Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ζ΄

29.

Αριθ. 7495

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Ο ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Προς το Πανελλήνιον

Η Βουλή και η Κυβέρνησις ανήγγειλαν εις το έθνος διά πασιφανών πράξεων, ότι το συνέδριον των πληρεξουσίων του θέλει συγκαλεσθή κατά τον Απρίλιον μήνα.

Δειναί περιστάσεις εμπόδισαν την εκπλήρωσιν των ευχών μας, και διά του εγγράφου σας της 5 του Απριλίου εδείξατε, κύριοι, ότι αποδέχεσθε την γνώμην μας, συμμετέχοντες της κατά τούτο λύπης και των ελπίδων μας.

Μόλις επλησίαζεν η στιγμή του προσδιορισμού της εποχής, καθ’ ην τα τμήματα, κατά τον εσωτερικόν διοργανισμόν των, έπρεπε να εκλέξουν υπό την προστασίαν νομικής τάξεως τους πληρεξουσίους των, και πάραυτα νέον δυστύχημα, η πανώλης, εμπόδισε και ανέβαλε τας εργασίας, αίτινες σκοπόν είχον ένα τόσον ουσιώδες αποτέλεσμα.

Δεν αγνοείτε, επίσης, τας μεγάλας άλλας υποθέσεις, εις τας οποίας, συμφώνως με ημάς, εχρεωστούσατε να προσηλώσετε την προσοχήν σας από τον Σεπτέμβριον μήνα.

Στοχαζόμεθα δε, ότι χρεωστούμεν ήδη να σας προκαλέσωμεν να ενασχοληθήτε και εις τα περί της συγκαλέσεως της Εθνικής Συνελεύσεως. Εις σας ανήκει να λάβετε εις σκέψιν τους καθεστώτας νόμους και να ίδητε, τί λογής, χωρίς ν’ απομακρυνθώμεν από τας αρχάς των, εμπορούμεν να προσκαλέσωμεν τους πολίτας των διαφόρων τμημάτων και επαρχιών της επικρατείας να εκλέξωσι τους πληρεξουσίους των.

Αφ’ ης στιγμής η Ελλάς ανέλαβε την ενέργειαν των δικαιωμάτων της, καμμία εποχή δεν επαρουσιάσθη τόσον κρίσιμος! Αι σκέψεις της Συνελεύσεως θέλουν γένει, να είπω ούτως, υπό τας όψεις του φωτισμένου κόσμου και ιδιαιτέρως των Δυνάμεων, αίτινες τιμώσι την πατρίδα μας διά της ευνοίας των. Η τύχη της Ελλάδος κείται εις τας χείρας τούτων των μεγάλων και γενναίων Δυνάμεων. Είθε το έθνος να εκπληρώση το χρέος του! Αλλά, τότε θέλει το εκπληρώσει, όταν δειχθή άξιον της τύχης, την οποίαν αι, όσον ηρωϊκαί, τόσον και απειραριθμοι θυσίαι του τω προσδιώρισαν. Η Θεία Πρόνοια θέλει κάμει τα λοιπά.1

1. (Σημ. Μάμουκα). Εις το γαλλικόν πρωτότυπον είν’ εκπεφρασμέναι καθαρώτερον αι ιδέαι, αι εις τας τρεις τελευταίας περιόδους του παραγράφου τούτου περιεχόμεναι: L’ avenir de la Créce est entre les mains de ces grandes Puissances. Que la nation remplisse ses devoirs; qu’ elle les remplisse en se montrant digne des destinées que, par ses sacrifices aussi héroïques qu’ immenses, elle s’ est efforcée de fixer. La Providence fera le reste.

Κατά το πνεύμα τούτο σας προσκαλώ, κύριοι, να θεωρήσετε και να διαλύσετε τα διάφορα αντικείμενα, τα οποία παρουσιάζει η εργασία, την οποίαν ζητώ παρ’ υμών.

Το συνέδριον, κατά τον αριθμόν και την αναλογίαν των πληρεξουσίων, χρεωστεί να παραστήση τα νόμιμα συμφέροντα των επαρχιών, όσαι απήλαυσαν το δικαίωμα του ν’ αποστέλλωσιν αντιπροσώπους εις την Εθνικήν Συνέλευσιν. Ορμώμενοι από την βάσιν ταύτην, την οποίαν αι πράξεις των προτέρων Συνελεύσεων καθιερώνουσι με τρόπον αναντίρρητον, θέλετε μας προτείνει τους τύπους, κατά τους οποίους αι επαρχίαι, οσαι εξ αιτίας του πολέμου δεν είναι ακόμη εντελώς ωργανισμέναι, οφείλουσι να εκλέξωσι τους πληρεξουσίους των.

Σας προτρέπομεν να ενασχοληθήτε εις τούτο με τον ζήλον, όστις σας χαρακτηρίζει. Άμα λάβωμεν την εργασίαν σας ταύτην, θέλομεν σπεύσει να σας κοινοποιήσωμεν τα περαιτέρω μέτρα, τα οποία χρεωστούμεν να λάβωμεν.1

Εν Πόρω τη 30 Οκτωβρίου 1828

Ο Κυβερνήτης

I. Α. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

Ο Γραμματεύς της Επικρατείας

(Τ.Σ.) Σ. Τρικούπης

1. Ό.π., σσ. 10-11.

30.

[Το Πανελλήνιο χρειάστηκε δύο μήνες για να συντάξει το σχέδιο ψηφίσματος με το οποίον θα γίνονταν οι εκλογές. Και τις 30 Δεκεμβρίου 1828 υποβάλλει στον Κυβερνήτη με έγγραφό του όλα τα σχετικά με τις εκλογές πληρεξουσίων στην Δ Εθνική Συνέλευση, τα οποία συνοψίζονται σε σχέδιο ψηφίσματος].

Αφ’ ότου έλαβε το Πανελλήνιον το υπ’ αριθ. 7495 εγγραφόν Σας, αναφερόμενον εις την συγκάλεσιν της Εθνικής Συνελεύσεως, ησχολήθη επιμόνως να συντάξη σχέδιον ψηφίσματος, καθ’ ο οφείλουσι να γένωσιν αι εκλογαί των πληρεξουσίων εις την Δ' Εθνικήν Συνέλευσιν, το οποίον και τελειωθέν ήδη Σας διευθύνει διά του παρόντος εγγράφου.

Εις την σύνταξιν του σχεδίου τούτου ασχολούμενον το Πανελλήνιον, επειδή

ιδιαίτερος νόμος περί εκλογής πληρεξουσίων δεν ήτον εκδεδομένος, είχε πάντοτε προ οφθαλμών τον μέχρι τούδε ισχύοντα νόμον περί εκλογής αντιπροσώπων υπ’ αριθ. ΙΖ' καί τινας άλλας διατάξεις, γενομένας κατά διαφόρους εποχάς εις το αυτό αντικείμενον. Αλλ’ αν και το Πανελλήνιον προέθετο σκοπόν να μην απομακρυνθή, ει δυνατόν, από τον ειρημένο νόμον και τας διατάξεις, η ατέλεια, όμως, τούτων και η των περιστάσεων μεταβολή κατέσταιναν άφευκτον απομακρυσμόν τινα από αυτά.

Μετά το ψήφισμα τούτο, ακολουθεί υπ’ αριθ. 1 σχέδιον των διατυπώσεων, αι οποίαι πρέπει να φυλάττωνται εις τας συνελεύσεις, ώστε αι εκλογαί των πληρεξουσίων να γένωσι μ’ όλην την απαιτουμένην τάξιν και νομιμότητα.

Επισυνάπτονται δε, προσέτι, και δύο σχέδια εφοδιαστικών εγγράφων το μεν πρώτον, υπ’ αριθ. 2, διδόμενον εις έκαστον των εκλογέων παρά της πεμπούσης αυτούς πόλεως η χωρίου, το δε υπ’ αριθ. 3, δι’ ου εφοδιάζεται ο πληρεξούσιος από την συνέλευσιν των εκλογέων, διά να παρουσιασθή εις την Εθνικήν Συνέλευσιν.

Εις αυτό τούτο το σχέδιον προσδιορίζεται και η εποχή της ενάρξεως των εκλογών κατά την τελευταίαν Κυριακήν του ερχομένου Ιανουαρίου μηνός. Αλλ’ η Εξοχότης Σας, γνωρίζουσα τας περιστάσεις και κρίνουσα, αν η προθεσμία αύτη είναι πολλή η ολίγη, ημπορεί να παρατείνη μίαν εβδομάδα την εποχήν ταύτην η να την συντέμη, κατά τας περιστάσεις.1

Εν Αιγίνη τη 30 Δεκεμβρίου 1828

Ο Πρόβουλος των Εσωτερικών

Ανδρέας Ζαΐμης

1. Ό.π., σσ. 11 - 12.

Σχέδιον ψηφίσματος

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Ο ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Επειδή νόμος ιδιαίτερος περί εκλογής πληρεξουσίων εις Εθνικήν Συνέλευσιν, δεν είναι εκδεδομένος, αι δε εκλογαί αυτών εις τας μέχρι τούδε συγκροτηθείσας Συνελεύσεις έγιναν κατά τον υπ’ αριθ. ΙΖ' περί εκλογής παραστατών νόμον

Έχοντες αφ’ ενός μέρους προ οφθαλμών, να μην απομακρυνθώμεν, όσον το δυνατόν, από τας αρχάς, τας οποίας καθιερώνει ο νόμος ούτος, και αφ’ ετέρου

επιθυμούντες, ώστε η εκλογή των πληρεξουσίων εις την Δ' Εθνικήν Συνέλευσιν να παριστάνη με τον τακτικώτερον και πληρέστερον τρόπον την ελευθέραν θέλησιν των πολιτών των επαρχιών, όσαι έσχον το δικαίωμα να αποστέλλωσιν αντιπροσώπους εις Εθνικήν Συνέλευσιν

Ακούσαντες και την γνώμην του Πανελληνίου,

ΨΗΦΙΖΟΜΕΝ:

Άρθρον 1. Αι εκλογαί των πληρεξουσίων των επαρχιών της Ελλάδος εις την συγκαλουμένην Δ' Εθνικήν Συνέλευσιν γίνονται από τους εκλογείς των πόλεων, κωμοπόλεων, χωρίων και κοινοτήτων, συνηθροισμένους εις την πρωτεύουσαν εκάστης επαρχίας εις ρητήν ημέραν.

2. Οι εκλογείς των πόλεων, κωμοπόλεων, χωρίων και κοινοτήτων διορίζονται από τους έχοντας το δικαίωμα της ψήφου πολίτας, κατ’ αναλογίαν των οικογενειών δηλαδή, τα μέρη τα κατοικούμενα από δέκα πέντε μέχρι των πεντήκοντα οικογενειών διορίζουσιν ένα εκλογέα· τα από πεντήκοντα μέχρι των εκατόν, δύο· τα από εκατόν μέχρι διακοσίων, τρεις· και αναλόγως, με την προσθήκην ενός εις πάσαν εκατοντάδα.

3. Ο διορισμός των εκλογέων και η εκλογή των πληρεξουσίων γίνεται διά της πλειοψηφίας, και η συναπτομένη εις το παρόν ψήφισμα διάταξις κανονίζει τον τρόπον, τον τόπον και τον χρόνον της ψηφοφορίας.

4. Έχουν δικαίωμα ψήφου εις τον διορισμόν των εκλογέων:

α'. Οι αυτόχθονες της πόλεως, κωμοπόλεως ή του χωρίου Έλληνες,

β'. Οι Έλληνες, οι απ’ οποιονδήποτε μέρος ελθόντες εις την Ελλάδα το πρώτον ή το δεύτερον έτος του ελληνικού αγώνος, διαμείναντες και λαβόντες πραγματικόν μέρος εις αυτόν και στήσαντες την κατοικίαν των εις το οποίον μέλλουν να ψηφοφορήσουν μέρος.

γ'. Οι προ τριών ετών μετά της οικογενείας των μετοικήσαντες από τα εις τον οθωμανικόν ζυγόν υποκείμενα μέρη, ή προ δύο ετών μετοικήσαντες και νυμφευθέντες αυτόχθονα Ελληνίδα.

δ'. Οι από οποιονδήποτε άλλο μέρος προ τεσσάρων ετών μετά της οικογενείας των μετοικήσαντες Έλληνες, ή προ τριών ετών μετοικήσαντες και έκτοτε νυμφευθέντες αυτόχθονα Ελληνίδα.

ε'. Οι πολιτογραφηθέντες αλλοεθνείς, έξ έτη σταθερώς κατοικούντες μετά της οικογενείας των όπου μέλλουν να ψηφοφορήσωσιν, ή προ τεσσάρων ετών σταθερώς κατοικούντες αυτόθι και έκτοτε νυμφευθέντες αυτόχθονα Ελληνίδα.

5. Δεν έχουν δικαίωμα ψήφου οι νεώτεροι των 24 ετών, ούτε ο κλήρος, εκτός των πρεσβυτέρων.

Αποκλείονται, ωσαύτως, του δικαιώματος τούτου οι υπομίσθιοι υπηρέται, οι επαίται, οι φρενοβλαβείς και οι εγκληματίαι.

6. Οι από οποιονδήποτε μέρος Έλληνες συστήσαντες εις την ελληνικήν επικράτειαν κοινότητας χωριστάς, πληρωθέντος του πρώτου έτους από της συστάσεως αυτών, εκλέγουν κατά το 2 άρθρον του παρόντος ψηφίσματος τους εκλογείς των, οι οποίοι ψηφοφορούν μετά των εκλογέων της επαρχίας, εις την περιφέρειαν της οποίας ευρίσκονται αι κοινότητες, διά τον διορισμόν του πληρεξουσίου ή των πληρεξουσίων της επαρχίας. Όταν ο αριθμός των οικογενειών, από τας οποίας σύγκεινται αι κοινότητες, υπερβαίνη τας δύο χιλιάδας, συμπληρωθέντος του πρώτου χρόνου από της συστάσεώς των, έχουν το δικαίωμα να στείλωσιν εις την Εθνικήν Συνέλευσιν ίδιους πληρεξουσίους, εκλεγομένους παρά των εκλογέων αυτών.

7. Η συνέλευσις των εχόντων δικαίωμα ψήφου εις τον διορισμόν των εκλογέων προεδρεύεται από τον δημογέροντα ή από τον πρεσβύτερον των δημογερόντων εκάστης πόλεως, κωμοπόλεως, χωρίου ή κοινότητος.

8. Οι εκλογείς πρέπει να είναι:

α'. Αυτόχθονες Έλληνες της πόλεως, κωμοπόλεως ή του χωρίου, από τον οποίον διορίζονται· ή αυτόχθονες άλλης ελληνικής επαρχίας, αλλ’ έχοντες την διοριζομένην από το παρόν ψήφισμα κατάστασιν, συνισταμένην από ακίνητα κτήματα εντός των ορίων της πόλεως, κωμοπόλεως ή του χωρίου· ή, μη αυτόχθονες μεν, ελθόντες δε εις την Ελλάδα το πρώτον ή το δεύτερον έτος του ελληνικού αγώνος, διαμείναντες και λαβόντες πραγματικόν μέρος εις αυτόν ή μέτοικοι προ πέντε ετών από τα υπό τον οθωμανικόν ζυγόν μέρη και έχοντες την οικογένειάν των ή μέτοικοι από τα αυτά μέρη και νυμφευθέντες προ τεσσάρων ετών αυτόχθονα Ελληνίδα· ή απ’ οποιονδήποτε άλλο μέρος Έλληνες μετοικήσαντες μετά της οικογενείας των προ εξ ετών ή προ πέντε ετών νυμφευθέντες αυτόχθονα Ελληνίδα· ή πολιτογραφηθέντες αλλοεθνείς, προ επτά ετών σταθερώς κατοικούντες μετά της οικογενείας των ή, τουλάχιστον προ έξ ετών, νυμφευθέντες αυτόχθονα Ελληνίδα.

β'. Κύριοι ακινήτων κτημάτων, τιμής όχι ολιγωτέρας των διακοσίων διστήλων, ή έχοντες ετήσιον εισόδημα όχι ολιγώτερον των πεντήκοντα διστήλων από κινητά και ακίνητα κτήματα ή των εξήκοντα διστήλων από κινητά και ακίνητα κτήματα και από βιομηχανίαν.

9. Οσοι δεν έχουν δικαίωμα ψήφου εις τον διορισμόν των εκλογέων δεν διορίζονται εκλογείς.

10. Εάν τις εκ των εχόντων δικαίωμα ψήφου ή εκλογεύς ευρεθή εις φυλακήν, διά χρέος ή άλλην πολιτικήν διαφοράν, κατά την εποχήν των εκλογών, απολύεται της φυλακής διά προσωρινής εγγυήσεως μέχρι του τέλους των εκλογών.

11. Κανείς δεν εμπορεί να εμποδίση τον έχοντα δικαίωμα ψήφου ή τον εκλογέα (εκτός, αν είναι εις φυλακήν δι’ εγκλημα) από το να παρευρεθή εις τας εκλογάς, αλλ’ ουδέ να τον υποχρεώση με την βίαν να παρευρεθή εις αυτάς.

12. Οι εκλογείς, προεδρευόμενοι εις προκαταρκτικήν συνέλευσιν από τον

πρεσβύτερον των επαρχιακών δημογερόντων, εκλέγουν διά της πλειοψηφίας τον πρόεδρον και τον γραμματέα της συνελεύσεώς των.

13. Η διατήρησις της εσωτερικής ευταξίας εις την συνέλευσιν των εκλογέων ανήκει εις τον πρόεδρον.

14. Κανείς δεν δύναται να παρουσιασθή εις την συνέλευσιν των εκλογέων οπλοφορών, ουδέ άλλος, παρά τους εκλογείς, δεν είναι δεκτός εις αυτήν.

15. Οι πληρεξούσιοι εκλέγονται από τους εκλογείς διά πλειοψηφίας μεταξύ των εμφρονεστέρων και ηθικωτέρων πολιτών.

16. Οι πληρεξούσιοι πρέπει να είναι:

α'. Έλληνες αυτόχθονες της επαρχίας, από την οποίαν εκλέγονται· ή αυτόχθονες άλλης ελληνικής επαρχίας, έχοντες δε την διοριζομένην από το παρόν ψήφισμα κατάστασιν, συνισταμένην εις ακίνητα κτήματα εντός των ορίων της επαρχίας, από την οποίαν εκλέγονται· ή, μη αυτόχθονες μεν, ελθόντες δε εις την Ελλάδα κατά το πρώτον ή το δεύτερον έτος του ελληνικού αγώνος, διαμείναντες και λαβόντες πραγματικόν μέρος εις αυτόν· ή μέτοικοι προ επτά ετών από τα υπό τον οθωμανικόν ζυγόν μέρη και έχοντες την οικογένειάν των· ή μέτοικοι από τα αυτά μέρη και νυμφευθέντες προ έξ ετών αυτόχθονα Ελληνίδα· ή απ’ οποιονδήποτε άλλο μέρος Έλληνες, μετοικήσαντες μετά της οικογενείας των προ οκτώ ετών ή, τουλάχιστον προ επτά ετών, νυμφευθέντες αυτόχθονα γυναίκα· ή πολιτογραφηθέντες αλλοεθνείς, σταθεροί κάτοικοι μετά της οικογενείας των προ δέκα ετών ή προ οκτώ ετών νυμφευθέντες αυτόχθονα Ελληνίδα.

β'. Κύριοι ακινήτων κτημάτων, τιμής όχι ολιγωτέρας των εξακοσίων διστήλων· ή να έχωσιν ετήσιον εισόδημα από κινητά και ακίνητα κτήματα όχι ολιγώτερον των εκατόν ογδοήκοντα δίστηλων ή από κινητά και ακίνητα κτήματα και από βιομηχανίαν όχι ολιγώτερον των διακοσίων τεσσαράκοντα διστήλων.

17. Δεν δύνανται να εκλεχθώσι πληρεξούσιοι οι νεώτεροι των τριάκοντα ετών και όσοι δεν έχουν το δικαίωμα να είναι εκλογείς.

Ομοίως, δεν δύνανται να εκλεχθώσι πληρεξούσιοι όσοι, μετά το πρώτον έτος της επαναστάσεως αποδημήσαντες εκτός της ελληνικής επικρατείας, ελιποτάκτησαν από τον ελληνικόν αγώνα.

18. Οι πληρεξούσιοι οφείλουν, δώδεκα ημέρας το πολύ αφού ειδοποιηθώσι περί της εκλογής αυτών, ν’ αναχωρήσωσι διά τον τόπον της Συνελεύσεως.

19. Οι πολίται των επαρχιών, αι οποίαι, εκ των περιστάσεων του πολέμου, δεν είναι ωργανισμέναι, ούτε είναι εις κατάστασιν να κάμουν επιτοπίως τας εκλογάς των πληρεξουσίων των, θέλουν κάμει αυτάς κατά τον ακόλουθον τρόπον:

Εις οποίαν πόλιν ή νήσον ευρίσκονται περισσότεροι των 15 πολιτών μιας των ανοργανίστων επαρχιών, θέλουν εκλέξει τον εκλογέα ή τους εκλογείς των· οι εκλογείς όλοι θέλουν συναχθή εις την πόλιν ή νήσον, όπου παροικούσιν οι περισσότεροι συνεπαρχιώται των, και εκεί θέλει συγκροτηθή η συνέλευσις των εκλογέων.

20. Ο αριθμός των πληρεξουσίων εκάστης επαρχίας είναι διπλάσιος του αριθμού των παραστατών, τους οποίους είχε δικαίωμα να στέλλη εις την Βουλήν.

21. Αι εκλογαί γίνονται κατά τας διωρισμένας ημέρας και εις τα διωρισμένα μέρη από τους παρόντας εκλογείς, όταν ο αριθμός των δεν είναι ολιγώτερος των δύο τρίτων του όλου των εκλογέων ουδέ συγχωρείται εις τους απόντας να ζητήσωσι δευτέρας εκλογάς.1

1. Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας, ό.π. σσ 12 - 15.

[Θα κλείσουμε τον τόμο μ’ ένα ενδιαφέρον κείμενο, που δεν ανήκει στον Καποδίστρια, αλλά απευθύνεται σ’ αυτόν. Πρόκειται για το υπόμνημα, που υπέβαλε τις 14 Δεκεμβρίου 1828 προς τον Κυβερνήτη ο Νικόλαος Σκούφος, άνθρωπος με πολύπλευρη δράση, με νομική και γενικότερη μόρφωση. Γραμμένο στα γαλλικά το πρωτότυπο του υπομνήματος, βρίσκεται στον φάκελλο αριθ. 135, που έχει τίτλο «Πορεία των Πολιτικών Κομμάτων εν Ελλάδι από της Επαναστάσεως μέχρι της αφίξεως του Κυβερνήτου υπό Ν. Σκούφου», του Καποδιστριακού Αρχείου της Κερκύρας.

Το υπόμνημα δημοσίευσε ο Καθηγητής της Ιστορίας των Νεωτέρων Χρόνων στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων κ. Στέφανος Παπαδόπουλος στον Στ' τόμο της Επιστημονικής Επετηρίδας της Φιλοσοφικής Σχολής ΔΩΔΩΝΗ, Ιωάννινα 1977, σσ 307 - 330. Με το κείμενο αυτό και με τα στοιχεία που παρέχει για τα πολιτικά πράγματα στην Ελλάδα στα χρόνια του Αγώνα, προστίθεται ένα ακόμη στοιχείο στην εικόνα της προκαποδιστριακής κατάστασης στη χώρα].

ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟ 1821 ΕΩΣ ΤΟ 18281

[Το υπόμνημα του Σκούφου αποτελεί, όπως το δηλώνει εξ άλλου και ο τίτλος του, μια επισκόπηση της πορείας των πολιτικών δυνάμεων του ελληνικού έθνους κατά τη διάρκεια του αγώνα της ανεξαρτησίας. Γενικά, μπορεί να πη κανείς, ότι το έργο προβάλλει τις προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συγγραφέα του, χωρίς αυτό να σημαίνη ότι δεν εκφράζονται και μερικές θέσεις αποδεκτές σήμερα από όλους τους μελετητές της νεώτερης ιστορίας μας. Κύριο αναμφισβήτητα γνώρισμα του κειμένου είναι ο αντικοτζαμπασίδικος χαρακτήρας του.

Ο Σκούφος διαιρεί το υπόμνημά του σε επτά μέρη - περιόδους τα ονομάζει -που ανταποκρίνονται περίπου σε αντίστοιχες περιόδους της Επαναστάσεως. Στην πρώτη περίοδο (σελ. χφ. 1-3) σκιαγραφεί το ρόλο των κοτζαμπάσηδων στην Πελοπόννησο πριν από την Επανάσταση και διατυπώνει, κάπως αποφθεγματικά, την άποψη ότι το μόνο που επιδίωξαν οι πρόκριτοι με τη συμμετοχή τους στον Αγώνα ήταν να αντικαταστήσουν στην εξουσία τους Τούρκους. Η δεύτερη περίοδος (σελ. χφ. 3-5) αναφέρεται στην άφιξη του Δημ. Υψηλάντη στην Πελοπόννησο και στο ρόλο του ως την Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, στην αντίθεσή του με τους κοτζαμπάσηδες και ιδίως με την Πελοποννησιακή Γερουσία, καθώς και στην εμφάνιση στην πολιτική σκηνή του Αλεξ. Μαυροκορδάτου και του Θεοδ. Νέγρη. Το κείμενο της τρίτης περιόδου (σελ. χφ. 5-11) καλύπτει τα δύο πρώτα χρόνια του Αγώνα ως τη Β΄ Εθνοσυνέλευση του Άστρους. Εδώ ο Σκούφος διακρίνει κατ’ αρχήν τρεις πολιτικές παρατάξεις (κοτζαμπάσηδες, στρατιωτικούς, αστική τάξη), κατόπιν κάνει λόγο για τα αποτελέσματα της Α΄ Εθνοσυνελεύσεως, την άνοδο του κύρους του Κολοκοτρώνη και τα αίτια που την προκάλεσαν, την πρώτη κίνηση για αίτηση «αγγλικής προστασίας» και τέλος αναφέρεται στα αποτελέσματα της Εθνοσυνελεύσεως του Άστρους. Στην τέταρτη περίοδο (σελ. χφ. 11-29), που είναι και η πιο εκτενής, ο Σκούφος μιλάει για την όξυνση των πολιτικών παθών, τη διάσπαση των κοτζαμπάσηδων, την πολιτική άνοδο του Κωλέττη και τον ανταγωνισμό του με τον Μαυροκορδάτο, καθώς και για τις δύο φάσεις του εμφύλιου πολέμου. Ύστερα αναφέρεται στην απόβαση των Αιγυπτίων, στη γνωστή «κίνηση των Ορλεανιδών» και την αίτηση της «αγγλικής προστασίας» και σε άλλα γεγονότα ως τη σύγκληση της Γ΄ Εθνοσυνελεύσεως της Επιδαύρου τον Απρίλιο του 1826. Η πέμπτη περίοδος (σελ. χφ. 29-35) αναφέρεται με συντομία στη δύσκολη εσωτερική κατάσταση της επαναστατημένης Ελλάδος μετά την πτώση του Μεσολογγίου και στην θριαμβευτική εκστρατεία του Καραϊσκάκη ως τις παραμονές της Γ΄ Εθνοσυνελεύσεως της Τροιζήνος (Απρίλιος 1827), ενώ στην έκτη περίοδο (σελ. χφ. 35-40) εξετάζονται οι λόγοι που οδήγησαν στην εκλογή του Ιωάννη Καποδίστρια ως πρώτου Κυβερνήτη της χώρας, καθώς και οι αντιδράσεις ορισμένων πολιτικών μερίδων στην εκλογή αυτή. Τέλος, στην έβδομη περίοδο (σελ. χφ. 40-41), με αρκετή δόση κολακείας, ο Σκούφος αναφέρεται στο μεγάλο κύρος του Καποδίστρια, που με την παρουσία του και μόνο επέβαλε την τάξη στη χώρα και επέφερε πολλές μεταβολές. Τον επικρίνει βέβαια έμμεσα, γιατί στηρίχτηκε κυρίως στα εντόπια στοιχεία και γιατί συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες στα χέρια του, για να καταλήξη όμως στη διαπίστωση ότι ο Καποδίστριας, όταν

1. Η δημοσίευση του κειμένου του Ν. Σκούφου γίνεται από τη διπλωματική πρώτη δημοσίευση, στην οποίαν ανήκει και το σημείωμα που προτάσσεται.

ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας, είχε την ομόθυμη συμπαράσταση του λαού και ότι souvent le despotisme d’un seul vaut mille fois mieux que l’anarchie, qui est le despotisme de tous contre tous.]

Δημοσιεύουμε αμέσως παρακάτω το υπόμνημα αυτό του Σκούφου διατηρώντας βασικά τη μορφή του κειμένου και σημειώνοντας τις ελάχιστες επεμβάσεις μας. Οι υπογραμμίσεις ανήκουν στον συντάκτη του υπομνήματος. Επειδή το υπόμνημα αναφέρεται σε γνωστά κατά κανόνα γεγονότα και πρόσωπα της επαναστάσεως του 1821, περιοριζόμαστε σε ελάχιστες μόνο κατατοπιστικές η επεξηγηματικές σημειώσεις.

Napoli de Romanie

le 19 Décembre 1828

A Son Excellence

Monsieur le Compte J. de Capodistrias

Marche des Partis en Grèce etc.

Première Période

La Révolution fut un coup de fortune pour les Cozzabassis1. Deux puissantes portions se disputaient dans les derniers temps avant la révolution le pouvoir en Péloponnèse:

lo. Celui de Kiamil Bey;

2o. Celui de Sechnezip Effendi.

Chacun de ces deux partis Turcs était secondé par un autre parti grec:

A la tête du premier on remarquait Sotiri Londos.

A la tête du second, Jean Délijanni.

σ. 2 Quelques années avant la révolution les Turcs / du Péloponnèse avaient trouvé moyen de diminuer le pouvoir que les Cozzabassis exerçaient sur les provinces, semer la discorde parmi eux, les appauvrir à force de dépenses, et ce qui était bien plus commode pour eux, couper l’arbre par la racine pour en avoir les fruits. On pourrait citer comme victimes, Sotiri Londos, Jean Délijanni, et Grégoire Papa Fotopoulo.

Mais les Cozzabassis, en se soulevant contre les Turcs, n’étaient animés que d’un seul désir: celui de remplacer les Turcs, et substituer2 leur propre domination à celle de leurs maîtres; et quand ils ont cru s’apercevoir qu’il n’y avait pas plus de σ. 3 mal et de danger dans l’insurrection que dans Γobéissance, ils / ont pris les

1. Στο χφ. συναντούμε δύο τύπους: Cozzabassis και Cozzabassi· τους ενοποιούμε στον πρώτο που είναι και ο πιο συχνός.

2. Στο χφ. subsistuer από παραδρομή.

armes. Mais bientôt ils spéculèrent sur la liberté aussi bassement qu’ils auraient autrefois spéculé sur la servitude.

Seconde Période

Le prince Ipsilanti, à son arrivée en Péloponnèse, fut accueilli par les primats de la manière la plus flatteuse1.

Il y trouva un Gouvernement déjà établi et composé de sept membres2.

Les primats sentaient la nécessité de consolider la révolution, et animer le peuple en lui faisant croire que le principal mobile en était la Russie. Bientôt Ipsilanti parut, et dès lors ils ne désespérèrent plus de la révolution,

σ. 4 Le simple bon sens dictait à celui-ci de ménager le parti des primats. Mais il n’en fit rien. En demandant d’une manière impérieuse le pouvoir absolu, il s’ aliène les coeurs du peuple. En embrassant le parti des militaires, il inspira des craintes aux primats; et en autorisant peut-être quelques désordres à Vervene, il les révolta contre lui.

C’est dans cette période que Mavrocordato ainsi que Théodore Négris ont commencé à paraître sur la scène politique.

Les Cozzabassis se servirent d’abord très habilement d’eux pour renverser la toute-puissance d’Ipsilanti, qui en effet commença à perdre une grande partie de σ. 5 son influence à la première Assemblée Nationale convoquée / à Epidaure, et dont il doit être regardé comme le principal moteur.

Troisième Période

Pour bien apprécier les évènemens de la révolution Grecque, il est de la plus haute importance de distinguer trois principaux partis en Grèce:

1o. Celui de Cozzabassis.

2o. Celui des Militaires.

3o. Enfin celui des Tiers-Etat, le plus nombreux, le plus éclairé et le plus pacifique.

Comme les deux premiers se disputaient toujours le pouvour, c’était aussi celui des Tiers-État3, qui décidait toujours la victoire.

1. Για την άφιξη του Δημ. Υψηλάντη και την πρώτη περίοδο της δράσης του στην επαναστατημένη Ελλάδα βλ. τη διδακτορική διατριβή του Κωνστ. Αθ. Διαμάντη, Δημήτριος Υψηλάντης (1793 - 1832). Μέρος πρώτον, Πληρεξούσιος του Γεν. Επιτρόπου της Αρχής. Τμήμα Πρώτον, Τα μέχρι της αφίξεως εις το στρατόπεδον των Τρικόρφων (1793 - 2 Ιουλίου 1821), Αθήναι 1966.

2. Αναφέρεται στην Πελοποννησιακή Γερουσία που είχε προκύψει από τη Συνέλευση των Καλτεζών.

3. Εννοεί την αστική τάξη.

σ. 6 Ipsilanti et surtout Mavrocordato, sans / appartenir à aucun de ces trois partis, jaloux de voir échapper le pouvoir de leurs mains, tendaient naturellement à miner celui des deux partis qui s’en trouvait en possession.

A Epidaure le parti Aristocratique, dans l’espérance de traverser1 le pouvoir d’Ipsilanti, accepta une Constitution, proposée par Négris, et rédigée principalement par un Italien, nommé Gallina2.

Mavrocordato fut nommé Président du Corps Exécutif, et Ipsilanti du Corps Légistatif.

Ce dernier fut encore nommé Général en chef de l’expédition en Romélie. Mais σ. 7 voyant ses espérances / deçues et son pouvoir limité par la Constitution, au moment de franchir l’isthme, il déploya encore la bannière de son frère Alexandre, et signa comme son plénipotentiaire. Cette mesure acheva de le perdre. Il fut la victime d’un conseil mal digéré.

La Période que nous parcourons est celui où la gloire de Colocotroni fut à son apogée.

Colocotroni doit son élévation et sa grande influence sur l’esprit du peuple:

1. Au nom de sa famille.

2. A une certaine renommée militaire avant la révolution.

3. Après le commencement de la révolution, à la bataille de Caristène, où il σ. 8 réussit / après la défaite des Grecs [â] réunir les fuyards, les faire occuper les défilés d’Alonistena, et obliger les Turcs à prendre la fuite.

4. A la bataille de Valtezzi, qui consolida en quelque sorte la révolution.

5. Au siège et â la prise de Tripolitza.

6. Enfin, à l’expédition et à la perte du fameux Dramali.

C’est durant cette période et 5-6 mois avant l’expédition de Dramali que les Anglais commencèrent leurs intrigues en Grèce, en se servant comme instrument d’un Protopappa de Zante, nommé Garzoni, et de son émissaire, nommé Zarifopoulo, σ. 9 qui vient en Péloponnèse exciter le peuple à demander / officiellement la protection Anglaise. Le peuple qui désespérait de son salut lors de l’invasion du redoutable Dramali, au moment où celui-ci campait dans les plaines d’Argos, émit en effet le voeu d’obtenir la protection Anglaise; et ses chefs profitèrent de cette occasion pour animer son courage, en le berçant de vaines espérances, et le préparer à cette belle défense qui sauva la révolution. A ce but les chefs Grecs avaient envoyé

1. H γραφή είναι πολύ καθαρή στο χφ. Ασφαλώς όμως πρόκειται για παραδρομή και θα πρέπει να διαβάσουμε renverser.

2. Πρόκειται για τον Ιταλό νομομαθή Βικέντιο Gallina, που καταδιωγμένος από την πατρίδα του για τα δημοκρατικά του φρονήματα είχε καταφύγει στην επαναστατημένη Ελλάδα. Ο Gallina θεωρείται ο πατέρας του πρώτου ελληνικού Συντάγματος, που ψηφίστηκε από την Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου την 1η Ιανουαρίου 1822.

Monsieur Nicolas Poniropoulo á Zante, qui eut une conférence avec le Protopappa de Zante, démarche qui n’eut aucun résultat satisfaisant pour les Anglais 1.

σ. 10 La sûreté dont la Grèce jouissait à la fin de cette / période réveilla les passions et les haines entre les primats et les militaires. Le Tiers-État qui commençait à sentir l’oppression militaire, et qui craignait naturellement un Gouvernement purement militaire, s’unit encore au parti des Cozzabassis.

La Seconde Assemblée générale fut convoquée à Astros. Les deux partis étaient en présence. Plus d’une fois on a été sur le point d’en venir aux mains. L’endroit où se tenait l’Assemblée Nationale présentait l’aspect d’un camp. Mais les deux armées n’avaient qu’un seul chef commun: c’était l’ambition.

Le parti des Cozzabassis finit par remporter la victoire. Petro-Bey2 fut mis à la σ. 11 tête du pouvoir exécutif. Orlando, beau frère de Conduriotti, / à celle du Corps Législatif. Mavrocordato, qui connaissait son monde, ne fit aucune difficulté en attendant mieux d’accepter la place de Sécretaire général.

Quatrième Période

Trois mois environ après la Seconde Assemblée Nationale, Orlando fut obligé de donner sa démission de la présidence du Corps Législatif.

Le grand malheur du parti Cozzabassis est de n’être jamais fidèle à lui même. La défaite unit toujours ses membres: Vous êtes sûr de les trouver séparés l’instant après la victoire et au partage du butin,

σ. 12 Délijanni, une des premières influences du Péloponnèse, / s’unit secrètement à Colocotroni, et se présenta comme candidat à la place de President du Corps Législatif. Mais il trouva un rival dans les rangs: c’était Mavrocordato.

Ce dernier, menacé par Colocotroni qui soutenait sa nouvelle alliance, va chercher un nouvel asyle à Hydra, et changer du Théâtre de ses intrigues.

Colocotroni, qui plus tard demanda et obtient la Vice-Présidence du Corps Exécutif, finit par perdre une partie de sa popularité. La carrière politique ne lui portait pas bonheur. Les primats, pour le perdre, l’avaient chargé de décimer le peuple. Colocotroni reconnut sa faute et se démit de ses nouvelles fonctions: mais il était déjà trop tard.

σ. 13 Le Corps Législatif, irrité contre quelques actes arbitraires du Corps Exécutif; ou plutôt, le Corps Législatif, influencé par Zaïmi, qui voyait avec jalousie la nouvelle alliance entre Délijanni et Colocotroni, se retire à Cranidi, lance un anathème contre le Corps Exécutif, le casse, et en nomme pour président Monsieur George Conduriotti.

1. Για την πρώτη αυτή προσπάθεια να ζητηθή η «αγγλική προστασία» βλ. γενικά Διονυσίου Δ. Κοκκίνου. Η Ελληνική Επανάστασις, έκδ. 3η, τ. 4, Αθήναι 1957, σ. 296-298.

2. Στο χφ. από παραδρομή Betro - Bey.

Ainsi ce nouveau chef ne dut sa nomination qu’à la division, qu’aux rivalités du parti Cozzabassis.

Il faut le répéter: ce parti serait en Grèce inébranlable si la victoire n’amenait toujours après elle la division de ses membres.

On se trompera fort si l’on considère Conduriotti comme faisant parti du σ. 14 système des Cozzabassis proprement dits. Bien loin / de là, il doit être regardé comme l’ennemi né des Cozzabassis du Péloponnèse, dont il diffère par l’indépendance de la fortune, son caractère, ses habitudes, et par l’esprit caractéristique de se terre natale. Pour bien raisonner sur les événements du jour en Grèce, il faut nécessairement ne jamais se départir de ce point de vue.

C’est dans cette période qu’un homme attire particulièrement nos regards, et réclame un examen approfondi par l’influence qu’il a eue sur les destinées de la Grèce.

Tandis que dans les périodes précédentes les factions dans leur lutte continuelle σ. 15 s’affaiblissaient et se discréditaient de jour en jour, / un esprit plus pénétrant et moins impatient de se faire distinguer, jetait les fondemens d’une véritable puissance, qui finit par écraser tour à tour toutes les autres, sans rester cependant elle-même à l’abri des coups de fortune: cet homme était Coletti.

Ministre de la Guerre et ministre de l’intérieur par intérim, chargé à différentes époques de plusieurs missions importantes, Coletti reconnut la véritable force de la Grèce et de toute nation en temps de révolution, compta ce qu’il avait à espérer des armes de la Romélie, sa patrie, embrassa les anciens capitaines de cette contrée, mit en avant une foule de nouvelles créatures, les enrichit tous, et crea ainsi un corps tout dévoué à lui, et prêt à suivre aveuglement la volonté de son protecteur.

σ. 16 Malheureusement pour lui, il avait plus d’esprit que d’ambition, et plus de finesse que de courage politique: il a manqué sa fortune.

Mais la vraie puissance lui resta toujours fidèle, et on peut avancer sans risque de se tromper, qu’elle lui sera encore pour longtemps, car on ne perd l’influence aussi facilement qu’on le pense.

La rivalité qui avait poussé Zaïmi contre le Corps Exécutif fut encore la cause que celui-ci embrassa le parti du nouveau Gouvernement, persécuta Colocotroni et ses partisans, assiegea et prit Tripolitza pour le compte du Gouvernement Conduriotti, et força ses ennemis à traiter pour la reddition de Napoli, qu’on stipula de livrer dans les mains propres de Zaïmi.

σ. 17 Mais bientôt le nouveau Gouvernement commence non sans raison à craindre quelque arrière-pensée de Zaïmi et de son parti. Napoli est livré directement au gouvernement. Zaïmi, qui se voit joué par un homme à qu’il ne prêtait pas tant d’esprit, et, ce qui plus est, qui voit avorter ses plans et ses dessains, déserte sur le champ la bannière du Gouvernement, s’unit au parti Cozzabassis et à celui de

Colocotroni, et se déclare ouvertement contre lui.

Conduriotti, soutenu par Coletti, son ami et son confident, aimé et secondé par le parti que nous avons désigné sous le nom du Tiers-État, parait affronter tous les orages.

σ. 18 Bientôt les brandons de la guerre civile s’allument. / Coletti, membre du Corps Exécutif, est nommé chef de l’expédition contre les rebelles. Celui-ci, qui avait le sentiment de ses forces, ne se fait pas prier pour accepter la nouvelle charge. Réunir les divers corps Rouméliotes, disperser les rebelles, s’emparer de la personne de Colocotroni et de ses principaux partisans, les exiler à Hydra, délivrer les provinces du Péloponnèse du double joug qui pesait sur elles, et sans autre ressource que la somme de 6.000 tallaris que le Gouvernement emprunta de la Municipalité d’Hydra, tout cela fut l’affaire de vingt-cinq jours.

σ. 19 Mavrocordato, qui avait quitté Hydra pour passer à Missolonghi, chargé de la direction des affaires de la Grèce Occidentale; / Mavrocordato qui dans le cours de son administration dans cette partie de la Grèce, réussit à soulever beaucoup de monde contre lui, et ne cessa de former des liaisons plus que suspectes avec le gouvernement des îles Ioniennes. A s’insinuer dans l’esprit de la Commission de Zante, Mavrocordato, disons-nous, n’a pu voir sans jalousie la puissance toujours croissante d’un homme que d’ailleurs il avait jusqu’ici favorité lui-mêine, et dont il apréciait plus que personne l’habileté, les talens et l’adresse.

Tandis que Coletti s’occupait de la pacification du Péloponnèse, et pensait sérieusement au siège de Patras, Mavrocordato vint occuper la place de Secrétaire Général, à laquelle il fut appelé on ne sait trop comment.

σ. 20 C’est alors que, voyant que le Gouvernement prenait une consistance jusqu’alors inconnue, et que l’appui principal de Conduriotti était son ami Coletti et son parti, il fit l’essai de renverser par un seul coup deux pouvours à la fois.

Il commença d’abord par inspirer des jalousies et des craintes à Conduriotti en représentant aux yeux de celui-ci Colletti comme un homme ambitieux, qui ne cherchait qu’une occasion favorable pour dicter la loi à tout le monde, et s’emparer du pouvoir à l’aide d’une armée tout devouée à lui.

Il fit ensuite entrevoir à Conduriotti la possibilité d’arriver plus loin qu’il σ. 21 n’était, s’il se mettait à la tête de l’armée, commandée par Coletti, pour aller / entreprendre le siège de Patras.

Le Corps Exécutif eut la faiblesse de rappeler Coletti, et celui-ci la bonté de se rendre à ses ordres.

A son arrivée à Napoli, Coletti trouva tout changé autour de lui. Pour prix de son dévouement et de ses triomphes sur les ennemis du Gouvernement il se voyait forcé de se justifier de ses victoires.

Les préparatifs de la nouvelle expédition se firent en peu de temps et avec éclat. Conduriotti, au lieu de se ceindre l’épée, se ceignit la plume. Mavrocordato reçut

l’ordre d’accompagner le Président, et Coletti de promener ses dépits dans les rues de Napoli.

σ. 22 Rien ne fut épargné pour s’assurer de l’Armée. / Mais privée de son chef et de son protecteur, elle pensa plus aux intérêts de sa bourse, qu’à ceux de sa gloire. Elle n’a pas voulu se battre, et en cela elle avait tort: elle n’avait aucune confiance à ses nouveaux chefs, et en cela elle avait raison.

La prise de Navarin par les Égyptiens fut l’unique fruit de cette triste expédition.

Au bout de quelque temps, Conduriotti s’est vu forcé de revenir sur ses pas. Il accusait tout le monde de cette défaite, excepté son principal auteur. En peu de jours il perdit une influence qu’il avait justement gagnée par ses titres, les sacrifices σ. 23 de sa famille, / et l’appui de Coletti. Son amour-propre une foi engagé, il n’a plus voulu se déttacher de l’homme qui fut la cause de ses désastres et des malheurs de sa patrie. En poursuivant le même système, il finit par se perdre.

Comme ce n’est que dans l’extrémité qu’on songe à ses amis Mavrocordato, qui fit le tour de l’Europe, pensa maintenant aux Anglais.

Il avait d’abord commencé la correspondance avec la France, en s’engageant se seconder les vues d’un Prince trop connu1; et lorsque celui-ci eut le plus besoin de ses services, il s’escamota, lui-même pour figures ailleurs.

σ. 24 Bientôt parut l’ Acte de protection. Rédigé par une main étrangère, il fut adressé au parti Anticonduriotti qui s’empressa de le faire réussir, tout honteux qu’il était pour la Nation. Hamilton, philéllène d’âme, mais avant tout Anglais de naissance et en service actif, coopéra de toute ses forces. Conduriotti, soit par patriotisme, soit par amour-propre, essaya de faire échouer l’entreprise. Mais son autorité n’avait plus ni la force de la jeunesse, ni celle de l’opinion. L’acte était déjà signé, lorsqu’il courut l’empêcher2.

σ. 25 Comme il faut toujours un poids pour balancer un autre, ceux qui par goût / ou par patriotisme restèrent étrangers à l’Acte de protection, se sont empressés de chercher un refuge dans le parti soi-disant3 de la France, à la tête duquel on remarquait Coletti. Ce parti, qui en effet comptait pour lui l’habileté et la force, reçut des coups mortels par quelques circonstances agravées par l’insouciance de

1. Ο Σκούφος υπαινίσσεται εδώ την κίνηση για την άνοδο στον ελληνικό θρόνο του ανήλικου Γάλλου δούκα του Nemours, δευτερότοκου γιου του δούκα της Ορλεάνης. Σχετικά με το θέμα αυτό βλ. Κων. Ράδου, Περί το στέμμα της Ελλάδος. Η απόπειρα των Ορλεανιδών (1825 - 1826), «Επετηρίς Παρνασσού» τ. 13 (1918) 35-116. Πρβλ. και Driault - Lheritier, Histoire diplomatique, τ. A', Paris 1925, σ. 252 - 254, 291 - 292.

2. Τη σχετική με το θέμα αυτό βιβλιογραφία βλ. στου Στέφ. I. Παπαδοπούλου, Η επανάσταση στην Δυτική Στερεά Ελλάδα μετά την πτώση του Μεσολογγίου ως την οριστική απελευθέρωσή της, 1826 - 1832, Θεσσαλονίκη 1962, σ. 26 σημ. 4.

3. Στο χφ. soit disant.

Monsieur de Rigny. Un second acte fut adressé à la France. Parmi les signataires on remarquait des personnes qui figuraient dans celui de Protection.

Les Iles embrassèrent le parti Anglais par nécessité, les Cozzabassis par intérêt, et la Romélie, attachée à la France, par simple goût.

σ. 26 C’est dans la période que nous parcourons, que / les deux emprunts ont été contractés, arrivés et dépensés en Grèce1.

On a souvent agité la question si les emprunts avaient fait plus de bien que du mal â la Grèce. La fait est que le bien a été incomparablement plus grand, et qu’on a trop souvent exagéré et les abus et les sommes abusées.

Les Cozzabassis, dont tout avait trahi la faiblesse; les Cozzabassis, qui au bout de 25 jours Surent persécutés, désorganisés, faits prisonniers et exilés comme criminels de lése-Nation, et qui ne durent leur propre existance qu’à la générosité de leurs adversaires et surtout de Conduriotti; les Cozzabassis, disons-nous, s’unirent σ. 27 / maintenant entre eux, et au parti militaire du Péloponnèse qui avait partagé son sort et ses mahleurs pour renverser le Gouvernement Conduriotti, et se mettre à sa place. Ils comptaient ausi d’avance sur la coopération de la faction Idriotte opposée à celle de Conduriotti.

Mais les temps avaient passé où ils pouvaient à volonté s’occuper des destinées de la Grèce.

Quatre partis divisaient alors la Nation, et les deux seuls étaient insuffisants pour faire pencher la balance.

Coletti, placé entre le parti de Mavrocordato qui avait juré sa perte, et celui de σ. 28 Cozzabassis, dont il différait par caractère et par système; ayant tout / à redouter du premier, et peu ou rien à espérer du second, qu’il avait peu auparavant humilié par ses armes, pencha naturellement vers les Cozzabassis, qui de leur côté ne négligèrent aucune bassesse pour s’assurer de lui et de son parti.

La troisième Assemblée Nationale fut décidée, et c’est alors que Mavrocordato, se voyant rebuté de tous les partis dont il avait froissé les intérêts et compromis l’existence, essaya un dernier coup de force, qui était en disproportion ouverte avec sa taille et ses moyens.

Désésperé des irréguliers, il se flatta par des réguliers faire la conquête de la Grèce.

σ. 29 Favier, dont il méconnaissait le caractère, fut chargé / de seconder ses vues. L’expédition de Cariste a eu lieu. Elle fut aussi malheureuse, qu’elle fut mal conduite; et celui qui n’a jamais compris le vrai sens d’une liberté légale, donna maintenant sa démission pour les intérêts, avait-il dit, de la liberté de la presse.

1. Για το πρώτο από τα δάνεια αυτά βλ. τη διδακτορική διατριβή του Αναστασίου Δ. Λιγνάδη, Το πρώτον δάνειον της Ανεξαρτησίας, Αθήναι 1970.

Cinquième Période

Nouvelle époque avec la troisième Assemblée Nationale, convoquée à Èpidaure. L’Aristocratie releva dans celle-ci la tête forte de tout ce qui n’avait jamais mesuré ni son ambition, ni ses intérêts, elle créa une monstrueuse dictature d’onze σ. 30 membres, qui portait / en elle-même le germe de sa faiblesse et de sa déstruction.

Les Cozzabassis, qui voulaient à tout prix finir la révolution dont ils voyaient ne pouvoir se rendre maîtres, mirent maintenant sur le tapis la proposition d’un arrangement avec les Turcs.

Une protestation du Prince Ipsilanti dérangea un instant leurs projets et les calculs d’une puissance. Elle n’était ni légale, ni respectueuse, mais elle était de saison et l’à propos justifia le reste1.

Mavrocordato, haï par tous les partis, et sans titre pour se présenter à cette Assemblée, trouva encore moyen de s’y mêler par son représentant Tricoupi, qui enfanta le premier la dictature à onze têtes2,

σ. 31 La forme du Gouvernement, ses premiers actes et l’établissement d’un Tribunal Criminel ou plutôt révolutionnaire sans appel et sans formes, tout enfin trahissait les vues des Cozzabassis, lorsque ceux-ci, dans l’ivresse de leur victoire, oublient ce qu’ils avaient promis et ce qu’ils devaient à Coletti, et ne se rappelant que des affronts subis par lui lors de la guerre civile, s’avisèrent d’essayer quelques coup d’autorité contre Coletti et son parti.

Mais ils n’ont eu que temps d’y penser et celui de se refugier au Donjon de Bourzi. Revenus à eux-mêmes, ils essayèrent de traiter encore avec Coletti. Mais leurs propositions eurent le sort qu’elles méritaient d’avoir,

σ. 32 Zaïmi qui voyait son autorité et sa propre existance menacées dans une Capitale où il n’y avait ni la ville ni la forteresse pour lui, essaya de corrompre les soldats et s’emparer de Palamède.

Mais, joué par les soldats, menacé par leurs chefs qui avaient appelé Grivas à leur tête, il se vut obligé de quitter une Capitale qu’il mit, par ses intrigues et son ambition hors de mesure, dans la position la plus fâcheuse.

La chute de Missolonghi qui portait un coup funeste aux affaires de la Romélie, et favorisait en quelque sorte les projets de tous ceux qui voulaient qu’on traite σ. 33 avec la Porte, réveilla l’activité et le zèle du parti Coletti. Il n’était que par les armes de la Romélie, et celle-ci envahie paralysait ses forces.

1. Για την αναστολή των εργασιών της Γ΄ Εθνοσυνελεύσεως της Επιδαύρου, την ανάθεση της εξουσίας στη «Διοικητική Επιτροπή της Ελλάδος» και στην «Επιτροπή της Συνελεύσεως», τη διαμαρτυρία του Δημ. Υψηλάντη κ.λ.π. βλ. Παπαδοπούλου, Η επανάσταση στην Δυτική Στερεά Ελλάδα, σ. 24 κ. εξ., όπου και η σχετική βιβλιογραφία.

2. Υπαινίσσεται την ενδεκαμελή «Διοικητική Επιτροπή της Ελλάδος».

C’est alors que ce parti conçut le plan de soutenir cette contrée, et faire entreprendre une expédition qui devait immortaliser son chef et ses guerriers.

Caraiskaki, le plus brave, le plus actif, et le plus intelligent des Capitaines de la Grèce, fut chargé de l’exécution de ce plan. Elle fut conduite avec une telle adresse, que ses succès imposèrent silence à ses propres adversaires.

Son chef, chéri par ses soldats, admiré par tout le monde, et flatté par tous les partis, eut l’esprit de caresser tous et tourner par là au profit de son expédition l’amour-propre de chacum d’eux,

σ. 34 Mais forcé à la fin de se déclarer en faveur d’un seul, il n’hésita un instant d’embrasser celui de Coletti, qui fut son ami, son protecteur et son conseil.

Bientôt les Cozzabassis, divisés entre eux, séparés du parti militaire du Péloponnèse que l’intérêt commun avait forcé de s’unir un instant à lui, en butte à ceux de Tiers-Ètat et de Coletti, se trouvèrent dans la position la plus fâcheuse et peut-être même la plus dangereuse.

Ils avaient compté sur le pouvoir que donne une autorité légale, et le pouvoir ne leur appartenait pas; ils avaient compté sur un arrangement avec les Turcs, et σ. 35 l’arrangement n’arrivait pas; ils avaient compté sur l’opinion, / et l’opinion les repoussait. Dans la nécessité de se décider pour la convocation de l’Assemblée Nationale, ils s’unirent encore entr’eux, moins pour disputer le terrain, que pour couvrir leur défaite d’une manière en apparence honorable.

Sixième Période

Le grand tort de ceux qui font les révolutions c’est qu’ils arment les bras, avant que d’apprendre à diriger les têtes.

Les partis et les hommes étant usés en Grèce, la portion de la nation la plus éclairée, la plus pacifique et la plus nombreuse n’aspirait depuis longtemps qu’à σ. 36 voir les rênes du Gouvernement dans les mains d’un homme / seul, éclairé, patriote, fort par l’opinion publique, et étranger aux partis et aux passions qu’ils trament après eux.

Un seul homme offrait toutes ces garanties, et le salut de la patrie recommandait son choix. Mais la médiocrité est toujours jalouse de tout ce qui n’est pas à son niveau.

Le nom de J. Capodistrias, souvent proposé et toujours habilement écarté, volait maintenant d’oreille en oreille, et tout annonçait que l’occasion était propice. Mais il fallait encore une nouvelle combinaison de partis, et cette combinaison s’opéra de la sorte:

Les élemens qui s’opposaient à la nomination de Capodistrias étaient composés:

σ. 37 1o. De parti Cozzabassis.

Il aimait l’autorité, et vivait des abus; et la présence de Capodistrias mettait

terme à l’une et faisait1 cesser les autres.

2o. D’un parti Insulaire.

Il avait des prétentions d’arriver encore au pouvoir; et Capodistrias lui ravissait l’espérance.

3o. De parti Mavrocordato.

Sa force n’éxistait que dans l’imagination des hommes, et Capodistrias détruisait les illusions.

4o. Enfin de parti soi-disant Anglais; et Capodistrias savait plus que tout le monde sur l’Angleterre.

De l’autre côté, le parti véritablement attaché à la nomination de Capodistrias était sans contredit celui de Tiers-État.

σ. 38 Mais quoique assez nombreux, il était trop faible pour dicter la loi, à défaut d’une force centrale et d’une point de ralliement. Il est vrai qu’il faisait alors cause commune avec le parti militaire du Péloponnèse qui détestait également et les succès des Cozzabassis et ceux des insulaires. Mais il ne pouvait raisonnablement compter sur la coopération franche d’un parti qui avait des intérêts opposés aux siens, et qui prétendait lui-mëme au pouvoir.

Le parti Coletti, qui n’aimait ni les succès des Insulaires, ni celui des militaires du Péloponnèse et encore moins ceux des Cozzabassis, vient à propos s’unir au parti du Tiers-État et emporter la victoire.

σ. 39 La nomination de Jean Capodistrias fut un coup terrible pour les partis opposés. Mais l’Assemblée Nationale de Trézine, dirigée principalement par Coletti, eut un plein succès, et, grâce2 à ses décisions, la Grèce pouvait désormais espérer des jours plus sereins et plus heureux3.

Comme c’était le parti populaire qui l’emportait sur les classes privilégiées, cette Assemblée fut orageuse et le combat terrible. Le caractère distinctif de cette Assemblée se trouve tout empreint dans son ouvrage.

Rien ne fut depuis négligé par les classes privilégiées pour détruire ce que l’Assemblée avait établi avec tant de peine. Mais pour renverser l’édifice il fallait commencer par les colonnes.

σ. 40 Aussi Coletti fut-it accusé comme traître à sa patrie, et bientôt pour se venger de ses partisans en alluma la guerre civile à Nauplie. C’était des convulsions d’une âme agonisante4.

1. Στο χφ. fesait.

2. Στο χφ. graces.

3. Για τα παραπάνω γεγονότα βλ. Στεφ. I. Παπαδοπούλου, Η εκλογή του Ιωάννου Καποδίστρια ως πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδος, «Κερκυραϊκά Χρονικά» τ. 19 (Κέρκυρα 1974) 9 - 22.

4. Στο χφ. agonissante.

Septième Période

Il faut des hommes prodigieux pour relever un état ébranlé jusques dans ses fondemens; et ces hommes n’apparaissent que de loin en loin sur la scène du monde. La Providence les envoie lorsqu’il en est temps pour réparer les ruines et fonder les dynasties.

Le Comte Capodistrias arriva enfin la1 Grèce la veille où elle était menacée d’une nouvelle guerre civile.

σ. 41 En peu de jours tout changea de fond. Précédé par une rénommée Européenne, protégé par l’opinion publique et fort de la droiture de ses sentimens, il allait acquérir les plus beaux titres à la reconnaissance de sa nation et celle du monde civilisé.

En un instant tout céda à sa force morale. Mais la carrière n’était pas de rose, et il fallait prévoir les obstacles et s’arranger en conséquence. C’est dommage seulement qu’il ne [se] soit pas arrêté plus longtemps sur le principe incontestable, qu’on ne regenère les nations qu’avec ses propres élemens.

Il ne nous appartient certainement pas d’anticiper sur l’histoire. Mais bientôt elle appréciera, n’en doutons pas, les effets et les causes de la politique Capodistrias.

σ. 42 Le fait est pourtant qu’au moment où celui-ci prit les rênes du Gouvernement, presque totalité de la Nation sentait le besoin d’être gouvernée, parce que la volonté générale ne méritait plus d’être appelée loi, et que souvent le despotisme d’un seul vaut mille fois mieux que l’anarchie, qui est le despotisme de tous contre tous.

Napoli de Romanie

le 14 Décembre 1828

1. Μάλλον από παραδρομή· διάβαζε en.