την ατυχέστερη έμπνευση του Κυβερνήτη.

Αν ο Καποδίστριας απότυχε στην προσπάθεια για βελτίωση του φορολογικού συστήματος, στον τομέα της ασφάλειας και της καταπολέμησης της ληστείας, το έργο του στέφθηκε με επιτυχία. Αντίθετα από τους Βαυαρούς διαδόχους του, ο Καποδίστριας συνέλαβε με επιτυχία τη σχέση που διατηρούσε η στρατιωτική οργάνωση με τη ληστεία και διατηρώντας τα άτακτα ρουμελιώτικα στρατεύματα πέτυχε, έστω και προσωρινά, να εξαλείψει ένα από τα σημαντικότερα αίτια της έλλειψης ασφαλείας στην ύπαιθρο.

Έχοντας κατανοήσει το πρόβλημα, πίστευε πως η διάλυση των σωμάτων αυτών, μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο με την παράλληλη διανομή γης και κάποια χρηματική ενίσχυση, που θα επέτρεπε τη γεωργική αποκατάσταση των ρουμελιωτών σε στέρεα βάση. Το μόνο σχετικό μέτρο, που λήφθηκε κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, και το οποίο, όμως, παρέμεινε ανεκτέλεστο ήταν η πρόβλεψη για τη διανομή γαιών στα σώματα του Καραϊσκάκη και στους Μεσολογγίτες με την αίρεση φυσικά: «Αυταί δε αι γαίαι δεν θέλουν δίδεσθαι ως

ιδιοκτησία εις τους έχοντας λαμβάνειν, πριν ή αποφασισθή η τύχη της Ελλάδος και πριν ή ελευθερωθώσι τα εθνικά κτήματα από τας υποθήκας, εις τας οποίας επί του παρόντος υπόκεινται»44. Για μια φορά ακόμη, οι δεσμεύσεις στις οποίες προσέκρουαν οι προσπάθειες για διανομή εθνικών γαιών, θα κάνουν εμφανή την παρουσία τους, έστω και σε μια περίπτωση ελάσσονος σημασίας.

41. Α.Δ. Σίδερις, Η γεωργική πολιτικής της Ελλάδος κατά την λήξασαν εκατονταετίαν (1833 - 1933), Αθήνα 1934, σσ. 30 - 34 και του ίδιου, «Ιστορική εξέλιξις της γεωργικής μας φορολογίας», Αρχείον Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών, τόμος 11(1931), σ. 362.

42. βλ. Α.Δ. Σίδερις, οπ.π. και Γκ. Λ. Μάουερ, Ο Ελληνικός Λαός, Αθήνα 1976 (1η έκδοση Χαϊδελβέργη 1835), σ. 351.

43. Α.Δ. Σίδερις, Η γεωργική πολιτική, οπ.π., σ. 38 - 39.

44. Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας 1821 - 1832, Αι Εθνικαί Συνελεύσεις, τόμος δεύτερος, Δ΄ εν Άργει Εθνική Συνέλευσις, Αθήνα 1973, σ. 172.

Η Καποδιστριακή περίοδος είναι τόσο βραχεία ώστε να μην επιτρέπει κάποιες, έστω και στοιχειώδεις, γενικεύσεις και τόσο αποσπασματική ώστε να μην αφήνει περιθώρια για συμπεράσματα. Εκείνο όμως στο οποίο θα μπορούσε να σταθεί κανείς, δεν είναι άλλο από την αδυναμία να ξεπεραστούν οι δεσμοί της πολιτικής και οικονομικής εξάρτησης και η αποτυχία της προσπάθειας για συγκρότηση της νεοελληνικής κοινωνίας σε βάσεις διάφορες από εκείνες που είχαν παραδοθεί από το Οθωμανικό παρελθόν. Η πολιτική του Κυβερνήτη στη γεωργία πιστοποιεί τις απόψεις αυτές, καθώς οι ενέργειές του για την ανασυγκρότηση και ενίσχυση της γεωργίας θα προκύπτουν είτε στην δημοσιονομική καχεξία, προϊόν, λίγο ή πολύ, της άρνησης των προστατιδών Δυνάμεων να αποδεχθούν το καθεστώς του, είτε στις παραδοσιακές δομές της ελληνικής κοινωνίας που αποδείχθηκαν ισχυρότερες από την πολιτική βούλησή του.

Η ελληνική γεωργία της εποχής, δεν βρισκόταν στο σημείο μηδέν όπως συχνά έχει υποστηριχθεί. Αντίθετα είχε ένα σημαντικό παρελθόν πάνω στο οποίο αναβιώνει μετά την Επανάσταση. Η Καποδιστριακή περίοδος, αφήνει κάποια χνάρια ειλικρινών προσπαθειών στην Ελληνική ιστορία, το πιο πιθανό όμως είναι ότι δεν αφήνει τίποτε περισσότερο. Η γεωργική πολιτική του Κυβερνήτη ήταν μια πολιτική αντιμετώπισης επειγόντων προβλημάτων, και δεν ξεπέρασε ποτέ το πλαίσιο αυτό. Οι προσπάθειες του Καποδίστρια, να συγκροτήσει ένα πολιτειακό καθεστώς, προσαρμόστηκαν στο σχήμα αυτό και ακολούθησαν την ίδια μοίρα.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ I.A. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

Correspondance

Αλληλογραφία

Επιστολαί

Συντομογραφίες

Correspondance du Comte J. Capodistrias, Président de la Grèce. 4 tomes, Paris-Genève 1839.

Σπ. Μ. Θεοτόκη, Αλληλογραφία Ι. Α. Καποδίστρια - I. Γ. Εϋνάρδου, 1828-1831, Αθήνα 1929.

Επιστολαί Ι. Α. Καποδίστρια, Κυβερνήτου της Ελλάδος. 4 τόμοι, Αθήνα 1841-1843.

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ I.A. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

1. Προς τον κ. Pictet - Gazenove, στη Γενεύη, 11/23 Νοεμβρίου 1827.

2. Προς τον κ. Crud, στη Massa - Lombarda, 1/13 Δεκεμβρίου 1827.

3. Προς τον αδελφό του Βιάρο, στην Κέρκυρα, 24 Ιανουαρίου/5 Φεβρουάριου 1828.

4. Προς τον Ιππότη κ. Εϋνάρδο, στη Γενεύη, 28 Ιανουαρίου/9 Φεβρουάριου 1828.

5. Προς τον κ. Θ. Βαλιάνο, στην Αίγινα, 13/25 Φεβρουάριου 1828.

6. Προς τον Ιππότη κ. Εϋνάρδο, στη Γενεύη, 4/6 Μαρτίου 1828.

7. Προς τον κ. Γιαννίτζη, Έκτακτο Διοικητή της Αίγινας, 5/17 Μαρτίου 1828.

8. Προς τον Ιππότη κ. Εϋνάρδο, στη Γενεύη, 14/26 Απριλίου 1828.

9. Προς τον κ. Α. Κονοφάο, 25 Ιουλίου/6 Αυγούστου 1828.

10. Προς τον Γραμματέα της Επικρατείας, 27 Φεβρουαρίου/11 Μαρτίου 1829.

11. Προς το Υπουργικό Συμβούλιο, 12/24 Μαρτίου 1829.

12. Προς τον Δρ. Howes, πληρεξούσιο της Φιλανθρωπικής Εταιρείας των Η.Π.Α., 12/24 Μαρτίου 1829.

13. Προς τον Ιππότη κ. Εϋνάρδο, στο Παρίσι, 30 Μαρτίου/11 Απριλίου 1829.

14. Προς το Υπουργικό Συμβούλιο, 1/13 Απριλίου 1829.

15. Εγκύκλιος προς τους κατά την Πελοπόννησον Εκτάκτους Επιτρόπους και προσωρινούς Διοικητάς, και προς τον κατά την Στερεάν Ελλάδα πληρεξούσιον τοποτηρητήν, 1/13 Απριλίου 1829.

16. Προς τον κ. Διοικητή των Μεσσηνιακών Φρουρίων, 3/15 Απριλίου 1829.

17. Προς τον κ. Lutteroth, 1/13 Μαΐου 1829.

18. Προς τον κ. Lutteroth, 26 Μαΐου/7 Ιουνίου 1829.

19. Προς τον κ. Μεταξά, Εκτακτο Επίτροπο Ανατολικής Ελλάδας, 23 Σεπτεμβρίου/5 Οκτωβρίου 1829.

20. Προς την επί της Οικονομίας Επιτροπήν, 24 Σεπτεμβρίου/6 Οκτωβρίου

1829.

21. Προς το Βαρώνο κ. De Rouen, Πρόεδρο της Γαλλίας, 12/24 Οκτωβρίου

1829.

22. Προς τους κ.κ. Εκτάκτους Επιτρόπους και Προσωρινούς Διοικητές, 18 / 30 Νοεμβρίου 1829

23. Προς τον κ. Ράμφο, Διοικητή των Μεσσηνιακών Φρουρίων, 1/13 Φεβρουάριου

1830.

24. Προς τον Ιππότη κ. Εϋνάρδο, στο Παρίσι, 3/15 Φεβρουάριου 1830.

25. Προς τη Γερουσία, 14/26 Φεβρουάριου 1830.

26. Προς τον Ιππότη κ. Εϋνάρδο, στο Παρίσι, 20 Φεβρουαρίου/4 Μαρτίου 1830.

27. Προς τη Γερουσία, 3/15 Ιουλίου 1830.

28. Προς τον κ. Κοντόσταυλο, Μέλος της επί των Οικονομικών Επιτροπής, 15/27 Αυγούστου 1830.

29. Προς τους κ.κ. Καλογερόπουλο, Μάνο και Μίσσογλου, 19/31 Αυγούστου

1830.

30. Προς τη Γερουσία, 22 Αυγούστου/3 Σεπτεμβρίου 1830.

31. Προς τη Γερουσία, 24 Αυγούστου/5 Σεπτεμβρίου 1830.

32. Προς τον Ιππότη κ. Εϋνάρδο, στα Λουτρά των Πυρηναίων, 8/20 Σεπτεμβρίου

1830.

33. Προς τον Πρίγκιπα κ. Σούτσο, στο Παρίσι, 8/20 Σεπτεμβρίου 1830.

34. Προς τον κ. CRUD, στη Γενεύη, 6/18 Οκτωβρίου 1830.

35. Προς τον κ. Στούρτζα, στην Οδησσό, 10/22 Νοεμβρίου 1830.

36. Προς το Στρατηγό κ. Adam, στην Κέρκυρα, 15/27 Νοεμβρίου 1830.

37. Προς το Στρατηγό κ. Maison, Υπουργό των Εξωτερικών της Αυτού Μεγαλειότητας του Βασιλέα της Γαλλίας, 20 Νοεμβρίου/2 Δεκεμβρίου 1830.

38. Προς το Στρατηγό κ. Schneider, 8/20 Ιουνίου 1831.

1 ΠΡΟΣ PICTET CAZENOVE

Correspondance, τόμος I, σσ. 307 - 309

Ο Καποδίστριας αναρωτιέται για τη δυνατότητα εισαγωγής της καλλιέργειας της πατάτας στην Ελλάδα, προκειμένου, ανάμεσα σε άλλα, να λυθεί και το ζήτημα του επισιτισμού των προσφύγων. Ζητά επίσης από τον Pictet να του πει την γνώμη του και στην περίπτωση κατά την οποία συμφωνεί να του στείλει το κατάλληλο βιβλίο για την ενημέρωσή του και τον κατάλληλο άνθρωπο για την εποπτεία του εγχειρήματος.

Α Μ. Pictet - Cazenove, à Genève

Ancóne, 11/23 novembre 1827

Le bâtiment anglais qui doit venir me chercher tardera encore une bonne semaine, et je profite de cet intervalle pour mettre un peu d’ordre à mes affaires. La plus grande et la plus pressante est de procurer quelques subsistances à cette partie de la population grecque qui n’a plus ni feu ni lieu, et qui doit être très-empressée de me demander l’un et l’autre. On me dit que c’est á Égine, dans d’autres îles, et aux environs de Nauplie, que tout ce monde est entassé, et qu’il ne se nourrit de pain que lorsque la charité chrétienne lui en envoie du dehors.

Ne serait-il pas humain et sage de profiter de cette circonstance pour porter cette population à adopter enfin la nourriture de la pomme de terre? En Grèce on n’y pense pas, et l’on n’y a jamais pensé. A peine dans les îles Ioniennes commence-t-on à entrevoir l’utilité de cette précieuse production.

Au lieu de vous faire, mon cher Pictet, cette question, je l’aurais résolue moi-même si j’avais eu le temps d’y songer, et si je n’étais aussi complétement ignorant que je le suis dans tout ce qui concerne l’agronomie en général, et conséquemment en particulier la culture des pommes de terre.

Vous avez eu la bonté de m’offrir vos services, et je vous mets à l’épreuve. Veuillez prendre en considération mon idée, et si vous l’approuvez, commencez par m’envoyer un livre qui traite de la culture des pommes de terre, ou une bonne instruction qui puisse me mettre en état de veiller ou de faire veiller à la nouvelle institution de haute politique par laquelle je débuterai.

Mais dans ce cas, pour faire vite, il faut que vous me procuriez encore un double secours: celui d’un homme qui puisse se charger pratiquement de la direction des travaux agricoles nécessaires pour cette branche de culture, et celui d’une quantité considérable de pommes de terre pour les ensemencer.

Les frais de cette expédition pourraient être pris sur la caisse de votre comité, si vos collégues se plaissaient à accueillir les voeux que vous leur témoignerez de ma part. Il ne sera pas difficile alors de faire partir une heure plus tôt par Marseille ce grand bienfait, et ce sera encore à Genève que la Grèce la devra.

2

ΠΡΟΣ CRUD

Correspondance, τόμος I, σσ. 350 - 352

Ο Καποδίστριας εκμυστηρεύεται το όνειρό του για την στήριξη της γεωργίας στην Ελλάδα και θέτει το πρόβλημα του εποικισμού της ελληνικής υπαίθρου.

Α Μ. Crud, à Massa - Lombarda

Ancône, 1/13 décembre 1827

Je partage bien sincèrement, mon cher Crud, vos regrets. Il m’eût été doux de vous revoir, de vous serrer la main, et de vous demander votre bénédiction. Il en est autrement, mais ce n’est pas ma faute. Préoccupé, comme je dois l’être et comme je le suis, des intérêts auxquels je me dévoue, je ne pouvais pas, en me rendant à Bologne et en y restant deux jours, me rappeler que j’allais être si près de votre domaine de Massa-Lombarda; et il ne se trouva autour de moi personne qui m’y rendit attentif. Je recois donc votre lettre du 11 et les sentiments qu’elle m’exprime, comme une véritable compensation que je dois à votre bonne amitié, et dont je vous remercie de tout mon coeur.

Je suis ici depuis quatre lorgues semaines, dans l’attente d’un bâtiment anglais qui doit venir me chercher. On me le fait espérer de jour en jour et d’heure en heure. Il me tarde de le voir, de m’embarquer, et d’être enfin sur les lieux.

Je ne me fais aucune illusion sur les désagréments qui me sont réservés, et sur le plus grand de tous, sur celui de ne pas répondre comme je le désire à la confiance des braves et admirables Grecs, et à celle dont m’honorent les personnes que ma longue carrière a mises en relation avec moi. Cependant, fort du sentiment de mes devoirs, de la droiture de mes intentions et de mon espoir dans l’assistance de Dieu, je n’ai pas hésité à quitter ma paisible retraite et à faire un long voyage, comme je n’hésite pas non plus à être impatient de me placer au milieu des privations de tout genre, de la confusion, du désordre, des intrigues de toute espèce, qui constituent l’état actuel de la Grèce. Une fois sous l’empire de toutes ces nécessités, Dieu m’aidera, et les voeux des hommes de bien qui vous ressemblent me procureront sa toute-puissante protection.

Vous ne doutez pas de la satisfaction que j’éprouverai à vous donner de mes nouvelles et à recevoir des vôtres. Un jour peut-être je vous demanderai vos conseils, vos directions, et quelques hommes entendus dans la première et la plus essentielle des affaires, dans celle d’introduire en Grèce une bonne et utile agriculture. Nous sommes encore bien loin de là; mais pour y arriver il faudra vous procurer une heure plus tôt des renseignements, et je ne manquerai pas de vous en donner. En attendant, tâchez de jeter les yeux sur une ou deux bonnes familles italiennes qui veuillent et puissent aller rendre à la fertilité de belles terres, des marais, peut-être même quelques steppes. Nous leur ferons de bonnes conditions; et lorsque je leur dirai venez, elles pourront en toute sûreté compter qu’en y arrivant elles seront bien reçues, et trouveront de quoi vivre honnêtement et utilement. Si aux connaissances pratiques dans la culture des blés, des prairies et dans l’éducation des vers à soie, les hommes réunissaient aussi de l’habilete dans quelque métier, mes voeux seraient à leur comble.

Je quitte ce sujet. C’est la partie couleur de rose de mes rêves; les autres ne lui ressemblent point, mais je ne m’en inquiète pas.

La main qui copie mon griffonnage vous prouve que le jeune Bignami est en pleine activité de service, et que jusqu’ici je suis bien aise de le voir auprès de moi. S’il en est de même par la suite, et que Dieu bénisse notre travail, il fera son chemin, et donnera, j’espère, des consolations à ses parents et à notre respectable ami Feilenberg, auquel je vous prie de dire mille et mille chose de ma part.

3

ΠΡΟΣ BIAPO ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

Correspondance, τόμος I, σσ. 392 - 396 Ο Καποδίστριας παρουσιάζει τα πρώτα προβλήματα και δυσκολίες που συναντάει

στην Ελλάδα. Στο υστερόγραφο ζητάει από τον αδελφό του να του στείλει μιάν ικανή ποσότητα πατάτας, που θα μπορούσε να σπαρεί στην Ελλάδα.

A mon Frère Viaro, à Corfou

Égine, 24 janvier/5 février 1828

Je suis arrivé à Égine le II (23), après avoir abordé à Nauplie à cause des vents contraires. Les gazettes nos 4 et 5 ci-jointes, dont je vous envoie trois exemplaires, vous donnent en grand détail les renseignements qui peuvent vous intéresser. Envoyez-les par la première occasion à notre ami le métropolitain, et par lui à M. Eynard et à M. Hentsch.

Je m’occupe dans ce moment-ci de la réorganisation du gouvernement. Jeudi aura lieu son installation solennelle, et j’espère deux ou trois jours après cette cérémonie, d’expédier le brick du capitaine Giannitzis à Malte, et de là à Corfou et à Ancône. Il vous portera alors une copie française de tous les actes de mon administration, et vous en serez content.

Je ne vous parle ni du travail, ni des grandes difficultés que j’ai à vaincre pour faire sortir cette malheureuse nation de la misère et du désordre où l’ont plongée sept années de querre, d’anarchie et de folies. Je ne suis pas cependant découragé. Le peuple me témoigne une confiance et une affection qui ne me laissent pas douter du résultat, si toutefois les secours que j’ai sollicités des Puissances alliées depuis le mois de septembre nous sont accordés. On me les a promis d’une manière formalle. Il s’agit d’accélérer l’accomplissement de ces promesses, et tel est le motif principal de l’expédition que je fais à Malte.

J’ai écrit au général Church en répondant à ses rapports et à ses lettres confidentielles. J’ai fait et je ferai tout ce qui peut dépendre de moi pour le mettre en état d’achever le plus tôt possible ce qui a été bien commencé par la prise de Vasiladi, et de concentrer d’abord tous ses efforts pour obtenir ce premier résultat. Je lui ai fait observer, ainsi que vous, que désormais vous ne pouvez plus contribuer, comme par le passé, au succés de ses opérations, et qu’il doit conséquemment s’entendre en toutes choses avec le gouvernement de la Grèce.

Nous avons ici une détresse épouvantable de jurisconsultes; et cependant nous allons être tous les jours aux prises avec les amiraux pour des questions de droit public et commercial. Ori ne pourra les discuter et les juger avec utilité et honneur pour le pays, que lorsque des tribunaux constitués dans des formes non-musulmanes seront garants de la légalité de leurs actes. C’est vous dire que vous serez invité à vous rendre en Grèce, et à amener avec vous des hommes capables d’être chargé des fonctions judiciaires, et de les gérer sans trop compter pour quelque temps sur aucun traitement qui vaille la peine. Je vous écrirai en

détail à cet égard par le capitaine Giannitzis. J’attends les informations que je vous ai demandées de Malte relativement aux caisses que M. Rallis devait vous envoyer de Londres. Dès que je les saurai en votre pouvoir, je vous écrirai quelles sont celles que je vous prierai de m’envoyer ou de m’apporter.

Vous devez cependant avoir reçu par le petit bâtiment expedié d’Ancône une caisse avec des paravents, une avec du papier, une avec des bougies, et une enfin avec des tableaux encadrés. Cette dernière peut rester; mais il me serait agréable d’avoir une heure plus tôt les trois autres. Tâchez de vous ptocurer une occasion, sans cependant noliser exprès ni une barque ni un bâtiment.

Veuillez avoir la complaisance de faire passer à sa destination la lettre ci-jointe pour Genève.

P. S. Ma lettre n’ est pas partie, car j’ ai préféré la confier au brick anglais qui porte mes dépêches au général Adam. C’ est donc de la part de S.E. que vous la recevrez avec le présent post-scriptum.

J’y doins un numéro des gazettes en triple, pour que vous puissiez en faire usage. Voys en enverrez un exemplaire aussi à Mustoxidis. Si j’ ai le temps, je lui écrirai un petit mot.

Voici aussi un exemplaire complet de tous mes actes en français. Donnez à un caligraphe la commission d’ en tirer des copies que vous enverrez avec les lettres ci-jointes à cachet volant, l’ une à M. Eynard, l’ autre à M. Hentsch, et l’ autre au métropolitain; vous pourrez envoyer les originaux à Mustoxidis.

En prenant connaissance des lettres que j’ écris à ces messieurs, vous aurez une idée exacte de F état des choses, des besoins pressants qui m’ environnent, et des efforts que j’ ai faits pour me ménager les moyens de les satisfaire, au moins en partie.

J’ espère beaucoup du général Adam; je lui demande provisorement 10,000 talaris, avec la promesse de les lui rendre, dès que je recevrai les subsides que les Puissances alliées m’ont promis. Je fais ainsi mon devoir. Dieu fera le reste.

Vous verrez par la lettre que j’écris à M. Eynard, quel est l’emploi que je fais des 20,000 francs qu’il m’a envoyés pour les pauvres. Tâchez à votre tour de me procurer à Corfou ou à Zante une bonne quantité de pommes de terre, pour avoir de quoi semer les champs que je fais préparer. J’en attends aussi une cargaison de Liverpool; mais elle peut tarder, et nous n’avons pas de temps à perdre. Si vous pouvez m’en procurer une bonne provision, envoyez-la moi le plus tôt possible.

J’écris à Syra pour savoir en quoi consiste la somme d’argent qui y est en dépôt portée par les prêteurs, et j’attends avec quelque impatience la réponse.

Je vous écrirai sous peu de jours plus en détail, ou par le capitaine Giannitzis, ou bien par quelque bâtiment de querre.

Notre correspondance avec Corfou, et par Corfou avec l’Italie, va s’organiser. Le général Adam le désire autant que moi. Ainsi vous pourrez plus facilement et plus régulièrement me donner de vos nouvelles.

4

ΠΡΟΣ ΕΫΝΑΡΔΟ

Correspondance, τόμος I, σσ. 396 - 400

Ο Καποδίστριας εκθέτει στην αρχή την κατάσταση της φτώχειας και της αθλιότητας που επικρατεί στην Ελλάδα και τα προβλήματα που συνδέονται με τη διατροφή του πληθυσμού. Επανέρχεται στο θέμα της καλλιέργειας της πατάτας. Ήδη 300 - 400 οικογένειες καταγίνονται με την καλλιέργειά της στην Αίγινα, ενώ ένας Ιρλανδός, ο Stevenson, διευθύνει τις εργασίες. Σχεδιάζει την επέκταση της καλλιέργειας στην Πελοπόννησο και στα νησιά, περιμένοντας την άφιξη φορτίου πατάτας από το Λίβερπουλ. Στο τέλος επανέρχεται στο ζήτημα της σύναψης δανείου, που θα μπορούσε να δώσει μια προσωρινή διέξοδο στη δημοσιονομική ανέχεια της χώρας.

A Μ. le Chevalier Eynard, à Genève.

Égine, 28 janvier / 9 février 1828

Je vous écris enfin d’Égine. J’y suis depuis dix-sept jours. Ce temps a été mis à profit, et vous en serez perrsuadé en jetant un coup d’oeil sur toutes les pièces que mon frère vous enverra. Elles vous donneront une idée de la-nouvelle administration, qui me semble avoir été marquée de manière à nous faire espérer que désormais le présent et l’avenir ne ressembleront plus au passé. La misère qui opprime cette brave et admirable nation dépasse tout ce qu’on peut dire ou se figurer. Jugez de ma position avec mes 300,000 francs. Ils sont presque épuisés. Cependant je suis loin de me décourager. J’ai déja fait et je ferai tout ce qui peut dépendre de moi pour obtenir les secours que les souverains alliés m’ont fait espérer. En attendant je ne néglige aucun moyen subsidiaire afin de gagner quelques instants de vie. Je vous écrirai à ce propos plus en détail sous peu de jours. Je me propose d’expédier à Ancône un bâtiment grec, et je donne aujourd’hui à mes commissionnaires l’ordre de commander une bonne quantité de farine de froment et de maïs. Si vous avez quelques fonds dont la piétié chrétienne vous ait rendu dépositaire, envoyez-les sans retard à MM. les frères Candellari à Ancône, avec

l’ordre de les tenir à ma disposition. La meilleure manière de les leur remettre, celle qui m’a paru la plus utile et la plus prompte, c’est d’autoriser ces messieurs à tirer des lettres de change sur Paris.

Le colonel Heideck m’a rendu compte de sa gestion, et je l’ai prié de continuer ce qu’il a si bien commencé. Il est pour peu de jours à Poros, afin de donner suite à une commission dont il a bien voulu se charger. Son assistance m’est très nécessaire, et vous m’obligerez de le faire savoir où de droit. Je prendrai la liberté d’adresser moi-même mes voeux. J’aime à espérer qu’ils seront honorés d’un accueil bienveillant.

L’argent que vous m’avez confié pour les officiers suisses et prussiens leur a été très-exactement remis par le colonel. La somme que les bienfaiteurs destinaient à la subsistance des femmes, des enfants et des vieillards qui ont perdu leurs foyers, est employée dans ce but, et dans celui aussi de préparer en même temps le terrain qui doit porter la nouvelle production des pommes de terre.

Trois ou quatre cents familles sont déjà nourries tous les jours à Égine sur ce fond. Elles gagnent en attendant leur pain en travaillant dans une magnifique plaine, qui paraît faite pour la culture des pommes de terre.

Un Irlandais, M. Stevenson, se trouvait ici sans aucune occupation, et brûlant du désir d’être utile à la Grèce. Il connait à fond cette partie de l’agriculture, et il m’a offert ses services. Il est déjà depuis huit jours en pleine activité, et dirige en personne tous les travaux; pour mieux faire, il s’est établi dans une chaumière au milieu des laboureurs. Cette opération faite à Egine, il se rendra ailleurs, et dans les îles le Peloponèse. Ainsi, pour que cet immense bienfait s’accomplisse, nous n’avons pas trop de 20,000 francs pour les dépenses, ni de la cargaison de pommes de terre de Liverpool: car nous ne manquons pas de pauvres à faire travailler et à faire vivre.

Nous attendons avec impatience le bâtiment de Liverpool. Néammoins je fais acheter des pommes de terre partout où l’on en trouve, afin de ne pas faire dépendre le succès de cette entreprise de l’incertitude de la navigation.

M. Stevenson est aussi le caissier des dépenses, et à son temps vous recevrez un compte exact et détaillé de l’emploi de la somme que vous m’avez confiée, et les bienfaiteurs en seront satisfaits.

Ces secours ne sont pas suffisants. Je vous enverrai par mon bâtiment, voie d’Ancône, des pleins pouvoirs, afin que vous puissiez donner suite au projet de l’emprunt dont nous avons causé à Genève avant mon départ. Il me paraît qu’il ne serait guère difficile de trouver à cette heure des actionnaires pour un million de francs, surtout si nous allons les chercher dans le midi comme dans le nord. Je vous enverrai à cet effet beaucoup de lettres particulières avec les pleins pouvoirs. Ces lettres, j’espère, ne seront pas inutiles.

Veuillez en attendant vous entretenir de cette affaire avec mon bon ami M.

Hentsch, pour préparer d’avance les moyens de la faire réussir; et si je puis disposer en peu de temps de 3 ou 400,000 francs de cet emprunt, je pense mettre alors en exécution le projet de faire arriver ici des laboureurs et des ouvriers suisses et allemands, qui, en cas de besoin, deviendraient des soldats.

P.S. Dites à Mme Eynard que son écharpe bleu et blanc a figuré et figurera; c’est la seule marque distinctive du président de la Grèce.

5

ΠΡΟΣ ΒΑΛΙΑΝΟ

Correspondance, τόμος, I, σ. 440

Ο Καποδίστριας παροτρύνει το Βαλιάνο να συνεχίσει τις εργασίες διάνοιξης οδού και προετοιμασίας των αγρών για τη σπορά της πατάτας, κατά την απουσία του. Αναφέρεται στο σιτισμό του πληθυσμού.

A Μ. Th. Valianos, à Égine

Poros, 13/25 février 1828

Je désire que durant mon absence d’Égine les travaux que vous conduisez avec tant de zèle continuent, que la grande route soit achevée, et que les champs où l’on doit ensemencer les pommes de terre soient labourés à la satisfaction de M. Stevenson. Pour que le manque de pain n’entrave pas les progrès de ce qui a été fait jusqu’ici, je donne aujourd’hui les directions nécessaires au gouverneur provisoire d’Égine, et j’en écris aussi à M. Stevenson. Vous serez pourvu de pain; mais il faut que vous régliez la chose de manière à ce que l’on n’ait à distribuer que de 2 à 300 rations par jour. Veuillez conséquemment vous entendre à cet égard et avec M. Stevenson et avec M. Giannitzis. Si vous prévoyez que nos travaux soient terminés en peu de jours, ayez soin de m’en prévenir à temps, afin que je puisse vous dire à quels autres ouvrages vous pourriez employer votre monde. Continuez à faire preuve de bonne volonté et de zèle, et vous en avez la récompense dans la satisfaction que doit vous procurer le bien qui se fait sous vos yeux et par votre entremise. Je vous salue.

6

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΫΝΑΡΔΟ

Correspondance, τόμος I, σσ. 493 - 494

Ο Καποδίστριας με την επιστολή αυτή κάνει μερικές διευκρινήσεις στον Εϋνάρδο, σε σχέση με τις πληροφορίες που έχει στείλει, πάντα στον Εϋνάρδο, ο Βιάρος. Του ζητάει χρήματα για την Τράπεζα και πιστεύει πως η Ελλάδα δικαιούται της πίστης των ξένων, εφόσον η τάξη έχει εμπεδοθεί στη χώρα. Δίνει στη συνέχεια πληροφορίες για την καλλιέργεια της πατάτας, που γίνεται υπό την επίβλεψη του Stevenson και με την οποία ελπίζει να διαθρέψει 12.000 άτομα. Επειδή δε το φορτίο της πατάτας δεν είχε φθάσει από το Liverpool αναγκάστηκε να αγοράσει, για τη σπορά, πατάτες από τη Σύρο. Στο τέλος δίνει πληροφορίες για την οργάνωση του στρατού και του ναυτικού, υποστηρίζοντας πως η επιτυχία οφείλεται στην Τράπεζα, η οποία έχει πάντα την ανάγκη ενίσχυσης.

A Μ. le Chevalier Eynard, à Genève

Poros, 4/16 mars 1828.

Mon frère vous aura envoyé, mon cher Eynard, de mes nouvelles. Il vous en envoie aujourd’hui, et j’ajoute ces mots pour vous donner moi-même signe de vie, et pour vous recommander encore une fois les intérêts de notre banque. Faites-lui donc parvenir tout l’argent que vous avez du fait des souscriptions, et procurez-lui autant de bons actionnaires que vous pourrez.

Nous commençons à mériter votre confiance et celle des capitalistes européens. Il y a déjà en effet un peu d’ordre, et il y en aura davantage par la suite, et du moment que je serai mis en état de donner du pain aux hommes qui portent les armes, et à ceux auxquels je voudrais faire labourer la terre.

Le bâtiment de Liverpool, qui devait arriver en mars avec les pommes de terre, ne paraît pas. Le champ est déjà préparé à Égine d’après l’opinion de M. Stevenson qui dirige cette grande entreprise. Si nous avons assez de pommes de terre pour l’ensemencer dans toute son étendue, la récolte nous donnera de quoi nourrir 12,000 hommes pendant une année. Ne voulant pas perdre un temps précieux et la saison qui est plus précieuse encore, j’ai fait acheter à Syra et partout toutes les pommes de terre qu’on a pu trouver; mais toutes les lunettes sont braquées dans l’attente du vaisseau de Liverpool.

Je suis ici pour diriger en personne l’organisation des Rouméliotes, qui vont se mettre en campagne sous peu de jours. Une flottille tâchera aussi de faire son devoir, en garantissant le commerce européen de la piraterie, et en coupant, s’il