Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ζ΄

l’exercice légal des honorables fonctions qu’elle me propose, tous les points des arrangements nécessaires avec les cours qui seront intervenues en sa faveur.

Je ne perdrai pas un instant, car le temps peut, d’un jour à l’autre, décider pour la Grèce la question de vie ou de mort. Les chances qu’il amènera sont sans doute dans les mains de Dieu; mais ne nous dissimulons pas qu’il dépend de vous, Messieurs, de vous les rendre propices. Elles le seront, soyez-en sûrs, dès que fidèles aux immuables principes de notre sainte religion, vous travaillerez unanimement et de bonne foi à l’oeuvre du salut commun, les uns en portant les armes non-seulement avec dévouement et courage, mais avec une entière subordination aux ordres de leurs chefs, les autres en administrant le pays pour le pays, et non pour ou contre telles personnes ou tels intérêts.

Je m’arrête ici, et j’abandonne, Messieurs, à votre sagesse et â votre patriotisme le soin de considérer l’immense responsabilité qui pèse sur vos têtes. Je tiens à honneur de la partager avec vous, mais je n’hesite pas à le répéter ici: je ne pourrai la partager qu’après que vous m’aurez entendu, et que j’aurai moi-même obtenu de vous toute la confiance que j’ai besoin de vous inspirer.

Recevez, ave l’expression de tous mes voeux, celle Je ma haute considération.1

1. Correspondence κλπ. τ. 1, σσ. 195 - 198.

«Προς τον Εξοχότατον πρόεδρον της Γ' των Ελλήνων Συνελεύσεως κύριον Γ. Σισίνην»

Εξοχώτατε κύριε.

Προ ολίγων ημερών την στιγμήν καθ’ ην έμελλε να αναχωρήσω από την βασιλεύουσαν της Ρωσσίας έλαβον διά του αδελφού μου τας παρά της Εξοχότητάς σας ομού και των κυρίων αντιπροσώπων παραστατών του Ελληνικού έθνους πεμφθείσας μοι αγγελίας, διά των οποίων προς πολλήν μου τιμήν με εκοινοποιήσατε δύο ψηφίσματα, το μεν αναγορεύον με Κυβερνήτην της Ελλάδος, το δε περιποιούν μοι την πληρεξουσιότητα να συμφωνήσω δάνειον εν ονόματι του έθνους.

Από τον Μάιον ακόμη, μετά την εις Πετρούπολιν άφιξίν μου, είχα μάθει εκ των δημοσίων εφημερίδων και εκ γραμμάτων ιδιαιτέρων ταύτην την απόδειξιν της τόσον τερπνής και τόσον επισήμου εμπιστοσύνης, την οποίαν το Ελληνικόν έθνος έδειξε πανδήμως εις εμέ. Δεν κρίνω αναγκαίον να εκφράσω προς την Εξοχότητά σας και προς τους κυρίους αυτής συνάρχοντας οποία αισθήματα μοι εμπνέουσι τα ψηφίσματα των Ελλήνων, τα οποία έχω προ οφθαλμών μου. Αναπέμπω μόνον τας εγκαρδίας μου ευχάς προς τον Ύψιστον παντοκράτορα διά να καταπέμψη εξ ύψους και εις εσάς, κύριοι, και εις εμέ αυτόν την θείαν του

δύναμιν, ώστε να φθάσωμεν το τέλος των μακρών και αιμοσταγών ταλαιπωριών, τας οποίας υπέφερε και εισέτι υποφέρει το Ελληνικόν γένος επ’ ελπίδι της ανορθώσεώς του. Προς σας δε, αδελφοί, όσον κατά το παρόν, αρκούμαι μόνον να αποδώσω λογαριασμόν των όσων έπραξα (αν και μικρά και ολίγα) μέχρι σήμερον, και να σας παραστήσω εν λόγοις όλην την έκτασιν της και εις το μέλλον αφοσιώσεώς μου εις την πατρίδα.

Ότε έμαθον την καταστροφήν των Αθηνών και την χρηματικήν στενοχωρίαν της Προσωρινής Διοικήσεως της Ελλάδος και την λυπηράν ανάγκην, υπό της οποίας εβιάσθη να προσδράμη εις τας Ιονικάς νήσους ζητούσα δάνειον, όσον να πορισθή εξ αυτού δι’ ολίγας μόνον ημέρας τας αναγκαίας δαπάνας, προς ταύτα όλα τα θλιβερά ακούσματα μίαν μόνον απόκρισιν έκαμα. Έστειλα πάραυτα προς τον αδελφόν μου το υπόλοιπον της μέτριας μου καταστάσεως, τον υπεχρέωσα να συμμεθέξη και αυτός εις το δάνειον, αν το δάνειον λάβη έκβασιν, ειδεμή, να παρακαταθέση εις χείρας της Προσωρινής Διοικήσεως των Ελλήνων δύο χιλιάδας λιρών στερλινών, την μόνην χρηματικήν μου περιουσίαν, την οποίαν υπέβαλον εις την εξουσίαν της. Συγχρόνως έσπευσα να παρακαλέσω ενθέρμως και όλους τους εν ξενητεία ευκαταστάτους Έλληνας να ακολουθήσωσι τούτο το παράδειγμα και να σας προσφέρωσι συνδρομήν τινα. Ταύτα μου τα κινήματα απέβησαν καρποφόρα, και η Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος θέλει είναι εις στάσιν να θεραπεύση όσον προς το παρόν τας μάλλον κατεπειγούσας χρείας της. Εάν ο Θεός ευλογή και εις το εξής τους αγώνας μου καθώς τους ηυλόγησε μέχρι της σήμερον, ελπίζω ότι θέλω σας προφθάσει έτι βοηθήματα, και ότι το Ελληνικόν έθνος, ενώ θέλω ενεργεί νομίμως τα καθήκοντα του προβαλλομένου μου επισήμου επαγγέλματος, θέλει μοι δώσει την δύναμιν να διευθετήσω και τα περί των αναγκαιοτάτων, συμβιβασμόν της Ελλάδος μετά των αυλών, όσαι θέλουν υπέρ αυτής μεσολαβήσει. Δεν θέλω χάσει ουδέ στιγμήν, διότι ο καιρός από την μίαν έως την άλλην ημέραν δύναται να αποφασίση περί της Ελλάδος το περί ζωής ή περί θανάτου πρόβλημα. Είναι αναμφίβολον ότι πάσα του μέλλοντος μεταβολή κείται εν χειρί Θεού, πλην πρέπει να ομολογήσωμεν ότι στέκει και εις την εξουσίαν σας, αδελφοί, να κάμετε διά της θείας συνεργείας την επί το κρείττον μεταβολήν των πραγμάτων, και θέλει γενεί, να είσθε βέβαιοι, όταν αφωσιωμένοι όλως διόλου εις της αμωμήτου ημών πίστεως τας αναλλοιώτους αρχάς εργάζεσθε ειλικρινώς, ανενδότως και ομοφώνως το έργον της κοινής σωτηρίας, οι μεν οπλιζόμενοι και υπερμαχούντες υπέρ αυτής, όχι μόνον ανδρείως και ολοφύχως, αλλά και με παντελή πειθαρχίαν και υπακοήν εις τας διαταγάς των αρχηγών, οι δε, διοικούντες το πολίτευμα της πατρίδος, δι’ αυτήν την πατρίδα, ουχί δε, άπαγε, υπέρ τινος ή κατά τίνος προσώπου, ουδέ προς τούτο ή προς εκείνο βλέποντες το ιδιαίτερον συμφέρον.

Παύω τον λόγον εδώ και αφήνω την φροντίδα εις την φρόνησίν σας και εις τον πατριωτισμόν σας να συλλογισθήτε το μέγα βάρος της των έργων σας

ευθύνης, εις την οποίαν υπόκεισθε. Αναδέχομαι την τιμήν του να συμμερισθώ μαζί σας τούτο το βάρος, πλην δεν παύω και να επαναλάβω, ότι δεν θέλω δυνηθή να συμμεθέξω αυτού παρά αφού ανταμωθώμεν, και λάβω από μέρους σας όλην την εμπιστοσύνην, την οποίαν επιθυμώ εγώ αυτός να σας εμπνεύσω.

Δεχθήτε, σας παρακαλώ, τους εγκαρδίους ασπασμούς μου συνοδευμένους με πόθον ψυχής και με πάσαν υπόληψιν προς τα αξιότιμα υποκείμενά σας.1

Λονδίνον τη 14/26 Αυγούστου 1827.

ΙΩΑΝ. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

1. Επιστολαί κλπ.

7.

Ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Au Gouvernement provisoire de la Grece

Londres, 19-31 août 1827.

J’attache un si grand prix à faire parvenir une heure plus tôt au gouvernement provisoire de la Grèce le duplicata et le triplicata de mes lettres du 14 (26) août, que je les envoie aujourd’hui par l’Italie en double et par deux intermédiaires, en ajoutant quelque chose à leur contenu.

La nation a appris par les journaux, et elle apprendra peut-être sous peu par des communications officielles, que les plénipotentiaires de LL. MM. le roi de la Grande-Bretagne, le roi de France et l’empereur de toutes les Russies, réunis à Londres, ont signé le 6 juillet un traité par lequel ces Puissances s’engagent à concourir à la pacification du levant et à la restauration de la Grèce.

Il ne m’appartient pas pour le moment d’entrer ici dans des explications qui signaleraient à vos yeux le point de vue sous lequel cette transaction peut et doit désormais faire le salut de la Grèce. Je me bornerai à vous prier de n’y voir que la lettre écrite, et de n’en juger qu’à son temps, avec connaissance de cause, et en vouant une pleine et entière confiance aux intentions chrétiennes et bienveillantes des Puissances médiatrices.

C’est en partant invariablement de ce principe que, si le gouvernement provisoire et les représentants de la nation sont invités par les agents publics des Puissances intervenantes à donner, au nom de la nation, leur adhésion à ce traité,

j’espère qu’ils n’hésiteront pas à leur répondre: qu’en plaçant une entière confiance dans les intentions chrétiennes et bienveillantes de LL. MM. le roi de la Grande-Bretagne, le roi de France et l’empereur de Russie, la nation adhère aux chauses du traité du 6 juillet qui concernent la pacification du levant.

Vous me rendrez, j’espère, la justice de croire que c’est en éprouvant des regrets trés-vifs que je me vois forcé de vous entretenir de ces grands intérêts par écrit, et qu’il me tarde de m’acquitter de ce devoir en m’expliquant avec vous de vive voix.

Mais vous reconnaîtrez qu’il ne dépend pas de moi d’achever tout ce qu’il faut de toute nécessité achever, avant que je puisse avoir la satisfaction de me trouver au milieu de vous. J’espère que je pourrai en même temps vous être de quelque utilité. C’est à atteindre une heure plus tôt ce but que tendent tous mes efforts, et j’aime à me flatter qu’avec l’aide de Dieu je l’atteindrai.

Ne doutez pas du zèle et l’activité avec lesquels je tâcherai de donner à notre patrie la peu ve de tout mon dévouement.1

1. Correspondance ό.π., σσ. 198 - 201.

Εξοχώτατοι.

Πόσον περί πολλού ποιούμαι να φθάση μίαν ώραν προτήτερον εις την Αντικυβερνητικήν Επιτροπήν της Ελλάδος η διπλή και η τριπλή αποστολή των κατά τας 14/26 του λήξαντος Αύγουστου γραμμάτων μου, ώστε τα πέμπω τριπλά σήμερον δι’ Ιταλίας και διά δύο μέσων, προσθέτων αναγχαία τινα εις τα γράμματά μου ταύτα.

Το Ελληνικόν έθνος έμαθεν από τας εφημερίδας, και θέλει εντός ολίγου μάθει ίσως εξ επισήμων διακοινώσεων ότι οι πληρεξούσιοι της Αυτής Μεγαλειότητος, του βασιλέως της Μεγάλης Βρετανίας, του βασιλέως της Γαλλίας και του αυτοκράτορος Πασών των Ρωσσιών, εις έν συνελθόντες εν Λονδίνω, υπέγραψαν κατά την 6ην του παρελθόντος Ιουλίου συνθήκην, διά της οποίας αι τρεις αύται Δυνάμεις υποχρεώνονται να συντρέξωσιν εις την καθειρήνευσιν του Λεβάντε και εις την ανορθωσιν της Ελλάδος.

Έργον εμόν επί του παρόντος δεν είναι να εμβω εν αυτή μου τη επιστολή εις εξηγήσεις οίαι να διευθύνωσι τας όψεις σας επί το σημείον καθ’ ο η διαπραγμάτευσις αυτή δύναται και χρεωστεί εις το εξής να χορηγήση την σωτηρίαν της Ελλάδος. Περιορίζομαι δε να παρακαλέσω μόνον την Εξοχότητά σας να μη θεωρήτε εις αυτήν την διαπραγμάτευσιν, ειμή το κείμενον κατά λέξιν, και να μη κρίνετε περί αυτού, ειμή εν καιρώ και εν επιστήμη του πράγματος αφοσιούντες πλήρη και ακεραίαν πεποίθησιν εις τους χριστιανικούς και ευνοϊκούς σκοπούς των μεσολαβούντων ηγεμόνων.

Όθεν απ’ αυτήν την αρχήν αμετατρέπτως κινούμενος ελπίζω ότι η Αντικυβερνητική Επιτροπή της Ελλάδος και οι κύριοι αντιπρόσωποι του Έθνους παραστάται, αν προσκληθώσι από τους δημοσίους πράκτορας των μεσολαβουσών Δυνάμεων εις το να συγκατατεθούν εν ονόματι του έθνους εις την συνθήκην ταύτην, θέλουσιν αποκριθή χωρίς τινα δισταγμόν ότι το Ελληνικόν έθνος επιστηριζόμενον με τελείαν πίστιν εις τους χριστιανικούς και ευμενείς σκοπούς της Αυτής Μεγαλειότητος του βασιλέως της Μεγάλης Βρετανίας, του βασιλέως της Γαλλίας και του αυτοκράτορος Πασών των Ρωσσιών αποδέχεται τα άρθρα της συνθήκης της 6ης του παρελθόντος Ιουλίου, τα διαλαμβάνοντα την ειρήνευσιν της Ανατολής.

Εύελπις είμαι ότι δεν αμφιβάλλετε δικαίως πόσον αισθαντικώς λυπούμαι εξηγούμενος εγγράφως μετά της εξοχότητός σας περί των μεγάλων αυτών συμφερόντων και πόσον ποθώ να εκπληρώσω το χρέος μου αυτό μεθ’ υμών διαλεγόμενος διά ζώσης φωνής.

Εν τούτοις, κύριοι, θα αναγνωρίσετε, ότι δεν εξαρτάται από εμέ ειμή μόνον να φέρω εις πέρας όλον εκείνο το οποίον ανάγκη πάσα να λάβη τέλος πριν δυνηθώ να απολαύσω την ευχαρίστησιν της εν μέσω υμών προσωπικής μου παρουσίας.

Ελπίζω ωσαύτως ότι και ούτω θέλω γίνει εις υμάς ωφέλιμος όσον ενδέχεται, διό και όλοι μου οι αγώνες τείνουσιν εις το να φθάσουν εις αυτόν τούτον τον σκοπόν, όσον το δυνατόν ταχύτερον, καθώς και πέποιθα ότι θέλω φθάσει με την θείαν βοήθειαν.

Μην αμφιβάλλετε, κύριοι, περί του ζήλου της συντόμου επιμελείας μου, δι’ ης ελπίζω ότι θέλω δώσει εις την κοινήν ημών πατρίδα απτάς αποδείξεις όλης αυτής της αφοσιώσεώς μου.1

1. Επιστολαί κλπ. τ. 1ος.

8.

ΤΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ ΑΓΓΛΙΑΣ, ΓΑΛΛΙΑΣ & ΡΩΣΣΙΑΣ

Mémoire communiqué aux trois Cabinets de Saint-James, des Tuileries et de Saint Petersbourg

Londres, 31 août 12 septembre 1827.

Le traité de Londres du 6 juillet annonce à l’Europe que l’effusion du sang et le malheurs qui, depuis 1821, désolent le levant et compromettent les plus grands

intérêts, vont cesser, et que dès lors les conséquences de ces malheurs ne pourront plus troubler la paix dont elle jouit.

C’est dans cette vue que l’Angleterre, la France et la Russie offrent, par leur médiation et sous la sauvegarde de leur garantie, à la Porte ottomane une pacification honorable avec la Grèce, et à la Grèce les moyens de sortir de son fatal isolement, d’améliorer sa situation actuelle, et d’espérer enfin un avenir plus heureux.

En méditant les circonstances qui peuvent retarder l’accomplissement de cette oeuvre salutaire ou lui opposer des obstacles difficiles à vaincre, en cherchant à prévenir les unes et à surmonter les autres dans le but que les Puissances intervenantes se proposent d’atteindre, leurs cabinets se convaincront que ce but ne saurait être atteint avec espoir de succès que d’une manière seule, c’est-à-dire en retirant la Grèce une heure plus tôt de l’état déplorable où la placent sept années d’une guerre de destruction, la misère la plus affreuse, et toutes les calamités qui en sont le résultat inévitable.

Telle est la proposition que nous allons examiner dans les deux hypothèses que prévoit le traité: dans l’hypothèse que les Turcs acceptent la médiation, et dans celle où ils la rejettent.

Nous oserons indiquer brièvement ensuite les mesures au moyen desquelles, dans leur prévoyante sollicitude, les Puissances alliées pourraient s’assurer que leurs voeux, que les voeux de l’Europe et de l’humanité, seront accomplis.

En supposant que les Turcs et les Grecs adhèrent en principe aux clauses de l’acte du 6 juillet, qu’une négociation formelle soit ouverte, et qu’enfin un traité soit conclu sous la médiation et la garantie de trois Puissances, quelle serait, nous le demandons, dans l’état actuel de la Grèce, et dans celui où la laissera même la cessation des hostilités, quelle serait la garantie morale et matérielle que le gouvernement de ce pays pourrait offrir à son tour aux Puissances? Comment oserait-il les assurer qu’il rempliia les engagements qu’il aura contractés? et quand même il leur en donnerait la promesse la plus solennelle, quelles seraient les ressources dont il pourrait disposer pour la remplir?

Depuis trois ans les Grecs n’existent et ne se défendent qu’au moyen des secours de la charité chrétienne. Leurs terres dans le Péloponèse, dans l’Attique, dans la Grèce occidentale, sont en friche depuis qu’Ibrahim-Pacha et les Egyptiens y sèment la désolation et la mort. Les laboureurs portent les armes; leurs familles sont ou dans la plus affreuse captivité, ou dispersées dans les îles, ou réfugiées sur les rochers inaccessibles. Les villes, les bourgs, les villages sont détruits, en ruines, ou déserts. Ce qui reste à cette malheureuse et admirable contrée, c’est le caractère antique de ses habitants, c’est leur unanime et invariable résolution de ne jamais subir le joug des Turcs, ni aucun joug étranger. Mais ces sentiments honorables, exaspérés, exaltés, égarés même par une lutte si longue, par tant de misères, et par l’anarchie qui en est la plus fatale comme la plus inévitable

conséquence, donnent en ce moment au peuple et à ses chefs une tendance peu favorable à l’établissement d’un gouvernement qui puisse être assez fort pour contracter et remplir les engagements auxquels, conformément au traité, il sera appelé par l’acte de médiation.

Et à quelle source locale, soit morale, soit pécuniaire, un gouvernement quelconque en Grèce puiserait-il aujourd’hui son influence, son crédit, son autorité et ses moyens d’action?

Ce serait méconnaître volontairement la nature de tous les hommes et de tous les lieux, ce serait juger avec prévention et sans équité la lutte sanglante que les Grecs soutiennent, que de leur faire un reproche de l’état déplorable où elle les laisse, ou bien de compter sur une garantie qui consisterait en un acte signé par leur gouvernement, lorsque ce gouvernement environné de besoins pressants de toute espèce, serait lui-même maîtrisé par la volonté arbitraire des braves dont la misère fait la puissance, et dont le désespoir légitimerait souvent les excès.

Et quelle autre garantie les Puissances pourraient-elles prendre en Grèce pour répondre aux Turcs que l’acte de médiation serait exécuté de la part des Grecs?

Il n’yaurait qu’une seule possibilité: l’occupation militaire de quelques points fortifiés, de quelque place ou de quelque île.

Nous doutons qu’une semblable mesure puisse s’accorder avec les vues du traité et le but pacifique que les Puissances contractantes s’efforcent d’atteindre.

Les mêmes considérations acquièrent un nouveau degré d’évidence dans l’hypothèse que la Porte rejette la médiation.

Nous n’admettons pas la possibilité que les Grecs suivent cet example; au contraire nous avons la conviction que, plaçant une confiance pleine et entière dans les intentions bienveillantes et chrétiennes de LL.MM. le roi de la GrandeBretagne, le roi de France et l’empereur de Russie, les Grecs s’empresseront d'adhérer au traité du 6 juillet.

Or dans le dénûment où les trouve cette nouvelle phase de leur situation, ils manqueraient au premier comme un plus sacré de leurs devoirs, s’ils ne solliciaient de la munificence des cours médiatrices un se cours quelconque, au moyen duquel ils puissent conjurer les dangers immenses dont les menacent d’une part le manque absolu de subsistances, de l’autre des efforts que doivent faire les turcs afin d’achever la conquête du Péloponèse.

Sans un prompt secours de la part des Puissances, les Grecs succomberont au moment où elles ont contracté l’obligation de les sauver.

Il se peut que, par un de ces miracles par lesquels la Providence les a soutenus jusqu’à ce moment, ils survivent à cette crise; mais alors ce ne serait pas assurément sans des conséquences très-graves et très-dangereuses, tant pour euxmêmes que pour le maintien de la paix sur le Bosphore, qu’ils continueraient à

lutter à la fois contre trois ennemis également redoutables, la misère, l’anarchie et les Turcs.

Quand même la croisière des flottes alliés enlèverait à Ibrahim-Pacha les renforts égyptiens, il n’est que trop à craindre que l’Epire et l’Albanie ne lui fournissent des troupes pour poursuivre vigoureusement ses opérations, et pour écraser les débris de la population qui se sont réfugiés sous les remparts de Nauplie et de deux autres forteresses, et alors les garnisons affamées de ces places pourront-elles lui résister?

Enfin dans la supposition qu’Ibrahim-Pacha fût contraint à s’arrêter ou même à se retirer du Péloponése, les forteresses que resteraient au pouvour des Turcs capituleraient-elles avec un gouvernement qui n’aura pas été en mesures de les forcer, et auquel des antécédents malheureux ne donnent aucun crédit auprès des musulmans riches et puissants, qui constituent le nerf de leurs garnisons?

Or des forteresses dans le Péloponése restant au puvoir des Turcs, les Puissances peuvent-elle jamais espérer d’éxécuter par la voie des négociations l’article 2 du traité qui pose en principe la séparation entière entre les individus des deux nations, et la nécessité de prévenir de nouvelles collisions entre elles?

D’autre part, si les Turcs s’obstinent à continuer la guerre contre les Grecs, et si de nouvelles catastrophes viennent appeler sur les infortunes des Hellènes la commisération européenne, les Puissances intervenantes ne seront-elles pas, malgré elles peut-être, entraînées à l’adoption de mesures plus fortes, dont le résultat serait, ce qu’on désire le plus éviter, les hostilités de la guerre?

Aucune de ces conséquences ne nous semble à redouter et dans aucune hypothèse, si recevant dès à présent quelques secours de la part des très-hautes Puissances, les Grecs se voyaient à même de se donner un gouvernement, dont les opérations militaires et administratives auraient une direction ferme et un but invariable, et qui, dévoilant à la nation le secret de ses ressources, lui procurerait les moyens de se suffire en peu de temps à elle-même, et de satisfaire honorablement aux engagements qu’elle aura contractés, malgré la lutte qu’elle continuerait à soutenir contre les Turcs.

De toutes les mesures coërcitives que le traité du 6 juillet légitime, celle de mettre par quelques secours les Grecs en état de remplir les clauses de cet acte, serait selon nous la seule complètement conforme à son esprit et à son but. Elle seule convaincra la Porte que les Puissances alliées veulent invariablement la paix du levant par le salut de la Grèce. Elle seule pourrait contraindre les Turcs à y consentir, sans que des mesures coërcitives d’une autre nature provoquent les hostilités directes entre l’Angleterre, la France, la Russie et la Porte.

Si les cabinets des souverains médiateurs partageaient cette conviction, ils jugeraient peut-être convenable en pareil cas de faire déclarer à la Porte:

Que loin de vouloir la forcer à changer ses résolutions, ils les respectent.

Que par les mêmes motifs ils ne changeraient point non plus leurs propres déterminations, et ils rempliraient fidèlement les clauses du traité, en entretenant des relations amicales avec les Grecs.

Qu’enfin si l’établissement de ces relations était considéré par la Porte comme un acte d’hostilité, elle n’aurait qu’à déclarer la guerre aux Puissances médiatrices, qui à leur tour adopteraient des mesures de défense.

Mais est-il à supposer que la Porte s’aveuglât au point de déclarer en effet la guerre à la Grande-Bretagne, à la France et à la Russie, de s’exposer à voir sa capitale affamée en peu de jours, et de provoquer peut-être la chute de l’empire?

Quel parti pourrait-elle donc adopter? Celui de garder le silence, ou bien de s’épuiser en réclamations; et ce résultat offrirait déjà une chance de plus à la conservation de la paix sur le Bosphore.

Le temps achèverait l’ouvrage, et il l’achèverait peut-être en portant toutes les Puissances européennes, nulle exceptée, à acéder spontanément au traité du 6 juillet.

Mais en accordant aux Grecs les secours qu’ils souhaitent, les Puissances ne prendraient-elles pas de fait, et en contravention aux principes du traité de Londres, une part active aux hostilités entre les Turcs et les Grecs? Ne s’écarteraient-elles pas de la marche qu’elles se sont tracée dans l’espoir d’amener les turcs à accepter la médiation?

La présence des flottes combinées dans l’Archipel, le contact qu’elles vont opérer entre les Puissances intervenantes et les Grecs, les relations qui en seront le résultat, tous ces faits répondent assez à ces objections, et nous semblent même légitimer aux yeux des Turcs l’assistance que les grecs invoquent.

Et en effet pourquoi les Puissances laisseraient-elles ignorer aux Turcs que, voulant le but, elles veulent fermement et irrévocablement les moyens? Qu’en conséquence elles ont accordé des secours aux Grecs, soit afin de les mettre en état de remplir les engagements qu’en vertu du traité ils auront contractés envers la Porte elle-même (si celle-ci accepte la médiation), soit pour leur fournir les moyens de subsister et de se défendre au cas où, dans un aveuglement funeste pour ses propres intérêts, la Porte repousserait la main secourable que lui tendent les Puissances.

La vérité, quelque pénible qu’elle soit, frappe néanmoins tous les esprits; les Turcs eux-mêmes finiraient par la reconnaître, et s’il y a un moyen de les faire fléchir devant la nécessité de leur situation sans recourir aux armes, celui que nous proposons nous semble Punique.

D’un mot seul, et par un secours qui dans le fait ne leur imposerait que des sacrifices momentanés et hors de proportion avec les dangers qu’il préviendrait, les Puissances alliées écarteraient les chances d’une guerre sur le Bosphore, et

sauveraient la Grèce. Expliquons notre pensée.

Des capitalistes d’une haute respectabilité sont prêts à contracter avec la Grèce l’emprunt d’un million de livres sterling à 80 ou 85 pour 100, à un intérêt de 5 pour 100; mais ils demandent que les dividendes de cet emprunt soient garantis par l’Angleterre, la France et la Russie.

En accordant cette garantie, les Puissances contracteraient l’obligation d’acquitter chacune annuellement une somme de 20,000 livres sterling représentant, outre les intérêts de la dette, un fonds d’amortissement de la valeur de 1 pour 100. Cette avance de 20,000 livres sterling ne serait pas même requise en numéraire, car les capitalistes chargés de l’emprunt s’engageraient à la faire eux-mêmes, en obtenant en retour des inscriptions sur le grand livre de la dette publique des gouvernements respectifs pour la valeur de cette somme.

Le capital qu’une opération semblable mettrait à la disposition de la Grèce, serait employé d’une part à l’extinction des deux emprunts contractés à Londres; il fournirait de l’autre au gouvernement grec le seul moyen de régulariser son système de défense, et de remettre en activité les ressources du pays.

Par le fait, la durée de cette garantie ne serait que de quelques années. Elle ne s’étendrait que jusqu’au jour où la Grèce ayant rétabli son crédit et utilisé les richesses considérables que renferme son sol, trouverait facilement les moyens de contracter sous sa propre responsabilité un nouvel emprunt, qui acquitterait ses engagements envers les Puissances intervenantes, et absorberait la dette d’où ces engagements dériveraient.

Si les Puissances préféraient au mode que nous verons de proposer, celui de prêter directement aux Grecs une somme une fois payée, aux intérêts et sous la garantie qu’elles jugeraient convenable de prendre, cette somme, pour répondre aux besoins du moment et aux vues énoncées plus haut, ne saurait être au-dessous de 900,000 livres sterling, c’est-à-dire de 300,000 livres sterling pour chaque Puissance.

Enfin, si ni l’un ni l’autre de ces modes n’obtenait le suffrage des Puissances, ce serait encore un immense bienfait pour la Grèce, si, adoptant dès aujourd’hui le principe de la nécessité et de l’urgence d’un secours à accorder à la Grèce, elles voulaient déclarer dans le protocole des conférences de leurs plénipotentiaires à Londres, que du moment où les Grecs auront accepté le traité du 6 juillet, elles leur prêtent collectivement la somme de...., ou qu’elles offrent au gouvernement grec l’appui de leur propre crédit, pour le mettre en état de contracter un nouvel emprunt.

Cette déclaration demeurerait provisoirement secrète. Étant éventuelle, elle ne compromettrait aucun intérêt, et le gouvernement grec pourrait s’en prévaloir auprès de quelques capitalistes recommandables et discrets pour obtenir des secours

immédiats, qui, dans sa position actuelle, contribueraient essentiellement à son salut.

Hors de là il ne resterait aux Grecs qu’à invoquer la Providence et à se résigner à leur sort; ils s’y résigneront, mais au moins les conséquences de leur dénûment et de leur désespoir ne feront plus peser sur eux aucune responsabilité.

Nous nous dispenserons de nous arrêter sur des considérations qui démontreraient combien un secours accordé aujourd’hui à la Grèce serait placé, si nous osons nous exprimer ainsi, à un haut intérêt. Il préviendrait des sacrifices plus grands, soit dans le cas où les Grecs, tout en acceptant la médiation, se trouveraient hors d’état de remplir les engagements qu’ils auraient contractés, soit dans celui où les Puissances se verraient forcées d’avoir recours à des mesures coërcitives directes, pour contraindre la Porte à accepter une médiation.

Nous nous dispenserons enfin de développer ici toute l’étendue des avantages qui résulteraient de ces secours dans un avenir assez rapproché, puisque ces secours rendraient possibles les relations commerciales entre les Puissances intervenantes et la Grèce, relations dont le traité du 6 juillet établit le principe.1

1. Correspondance, τ. 1ος σσ. 213 - 224.

«H εν Λονδίνω συνθήκη της 6ης Ιουλίου αναγγέλλει ότι η αιματοχυσία και τα δυστυχήματα όσα από του 1821 ερημώνουν τα προς Ανατολάς και θέτουν εις κίνδυνον τα μέγιστα συμφέροντα θα παύσουν και επομένως δεν θα ταραχθή εκ τούτων η ειρήνη, την οποίαν η Ευρώπη απολαύει, διότι προς τούτον τον σκοπόν αι Δυνάμεις της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσσίας προσφέρουν διά της μεσιτείας και εγγυήσεώς των προς μεν τον Σουλτάνον έντιμον με την Ελλάδα ειρηνοποίησιν, προς δε τους Έλληνας τον τρόπον του ν’ απαλλαγούν από την ολεθρίαν απομόνωσίν των, να βελτιώσουν την ενεστώσαν κατάστασίν των και τέλος να ελπίσουν ευτυχέστερον μέλλον. Αλλά τα Μυστικοσυμβούλια αυτών μελετώντα τας περιστάσεις, όσας δύνανται να βραδύνουν ή να επενέγκουν δυσκίνητα εμπόδια εις την κατόρθωσιν της σωτηριώδους προθέσεώς των και ζητούντα να προλάβουν ή να υπερνικήσουν όλα ταναντία, θα καταπεισθούν ότι δεν θα φθάσουν τον σκοπόν των Δυνάμεων ευτυχώς πως, ειμή μόνον απαλλάττοντα την Ελλάδα όσον τάχιον από την αθλιωτάτην και αξιοθρήνητον κατάστασιν, εις την οποίαν έφθασεν εξ αιτίας του οκταετούς εξολοθρευτικού πολέμου και των εξ αυτού συμφορών.

Εν υποθέσει ότι οι Τούρκοι αποδέχονται η απορρίπτουν την μεσιτείαν των Δυνάμεων, θα εξετάσωμεν εν συντόμω με ποιους τρόπους αι Δυνάμεις αύται θα κατορθώσουν ώστε να πληρωθούν αι ευχαί των και αι ευχαί της Ευρώπης

και της ανθρωπότητος.

Εν υποθέσει ότι οι Τούρκοι και οι Έλληνες δέχονται την συνθήκην της 6ης Ιουλίου, ότι ήρχισαν τακτικαί διαπραγματεύσεις μεταξύ αυτών, και τέλος έγινε σύμβασις διά της μεσιτείας και υπό την εγγύησιν των τριών Δυνάμεων. Εις την παρούσαν κατάστασιν της Ελλάδος, και καθ’ ην θα ευρεθή αύτη αφού παύσουν αι εχθροπαξίαι, ποίαν ηθικήν ή υλικήν εγγύησιν θα δυνηθή να προσενέγκη αμοιβαίως εις τας Δυνάμεις η Κυβέρνησίς της, και πώς θα τολμήση να τας βεβαιώση ότι θα εκπληρώση τα υπεσχημένα; Και αν θα υποσχεθή με τον επισημότερον τρόπον κατά τούτο, ποίους τρόπους έχει εις την διάθεσίν της ώστε να δυνηθή να τα εκπληρώση;

Προ τριών ετών οι Έλληνες δεν υπάρχουν, ουδέ πολεμούν, ειμή διά των βοηθημάτων τα οποία χρεωστούν εις τον ελεημοσύνην των Χριστιανών της Ευρώπης. Αι γαίαι των είς τε την Πελοπόννησον και εις την Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδα είναι αγεώργητοι, αφ’ ότου οι Τούρκοι φέρουν εκεί την ερήμωσιν και τον θάνατον. Διότι οι γεωργοί φέρουν τα όπλα, και αι οικογένειαί των ή ηχμαλωτίσθησαν, ή διεσκορπίσθησαν εις τας νήσους, ή κατέφυγον εις βράχους απροσίτους. Αι κώμαι, τα χωρία και αι πόλεις της Ελλάδος κατεστράφησαν και κατήντησαν ερείπια και ερημίαι. Άλλο δεν έμεινεν εις τους κατοίκους της, ειμή ο αρχαίος χαρακτήρ αυτών, και η ομόφωνος και αμετάθετος απόφασίς των να μην υποκύψουν εις τον ζυγόν των Τούρκων ή άλλου τινός ξένου.

Αλλ’ οι ούτως ευγενώς διατεθειμένοι Έλληνες, και λαός και αρχηγοί, εξ αιτίας του πολέμου, και των εξ αυτού δεινών και της αναρχίας δεν θέλουν να κατασταθή Κυβέρνησίς ισχυρά, και δυναμένη να διομολογήση και να εκπληρώση τα διωμολογημένα σύμφωνα με την συνθήκην της 6ης Ιουλίου, και την απόφασιν των μεσιτευουσών Δυνάμεων. Και από ποίαν εντόπιον πηγήν, ηθικήν ή χρηματικήν, οποιαδήποτε Κυβέρνησις θα εξαρτύση εις την Ελλάδα σήμερον την επιρροήν της, την υπόληψίν της, την εξουσίαν της, και τους τρόπους του να ενεργήση τα χρέη της; Είναι το αυτό ή ως αν ήθελε να μη γνωρίσή τις την φύσιν των ανθρώπων, ή να κρίνη προκατειλημμένως και αδίκως περί του φονικού πολέμου των Ελλήνων, αν θελήση να τους ονειδίση διά την εξ αυτού αθλίαν κατάστασίν των, ή να βάλη βάσιν εις εγγύησίν τινα συνισταμένην εις πράξιν υπογεγραμμένην από την Κυβέρνησίν των, Κυβέρνησιν πολιορκουμένην από παντοίας επειγούσας ανάγκας, και κατακυριευμένην από την αυτογνώμονα θέλησιν των παλληκαρίων, των οποίων η κακομοιρία αποτελεί την δύναμιν, και των οποίων η απελπισία δικαιώνει πολλάκις τας καταχρήσεις.

Και όμως ποίαν άλλην εγγύησιν ηδύναντο αι Δυνάμεις να λάβουν από την Ελλάδα, διά να εγγυηθούν ωσαύτως εκ μέρους των εις τους Τούρκους ότι οι Έλληνες θα εκτελέσουν τας αποφάσεις, τας οποίας θα κάμουν μεσολαβούσαι; Άλλον τρόπον δεν έχουν προς τούτο, ειμή να καταλάβουν στρατιωτικώς ωχυ-

ρωμένας τινάς θέσεις, ή κανέν φρούριον ή καμμίαν νήσον. Αλλά τούτο δεν συμβιβάζεται με την συνθήκην της 6ης Ιουλίου και με τον ειρηνοποιόν σκοπόν των. Οι αυτοί στοχασμοί γίνονται εναργέστεροι εν υποθέσει ότι η Πύλη θ’ απορρίψη την μεσιτείαν των.

Είμεθα πεπεισμένοι ότι οι Έλληνες θα προθυμηθώσι να συναινέσουν εις την ειρημένην συνθήκην, έχοντες εντελή εμπιστοσύνην εις τους Χριστιανικούς και καλοκαγάθους σκοπούς των συμμάχων Δυνάμεων. Αλλ’ εις την παρούσαν κατάστασίν των όλως γυμνοί και αποροι όντες, θα παρέβαινον το πρώτον και ιερώτερον χρέος των, αν δεν εζήτουν από τους βασιλείς βοήθειαν τινα, διά ν’ αποφύγουν τους απείρους κινδύνους, εις τους οποίους τους ρίπτουν αφ’ ενός η παντελής έλλειψις τροφών, και αφ’ ετέρου αι προσπάθειαι των Τούρκων να κατακτήσουν την Πελοπόννησον, ενώ χωρίς της ετοίμου βοηθείας των Δυνάμεων θ’ απολεσθούν ήδη, ότε αύται απεφάσισαν να τους σώσουν.

Είναι δε πιθανόν να τους φυλάξη και τώρα η θεία πρόνοια θαυματουργούσα. Πλην αυτοί θα εξακολουθήσουν παλαίοντες εναντίον τριών εχθρών επίσης φοβερών, της παμπτωχείας, της αναρχίας και των Τούρκων, αλλ’ όχι βέβαια και μη προξενούντες λίαν δεινά και κινδυνώδη αποτελέσματα τόσον δι’ εαυτούς όσον και διά την διατήρησιν της ειρήνης εις τον Βόσπορον.

Και αν δε οι συμμαχικοί στόλοι εμποδίσουν τον Ιμβραχήμ να λάβη νέας δυνάμεις από την Αίγυπτον, τάχα δεν είναι φόβος μη λάβη από την Ήπειρον και την Αλβανίαν βοήθειαν στρατευμάτων, διά να εξακολουθήση ακμαίως τον πόλεμον, και να καταθραύση τα λείψανα των λαών, των καταφυγόντων υπό τα τείχη του Ναυπλίου και δύο άλλων φρουρίων, και τότε να παραδοθούν εις αυτόν αι πεινώσαι φρουραί, παραδίδουσαι τα φρούρια αυτά;

Εν υποθέσει τέλος ότι ο Ιμπραχήμ θα βιασθή να σταθή η και να φύγη από την Πελοπόννησον, τάχα τα φρούρια όσα μένουν εις την εξουσίαν των Τούρκων είναι δυνατόν να παραδοθούν επί συνθήκη εις Κυβέρνησιν, μη δυναμένην να τους υποχρεώση εις τούτο, και ως εκ των προτέρων μη έχουσαν καμμίαν υπόληψιν εις τους πλουσίους και δυνατούς των Τούρκων, οίτινες είναι τα νεύρα των φρουρών των; Μενόντων άρα φρουρίων εν τη Πελοποννήσω εις την εξουσίαν των Τούρκων, δύνανταί ποτε να ελπίσουν αι Δυνάμεις να εκτελεσθή διά μέσου διαπραγματεύσεων το β' άρθρον της συνθήκης, το ορίζον παντελή διαχωρισμόν των δύο εθνών προς αποφυγήν νέων μεταξύ αυτών συγκρούσεων; Αν αφ’ ετέρου οι Τούρκοι ισχυρογνωμούντες εξακολουθήσουν τον κατά των Ελλήνων πόλεμον, και αν νέαι καταστροφαί εφελκύσουν την συμπάθειαν της Ευρώπης επί τους Έλληνας, δεν θ’ αναγκασθούν αι Δυνάμεις να παραδεχθούν δραστηριώτερα μέτρα, τα οποία θα αποτελέσουν ό,τι αυταί επιθυμούν ν’ αποφύγουν, ό εστι τον πόλεμον.

Αλλ’ αι Δυνάμεις δεν έχουν να φοβηθούν τοιούτον τι, αν προμηθεύσουν ολίγα βοηθήματα εις τους Έλληνας, ώστε να δυνηθώσιν ούτοι να συστήσουν

Κυβέρνησιν, δυναμένην να ενεργή σταθερώς και προς ένα σκοπόν αμετάτρεπτον τα τε στρατιωτικά και διοικητικά χρέη της, ήτις αφού ανακαλύψει εις το έθνος τους κεκρυμμένους πόρους του, να τω χορηγήση τους τρόπους του να επαρκέση εντός ολίγου εις εαυτό, και να εκπληρώση εντίμως ό,τι αν ήθελεν υποσχεθή η Κυβέρνησίς του, καίτοι εξακολουθούσα τον κατά Τούρκων πόλεμον.

Αφ’ όλα τα εκβιαστικά μέτρα όσ’ απαιτούνται να εκπληρωθή η συνθήκη της 6 Ιουλίου, το να δώσουν εις τους Έλληνας διά τινων βοηθημάτων την δύναμιν να την εκτελέσουν, θα ήτο το μόνον όπου συνάδει παντελώς με το πνεύμα και με τον σκοπόν της.

Τούτο μόνον θα καταπείση τον Σουλτάνον ότι αι σύμμαχοι Δυνάμεις θέλουν αφεύκτως την ειρήνην της Ανατολής διά της σωτηρίας των Ελλήνων. Τούτο μόνον δύναται να βιάση τους Τούρκους να συναινέσουν εις ό,τι θέλουν αι Δυνάμεις, και επομένως να μη χρειασθούν αύται άλλα μέτρα, τα οποία δύνανται να κινήσουν εις αμέσους εχθροπραξίας την Αγγλίαν, Γαλλίαν, Ρωσσίαν και Τουρκίαν.

Τούτου δοθέντος τα Μυστικοσυμβούλια των συμμάχων θα έκρινον ίσως εύλογον να δηλοποιήσουν εις την Πύλην ότι αι Δυνάμεις σέβονται τας αποφάσεις της, και δεν θέλουν να την βιάσουν να τας μεταβάλη. Πλην διά τους αυτούς λόγους δεν μεταβάλλουν ουχ’ ήττον και αυταί τας ιδικάς των, και επομένως θα εκπληρώσουν τα της συνθήκης πιστώς, διατηρούσαι φιλικάς σχέσεις με τους Έλληνας. Αν δε τούτο θεωρηθή από την Πύλην ως εχθροπραξία, αύτη δύναται να κηρύξη πόλεμον εις τας μεσολαβούσας Δυνάμεις, και τότε θα λάβουν και αυταί αμυντικά μέτρα υπέρ εαυτών. Αλλ’ είναι δυνατόν να υποτεθή ότι ετυφλώθη τόσον, ώστε να κηρύξη τω όντι πόλεμον κατά της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσσίας, και ούτω να εκθέση την μητρόπολίν της εις το να πάθη υπό της πείνης εντός ολίγου, και ίσως να προκαλέση την πτώσιν της αυτοκρατορίας; Τί άρα μέλλει τότε να πράξη; Ή θα φυλάξη σιωπήν, ή θ’ αποκάμη απαιτούσα να παύσουν αι τοιαύται σχέσεις, και τούτο θα συντελέση επί πλέον εις το να διατηρηθή η ειρήνη εις τον Βόσπορον. Ο δε χρόνος θα δώση τέλος εις τα της συνθήκης, και ίσως θα δώση τέλος αναγκάζων και όλας τας Δυνάμεις της Ευρώπης να συναινέσουν εκουσίως εις αυτήν.

Αλλά χορηγούσαι εις τους Έλληνας τα απαιτούμενα βοηθήματα αι Δυνάμεις, δεν λαμβάνουν τάχα πραγματικώς μέρος ενεργόν εις τας μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων εχθροπραξίας, αντιβαίνουσαι εις την συνθήκην, και δεν εκτρέπονται από τον οποίον εχάραξαν εις εαυτάς όρον, επ’ ελπίδι να υποχρεώσουν τους Τούρκους να δεχθούν την μεσιτείαν των; Η παρουσία εις το Αρχιπέλαγος των συμμαχικών στόλων, και η εκ τούτων συνάφεια και αι σχέσεις των Δυνάμεων με τους Έλληνας απαντούν εις αυτάς τας ενστάσεις, και μάλιστα φαίνεται ότι νομιμοποιούν εις τα όμματα των Τούρκων την οποίαν οι Έλληνες επικαλούνται βοήθειαν.

Πλην και διατί αι Δυνάμεις δεν δηλοποιούν εις τους Τούρκους ότι θέλουν

να επιτύχουν τον σκοπόν, θέλουν σταθερώς και αμεταθέτως τα προς τον σκοπόν αυτόν φέροντα, και ότι επομένως εχορήγησαν βοηθήματα εις τους Έλληνας, είτε διά να τους βάλουν εις θέσιν να εκπληρώσουν προς την Πύλην αυτήν, αν δεχθή την μεσιτείαν, ό,τι αν θα υποσχεθούν δυνάμει της συνθήκης, είτε διά να τους προμηθεύσουν τους τρόπους του να υπάρξουν και να υπερασπίσουν εαυτούς εις περίπτωσιν, καθ’ ην η Πύλη, τυφλώττουσα ως προς τα ίδιά της συμφέροντα, ήθελεν απωθήσει την οποίαν αι Δυνάμεις της προσφέρουν χείρα βοηθείας;

Η αλήθεια, αν και λυπηρά, πλήττει όλας τας διανοίας, και οι Τούρκοι αυτοί τέλος πάντων θα την γνωρίσουν, ώστε, αν είναι τρόπος να τους βιάσουν, να υποχωρήσουν εις την ανάγκην χωρίς πόλεμον, άλλος τρόπος δεν φαίνεται ειμή μόνος ο παρ’ ημών προβαλλόμενος, ούτως αι σύμμαχοι Δυνάμεις μ’ έναν μόνον λόγον και διά τίνος βοηθείας, ήτις θα τας επιβάλη θυσίας ακαριαίας και μη αναλόγους, με τους οποίους θα προκαταλάβη κινδύνους, θ’ αποσκεδάσουν τους φόβους του πολέμου εις τον Βόσπορον, και θα σώσουν την Ελλάδα.

Εξηγούμεν τον στοχασμόν μας. Τραπεζίται αξιοσέβαστοι είναι ετοιμοι να συμφωνήσουν με την Ελλάδα δάνειον ενός εκατομμυρίου λιρών στερλινών προς ογδοήντα ή ογδοήντα πέντε καθ’ εκατόν, και με τόκον προς πέντε καθ’ εκατόν. Όμως απαιτούν την εγγύησιν της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσσίας διά τα επιμερίσματα του αυτού δανείου.

Αν λοιπόν αι Δυνάμεις δώσουν την εγγύησίν των, θα υποχρεωθούν να πληρώσουν είκοσι χιλιάδας λίρας κατ’ έτος εκάστη, και εκτός των τόκων χρεόλυτρον προς εν καθ’ εκατόν, και η δόσις αυτή δεν θ’ απαιτείται εις χρήματα, διότι αι τραπεζίται δανεισταί υπόσχονται να την πληρώνουν αυτοί, λαμβάνοντες αναγραφάς ισαξίας επί του μεγάλου βιβλίου του δημοσίου χρέους εκάστης Κυβερνήσεως.

Το δ’ εκ τούτου κεφάλαιον εις την διάθεσιν της Ελλάδος τιθέμενον, αφ’ ενός μεν, θα χρησιμεύση εις εξόφλησιν των δύο δανείων του Λονδίνου, αφ’ ετέρου δε, θα χορηγήση εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν τα μέσα να διευθετήση τα προς άμυναν της Ελλάδος, και να βάλη εις ενέργειαν τους πόρους της. Η δε διάρκεια της εγγυήσεως αυτών θα είναι πραγματικώς ολιγοετής, διότι δεν θα επεκταθή ειμή άχρι της ημέρας εκείνης, καθ’ ην η Ελλάς απολαύουσα πάλιν δημοσίας πίστεως, και χρήσιμα τα σημαντικά πλούτη των γαιών της κατασταίνουσα, θα εύρη ευκόλως τους τρόπους να συμφωνήση υπό την ιδίαν της εγγύησιν νέον δάνειον, ότε και θα εκπληρώση τας υποχρεώσεις της προς τας Δυνάμεις.

Αν όμως προτιμήσουν αύται να δανείσωσιν αμέσως τους Έλληνας ποσότητά τινα, άπαξ πληρωτέαν, και να λάβουν ευλογοφανή τόκον και εγγύησιν οποίαν εγκρίνουν, τότε η ποσότης αύτη, διά να επαρκέση εις τας σημερινάς ανάγκας και εις τους ανωτέρω εκτεθειμένους σκοπούς, δεν πρέπει να είναι ολιγωτέρα των εννεακοσίων χιλιάδων λιρών στερλινών, τριακοσίων δηλαδή χιλιάδων δι’

εκάστην Δύναμιν. Αν τέλος πάντων αι Δυνάμεις δεν δέχονται ούτε το εν ούτε το άλλο, πάλιν ευεργετούν την Ελλάδα μεγάλως, αν παραδεχθούν από της σήμερον την ανάγκην και το κατεπείγον βοηθείας τινός χορηγηθησομένης εις αυτήν, και θελήσουν να δηλοποιήσουν εις το πρωτόκολον των συνδιαλέξεων των εν Λονδίνω πληρεξουσίων των ότι, αφ’ ου δεχθούν οι Έλληνες την συνθήκην της 6ης Ιουλίου, τους δανείζουν ομού και αι τρεις την ποσότητα... ή προσφέρουν εις την Κυβέρνησιν των το υποστήριγμα της ιδίας αυτών πίστεως διά να τους βάλουν εις θέσιν να συμφωνήσουν νέον δάνειον. Η δηλοποίησίς των θα μείνη προς ώρας μυστική. Γινομένη δε προς το ενδεχόμενον, δεν θα βάλη εις κίνδυνον ουδενός τα συμφέροντα, και η Ελληνική Κυβέρνησις θα την μεταχειρισθή είς τινας τραπεζίτας τιμίους και διακριτικούς, να λάβη παρ’ αυτών άμεσα βοηθήματα, τα οποία ήδη ήθελον συντελέσει ουσιωδώς εις την σωτηρίαν των Ελλήνων.

Τούτων μη γενομένων, άλλο δεν μένει εις αυτούς ειμή να επικαλεσθούν την θείαν πρόνοιαν, και ν’ αφεθούν εις την τύχην των, αλλά τότε δεν θα βαρύνη επ’ αυτούς ουδεμία ευθύνη διά τας συνεπείας της παντελούς στερήσεως και απελπισίας των.

Αποφεύγομεν τους λόγους, δι’ ων θ’ απεδεικνύομεν πόσον θα ωφέλει αν εδίδετο σήμερον βοήθειά τις εις τους Έλληνας, και μόνον λέγομεν ότι θα προελάμβανε μεγαλυτέρας θυσίας τόσον εις την περίπτωσιν καθ’ ην ούτοι δεχθέντες την μεσιτείαν δεν θα ευρίσκοντο εις την κατάστασιν να εκπληρώσουν ό,τι υποσχεθούν όσον εις την περίπτωσιν καθ’ ην αι Δυνάμεις θα ηναγκάζοντο να καταφύγουν εις άμεσα εκβιαστικά μέτρα, ώστε να υποχρεώσουν την Πύλην να δεχθή την μεσιτείαν των. Αποφεύγομεν τέλος ν’ αναπτύξωμεν όλας τας ωφελείας, όσαι θα πηγάσουν μετ’ ολίγον από την τοιαύτην βοήθειαν, και μόνον λέγομεν ότι αύτη θα επενέγκει τας εκ της συνθήκης της 6ης Ιουλίου εμπορικάς σχέσεις μεταξύ των μεγάλων Δυνάμεων και της Ελλάδος».1

1. Επιστολαί ό.π. σσ.

9.

Note confidentielle communiquée aux trois Cabinets de Saint-James, des Tuileries et de Saint-Pétersbourg.

Paris, 20 septembre-2 octobre 1827.

Les cours de la Grande-Bretagne, de France et de Russie, en offrant aux Turcs et aux Grecs leur médiation, conformément au traité du 6 juillet, leur ont proposé la conclusion immédiate d’un armistice.

Les Grecs ont accepté la médiation, et ont déclaré qu’ils étaient prêts à convenir d’une suspension d’armes avec les Turcs.

La Porte a rejeté les propositions des représentants des cours intervenantes, et la flotte égyptienne, forte de quatre-vingts voiles, dont quarante autrichiennes, est entrée le 9 septembre à Navarin.

Dans leur prévoyante sollicitude, les cours alliées ont cherché, dès le mois de juin, par des insinuations amicales, à arrêter dans le port d’Alexandrie l’expédition égyptienne. Cependant cette expédition a eu lieu, et des milliers d’Arabes vont achever la ruine du Péloponése, au moment même où, pour la prévenir, les flottes réunies ont reçu l’ordre de se mettre en croisière dans les parages de la Grèce.

Le divan a sous les yeux le traité et la note collective des représentants de la Grande-Bretagne, de la France et de la Russie. Il sait que l’une des mesures par lesquelles il pouvait être contraint à accepter la médiation devait consister dans l’effet moral et matériel de la croisière, et il s’applaudit aujourd’hui de s’y être soustrait par la persévérance, par le courage même avec lequel le pacha d’Ègypte a su déjouer les démarches des agents des cours alliées. Peut-on supposer encore que la Porte voudra fléchir devant l’autorité des conseils des cours intervenantes?

Dans cet état de choses, comment les Grecs du Péloponése pourront-ils résister? Ou s’ils succombent en ce moment, comment les Puissances peuvent-elles espérer d’atteindre le but du traité du 6 juillet, en conservant la paix, ou du moins en ne se plaçant pas sous l’empire d’événements qui provoqueraient nécessairement la guerre qu’elles désirent éviter?

Il ne nous appartient de discuter ces graves questions que sous un seul point de vue, celui que nous avons signalé dans notre mémoire du 31 août (12 septembre).

Nous osons affirmer que, malgré les renforts considérables qu’Ibrahim-Pacha vient de recevoir, le Péloponése peut encore être sauvé, et la Porte contrainte à accepter plus tard la médiation, sans que les Puissances aient recours aux armes, si ces Puissances accordent aux Grecs dès aujourd’hui les secours pécuniaires que nous avons sollicités.

Nous disons dès aujourd’hui, parce que toute la question est dans le temps. Rien ne le prouve mieux que l’arrivée des Egyptiens. Si la croisière avait été établie par les stations anglaise et française, dès le moment où la Porte déclara par une note formelle et publique qu’elle n’admettrait jamais d’intervention étrangère dans le affaires de la Grèce, assurément la pacha d’Égypte n’aurait point encouru les frais de son expédition, et les vaisseaux autrichiens au moins auraient hésité à lui offrir leurs services.

En appliquant cette observation aux circonstances actuelles, on se convaincra que l’exécution du traité, dans un but pacifique, n’est possible qu’en ne point abandonnant le sort de la Grèce aux chances incertaines et périlleuses du temps.

Les Grecs n’existent aujourd’hui que par les secours modiques que leur ont envoyé, après la catastrophe d’Athènes, leurs compatriotes établis à l’étranger.

Les dérnières places qui leur restent sont à peine ravitaillées pour quelques jours. Les récoltes vont être enlevées par les Arabes débarqués à Navarin. Comment

se flatter alors que cette population épuisée de misère puisse lutter avec avantage contre des forces si considérables? Quand même par un miracle elle parviendrait à se maintenir sous les remparts de Nauplie, de Malvoisie et de Corinthe, le pays n’en serait pas moins complètement dévasté, et ses resources anéanties pour de longues années.

Cependant c’est de l’existence seule de ce pays que dépent l’accomplissement des vues conservatrices qui caractérisent l’alliance consacrée par l’acte du 6 juillet.

Si l’on nous demande comment dans la crise actuelle les secours que je sollicite pour la Grèce peuvent lui fournir les moyens d’en sortir victorieuse, nous répondons:

Qu’en employant une partie de ces secours à la levée de quelques bataillons de bons soldats suisses, la Grèce aidée de leurs bras et le leur discipline, et favorisée d’ailleurs par la croisière qui intercepterait les communications avec l’Égypte, opposerait non-seulement une résistance vigoureuse aux armées d’Ibrahim, mais finirait par les forcer à mettre bas les armes.

Et cette mesure, nous n’en doutons pas, serait d’une exécution facile et immédiate, si les Puissances intervenantes daignaient appuyer confidentiellement de leur crédit et de leur influence les démarches que le gouvçrnement grec ferait à cet effet auprès des cantons helvétiques.

Nous nous arrêtons ici, en conjurant encore une fois et pour la dernière fois les cours intervenantes, de prendre en considération les observations respectueues que nous avons consignées dans notre mémoire, et celles que nous prenons la liberté d’exprimer ici; nous les supplions d’accueillir avec bienveillance ces observations, dans l’intérêt de la malheureuse nation Grecque, et dans celui, nous osons le répéter, du maintien de la paix.1

1. Correspondance, ό.π., σσ 235 - 238.

«Αι Αυλαί της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσσίας, την μεσιτείαν των προσφέρουσαι εις τους Τούρκους και τους Έλληνας, κατά την συνθήκην της 6ης Ιουλίου, επρότειναν και άμεσον ανακωχήν όπλων. Και οι μεν Έλληνες εδέχθησαν την μεσιτείαν, ειπόντες ότι ήσαν ετοιμοι να συμφωνήσουν μετά των Τούρκων περί της ανακωχής αυτής. Η δε Πύλη απέρριψε τας προτάσεις των αντιπροσώπων των μεσιτευουσών Αυλών, και ο Αιγυπτιακός στόλος συγκείμενος από ογδόντα τέσσαρα πλοία, εξ ων τα σαράντα Αυστριακά, έφθασε την 28ην Αυγούστου εις Νεόκαστρον. Αι σύμμαχοι Αυλαί προνοούσαι, εφρόντισαν από τον Ιούνιον να εμποδίσουν διά φιλικών εισηγήσεων τον Αιγυπτιακόν στόλον εις τον λιμένα της Αλεξανδρείας, αλλ’ ο στόλος αυτός απέπλευσε, και χιλιάδες

Αράβων υπάγουν να συντελέσουν εις την Πελοποννήσου τον όλεθρον, καθ’ ον καιρόν οι συμμαχικοί στόλοι έλαβον διαταγάς να περιπλέουν ηνωμένοι τα παράλια της Ελλάδος, διά να τον προλάβουν.

Το Διβάνι έχει υπ’ όψιν την συνθήκην και την ομόφωνον δηλοποίησιν των αντιπροσώπων της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσσίας. Όθεν ηξεύρει ότι και ο περίπλους των ειρημένων στόλων ηδύνατο να βιάση την Πύλην ηθικώς τε και φυσικώς, να δεχθή την μεσιτείαν των, και ήδη γαυριά διότι υπεξέφυγε πάσαν βίαν διά της επιμονής, και μάλιστα διά της αυθαιρεσίας, δι’ ης ο Σατράπης της Αιγύπτου ηδυνήθη να ματαιώση τα κινήματα των πρακτόρων της τριπλής συμμαχίας.

Πώς λοιπόν να υποθέσωμεν ότι εις το εξής η Πύλη, υπείκουσα εις τας συμβουλάς των συμμάχων, θα κλίνη τον αυχένα; Τούτου μη διδομένου, πώς θα δυνηθούν ν’ ανθέξουν οι Πελοποννήσιοι Έλληνες; Αν δε κατ’ αυτήν την ώραν υποκύπτουν, πώς είναι δυνατόν να ελπίσουν αι Δυνάμεις να φθάσουν τον σκοπόν της συνθήκης των, φυλάττουσαι την ειρήνην, ή τουλάχιστον μη λαμβάνουσαι μέτρα, άτινα ως εκ των περιστάσεων ήθελον προκαλέσει τον πόλεμον, τον οποίον θέλουν ν’ αποφύγουν. Δεν ανήκει εις ημάς να συζητήσωμεν αυτά τα βαρέα ζητήματα, ειμή κατά μόνην την έποψιν, ην κατεδείξαμεν εις το υπόμνημα της 31 Αυγούστου/12 Σεπτεμβρίου. Και δυνάμεθα να βεβαιώσωμεν ότι, καίτοι έλαβεν ο Ιμβραχήμ νέας δυνάμεις αξιολόγους, δύναται ακόμη και η Πελοπόννησος να σωθή και η Πύλη να βιασθή βραδύτερον, να δεχθή την μεσιτείαν των Δυνάμεων χωρίς πόλεμον, αν αύται χορηγήσουν από της σήμερον εις τους Έλληνας τα ζητηθέντα χρηματικά βοηθήματα. Λέγομεν δ’ από της σήμερον, διότι το παν συνίσταται εις τον αρμόδιον καιρόν. Και τούτο αποδείκνυται εναργώς από την άφιξιν των Αιγυπτίων εις τα Μεθωκόρωνα, οίτινες δεν θα ήρχοντο, αν οι στόλοι της Αγγλίας και της Γαλλίας ήρχιζαν να περιπλέουν διά να τους εμποδίσουν, άμα αφού η Πύλη διεδήλωσεν επισήμως ότι δεν εδέχετο ποτέ μεσιτείαν ξένων εις τα της Ελλάδος ότε και ο Μεχμεταλής φειδόμενος της απαιτουμένης διά την εκστρατείαν ταύτην δαπάνης, δεν θα επέτρεπε να εκπλεύση ο στόλος του από τον λιμένα της Αλεξανδρείας και τα αυστριακά πλοία δεν θα προσεφέροντο ευκόλως εις την υπηρεσίαν του υπό ναύλον.

Όθεν οι σύμμαχοι Δυνάμεις εφαρμόζουσαι την παρατήρησιν ταύτην εις τας παρούσας περιστάσεις, θα καταπεισθούν ότι δεν είναι δυνατόν να εκπληρωθή η συνθήκη εν ειρήνη, εκτός αν παραστήσουν την τύχην της Ελλάδος εις το επί τοσούτον αβέβαιον και κινδυνώδες του χρόνου, καθ’ όσον οι Έλληνες δεν υπάρχουν την σήμερον, ειμή διά των ολίγων βοηθημάτων, τα οποία τους έστειλαν μετά την πτώσιν των Αθηνών οι εις τα ξένα ομογενείς των και καθ’ όσον τα μένοντα εισέτι φρούρια είναι εφοδιασμένα μόλις δι’ ολίγας ημέρας. Αφού δε οι Άραβες θερίσουν τα γεννήματα των Ελλήνων, τότε ποία ελπίς μένει να πολεμήση προς τόσον ανωτέρας δυνάμεις και να νικήση ο κακόμοιρος αυτός

λαός;

Αλλά και αν ως διά θαύματος σωθή διατηρούμενος υπό τα τείχη του Ναυπλίου, της Μονεμβασίας και της Κορίνθου, ο τόπος πάλιν θα κατερημωθή και θα μείνη διά πολύν καιρόν άφορος. Και όμως από μόνην αυτού του τόπου την ύπαρξιν εξαρτάται το πλήρωμα των συντηρητικών σκοπών, οίτινες χαρακτηρίζουν την γενομένην διά της συνθήκης της 6ης Ιουλίου συμμαχίαν.

Αν μας ερωτήσουν πώς εις την παρούσαν κρίσιν των πραγμάτων τα ζητούμενα υπέρ της Ελλάδος βοηθήματα δύνανται να την προμηθεύσουν τους τρόπους να εξέλθη νικήτρια από το στάδιον του πολέμου, αποκρινόμεθα ότι αφού μεταχειρισθώμεν μέρος αυτών των βοηθημάτων εις το να συλλέξωμεν λόχους τινάς αγαθών στρατιωτών Ελβετών διά να την βοηθήσουν με τους βραχίονάς των και με την τάξιν των. Βοηθουμένη άλλωστε από τους συμμαχικούς στόλους, ως εμποδίζοντας την συγκοινωνίαν του Ιμβραχήμ με την Αίγυπτον, η Ελλάς όχι μόνον θ’ αντιτάξη αντίστασιν ισχυράν εις τα στρατεύματά των, αλλά και θα τα βιάση να ρίψουν κάτω τα όπλα.

Η δε συλλογή των Ελβετών θα εκτελεσθή ευκόλως και αμέσως, αν αι μεσιτεύσασαι Δυνάμεις υποστηρίξουν εμπιστευτικώς διά της επιρροής των τας περί τούτου ενεργείας της ελληνικής κυβερνήσεως εις την Ελβετίαν.

Τελευτώντες επικαλούμεθα και αύθις τας μεσολαβούσας Δυνάμεις να λάβουν εις σκέψιν τας παρατηρήσεις όσας εκτίθεμαι είς τε το υπόμνημα και εις ταύτην την διακοίνωσίν μας. Παρακαλούμεν δε να τας δεχθούν ευμενώς διά τε το συμφέρον του δυστυχούς ελληνικού έθνους και διά την διατήρησιν της ειρήνης».1

1. Επιστολαί, ό.π., σσ.

10.

Note confidentielle communiquée aux trois Cabinets de Saint-James, des Tuileries et de Saint-Pétersboug.

Paris, 1-13 octobre 1827.

La Grèce placée désormais, par son adhésion au traité du 6 juillet, sous la sauvegarde de l’Angleterre, de la France et de la Russie, espère jouir sous peu des relations que cet acte lui promet.

Cependant les besoins pressants qui l’environnent, et la nécessité où elle se trouve d’y pourvoir une heure plus tôt, la portent à soumettre dès ce moment ses