Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ζ΄

Απόψεις αυτού του μνημονίου

Από την άποψη αυτή, προτίθεμαι να παρουσιάσω στη Μεγαλειότητά σας, την πραγματική κατάσταση του ελληνικού λαού. Ο λαός αυτός φαίνεται άξιος της προσοχής της αυτοκρατορικής σας κυβέρνησης. Η Αγγλία και η Γαλλία ενδιαφέρονται για το θέμα αυτό. Κάνουν θυσίες για να λύσουν ευνοϊκά γι’ αυτές το πρόβλημα. Η Ρωσία χρειάζεται απλώς να διατηρήσει την ευεργετική της επιρροή.

Τα στοιχεία, που συγκεντρώθηκαν με προσοχή, αποτελούν τη βάση αυτού του μνημονίου. Τολμώ να τα υποβάλλω στη φωτισμένη κρίση της Μεγαλειότητάς σας, με σκοπό να εκπληρώσω, από τη μία το καθήκον του πιστού υπηρέτη της Ρωσίας και από την άλλη το καθήκον του πολίτη, που είναι προοδεμένος σταθερά στην τίμια υπόθεση της πατρίδας του.

I. Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ

Τί παρουσιάζουμε

Σ’ αυτό το κείμενο παρουσιάζουμε, από στατιστική πλευρά, το αριθμητικό μέγεθος αυτού του λαού, την κατάστασή του, την απασχόληση και την παιδεία του, καθώς και τις δυνάμεις του κι από ηθική άποψη, το γενικό χαρακτήρα του ελληνικού λαού και τα ιδιαίτερα γνωρίσματα όλων εκείνων που ασκούν πάνω σ’ αυτόν κάποια επιρροή.

Πηγές πληροφοριών

Για να συντάξω αυτήν την ανασκόπηση, έχω μελετήσει από πολύ καιρό τα γεγονότα και τη γενική πείρα, αλλά συμβουλεύτηκα και τους πιο μορφωμένους συμπατριώτες μου. Ίσως το στατιστικό μέρος να είναι κάπως υπερβολικό, γιατί στην Ελλάδα δεν είναι δυνατό να πάρει κανείς στοιχεία, ούτε με επιτόπια έρευνα, ούτε από τις διοικητικές αρχές. Πάντοτε πρέπει να αναφέρεται κανείς στις μαρτυρίες και στις γνώμες των άλλων.

II. ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ

Διασπορά του πληθυσμού

Οι Έλληνες στην Τουρκία αποτελούν πληθυσμό εννέα εκατομμυρίων, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου ζει στο χώρο της αρχαίας Ελλάδας, ενώ οι υπόλοιποι είναι διασπαρμένοι σ’ όλες σχεδόν τις εμπορικές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ο γενικός χαρακτήρας του ελληνικού λαού

Ο ελληνικός λαός διατηρεί παντού - σε σχέση με τους Τούρκους - τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του, τη θρησκεία του, τη γλώσσα του, τα ήθη του, καθώς και την ηθική του ανωτερότητα, που του χαρίζει η ιδιοφυία του.

Η ταξική διαίρεση

Είναι κάπως δύσκολο να χωρίσει κανείς αυτόν τον λαό σε κοινωνικές τάξεις. Οι υποτελείς των Τούρκων δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα και η στρωματική τους διάρθρωση - που άλλοτε προέρχεται από την τύχη, άλλοτε από την καταγωγή κι’ άλλοτε από την εκπαίδευση - αποτελεί ένα είδος μυστικού για τους Έλληνες, που πρέπει να το διατηρούν πολύ προσεκτικά στις παροικίες τους.

Παρ’ όλα αυτά θα μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε τέσσερις τάξεις: η πρώτη περιλαμβάνει τους ιδιοκτήτες και τους ευγενείς· η δεύτερη τον κλήρο και τους επιστήμονες· η τρίτη τους εμπόρους και τους ναυτικούς· και η τέταρτη τους εργαζόμενους κάθε κατηγορίας και τους ανθρώπους που δεν ξέρουν άλλη τέχνη πέρα από τα άρματα.

III. ΙΔΙΟΚΤΗΤΕΣ

Υπάρχουν μόνο μικροϊδιοκτήτες και γιατί;

Σχεδόν όλοι οι Έλληνες στην Τουρκία είναι μικροϊδιοκτήτες γης. Σχεδόν κανένας δεν έχει μεγάλη περιουσία. Πριν από τον πρώτο Ρωσικό πόλεμο, υπήρχαν στο Μοριά και στις οθωμανικές επαρχίες της Μαύρης Θάλασσας μεγαλοϊδιοκτήτες, που η περιουσία τους ήταν πολύ σημαντική. Κι αυτοί έδειξαν αφοσίωση στα συμφέροντα της Ρωσίας. Οι διώξεις των Τούρκων κατάντησαν μερικούς από αυτούς να γίνουν δυστυχείς, ενώ μέχρι τότε ήταν αφέντες, και άλλους να εκπατρισθούν αναγκαστικά.

Το ξεκίνημα των Εμπορικών Οίκων

Εξαιτίας όλων αυτών, οι Έλληνες ήταν υποχρεωμένοι να εγκαταλείψουν τις μεγάλες έγγειες ιδιοκτησίες. Και σ’ αυτό ακριβώς οφείλονται οι ελληνικοί εμπορικοί οίκοι - τόσο στην Τουρκία, όσο και στις άλλες χώρες - καθώς και τα πρώτα βήματα αυτού του λαού προς την αναγέννησή του.

IV. Η ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ

Η αριστοκρατία έχει μηδενιστεί· διατηρείται ακόμα εκείνη του Φαναριού

Εκεί που δεν υπάρχουν μεγαλοϊδιοκτήτες γης, η «αριστοκρατία» είναι

απλώς ένα κενό όνομα, στείρο και πολλές φορές επικίνδυνο. Οι περισσότεροι Έλληνες έχουν αποποιηθεί αυτόν τον τίτλο. Οι Φαναριώτες προσδίδουν σ’ αυτόν μια πραγματική αξία, γιατί εκεί οφείλουν τη σημαντική θέση του Μεγάλου Δραγουμάνου (Διερμηνέα) την οποία κατέχουν, καθώς επίσης και τη θέση του ηγεμόνα της Μολδαβίας και της Βλαχίας, την οποία ελπίζουν να κρατήσουν.

Χαρακτήρας των μικροϊδιοκτητών

Έτσι γενικά οι Έλληνες παραμένουν στη γενέθλια γη, με την ελπίδα να την κατακτήσουν μια ημέρα και να την εξουσιάζουν με την ασπίδα του νόμου. Μισούν τους Τούρκους που τους εμποδίζουν. Κι επειδή δεν παίρνουν μεγάλο μέρος στη διοίκηση της χώρας, περιφρονούν τους τίτλους και τα προνόμια της αριστοκρατίας. Και το μόνο που ελπίζουν είναι να έρθει η ευτυχισμένη στιγμή που θα μπορέσουν τίμια να την ξανααποκτήσουν.

Χαρακτήρες των ευγενών

Οι ευγενείς είναι μορφωμένοι, ενεργητικοί, λεπτοί σε χαρακτήρα και με πολύ φιλότιμο. Είναι κενόδοξοι και ανάμεσά τους βρίσκονται δολοπλόκοι, ωρισμένοι παλιάνθρωποι και πολλοί αλαζόνες.

V. Ο ΚΛΗΡΟΣ

Ο ελληνικός κλήρος βγαίνει από την άγνοια και τις δεισιδαιμονίες του, χάρη στη Ρωσία

Ο κλήρος ήταν αμαθέστατος και πολύ δεισιδαίμονας. Τώρα δεν είναι. Ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Νικηφόρος Θεοτόκης - οι Κερκυραίοι ιερωμένοι που η αυτοκράτειρα Αικατερίνη τους τίμησε με το αξίωμα του μητροπολίτη - με το παράδειγμα και με το έργο τους έκαναν τον ελληνικό κλήρο να ντραπεί για την αμάθεια και τις δεισιδαιμονίες του. Ο πρώτος, πριν να πάει στη Ρωσία, ίδρυσε μια σχολή φιλοσοφίας στο Άγιο Όρος και μια άλλη στη Μολδαβία. Και οι δυο αποσύρθηκαν στη Ρωσία, όπου δέχτηκαν μεγάλες ευεργεσίες από την Αυτής Μεγαλειότητα την αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β', και αφιέρωσαν τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής τους στη σύνθεση και δημοσίευση αθάνατων έργων φιλολογίας, ηθικής, φιλοσοφίας και θεολογίας.

Πώς πραγματοποιήθηκε ο στόχος

Οι συνοδικοί του Πατριαρχείου Κων/πόλεως που εκπαιδεύτηκαν στα σχολεία των δύο μεγάλων δασκάλων και κληρικών, απόχτησαν νέα και πιο ευγενική υπόσταση.

Πρόοδος

Από εδώ και μπρος γίνεται ιερή υποχρέωση για τη Σύνοδο, να επιβάλλει στους νέους που μπαίνουν στις ανώτερες εκκλησιαστικές τάξεις, να αφήνουν τα ράσα και τα γένια και να ταξιδεύουν στην Ιταλία, τη Γερμανία και τη Γαλλία, με σκοπό να μάθουν σύγχρονες γλώσσες και να καταπιαστούν με τις επιστήμες και τα γράμματα.

Οι σημερινοί μητροπολίτες που σπούδασαν στο εξωτερικό

Τρεις από τους πιο γνωστούς σήμερα μητροπολίτες, ο Πρώιος της Φιλαδέλφειας (που είναι επιθεωρητής των δημόσιων σχολείων στην Κων/πολη), ο Διονύσιος των Σερρών της Μακεδονίας και ο Θεόκλητος της Σόφιας (κοντά στη Νίσσα), ταξίδεψαν πολύ και με κοσμικό ένδυμα γράφτηκαν στο πλήθος των μαθητών των πανεπιστημίων της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας. Κι αφού τελείωσαν τη φιλολογική τους καριέρα, επέστρεψαν στους κόλπους της εκκλησίας, για να πάρουν, σε λίγο, το αξίωμα του μητροπολίτη.

Ιερείς που μιμήθηκαν το παράδειγμά τους

Ο ιερέας Θεόφιλος, ηλικίας - σήμερα - 40 ετών απόθεσε τα ράσα του μπροστά στην Αγία Τράπεζα και άρχισε τα ταξίδια. Πήγε στην Ιταλία και στη Γαλλία, όπου σπούδασε με επιτυχία διάφορες επιστήμες. Μετά εφοδιάστηκε με πολλά βιβλία και επιστημονικά όργανα, επανήλθε στην εκκλησία, ξαναφόρεσε τα ράσα και δημιούργησε μία σχολή φιλοσοφίας στη Σμύρνη.

Ο Βενιαμίν, καθηγητής των επιστημών στις Κυδωνιές, μιμήθηκε το παράδειγμά του. Ταξίδεψε όταν ήταν διάκονος. Τώρα είναι ο επικεφαλής και η ψυχή των σπουδών που γίνονται στο εκεί σχολείο.

Παλιοί ιερείς που είναι καθηγητές, ταξίδεψαν για να μάθουν να διδάσκουν σωστά

Οι ιερείς Δανιήλ Φιλιππίδης και Νεόφυτος Βάμβας, ηλικίας - σήμερα - 50 χρονών, οι οποίοι έχουν χρηματίσει καθηγητές της φιλολογίας στη χώρα τους και στο Ιάσιο, διαπίστωσαν κάποτε με λύπη ότι αγνοούσαν την πραγματική μέθοδο διδασκαλίας. Κι αποφάσισαν να γίνουν μαθητές. Απόθεσαν τα ράσα τους και σήμερα βρίσκονται στη Γαλλία.

Αυτά τα γεγονότα και πολλά άλλα αποδείχνουν ότι μεγάλη μερίδα του ελληνικού κλήρου θα μάθει σταδιακά ότι ο κλήρος των ευρωπαϊκών εθνών είναι περισσότερο φωτισμένος. Και τότε θα προσπαθήσει να γίνει σαν κι αυτόν.

VI. ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ

Η σημασία αυτής της τάξης

Η τάξη αυτή δεν υπήρχε πριν από τον πρώτο Ρωσικό πόλεμο. Σήμερα είναι πολυάριθμη και οπωσδήποτε αξίζει ιδιαίτερης εκτίμησης.

Δημόσια σχολεία

Λειτουργούν σήμερα 18 δημόσια σχολεία στην Ελλάδα, κατά το πρότυπο των μικρών Πανεπιστημίων και Λυκείων της Ιταλίας και της Γαλλίας. Τα σχολεία αυτά είναι:

• Ήπειρος: στα Γιάννινα και στα Αμπελάκια.

• Θεσσαλία: στην Τσαρίτσανη και στη Ζαγορά.

• Αττική: στην Αθήνα.

• Ακαρνανία: στη Ναύπακτο.

• Μοριάς: στο Άργος και στη Δημητσάνα.

• Αρχιπέλαγος (νησιά Αιγαίου): στην Ύδρα, στην Τήνο, στην Πάρο, στην Πάτμο και στην Κίο.

• Μικρά Ασία: στη Σμύρνη και στις Κυδωνιές.

• Άλλα μέρη: στο Άγιον Όρος, στην Κύπρο και στην Κων/πολη.

Τί διδάσκουν

Στα σχολεία αυτά διδάσκουν την ελληνική γλώσσα (αρχαία και νεότερη), στοιχεία της ιταλικής και της γαλλικής γλώσσας, ελληνική φιλολογία, γεωγραφία, ιστορία, μαθηματικά, λογική και - σ’ ορισμένες περιπτώσεις - μεταφυσική και φυσική.

Οι καθηγητές είναι Έλληνες

Οι καθηγητές όλων αυτών των σχολών είναι Έλληνες, όλοι σχεδόν σπουδασμένοι στα πανεπιστήμια και τις ακαδημίες της Ευρώπης. Η σχολή της Ύδρας έχει δυο καθηγητές Ιταλούς, που τους κάλεσαν επί τούτου, για να εκπαιδεύσουν τη νεολαία του νησιού στη ναυτική επιστήμη.

Εισοδήματα που διατίθενται για τη συντήρηση αυτών των σχολών

Κάθε σχολή έχει χρηματικές προσόδους, οι οποίες χρησιμοποιούνται για τους μισθούς των καθηγητών και για όλες τις άλλες αναγκαίες δαπάνες. Οι πρόσοδοι αυτές προέρχονται από εθελούσιες εισφορές και η διαχείρισή τους γίνεται από τους γεροντότερους της πόλης.

Βιβλιοθήκες και βιβλία

Τα βιβλία που χρειάζονται αυτά τα σχολεία, τα προμηθεύονται από τα ελληνικά τυπογραφεία του Παρισιού, του Λιβόρνου, της Βενετίας, της Βιέννης και της Κων/πολης. Κάθε σχολείο έχει τη βιβλιοθήκη του.

Δωρεές προς τα σχολεία

Όλοι οι Έλληνες που έχουν μεγάλη περιουσία, ενισχύουν τα σχολεία και τους μαθητές. Οι Ζωσιμάδες, που είναι εγκατεστημένοι στη Ρωσία, ανατύπωσαν με δικά τους έξοδα όλους τους κλασσικούς και τους διένειμαν δωρεάν σ’ όλα αυτά τα ιδρύματα. Αυτό το παράδειγμα πατριωτισμού και γενναιοδωρίας προκάλεσε άμιλλα. Σήμερα όλα τα ελληνικά τυπογραφεία εργάζονται ακατάπαυστα. Κι όμως δεν επαρκούν στις παραγγελίες που τους δίνουν οι διάφοροι μεταφραστές και ερανιστές.

Αριθμός των μαθητών

Με βάση τους καταλόγους που έχω δει, μπορώ να υπολογίσω ότι το κάθε σχολείο έχει γύρω στους 200 μαθητές. Έτσι, πρέπει να υπάρχουν συνολικά 3.600 μαθητές το χρόνο (ας δεχτούμε συμβατικά 3.000).

Ενότητα και σχέσεις αυτών των ιδρυμάτων

Αυτό που δίνει ενότητα σ’ αυτά τα ιδρύματα - και αποδείχνει ότι οι επιτυχίες τους δεν μπορεί να μην επηρεάσουν την τύχη του Ελληνικού Έθνους - είναι ότι οι καθηγητές τους απολαμβάνουν της εκτίμησης των συμπατριωτών τους. Έτσι, λειτουργούν σαν στοιχείο δεσμού των συμπατριωτών τους με τους σοφούς που γνώρισαν στα ταξίδια τους και με αυτούς που τους βοήθησαν να πραγματοποιήσουν τις σπουδές τους. Όλοι αυτοί οι καθηγητές έχουν σχεδόν την ίδια εκπαίδευση και είναι πολύ δεμένοι μεταξύ τους. Ακόμα, όλοι τους διατηρούν πυκνή αλληλογραφία με τους συμπατριώτες τους που ζουν στις ξένες χώρες. Τέλος, διαμέσου των φιλολογικών εφημερίδων (δυο απ’ αυτές βγαίνουν στη Βιέννη) η επικοινωνία γενικεύεται. Η εκπαίδευση επεκτείνεται και η νεολαία διαποτίζεται ισχυρά, από αίσθημα έντονης αγάπης προς τις επιστήμες.

Πρόοδος

Με τον καιρό, και όσο ο αριθμός των μορφωμένων ανθρώπων μεγαλώνει, αναπόφευκτα θα δημιουργηθούν σε κάθε περιοχή της Ελλάδας, αναγνωστήρια, φιλολογικοί σύλλογοι και τελικά και ακαδημίες. Τα ιδρύματα αυτά διαμορφώνουν σιγά - σιγά, το δημόσιο πνεύμα και γίνονται οι εστίες απ’ όπου ξεκινάει αυτή η ηθική επίδραση πάνω στο λαό, η οποία είναι γνωστή με τον όρο «αυτοκρατορία της κοινής γνώμης».

Πολιτικά αποτελέσματα

Ως τα σήμερα, οι εχθρικές προς την Τουρκία δυνάμεις, με σκοπό να κατευθύνουν το ελληνικό λαϊκό κίνημα στους σκοπούς τους, αναζήτησαν τυχαία ορισμένους Έλληνες, οι οποίοι υποτίθεται ότι θα είχαν επιρροή και εκτίμηση στο λαό. Από δω και μπρος δεν είναι ζήτημα τύχης, γιατί οι ανθρωποι αυτοί υπάρχουν, ζουν και σήμερα, και μπορούν να τους χρησιμοποιήσουν. Είναι οι ιερωμένοι και οι επιστήμονες.

Άλλοτε υπήρχαν ελάχιστοι τέτοιοι ανθρωποι. Κι απ’ αυτούς, ο καθένας είχε επιρροή μόνο στο γενέθλιο χώρο του η στον τόπο που ζούσε. Σήμερα αποτελούν μια πολυάριθμη κατηγορία, καλά οργανωμένη, που έχει ηγέτες, οι οποίοι ασκούν ευρύτερη εξουσία σ’ όλη την τάξη των μορφωμένων, αλλά -τελευταία -και στον ίδιο το λαό. Οι ηγέτες αυτοί είναι οι πατριάρχες, οι μητροπολίτες, οι καθηγητές και γενικά όλοι οι Έλληνες που μπορούν να κρατούν την πένα στο χέρι και που δεν αγνοούν την τέχνη της καλής ομιλίας.

Χαρακτήρας των επιστημόνων

Οι Έλληνες επιστήμονες, που συγκροτήθηκαν πρόσφατα κατά το τέλειο πρότυπο των Ευρωπαίων σοφών, έχουν γενικά ένα χαρακτήρα, τον οποίο είναι εύκολο να διακρίνει κανείς. Λίγο εγωϊστές, άπληστοι για δόξα, συχνά φτωχοί, και πολλές φορές παθιασμένοι για χρήμα. Μα πέρα από αυτά, οι Έλληνες σοφοί είναι καλοί πατριώτες, επειδή δεν έχουν πατρίδα.

VII. ΕΜΠΟΡΟΙ

Η αλληλοσύνδεση των εμπορικών οίκων στις ξένες χώρες

Όλοι οι εμπορικοί οίκοι των Ελλήνων στην Τουρκία, έχουν σύνδεση με καταστήματα που βρίσκονται στις πιο εμπορικές χώρες της Ευρώπης. Η Ρωσσία, η Αυστρία, η Ιταλία, η Γαλλία και η Ολλανδία τους καλοδέχτηκαν και τους κρατάνε ακόμα.

Στη Ρωσία υπάρχουν γύρω στους 800 ελληνικοί εμπορικοί οίκοι, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει ν’ απασχολούν κάπου 4.000 - 5.000 ψυχές.

Στην Αυστρία, στα χρόνια του αυτοκράτορα Ιωσήφ, υπήρχαν περίπου 85.000 Έλληνες και σήμερα φτάνουν τις 90.000.

Στη Βενετία, την Αγκόνα και την Τεργέστη πρέπει να υπολογίσουμε ότι ζουν πάνω από 3.000 Έλληνες και 4.000 στο Λιβόρνο και στη Νεάπολη της Ιταλίας.

Στην Ολλανδία υπάρχουν περίπου 100. Στη Γαλλία πολλοί ταξιδιώτες και κάπου 100 εγκατεστημένοι. Στη Μασσαλία βρίσκονται δυο ελληνικοί εμπορικοί οίκοι.

Ολοι οι Έλληνες που βρίσκονται στο εξωτερικό διαφυλάσσουν την ιδέα για επιστροφή στη χώρα τους

Παρόλο που ένα μέρος από τους ανθρώπους αυτούς έχει δημιουργήσει σημαντική περιουσία στον τόπο όπου διαμένει, όλοι μαζί σαν σύνολο, δεν έχουν πάψει να νιώθουν, σαν εκπατρισμένοι. Στον τόπο τους έχουν συγγενείς, που κι αυτοί κάνουν εμπόριο, κι έτσι οι καλές εμπορικές σχέσεις ενισχύουν τις συγγενικές.

Οι εμπορικοί οίκοι Νάκος, Χατζημιχάλης και Δαρβάρης στην Ουγγαρία, έχουν ο καθένας τους, χρονιάτικο εισόδημα πάνω από 150.000 ολλανδικά φιορίνια.

Οι Ζωσιμάδες της Μόσχας, οι Μαρούτσοι, οι Καραγιάννηδες, οι Παπαδόπουλοι στη Βενετία, και πολλοί άλλοι, είναι το ίδιο πλούσιοι. Κι όμως, παρόλο που ασκούν εμπόριο, θεωρούν τους εαυτούς τους ξένους στις χώρες όπου έχουν τις περιουσίες τους.

Φυτώριο των Ελλήνων εμπόρων

Όλοι οι εμπορικοί οίκοι του εξωτερικού έχουν Έλληνες πράκτορες. Πρόκειται για νέους ανθρώπους, οι οποίοι στέλνονται στη μητέρα - πατρίδα. Αυτοί είχαν έλθει στο εξωτερικό χωρίς καν να γνωρίζουν τη γλώσσα της χώρας όπου κατευθύνθηκαν και μόλις και μετά βίας μπορούσαν να κρατήσουν τα εμπορικά κατάστιχα. Με το χρόνο έμαθαν εκεί ξένες γλώσσες και διαμόρφωσαν τις συνήθειες και την πρακτική εμπειρία του εμπόρου. Κι όταν δίνουν αποδείξεις για την ικανότητά τους, τότε στέλνονται στην πατρίδα σαν εμπορικοί πράκτορες και τη θέση τους στο εξωτερικό καταλαμβάνουν άλλοι.

Πώς αποκαθίστανται στον τόπο τους

Όταν αυτοί γυρνούν στον τόπο τους, είναι κιόλας εμποροι. Παρόλο που δεν έχουν κεφάλαια, είναι εντολοδόχοι και μπορούν μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα να ανοίξουν δικό τους εμπορικό οίκο. Τα κέρδη του εμπορίου της Ανατολής είναι πολύ μεγάλα. Μα αυτό που κάνει αυτά τα κέρδη ακόμα πιο σημαντικά στα χέρια των Ελλήνων, είναι ότι ξέρουν να τα κρατάνε καλά. Στη χώρα τους δεν υπάρχουν ευκαιρίες για σπατάλες, πράγμα που τους υποχρεώνει να αποταμιεύουν. Αλλά κι αν υπήρχαν κάποιες τέτοιες ευκαιρίες, δε θα τολμούσαν να επωφεληθούν, για να μην προκαλέσουν την απληστία του Τούρκου.

Γενικός χαρακτήρας των εμπορων

Το πάθος του πλούτου κι ιδιαίτερα του χρυσού, πνίγει κάθε άλλο αίσθημα στην ψυχή τους. Σ’ αυτήν την αρχή πρέπει ν’ αποδοθεί και ο μειωμένος πατριωτισμός μερικών Ελλήνων εμπόρων.

Η περιουσία τους είναι σχεδόν όλη μετατρέψιμη, κινητή, και μπορούν να

τη μεταφέρουν παντού για να ξεκινήσουν νέα επιτυχημένη καριέρα. Οι Τούρκοι σήμερα επιτρέπουν κάθε είδους τέχνη που θα συσσώρευε χρυσό. Σ’ ένα καλοδιοικημένο κράτος οι τέχνες έχουν κι ένα όριο. Και το όριο αυτό το βάζουν οι νόμοι.

Αλλά πρέπει ν’ αποδόσουμε και δικαιοσύνη σ’ αυτήν την τάξη. Στα τελευταία χρόνια ξεχωρίζει και με ορισμένα έργα. Ένα μέρος των ποσών που διατίθενται για τα σχολεία, προέρχονται από τα ταμεία των εμπόρων.

VIII. ΝΑΥΤΙΚΟΙ

Αριθμός των ελληνικών πλοίων

Οι Έλληνες έχουν 5.000 εμπορικά πλοία, που είναι κατασκευασμένα στα νησιά του Αρχιπελάγους (Αιγαίου) και σ’ όλη σχεδόν την υπόλοιπη Ελλάδα. Η κατασκευή τους τελειοποιείται από χρόνο σε χρόνο. Οι Έλληνες έμαθαν αυτήν την τέχνη στα ναυπηγεία της Κωνσταντινούπολης, κάτω από τη σοφή διεύθυνση του Λε Μπρυν (Le Brun).

Αριθμός ναυτών

Και τα 5.000 πλοία βρίσκονται σε κίνηση και θα πρέπει να υπολογίσουμε ότι σ’ αυτά δουλεύουν γύρω στους 50.000 ναύτες το χρόνο. Ο υπολογισμός έγινε από Άγγλους πράκτορες το 1803. Και φαίνεται ακριβής, γιατί τα Ιόνια Νησιά, με τους 280.000 κατοίκους που είχαν στα χρόνια της Ιόνιας Δημοκρατίας, διέθεταν 500 εμπορικά πλοία, στα οποία απασχολούνταν 5.000 ναύτες. Σ’ αυτόν τον αριθμό δεν περιλαμβάνονταν τα μικρά σκάφη που κινούνταν ανάμεσα στα μικρά λιμάνια των νησιών και προς τα λιμάνια της Ηπείρου και του Μόριά.

Περιουσία των ναυτικών

Οι Έλληνες ναυτικοί κερδίζουν πολλά χρήματα, που τα σπαταλούν στα λιμάνια που προσεγγίζουν. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν αρκετοί που έχουν μεγάλες περιουσίες. Κι αυτοί είναι οι Σπετσιώτες και οι Υδραίοι.

Η αξία τους

Κατά την κρίση των Άγγλων, οι Έλληνες είναι οι καλύτεροι ναυτικοί της Ευρώπης, αλλά και οι περισσότερο δύσκολοι σε πειθαρχία. Η φύση τους έχει δόσει αυτόν το χαρακτήρα. Και η ανεξαρτησία μέσα στην οποία ζουν, τους προδιαθέτει κακά απέναντι σε οποιαδήποτε στρατιωτική πειθαρχία.

Η τύχη τους

Ο Καπουδάν Πασάς και το τουρκικό ναυτικό τους καταπιέζουν. Και οι συνεχείς καταπιέσεις τους κάνουν να καταριώνται την τύχη τους και - πολλοί απ’ αυτούς - ν’ αναζητούν υπηρεσία στη Ρωσία.

Ο χαρακτήρας τους

Γενικά είναι καλοί και θαρραλέοι. Ο στολίσκος του Λάμπρου Κατσώνη το απόδειξε. Σήμερα βρίσκονται στην υπηρεσία των Άγγλων, που είναι πολύ ευχαριστημένοι απ’ αυτούς. Τούς κατηγορούν για αμοραλισμό. Κι αντί για άλλη απάντηση οι Έλληνες λένε: «Αν οι ναυτικοί των άλλων χωρών έχουν αποκτήσει μεγάλη φήμη, οι αυστηροί νόμοι κάτω από τους οποίους υποτάσσονται, είναι προς όφελος τους. Εμείς δεν έχουμε νόμους, ούτε κυβέρνηση. Κι όμως το ναυτικό μας ανθεί».

IX. ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ

Διαφορά αν άμεσα σε εργαζόμενους και στρατιώτες

Όλοι οι εργαζόμενοι στην Ελλάδα έχουν όπλα και είναι σε θέση να τα χρησιμοποιούν με γενναιότητα. Αλλά εκείνοι οι οποίοι προορίζονται ιδιαίτερα - από την παιδική τους ηλικία -για τη χρήση των όπλων, δεν ασχολούνται με καμιά άλλη εργασία και εξασφαλίζουν τα έσοδά τους από τους αφέντες που τους χρησιμοποιούν σαν στρατιώτες.

Αριθμός των στρατιωτών

Οι ανθρωποι που είναι γνωστοί ως αρματολοί, αποτελούν έναν όγκο που μπορεί να υπολογιστεί σε 100.000 ψυχές. Στην πλειοψηφία τους είναι ορεσίβιοι. Βρίσκονται στην υπηρεσία των Τούρκων πασάδων και των Ελλήνων φεουδαρχών, της Ηπείρου, της Ακαρνανίας και του Μόριά. Η τιμητική φρουρά και ο στρατός της Μολδαβίας και της Βλαχίας, παλιότερα απαρτιζόταν από τέτοιους ανθρώπους.

Ο χαρακτήρας τους

Σε πολλές περιπτώσεις αυτοί οι ανθρωποι έδοσαν αποδείξεις εκπληκτικής αξίας, σταθερότητας και πίστης. Μπορεί κανείς να τους οδηγήσει και στο θάνατο, τον οποίο αντιμετωπίζουν με παλικαριά. Αλλά για να το πετύχει κάποιος αυτό πρέπει να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους. Πρέπει να τους γνωρίσει σε βάθος, να τους μιλήσει τη γλώσσα τους, να τους παρακαλέσει με καλό τρόπο, να κερδίσει την υπόσχεσή τους και να τους ξυπνά διαρκώς το φιλότιμο.

Τί κάνουν οι Άγγλοι

Οι Άγγλοι έχουν σήμερα ορισμένα συντάγματα κάτω από τις διαταγές τους. Τα έχουν οργανώσει στη Ζάκυνθο και στην Κεφαλονιά. Η πλειοψηφία των ανδρών και οι καπεταναίοι είναι Έλληνες, ενώ οι ανώτεροι αξιωματικοί είναι Άγγλοι, που ντύθηκαν με ελληνικά ρούχα και μιλούν τέλεια την ελληνική γλώσσα.

Εκείνοι που βρίσκονται στην υπηρεσία των Γάλλων στην Κέρκυρα, φτάνουν μόλις τους 500. Υπάρχουν και άλλοι, που παλιότερα, ήταν στην υπηρεσία της Ρωσίας.

X. Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΥ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΖΕΤΑΙ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Οι Τούρκοι μεταχειρίζονται καλύτερα τους Έλληνες. Οι λόγοι.

Η τουρκική διακυβέρνηση ήταν δεσποτική και βάρβαρη ως τις αρχές της βασιλείας του Σελίμ Β΄. Κάποιος Τούρκος ελληνικής καταγωγής, γνωστός με το όνομα Βαλιδέ Κεσκάγια (δηλαδή επιμελητής της περιουσίας της βασιλομήτορας) είπε στο σουλτάνο ότι θα ήταν έξω από το συμφέρον του να στερήσει τη Ρωσική Αυτοκρατορία από την αφοσίωση των Ελλήνων. Και για το σκοπό αυτό, θα έπρεπε η Τουρκία να παραχωρήσει στους Έλληνες όλα όσα τους παραχωρούσε και η Ρωσία. Ο σουλτάνος είχε την καλωσύνη να κάνει δεκτή αυτήν την παρατήρηση. Όλοι γνωρίζουν το χατ - σερίφ με το οποίο επέτρεψε στους Έλληνες να κτίσουν δημόσια σχολεία στην Τουρκία, ακόμα και στην Κων/πολη. Την ίδια εποχή στη Ρωσία καταργήθηκε το Σώμα των Ευελπίδων Ελλήνων.

Πλεονεκτήματα των Ελλήνων

Το Πατριαρχείο και η Ιερά Σύνοδος εξασφάλισαν - με παρέμβαση της Πύλης - μια καλύτερη οργάνωση και το Ελληνικό Έθνος άρχισε να ζει ένα είδος ύπαρξης, στα πλαίσια του νόμου.

Εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη ένα ελληνικό τυπογραφείο και πολλοί νέοι Φαναριώτες ταξίδεψαν στην Ευρώπη, με έξοδα της τουρκικής κυβέρνησης.

Ο σημερινός σουλτάνος ακολουθεί την ίδια τακτική

Ο θάνατος του σουλτάνου Σελίμ δεν άλλαξε σε τίποτα το σύστημα. Ο σημερινός σουλτάνος φαίνεται να κυβερνάει μέσα στα ίδια πλαίσια. Και απόδειξη γι’ αυτό είναι η εγκύκλιος του Ελληνικού Πατριαρχείου, που κυκλοφόρησε

πρόσφατα. Η εγκύκλιος ενθαρρύνει την ίδρυση φιλολογικών ιδρυμάτων που δημιουργούνται από Έλληνες, και δίνει εντολές στα δημόσια σχολεία η διδασκαλία να γίνεται μόνο στα ελληνικά.

Οι Έλληνες δεν είναι λιγότερο δυστυχείς

Παρ’ όλα αυτά, τις φιλάνθρωπες ιδέες του σουλτάνου δεν τις συμμερίζονται όλοι οι πασάδες. Κι ακριβώς γι’ αυτό, παρά τα παραπάνω προνόμια, η τύχη των Ελλήνων δεν είναι λιγότερο κακή.

Χαρακτηριστικά που πρέπει να προσεχτούν

Κάποιος τολμηρός πρότεινε στην τουρκική κυβέρνηση, να δεχτεί τους Έλληνες, σε σημαντικές θέσεις της διοίκησης και του στρατού. Χωρίς αυτήν -υποστήριξε - την εσωτερική τάξη, δεν είναι δυνατό να δημιουργηθεί ρωμαλέα πολιτική και δεν είναι δυνατό να ανακοπεί η επίδραση των ξένων.

Το σχέδιο αυτό έγινε δεκτό. Το πρόσωπο που έδοσε αυτήν τη συμβουλή ανταμείφθηκε με χρήμα και ανέλαβε την υποχρέωση να μη μιλήσει σε κανένα σχετικά με την πρότασή του. Σε άλλη εποχή, θα είχε κρεμαστεί αμέσως εκείνος που θα τολμούσε να συλλάβει μια τέτοια ιδέα.

XI. ΤΙ ΚΑΝΟΥΝ ΟΙ ΓΑΛΛΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΟΥΝ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ

Πάντοτε η Γαλλία ήθελε ν’ αποσπάσει τους Έλληνες από τη Ρωσία

Τα ταξίδια που έκαναν στην Ελλάδα οι Γκυ, Σουαζέλ-Γκουφιέ, Σονίνι, Ολιβιέ και πολλοί άλλοι Γάλλοι σοφοί, ποτέ δεν ήταν καθαρά φιλολογικά. Ήταν ταξίδια για να γνωρίσουν τους Έλληνες, να δημιουργήσουν σχέση μαζί τους και να πείσουν ότι η Ρωσία δε θα μπορούσε ποτέ να τους απελευθερώση από τους Τούρκους.

Τί δημιούργησε η επανάσταση

Η επανάσταση έκανε κάτι περισσότερο. Έφερε τα γαλλικά στρατεύματα στα Ιόνια Νησιά και σε διάφορα σημεία του τουρκικού εδάφους, τα οποία κρατούσαν ακόμη κάτω από την κυριαρχία τους οι Βενετοί. Η κατοχή της Μάλτας και η εκστρατεία της Αιγύπτου αναθέρμαναν τις ελληνικές ελπίδες και πολλοί Έλληνες αφοσιώθηκαν στη Γαλλία. Μερικοί ακολούθησαν τα γαλλικά στρατεύματα, όταν αυτά υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την Αίγυπτο και τα Ιόνια Νησιά. Και - ακόμα - χρησιμοποιήθηκαν στο στρατό και στη διοίκηση.

Οι γέροντες και οι σοφοί μισθοδοτήθηκαν και μερικοί μηχανορράφοι στάλθηκαν στους τόπους τους για να μεγαλώσουν τον αριθμό των οπαδών της Γαλλίας.

Οι Έλληνες που μισθοδοτούνται από τη Γαλλία και η προσφορά τους

Ανάμεσα σ’ εκείνους που μισθοδοτήθηκαν από τη Γαλλία περιλαμβάνονται ο Κοραής από τη Σμύρνη, διακεκριμένος σοφός, ο Κοδρικάς, οι Στεφανόπολι κ.ά. Είναι ανθρωποι που η πένα τους δουλεύει ακατάπαυστα για να τραβήξει στη Γαλλία όλους εκείνους τους νέους που θέλουν ν’ ασχοληθούν με τις επιστήμες και τη φιλολογία. Αυτή η νεολαία είναι ευπρόσδεκτη εκεί. Η κυβέρνηση την προστατεύει και την ενθαρρύνει. Οι μορφωμένοι κολακεύουν τη Γαλλία. Τα νεοελληνικά είναι της μόδας και τα μιλούν καλά πολλοί Γάλλοι.

Πλεονεκτήματα από τη σημερινή θέση των Γάλλων στην Κέρκυρα και στην Ιλλυρία

Η θέση των Γάλλων στην Κέρκυρα και στις ιλλυρικές επαρχίες ευνοούν την επικοινωνία με την Ελλάδα και έτσι οι σχέσεις με τους εκεί πληθυσμούς διατηρούνται εκπληκτικά έντονες.

Πώς ο αυτοκράτορας Ναπολέοντας ασχολείται με την Τουρκία

Ο αυτοκράτορας Ναπολέοντας ασχολείται πολύ προσεχτικά με την Τουρκία. Αδιάκοπα στέλνει εκεί, σαν ταξιδιώτες, ανθρώπους μεγάλης αξίας από στρατιωτική άποψη, αλλά - κατά διαστήματα - και κατασκόπους, ιντριγκαδόρους και τοιχοδιώκτες.

Ταξιδιώτες

Ανάμεσα στους ταξιδιώτες είναι και κάποιος Σαλβατορί (Salvatory), Ιταλός στην καταγωγή, που μιλάει πολύ καλά τις ανατολικές γλώσσες. Πρόσφατα ο άνθρωπος αυτός έφτασε στη Βενετία από τη Δαλματία. Στο σπίτι όπου έμεινε έγινε γνωστό πώς ερχόταν από την Τουρκία, επειδή είχε ανατολίτικες συνήθειες. Τον ρώτησαν, αλλά οι απαντήσεις του δημιούργησαν ένα μυστήριο.

Σε κάποιο γράμμα που γράφτηκε από τον κύριο Μπαρμπιέ Ντε Μποκάζ (Barbier de Bocage) σε κάποιον Έλληνα της Βιέννης, αυτός ζητά πληροφορίες για κάποιον κύριο Κουζινί (Cousinis), πρόξενο της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη. Ο πρόξενος φαίνεται πολύ μορφωμένος άνθρωπος. Γνωρίζει τ’ αρχαία ελληνικά, αλλά μιλάει και τα νεοελληνικά. Εγκατέλειψε τη θέση του για να πάει στη Γαλλία. Στο ταξίδι του πέρασε από τον καινούργιο δρόμο, το γνωστό με τ’ όνομα « Ιλλυρικός». Κατά τις αρχές του Οκτωβρίου αναχώρησε από το Παρίσι για να επιστρέψει στη θέση του. Ο Μπαρμπιέ ντε Μποκάζ πίστευε πώς ο κ. Κουζινί βρισκόταν στη Βιέννη και του έστειλε γράμματα μέσω του Έλληνα φίλου του. Στον τελευταίο έγραφε πώς θα έπρεπε να κάψει τα γράμματα αυτά αν ο κ. Κουζινί είχε πάρει άλλο δρόμο για να φτάσει στην Κων/πολη. Η

καθυστέρηση του κ. Κουζινί δίνει την εντύπωση ότι αυτός ανήκει στη συνοδεία του στρατηγού Σεμπαστιανί και ότι για το λόγο αυτό δεν πέρασε από τη Βιέννη.

Στρατιωτικοί χάρτες της Τουρκίας

Ο κ. Μπαρμπιέ ντε Μπογκάζ εργάζεται τρία χρόνια τώρα, για τη σύνθεση ενός στρατιωτικού χάρτη ολόκληρης της Τουρκίας. Και επειδή είναι απαραίτητο να εξακριβώνει τις αποστάσεις χωρίς να εκτεθεί, στέλνει πεζοπόρους ταξιδιώτες στα διάφορα μέρη, οι οποίοι κρατάνε το χρόνο κατά τις μετακινήσεις τους από το ένα μέρος στο άλλο. Επίσης συγκεντρώνει πληροφορίες από διάφορες πλευρές. Μου έτυχε να διαβάσω μια αλληλογραφία, που δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για τα παραπάνω.

Στατιστικοί πίνακες της Τουρκίας

Ο κ. Μπεσσιέρ (Bessieres), ο οποίος είναι τώρα πρόξενος της Γαλλίας στη Βενετία, το 1807 κάλεσε κοντά του πολλούς μορφωμένους Έλληνες που βρίσκονταν στη Βιέννη. Ήθελε να τους συμβουλευθεί σχετικά με μια στατιστική εργασία, την οποία ετοίμαζε. Είχε συγκεντρώσει πολύ καλές πληροφορίες, τις επιβεβαίωσε και συνέθεσε πίνακες με βάση τους οποίους φαίνονταν τα εφόδια κάθε είδους που θα μπορούσαν να πάρουν οι Γάλλοι από κάθε περιοχή, ακόμα και από κάθε χωριό της Τουρκίας (και ειδικώτερα της Ελλάδας).

Έλληνες της Βιέννης επιλέχτηκαν ν’ ακολουθήσουν τους Γάλλους στην Κέρκυρα

Την εποχή εκείνη ο Μπεσσιέρ ονομάστηκε αυτοκρατορικός επίτροπος στην Κέρκυρα. Κάλεσε λοιπόν και τους Έλληνες της Βιέννης να τον ακολουθήσουν, υποσχόμενος σ’ αυτούς αντιμισθία και άλλα πλεονεκτήματα. Εκείνοι αρνήθηκαν με διάφορα προσχήματα. Προτίμησαν τη ζωή που έκαναν στη Βιέννη και δεν παρασύρθηκαν από τις υποσχέσεις του Μπεσσιέρ.

Ο αρχιμανδρίτης Δαλματίας στη Γαλλία

Ο Έλληνας αρχιμανδρίτης Δαλματίας έκανε ένα ταξίδι στη Γαλλία. Εκεί δέχτηκε πολλές ευεργεσίες. Και κυκλοφόρησαν φήμες ότι θα τον έκαναν και μητροπολίτη.

Σχέδιο για Ελληνική Εκκλησία στα ορια της Ιλλυρίας

Οι Έλληνες ιερείς που βρίσκονται στη Δαλματία παίρνουν επιμισθία. Η Γαλλική Κυβέρνηση σκέφτεται να ιδρύσει Ελληνική Εκκλησία στα όρια της Ιλλυρίας και να τραβήξει εκεί τον αρχιμανδρίτη Γαζή (ιερέα της μικρής ελληνικής

εκκλησίας της Βιέννης). Ταυτόχρονα, σκέφτεται να μεταφερθεί στο Καρλστάτ το τυπογραφείο που διαθέτει αυτός και οι συνεργάτες του. Αυτός ο αρχιμανδρίτης εκδίδει μια φιλολογική εφημερίδα και ασχολείται με τη σύνθεση ενός καινούργιου λεξικού. Οι συνεργάτες του ασχολούνται με τη μετάφραση επιστημονικών και φιλολογικών έργων από τα γερμανικά και τα γαλλικά στη νεοελληνική γλώσσα. Το ίδρυμα αυτό προστατεύεται από την αυστριακή αυλή, που του παρέχει τα μέσα για μια έντιμη ύπαρξη. Οι Έλληνες της Βιέννης βλέπουν στα σχέδια της γαλλικής κυβέρνησης την πιθανότητα κάποιων μελλοντικών πλεονεκτημάτων, αλλά αποφάσισαν να μείνουν εκεί, απολαμβάνοντας εκείνα που ήδη έχουν.

Έλληνες και Ιλλυριοί μαθητές στη Στρατιωτική Σχολή του Παρισιού

Λέγεται ότι ο αυτοκράτορας Ναπολέοντας έχει δεχτεί στις στρατιωτικές του σχολές, νέους από την Ιλλυρία και την Ελλάδα. Ισχυρίζονται πώς οι Ιλλυριοί, διακόσιοι τον αριθμό, έφυγαν ανοικτά από τον τόπο τους για τη Γαλλία, ενώ οι Έλληνες στρατεύτηκαν μυστικά από Γάλλους πράκτορες και αναχώρησαν για τη Γαλλία, για να τοποθετηθούν στο Πρυτανείο. Μένει να εξετάσουμε αν όλα αυτά δεν είναι υπερβολές.

Η γνώμη των Ελλήνων που ζουν στη Γαλλία για το διορισμό του Σεμπαστιανί

Όλα τα στοιχεία αποδεικνύουν, για τους Έλληνες οπαδούς της Γαλλίας, ότι ο Ναπολέοντας έχει σκοπό να τους ελευθερώσει από τους Τούρκους. Σ’ αυτήν την έξαψη των πραγμάτων θα πρέπει ν’ αποδοθεί ο ενθουσιασμός με τον οποίον ανήγγειλαν το διορισμό του στρατηγού Σεμπαστιανί. Ένα γράμμα από το Παρίσι, τον Οκτώβριο, γραμμένο από Έλληνα στους συνεργάτες του που βρίσκονται στη Βιέννη, περιέχει τη φράση: «Ο Σεμπαστιανί, ο φίλος των Ελλήνων, αναχώρησε. Σε λίγο θα σημάνει η πιο ευτυχισμένη ώρα. Ο Θεός ας τον ευλογεί».

Το γαλλικό κόμμα στην Ελλάδα

Το γαλλικό κόμμα δεν μπορεί να πάρει ευρύτητα στην Ελλάδα μια και ο κλήρος στέκεται ανοικτά πολέμιός του. Ο κλήρος αυτός μπορεί ν’ αλλάξει γνώμη. Τα ταξίδια των ιερωμένων στην Ιταλία και στη Γαλλία αξίζουν κάποιας προσοχής.

XII. ΤΙ ΚΑΝΕΙ Η ΑΓΓΛΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΕΙ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ

Ταξίδια των Άγγλων και σκοπός τους

Οι Άγγλοι κάνουν πολλά ταξίδια στο εσωτερικό της Ελλάδας. Τα ταξίδια

του λόρδου Έλγιν, του Μοριέρ, του Ρουκ και του Ληκ στα 1800, 1803 και 1805 μάλλον είχαν σαν σκοπό την επιτήρηση των Ρώσων, παρά κάποιες φιλολογικές ή επιστημονικές ανακαλύψεις. Από τις κινήσεις τους βγαίνει καθαρά πώς οι Άγγλοι πράκτορες ασχολούνται προσεκτικά να πείσουν τους Έλληνες, ότι η Ρωσία γνώριζε πολύ καλά τα πραγματικά της συμφέροντα έτσι ώστε να μην εκδιώξει τους Τούρκους από την Ευρώπη και ότι όσα έκανε παλιότερα υπέρ των Ελλήνων ήταν αποτέλεσμα των περιστάσεων. «Οι Ρώσοι θα σας εγκαταλείψουν τη στιγμή που δε θα έχουν την ανάγκη σας. Φυλαχτείτε λοιπόν». Αυτό είναι το ρεφραίν των κυρίων Μοριέρ και Ληκ.

Οι Άγγλοι σοφοί επισκέπτονται την Ελληνική Εκκλησία

Το 1804, τέσσερις Άγγλοι σοφοί, που γνώριζαν πολύ καλά την αραβική γλώσσα και την αρχαία και τη σύγχρονη ελληνική, έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη. Ζήτησαν από τον Πατριάρχη την άδεια να επισκεφτούν τα μοναστήρια του Αγίου Όρους καθώς και συστατικά γράμματα για τους ηγουμένους και τους μητροπολίτες. Και δικαιολόγησαν το αίτημά τους αυτό, δηλώνοντας ότι είχαν πρόθεση να μελετήσουν σε βάθος τις αρχές και τις τελετουργίες της Ελληνικής Εκκλησίας. Πήραν τα συστατικά γράμματα και έκαναν το ταξίδι ντυμένοι μοναχοί. Έμειναν αρκετό χρόνο στο Άγιο Όρος. Κατά το ταξίδι τους στην Ελλάδα κέρδισαν την εμπιστοσύνη πολλών επισκόπων.

Πλεονεκτήματα από τη θέση των Άγγλων στα νησιά Ζάκυνθο και Κεφαλονιά

Κατέχοντας τα νησιά Ζάκυνθο και Κεφαλονιά οι Άγγλοι σκέφτονται να εγκαθιδρύσουν εκεί το κέντρο των σχέσεών τους με τους Έλληνες. Η θέση τους είναι πλεονεκτική και την εκμεταλλεύονται με κάθε τρόπο.

Το πολιτικό σχέδιο των Άγγλων

Το πολιτικό σχέδιο των Άγγλων απέναντι στους Τούρκους, φαίνεται να είναι γνωστό: Όταν η τουρκική κυβέρνηση θα μπορέσει ν’ αποδεσμευτεί από τη γαλλική εξάρτηση, οι Άγγλοι είναι αποφασισμένοι να την υποστηρίξουν. Αμέσως μόλις διακοπούν οι δεσμοί, οι Άγγλοι έχουν πρόθεση να καταχτήσουν όλα τα νησιά, το Μοριά, και γενικά τις ναυτικές περιοχές.

Οι Έλληνες δεν μπορεί να είναι αφοσιωμένοι στους Άγγλους

Οι Έλληνες βλέπουν καχύποπτα όλα αυτά. Και ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, η πρόσδεσή τους στην Αγγλία αποβλέπει μόνο στα προσωρινά πλεονεκτήματα που αυτή τους παρέχει. Η Αγγλία τους αντιμετωπίζει πλουσιοπάροχα. Ο αντιπρόσωπός της στην Κων/πολη τους παρέχει ανοιχτή προστασία.

πάρχουν δυο σίγουροι τρόποι για να κερδίσει η Αγγλία της υπηρεσίες τους, ποτέ όμως την εμπιστοσύνη και την αφοσίωσή τους.

Ανέκδοτο που δείχνει τη σημασία που δίνουν οι Έλληνες στα φαινόμενα

Πριν από τον τελευταίο πόλεμο ανάμεσα στην Αυστρία και τη Γαλλία, ένας Άγγλος ταξιδιώτης έμεινε γι’ αρκετό διάστημα στη Βιέννη. Εκεί γνωρίστηκε με τους μορφωμένους Έλληνες, που ζουν σ’ αυτή τη χώρα. Μελέτησε την ελληνική γλώσσα και συγκέντρωσε πολλές πληροφορίες για την κατάσταση της Ελλάδας. Εκείνο που τον ενδιέφερε περισσότερο ήταν η σύνταξη ενός καταλόγου στον οποίο θα περιλαμβάνονταν τα ονόματα και τα χαρακτηριστικά στοιχεία των πιο διακεκριμένων ανθρώπων, οι οποίοι είχαν επιρροή στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Με τον έμμεσο αυτό τρόπο βγήκε το συμπέρασμα, ότι η κυβέρνησή του μπορούσε να έχει την ανάγκη των υπηρεσιών τους. Και αυτό κολάκεψε τη φιλοτιμία, τόσο εκείνων που ζούσαν στη Βιέννη, όσο και των άλλων στην Ελλάδα.

XIII. ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ Η ΡΩΣΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΕΙ ΤΗΝ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ

Οι Έλληνες είναι αφοσιωμένοι στη Ρωσία

Η Ρωσία έχει αποδείξεις της αφοσίωσης των Ελλήνων και οι Έλληνες της είναι πραγματικά αφοσιωμένοι. Δεν υπάρχει λόγος ν’ αποδείξουμε αυτή την αλήθεια γιατί η παράθεση των γεγονότων - που είναι πολύ γνωστά - την επιβεβαιώνουν.

Γεγονότα πάνω στα οποία οι Έλληνες στηρίζουν τις ελπίδες τους

Η προστασία, που παρέχει η Ρωσία στους Σέρβους. Η κατοχή της Μολδαβίας και της Βλαχίας. Η ανάδειξη του Ιγνάτιου σε μητροπολίτη, στην έδρα της Βλαχίας. Τα δημόσια σχολεία και η Ακαδημία που αυτός ο ιερωμένος ίδρυσε στη μητρόπολή του, καθώς και τα διατάγματα υψηλής ευμένειας με την οποία τον ενεθάρρυνε η Αυτού Μεγαλειότης σας. Η ονομασία του στρατηγού Κομνηνού στη θέση του αντιπροέδρου του Βουκουρεστίου. Όλα αυτά πείθουν τους Έλληνες ότι η Ρωσία είναι πάντοτε η ίδια απέναντί τους και ότι δε θα εγκαταλείψει ποτέ την πανίσχυρη αυτή προστασία της.

Οι μοναχοί και οι μορφωμένοι θέλουν να μάθουν αν η Ρωσία ενδιαφέρεται για τους προστατευόμενούς της

Ο κ. Γοβδελάς (Govdelas), διακεκριμένος Έλληνας σοφός, βρίσκεται τώρα

στη Μόσχα. Ζητά την προστασία και τη βοήθεια της Αυτού Μεγαλειότητας του αυτοκράτορα, για να δημοσιεύσει τα έργα του, που αναφέρονται στα μαθηματικά. Δεν πρέπει να κρίνετε αυτόν τον άνθρωπο σαν τυχοδιώκτη. Θα πρέπει, ίσως πιο σωστά, να τον θεωρήσετε σαν απεσταλμένο των μοναχών και των μορφωμένων, οι οποίοι θέλουν να γνωρίσουν αν η αυλή της Ρωσίας είναι ακόμα σε θέση να δόσει στην Εκκλησία και στις επιστήμες, την ίδια προστασία που έδινε στα χρόνια των μητροπολιτών Ευγενίου Βούλγαρη και Νικηφόρου Θεοτόκη.

Ερωτήματα των Ελλήνων σχετικά με την ειρήνη Ρωσίας -Τουρκίας

Η ειρήνη με την Τουρκία και η τύχη των Σέρβων θα αποτελέσει απάντηση σ’ ένα ερώτημα που βάζουν μεταξύ τους οι Έλληνες: «θέλει να μας προστατέψει η Ρωσία, η θα μας εγκαταλείψει στους Τούρκους;».

Αν η Ρωσία επεκτείνει τα σύνορά της. Αποτελέσματα

Όποια κι αν είναι τα σύνορα που η Ρωσία θα κρίνει ότι πρέπει να εξασφαλίσει απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, φαίνεται πως οι χώρες οι οποίες θα περιληφθούν στα ρωσικά εδάφη, θα γίνουν «Γη της Επαγγελίας» για τους Έλληνες. Και τότε εξαρτάται από τη σωφροσύνη των υπαλλήλων που θα σταλθούν να διοικήσουν αυτές τις περιοχές (η που θα διαμείνουν εκεί), να κερδίσουν ολοκληρωτικά το πνεύμα των Ελλήνων και να τους δόσουν την κατεύθυνση, η οποία θα είναι σύμφωνη με το σύστημα που η Ρωσία θα θελήσει να υιοθετήσει απέναντί τους.

Τί πρέπει να γίνει αν η Ρωσία δεν αποκτήσει τουρκικά εδάφη

Αν η Ρωσία δεν έχει πρόθεση να κάνει καινούργιες κατακτήσεις στα τουρκικά εδάφη, και παρά την όχι και τόσο καλή τύχη των Σέρβων, πράγμα που περίμεναν οι Έλληνες, είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε, ότι για όλους αυτούς τους λαούς διαφαίνεται ένα καλύτερο μέλλον και ότι δε θα αφεθούν σε κατάσταση απελπισίας.

Η Βεσσαραβία και η Κριμαία μπορούν να προσφέρουν άσυλο στους Ελληνες

Η Βεσσαραβία και η Κριμαία είναι οι χώρες που μπορούν να πραγματοποιήσουν ένα καλύτερο μέλλον, με πραγματικά εντυπωσιακούς τρόπους. Ένα ιστορικό γεγονός θα εξηγήσει καλύτερα, από οποιαδήποτε μακρυγορία, τις παραπάνω σκέψεις.

Το γεγονός - απόδειξη

Η Τεργέστη ήταν μια εξαθλιωμένη περιοχή. Πριν από λίγα χρόνια έγινε

ανθούσα πολιτεία, τόσο από άποψη πληθυσμού, όσο και από άποψη βιομηχανίας και πλούτου. Και σ’ αυτό βοήθησαν αποφασιστικά οι Έλληνες. Η αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία επιθυμούσε αυτήν την εξέλιξη, αλλά η επιτυχία του σχεδίου της οφείλεται στο πνεύμα και στην εμπιστοσύνη ενός Έλληνα ιερωμένου, του ηγούμενου Ομήρου Σμυρναίου. Ο ιερωμένος αυτός είχε σπουδάσει στην Ιταλία και στη Γαλλία. Η Μαρία Αντουανέττα τον συνάντησε στα ανάκτορα Τυιλερί. Του μίλησε. Αναγνώρισε σ’ αυτόν ένα μεγάλο ταλέντο και τον έστειλε στη μητέρα της Μαρία Θηρεσία.

Ο ιερωμένος εξήγησε στην αυτοκράτειρα τη δυνατότητα να δημιουργηθεί στην Τεργέστη, το πιο σημαντικό εμπορικό λιμάνι της Μεσογείου. Το σχέδιό του υιοθετήθηκε και η εκτέλεσή του άρχισε με την ίδρυση μιας ελληνικής εκκλησίας. Ο ηγούμενος Όμηρος Σμυρναίος κάλεσε με αλληλογραφία τους συμπατριώτες του Έλληνες να εγκατασταθούν στην Τεργέστη. Και από τότε με την εισροή Ελλήνων και τη γρήγορη πρόοδο, ολοκληρώθηκε η συγκρότηση της πόλης.

Η Κριμαία αυτή τη στιγμή για τους Έλληνες συγκεντρώνει μεγάλα προτερήματα

Τούτη τη στιγμή η Κριμαία για τους Έλληνες εμπόρους, συγκεντρώνει μεγάλα προτερήματα. Καταπιέζονται στην Τεργέστη, στη Βενετία, στην Αγκόνα, στη Γένοβα και στην Ολλανδία, ενώ συναντάνε μεγάλες δυσκολίες στη Βιέννη από τότε που η Τεργέστη δεν αποτελεί τμήμα της Αυστρίας, την εποχή μάλιστα που ανοιξαν οι δρόμοι της Ιλλυρίας.

Το εμπόριο και τα μέσα που θα την κάνουν ευημερούσα

Το εμπόριο της Κριμαίας μπορεί να γίνει πολύ σημαντικό. Το Ταγκανρόκ, η Κάφφα, η Οδησσός, για να εμψυχωθούν χρειάζονται ανθρώπους, χρήματα, βιομηχανία και δραστηριότητα. Οι Έλληνες περιμένουν. Για να τους κάνετε να έρθουν στην Κριμαία αυθόρμητα και αθόρυβα, χρειάζεται ένας ιερωμένος που θα μιμηθεί τον Όμηρο Σμυρναίο. Η Ρωσία τον έχει: είναι ο μητροπολίτης Ιγνάτιος.

Προσφέροντας τύχη και νόμιμες ελπίδες στους Έλληνες

Μα δεν αρκεί αυτό. Πρέπει να εμπνεύσετε ενθουσιασμό στους Έλληνες. Πρέπει να μιλήσετε στη φαντασία τους, χωρίς να λησμονείτε ότι το νήμα που μέσα στην ψυχή τους ρυθμίζει κάθε τους κίνηση, είναι το φιλότιμο. Κάποια επιβράβευση - κατά διαστήματα - εκείνων που ασχολούνται με τα γράμματα και τις επιστήμες για να εγκατασταθούν στην Κριμαία. Ένα ελληνικό τυπογραφείο, μισθοδότηση μερικών ανθρώπων των γραμμάτων, δημιουργία δημόσιου σχολείου και μιας εφημερίδας και τίποτα άλλο.

Αποτελέσματα

Αφού οι πιο σημαντικοί από τους λόγιους Έλληνες θα είναι αφοσιωμένοι στη Ρωσία, είναι φυσικό να τους ακολουθήσει όλη η τάξη των ανθρώπων των γραμμάτων. Την ίδια θέση θα πάρει και ο κλήρος. Τουλάχιστον θα έχετε έναν πολύ εύκολο τρόπο να σύρετε όλους αυτούς στα συμφέροντα της Ρωσίας όταν το κρίνετε σκόπιμο. Γιατί από τη φιλολογική αλληλογραφία, περνάει κανείς εύκολα στην πολιτική αλληλογραφία. Περισσότερες λεπτομέρειες πάνω σ’ αυτό το θέμα θα με έβγαζαν έξω από τα όρια που έχω βάλει.

Ο κόμης ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ