Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. ΣΤ΄

τούτων των περιστάσεων εγεννήθη και άλλη απροσδόκητος. Ο Αυτοκράτωρ Αλέξανδρος είναι ο αρχηγός της Ιεράς Συμμαχίας, και έδειξε ποικιλοτρόπως ότι όχι μόνον δεν ενέκρινε το επιχείρημά μας, αλλά και συνέτρεξεν εμμέσως διά να αποτύχη ο Υψηλάντης (δ) εις την Βλαχίαν αλλ’ οι μωροί Τούρκοι αντί να ομολογήσουν χάριτας εις τόσην θυσίαν της Ρουσσίας, έδωσαν μυρίας αιτίας εις αυτήν διά να αποσύρη τον πρέσβυν της από την Σταμπόλιν, και ήλθεν εγγύς να ζητήση δι’ όπλων ικανοποίησιν.

» Τούτο το απροσδόκητον σύγκρουσμα μεταξύ Ρουσσίας και Τουρκίας περιώρισε περισσότερον τας δύο φιλοτουρκικάς δυνάμεις (Αυστρίαν, Αγγλίαν) και τας ηνάγκασε να καταβούν εις το ουτιδανόν μέσον του να συκοφαντούν τους Έλληνας παριστάνοντάς τους ως ληστάς, πειρατάς, αιμοβόρους, παραβάτας συνθηκών, απίστους, ανάνδρους, προδότας, ασυμφώνους, δεισιδαίμονας, εχθρούς της ανθρωπότητος και του πολιτισμού, και ως λαβόντας τα όπλα διά να ξεγυμνώσουν τους ησύχους και ακάκους Τούρκους. Αυτά και άλλα παρόμοια επίθετα σκοπόν έχουν διά να μας κάμουν μισητούς ενώπιον της Ευρώπης και να κρυώσουν την αγαθήν των λαών υπέρ ημών υπόληψιν.

»Από τούτο το πνεύμα κινούμεναι δεν αναφέρουν καμμίαν από τας θηριωδίας των Τούρκων, και κάμνουν τρύπαν εις τον ουρανόν εάν μάθουν και το παραμικρόν των ομογενών μας παρανόμημα

» Είναι τόσον παράδοξος αυτή η εικών των επικρατούντων Ευρωπαίων, ώστε πολλοί των ομογενών μας δεν εμπορούν να την πιστεύσουν, και θέλουν νομίσει ότι γράφω επίτηδες διά να σας φοβίσω· και όμως κατά δυστυχίαν είναι αληθεστάτη. Ερωτήσατε τους διαπεράσαντας την Αυστρίαν ομογενείς και τους καταφυγόντας εις τα Ιονικά νησία, εξετάσατε τους αναγινώσκοντας τας Γαζέτας της Ευρώπης, και τους γνωρίσαντας όσα ερρέθησαν εις τα Βουλευτικά σώματα της Γαλλίας και της Αγγλίας, και όσους έλαβαν σχέσεις με τους διπλωματικούς της Ευρώπης, και θέλετε βεβαιωθεί ότι δεν είπαμεν μηδέ το δέκατον αφ’ όσα εξεύρομε. Οι μεταγενέστεροι θα εκπλαγούν διά παρομοίαν πολιτικήν, και όμως οι δυνατοί σύγχρονοί μας αποβλέπουν εις τα νομιζόμενα σημερινά των συμφέροντα, και αδιαφορούν διά τον εξολοθρευμόν πέντε και έξ μιλλιουνίων χριστιανών. (ε)

»Τούτων λοιπόν ούτως εχόντων τί θα γίνωμε; Από τους Φράγκους βέβαια μήτε Ελπίζομε, μήτε συμφέρει να ελπίζωμε βοήθειαν. Τώρα παρά κάθε άλλην φοράν αληθεύει η παροιμία «Άλλοι στον απανδέχοντα της γειτονιάς τον δείπνον». Τί πρέπει λοιπόν να κάμωμε; πριν αποκριθώ εις τούτο το πρόβλημα, πρέπει να εξετάσω και το δεύτερον μέρος του θέματός μου· τί φρονούν οι Τούρκοι περί ημών, και τί είναι ικανός ο Σουλτάνος να πράξη, εάν, ο μη γένοιτο, υπερισχύση.

»Αιματοβορέστερον γένος από τους Τούρκους δεν εφάνη επί γης άλλο· η Ιστορία των από την πρώτην των καταβολήν έως σήμερον είναι γεμάτη από

σφαγάς και αίματα· τα αιματώδη καθημερινά παραδείγματα, η βρωμερά θρησκεία των, και η μωρά ανατροφή των τους κάμνουν αδιαφόρους περί του μέλλοντος, και καταγίνονται πως να ευχαριστήσουν την εις τας σφαγάς κλίσιν των σήμερον μάλιστα έχουν και αρχηγόν Σουλτάνον κατά την καρδιάν των. Αδελφοί, τέκνα, φίλοι, ευεργέται, πιστοί υπηρέται, όλοι θυσιάζονται ασυνειδήτως διά να ευχαριστήσουν την πλεονεξίαν και την κακίαν της ψυχής του. Από την ώραν οπού εβγήκε από το καφάσι δεν επέρασε μία ημέρα χωρίς να χύση αίμα ανθρώπινον. Μαζί με την αιμοβορίαν τούτην, η οποία έγινεν εις αυτόν έξις, ενώνει και μεγίστην ισχυρογνωμίαν, θυσιάζει το παν διά να εκτελέση τον σκοπόν του. Ποίος δε είναι τούτος ως προς ημάς; Δεν έχετε χρείαν να τον μάθητε από εμέ. Ο θάνατος του Ιερομάρτυρος Πατριάρχου μας, εκείνος της φαμίλιας των Καλλιμάχηδων, και πλήθους άλλου σημαντικών ομογενών, οι οποίοι όχι μόνον δεν ενείχοντο ποσώς εις την επανάστασιν, αλλά συνέτρεξαν και πάσαις δυνάμεσι διά να την καταπαύσουν, η καταστροφή των Κυδωνιών, η εξολόθρευσις των Κασσανδρινών, ο αποκεφαλισμός των όσων παρεδόθησαν με συνθήκας εις την Βλαχοβογδανίαν, και τα τελευταία των Χίων δεινά, μ’ όλον ότι οι σημαντικώτεροι τούτων υπέφεραν τα πάνδεινα έν έτος δι’ αγάπην των Τούρκων και μ’ όλον ότι εναντιώθησαν εις την επανάστασιν, τούτα όλα είναι μαθήματα δι’ ημάς, και δεν μας συγχωρούν πλέον διά να αμφιβάλωμεν περί της μελλούσης τύχης μας, εάν γελασθέντες ρίψωμεν τα όπλα.

» Πρέπει να σας αναφέρω ακόμη εν παράδειγμα. Ο Καμινάρης Σάββας και άλλοτε έκαμε πολλάς εκδουλεύσεις εις τους Τούρκους, και πέρυσιν επρόδωσε τον Υψηλάντην, ελπίζων ο ανόητος εις τας μεσιτείας των Φράγκων, και εις τας παλαιάς του σχέσεις με τους Τούρκους. Εξεύρετε δε την τύχην του· το μέγα του σφάλμα ήτο ότι εφορούσεν άρματα και είχεν ανδρείαν.(ζ)

»Ποία λοιπόν θα είναι η τύχη υμών, οίτινες εβάψατε τας χείρας σας εις το Τουρκικόν αίμα και κατεφρονήσατε 15 μήνας τον υπερήφανον Σουλτάνον; Όλοι οι ανδρείοι θα κυνηγηθούν ως θηρία, και θέλουν εξολοθρευθεί, οι Ιερωμένοι, οι Λόγιοι και οι πλουσιοι θέλουν κατασφαγεί και το υπόλοιπον του γένους θέλει συρθεί εις αιχμαλωσίαν, μυριάκις φοβερωτέραν από τον θάνατον. Τα προρρηθέντα περί Αυστριακών και Άγγλων δεν σας συγχωρούν να ελπίσετε καταφύγιον εις κανέν μέρος, εάν εν ω φοβερίζεται ο πόλεμος μεταξύ Ρουσσίας και Τουρκίας, και εν όσω υμείς όχι μόνον αντιστέκεσθε, αλλά και προχωρείτε εις τα εμπρός και επομένως και οι μεγαλύτεροι εχθροί μας δεν ημπορούν να προφητεύσουν βεβαίως την πτώσιν μας· εν ω λέγω κυριεύουν τόσαι αμφιβολίαι διώχνουν από τα Ιονικά νησία και τας εγκαστρωμένας Ελληνίδας, και δεν δέχονται εις την Αυστριακήν επικράτειαν (ήτις τώρα εκτείνεται επί της Ιταλίας όλης σχεδόν) μηδέ τους από την καθ’ αυτό Τουρκίαν φυγάδας ομογενείς, τί δεν έχομεν να φοβηθώμεν εάν υπερισχύσουν οι

Τούρκοι;

» Επί προφάσει ότι πολλοί εξ υμών ηρπάσατε Τουρκικά χρήματα θέλουν παραδόσει και υμάς και τα χρήματά σας εις τους Τούρκους, οι οποίοι ηξεύρετε πως έχουν να σας μεταχειρισθούν. Εις δύο απαντήσεις της διπλωματικάς απεκρίθη η Τουρκία, και καμμία των μεσαζουσών Δυνάμεων δεν έδειξεν αντίστασιν, ότι όλοι οι Γραικοί είναι επαναστάται, και όμως η Τουρκία περιωρίσθη να φονεύση μόνους τους φανερούς επαναστάτας, και μόνους τούτους έχει σκοπόν να εξολοθρεύση. Βλέπετε λοιπόν ότι η Πόρτα εκήρυξεν ανοικτά τον σκοπόν της και αι Δυνάμεις της Ευρώπης δεν της έκαμαν ουδεμίαν παρατήρησιν. Εάν δε η Ρουσσία δεν εκήρυξε πόλεμον μετά τον επώδυνον θάνατον του μακαρίτου Πατριάρχου μας, και εάν η λοιπή βασιλεύουσα Ευρώπη ευρήκε τον τρόπον να περιορίση την Ρουσσίαν, και να καταπραΰνη τα πνεύματα των λαών της Ευρώπης εις τας πρώτας ειδήσεις της Μωαμεθανής απανθρωπίας, στοχάζεσθε ότι θα αλλάξη γνώμην όταν αποσυρθούν τα ρουσσικά στρατεύματα από τα σύνορα της Τουρκίας, και όταν ρίψετε υμείς τα όπλα; Δεν στοχάζομαι να καταντήσετε εις τόσην αναισθησίαν.

»Αλλ’ η βασιλεύουσα Ευρώπη όχι μόνον αδιαφορεί υπέρ ημών, αλλά συντρέχει το κατά δύναμιν διά να υποπέσωμεν εις τον Τουρκικόν ζυγόν και μ’ όλον ότι εξεύρει ποία τύχη μας αναμένει, φαίνεται μάλιστα ότι την επιθυμεί.

»Η Ρουσσία κάθεται περιωρισμένη ολόκληρον έτος και εν ω άλλοτε δι’ εν δέκατον των σημερινών παραπόνων της ήθελε κηρύξει αμέσως τον πόλεμον, τώρα υποφέρει όλα και πιθανώς θα ειρηνεύσει εάν η Τουρκία κενώση την Βλαχοβογδανίαν, και υποσχεθή να ανακτίση τας κατεδαφισμένας εκκλησίας μας.

» Και η Τουρκία τέλος πάντων θα εκτελέση την αμνηστίαν της ως την εκτέλεσεν εις την Κασσάνδραν και εις πολλά άλλα μέρη. Εις τοιαύτας περιστάσεις τί πρέπει να κάμωμεν; τί μας μένει και τί εμπορούμε να κατορθώσωμεν;

»Όσον το κατ’ εμέ όχι μόνον δεν φοβούμαι την εγκατάλειψιν της Ευρώπης, αλλά και την επιθυμώ. Εν μόνον φοβούμαι μήπως αι φιλότουρκοι Δυνάμεις δώσουν πραγματικάς χείρας βοήθειας εις τους ολοθρευτάς μας, αλλά και τότε η γνώμη μου δεν αλλάζει. Είναι συμφερώτερον, είναι ενδοξώτερον να αποθάνωμε με τα άρματα εις τας χείρας, παρά να υποπέσωμεν και αύθις υπό το γιαταγάνι των Τούρκων, ζωή μυριάκις φοβερωτέρα από τον θάνατον. Ελπίζω όμως ότι η Ιερά Συμμαχία δεν θέλει καταντήσει εις τοιαύτην αισχρότητα, ώστε να συνδράμη τους Τούρκους διά να μας εξολοθρεύσουν, και αι ελπίδες μου θα αυξήσουν περισσότερον, εάν κάμετε τα πρέποντα, περί των οποίων θα ομιλήσω κατωτέρω.

»Δεν είναι σήμερον αφ’ ου κατά πρώτον εσυλλογίσθην πως ημπορούσε να ελευθερωθή η Ελλάς, και εφρόντισα να αποκτήσω προ καιρού τας αναγκαίας γνώσεις, ώστε να έχω εύλογον και ορθήν γνώμην περί της ελευθερίας μας. Δεν

είναι του παρόντος καιρού να ομιλήσω περί του Υψηλάντη, περί της Εταιρείας του, και του τρόπου με τον οποίον ήρχισεν η επανάστασις. Πρέπει μόνον να σας προσθέσω ότι επρόβλεπα τα εκ της ιδίας επαναστάσεως κακά, και επρόκρινα να προσμείνωμε εξωτερικάς βοηθείας· αλλά τέλος πάντων αι μεγάλαι θυσίαι έγιναν, και χωρίς όπλα, χωρίς πολεμικάς έξεις, χωρίς επιστήμονας στρατιωτικούς, χωρίς χρήματα, και το χειρότερον γέμοντες από τα ελαττώματα πολλών αιώνων δουλείας, ηναγκάσθημεν να αρχίσωμεν το μέγα και γιγαντιαίον της ελευθερίας μας επιχείρημα. Πέρυσι, σας ομολογώ, δεν ήλπιζα μήτε ότι ένα μήνα θα εβαστούσατε, αλλ’ ήδη εμβήκαμε εις το δεύτερον έτος της ανεξαρτησίας μας, εκυριεύσατε διάφορα φρούρια των εχθρών, απεκρούσατε πεντάκις τον γιγαντιαίον του εχθρού στόλον, επιάσατε τας καλυτέρας θέσεις της Αιτωλίας και των Θερμοπυλών, θα ωχυρώσατε πιθανώς τον Ισθμόν της Κορίνθου, έχετε δύο μέγιστα προπύργια τους απτοήτους Σουλιώτας εις την Ήπειρον, και τους Περραιβούς εις την Θετταλομακεδονίαν, εσυνείθισεν ο Λαός μας εις τον πόλεμον, ωπλίσθητε οι περισσότεροι, και το μέγιστον κατεστήσατε εθνικήν υπερτάτην διοίκησιν, θεμελιωμένην εις τας αληθείς βάσεις της πολιτικής κοινωνίας, και ενεργουμένην από άνδρας μεγαλοπράγμονας και ειδήμονας των συμφερόντων και των πρεπόντων μας.

» Δεν σας υβρίζω, ώστε να στοχασθώ ότι είναι κανείς εξ υμών, όστις δεν αισθάνεται τα εκ της διοικήσεως κάλλιστα αποτελέσματα, και ότι ευρίσκονται μεταξύ σας τόσον μωροί και απάνθρωποι, ώστε να μη προσφέρουν το προσήκον σέβας εις την διοίκησιν, η το χειρότερον να εναντιόνωνται εις τας προσταγάς της, εάν κατά δυστυχίαν όμως είναι και τοιούτος άνθρωπος, τούτον πρέπει να λιθοβολήσητε· ειδέ και είσθε περισσότεροι οι αποδοκιμάζοντες την διοίκησιν, τότε πρέπει να απελπισθώμεν και να παύσωμεν από το να λεγώμεθα Έλληνες, ή να λυπώμεθα διά τας δυστυχίας μας.

» Και ο πλέον ύποπτος και μελαγχολικός ομογενής πρέπει να ομολογήση ότι εφέτος είμεθα εις κατάστασιν δεκαπλασίως καλυτέραν από πέρυσι, και ότι εάν πράξωμεν ολίγα τινά ακόμη, όχι μόνον η ελευθερία της κυρίας Ελλάδος ασφαλίζεται, αλλ’ ημπορούμεν να μεταφέρωμεν τον πόλεμον εις την πέραν του Ολύμπου Μακεδονίαν, και να προχωρήσωμε και μακρύτερα. Τούτα δε τα ολίγα είναι.

» Αον. Να οργανίσετε στρατόν κατά την Ευρωπαϊκήν ευταξίαν. Χωρίς τούτον ποτέ δεν ημπορείτε να υπερισχύσετε· και απορώ μεγάλως πως αμελήσατε το ουσιωδέστατον τούτο κατόρθωμα, διά μόνου του οποίου και οι Νέμτσοι και οι Ρούσσοι και οι Γάλλοι ενίκησαν πενταπλασίας δυνάμεις, και κατήντησαν τον τύραννόν μας εις την παρούσαν αδυναμίαν του. Πολλοί εξ υμών εγνωρίσατε την πολιτισμένην Ευρώπην· άλλοι εδουλεύσατε εις τα Ιονικά Νησία, και οι ονομαστότεροι των σημερινών πολεμιστών μας εγνώρισαν εκ πείρας την δύναμιν της Ευρωπαϊκής ευταξίας. Οφείλετε λοιπόν άπαντες να

κάμετε τούτην την ανάγκην γνωστήν και εις τα μικρά παιδία, και να φροντίσετε πάσαις δυνάμεσι να εισάξετε την πολεμικήν τουλάχιστον εις τους νεοσυλλέκτους στρατιώτας σας, οι δε συνηθισμένοι εις τον παλαιόν τρόπον του πολεμείν εμπορούν να φυλάττουν τα στενά, και να καταδιώκουν τον εχθρόν εις τα ορεινά μέρη. Πολλοί φιλέλληνες πολεμισταί έρχονται καθημερινώς εν τω μέσω σας και τούτοι εμπορούν τα μέγιστα να συνδράμουν εις το να καταστήσετε εν σώμα στρατιωτικόν από 15 εως 20.000 ευρωπαϊκώς οργανισμένον.

» Βον. Να συντρέξετε με κάθε θυσίαν εις το να έχη ο στόλος μας αφθονα τα αναγκαία του, και επομένως να θαλασσοπορή πάντοτε διά να εμποδίζη τον εχθρικόν από το να δίδη βοηθείας εις τους πολιορκουμένους Τούρκους, να μην ημπορέση να κάμη και εις άλλα Νησία ό,τι έκαμεν εις την δυστυχή Χίον, και να συντρέξη εις το να αποκλεισθούν αυστηρώς τα Φρούρια των εχθρών, και ούτω να επιταχυνθή η παράδοσις αυτών. Εάν τούτο εγίνετο από πέρυσι τα περισσότερα των εχθρικών Φρουρίων ήθελαν πέση εις χείρας σας, και όχι μόνον εσωτερικώς αι δυνάμεις σας ήθελαν αυξήση αλλά και εξωτερικώς η υπόληψίς μας ήθελε γένη τοιαύτη, ώστε και αι Δυνάμεις να μας θεωρούν με περισσότερον σέβας, και οι μερικοί πλουσιοι να μας εμπιστευθούν δάνεια, χωρίς των οποίων δεν ημπορούμεν να προφθάσωμεν των πρώτων χρόνων τα μεγάλα έξοδα. Εν όσω η καρδία της Ελλάδος, (δηλονότι η Πάτρα, η Ναύπακτος και τα δύο Καστέλια των) είναι εις χείρας των εχθρών, εν όσω τουλάχιστον η Πελοπόννησος δεν παστρευθή από τους Τούρκους, καμμίαν εθνικήν υπόληψιν δεν εμπορούμεν να αποκτήσωμεν, και τούτο διά να κατορθωθή χρειάζεται ευρωπαϊκή πολεμική, και η αδιάκοπος παρουσία των καραβίων μας.

» Γον. Να βοηθηθούν ποικιλοτρόπως οι Σουλιώται και οι Ολύμπιοι διά να εμποδίζουν οι πρώτοι μεν τους Αλβανούς και οι δεύτεροι τους Οθωμανούς. Όταν ανθέξουν οι κάτοικοι των δύο τούτων βουνών (και θέλουν ανθέξει εάν τους προφθάσετε με τα αναγκαία) ποτέ πολλοί εχθροί δεν εμπορούν μήτε εις τον Μακρυνόρον μήτε εις τας Θερμοπύλας να παρρησιασθούν, και οι εκεί φυλάττοντες ανδρείοι μας, εάν οχυρώσουν και τα ευκολώτερα περάσματα, ημπορούν να αποκρούσουν τον εχθρόν, εάν και είναι πενταπλάσιος. Αλλ’ εγώ φρονώ ότι ποτέ ο εχθρός δεν εμπορεί να κάμη σώματα από 20 και 30.000, όχι διότι δεν έχει ανθρώπους, αλλά διότι δεν εμπορεί να τους θρέψη. Η Μακεδονία και η Θετταλία κατοικείται από γεωργούς χριστιανούς και οι αναίσθητοι Τούρκοι φονεύουν τους περισσοτέρους και καίουν τα σπήτια των, που λοιπόν θα ευρουν τροφάς; Πώς εμπορούν να μετακομίσουν αυτάς και τας αποσκευάς των; Τούτο είναι τόσον βέβαιον, ώστε εις ολόκληρον έτος δεν εσύναξεν ο τύραννος μήτε εις το Ζητούνι μήτε εις την Αρταν υπέρ τας 10.000 στρατιώτας, και προτιμά να τους πέμπη μάλλον, διά θαλάσσης εις την Πάτραν, την οποίαν θεωρεί ως την μόνην γέφυραν, από την οποίαν εμπορεί να διαβάση Τούρκους εις την Πελοπόννησον. Βλέπετε άρα πόσον είναι ανάγκη να προφθασθή ο στόλος μας από τα αναγκαία του, και ότι εις τούτου μάλιστα την ύπαρξιν χρεωστείται

η σωτηρία μας.

»Δον και τελευταίον. Πρέπει να αλλάξητε φέρσιμον προς τους Τούρκους και Αλβανούς. Οι δεύτεροι τούτοι και κατά τα ήθη και κατά τας συνήθειας των πολλά όμοιοι με τους Έλληνας και μισούν τους Οθωμανούς ως ημείς οι Ίδιοι· ο Μωαμεθανισμός των δεν πρέπει να σας βάλη εις ουδεμίαν υποψίαν οι Αλβανοί προ πάντων αγαπούν την ελευθερίαν των και τα χρήματα και διά να φυλάξουν την πρώτην η να αποκτήσουν τα δεύτερα έγιναν Μωαμεθανοί: Οι Τσιάμηδες και οι λοιποί Αλβανοί της Δυτικής Ηπείρου έως εις το Μπεράτι και την Αυλώνα γνωρίζουν οι περισσότεροι τον Μωαμεθανισμόν ως τον γνωρίζομε ημείς οι Ίδιοι· εκτός τούτου οι Αλβανοί τούτοι έχουν εμφύλια πάθη, και οι σημαντικώτεροι αυτών φοβούνται την μάχαιραν του Σουλτάνου. Πρέπει λοιπόν να τους χαϊδεύετε και να τους θεωρείτε ως μέλλοντας συμμάχους μας. Όταν μάλιστα βεβαιωθούν ότι δεν θέλετε να εξαπλωθήτε πέραν των Ιωαννίνων, και ότι ο πόλεμός σας είναι πολιτικός και όχι θρησκευτικός, θέλουν δώσει περισσοτέραν ακρόασιν εις τα φιλικά σας προβλήματα και θέλετε ιδεί πολλούς εξ αυτών, οι οποίοι να συμμαχήσουν με ημάς, και να πλουτίσουν από τα καλά των Τούρκων λάφυρα, επειδή μη γεωργούντες, μην εμπορευόμενοι, άλλως να ζήσουν οι Αλβανοί δεν εμπορούν παρά πολεμούντες. Οι Σουλιώται εγνώρισαν καλύτερα το πως πρέπει να φέρωνται με τους Αλβανούς, και εις των Σουλιωτών την πολιτικήν χρεωστούμεν την σωτηρίαν των δυτικών Ηπειρωτικών χριστιανών. Διότι εάν οι Σουλιώται εξολόθρευαν τους αιχμαλώτους, και εάν καθύβριζαν τα τσαμία των Μωαμεθανών, όχι μόνον οι εν Ηπείρω άοπλοι αδελφοί μας κατεστρέφοντο, αλλά ήθελαν καταπεισθή και οι Αλβανοί ότι είσθε αδυσώπητοι εχθροί των, και ήθελαν επιπέση εναντίον σας. Εξεύρετε διατί επροδόθη ο Αλής; Εάν ο Ταήρ Αμβάζης δεν έβλεπε την καταστροφήν των Τούρκων εις το Βραχώρι, ποτέ δεν ήθελε προδώση τον αρχηγόν και ευεργέτην του Αλήν. Παρόμοιον φέρσιμον δεν ημπορείτε μήτε συμφέρει να φυλάξετε και ως προς τους καθ’ αυτό Τούρκους. Τούτων ουδείς δεν πρέπει να μείνη εις την Κρήτην, Πελοπόννησον, την Εύβοιαν και την εντός των Θερμοπυλών και του αρτινού κόλπου Ελλάδα. Δεν εννοώ ότι πρέπει να τους εξολοθρεύσετε· τούτο όχι μόνον είναι απάνθρωπον, αλλά και ασύμφορον. Η Ευρώπη θέλει μας συγχαθή ως βλεδυρούς φονιάδες, και οι Τούρκοι θα εκδικηθούν με διάφορον κατά των αόπλων αδελφών μας. Συμφέρει όμως να τους διώξετε από την Ελλάδα, πέραν όμως των Θερμοπυλών και του Ζητουνίου πρέπει να αλλάξετε φέρσιμον. Φονεύσατε αδιαφόρως όσοι εναντιωθούν με τα άρματα, και επιμεληθήτε φιλανθρώπως τους παραδώσαντας αυτά· όσοι δε παραβούν τον όρκον των, και πάλιν πιάσουν όπλα εναντίον σας, εμπορείτε δικαίως να τους τιμωρήσετε όταν ξαναπέσουν εις την εξουσίαν σας. Τούτο το φέρσιμον όχι μόνον θα σας τιμήσει ενώπιον της Ευρώπης, αλλά θέλει σας ευκολύνει την κυρίευσιν της Θετταλίας και Μακεδονίας, δείχνον εμπράκτως ότι ο πόλεμος είναι κατά του θηριώδους

Σουλτάνου, και όχι κατά των ειρηνικών Μωαμεθανών, θέλει σώσει πολλούς αδελφούς μας από την λύσσαν των Τούρκων, και επειδή ο πόλεμος είναι μεταβλητός θέλει γλυτώσει τους ξαναυποταχθέντας Έλληνας.

» Από τα ανωτέρω βλέπετε ότι η ελευθερία μας κρέμαται από ημάς τους ίδιους, και εάν δεν την αποκτήσωμεν μέλλομεν να κατηγορηθή και να καταφρονηθή από όλον τον κόσμον αλλ’ ίσως μοι είπη τις: όλα αυτά τα ηξεύρει καθένας, αλλ’ ημείς είμεθα πτωχοί, και ηφανίσθημεν εις το διάστημα του επικρατούντος αιματώδους τούτου και εξολοθρευτικού πολέμου, όθεν μας είναι αδύνατον να προφθάσωμεν τα αναγκαία του πολυέξοδου στόλου μας, να θρέψωμεν μυριάδας πτωχών, και να απαντήσωμε τα άλλα κατεπείγοντα αναγκαία του πολέμου. Και εγώ δεν αγνοώ την μεγάλην τούτην έλλειψίν μας, αλλ’ ιδού τί αποκρίνομαι, και νομίζω θα συμφωνήσει με εμέ κάθε φρόνιμος ομογενής. Ο πόλεμός μας δεν είναι πόλεμος πλεονεξίας, αλλά πόλεμος Ιερός υπέρ της υπάρξεως, σωτηρίας και ελευθερίας μας· τα ούτω πολεμήσαντα έθνη ήταν όλα πτωχά και όμως ενίκησαν τους πλουσίους και πολυαριθμοτέρους τυράννους των, αλλ’ ιδού τί έκαμαν και τί πρέπει και ημείς να κάμωμεν. Οι πολεμούντες διά ξηράς και θαλάσσης στρατιώται, η αρχηγοί, και όλοι οι άρχοντες και πολιτικοί, λαϊκοί (κληρικοί) και κοσμικοί οφείλουν να περιορισθούν εις το ολίγον εκείνο όσον χρειάζεται να ζήσουν και αυτοί και αι φαμελίαι των το κοινόν πρέπει, να φροντίση διά τας χήρας και τα ορφανά των υπέρ πίστεως και πατρίδος αποθανόντων το δε επίλοιπόν του γένους να καταγίνεται εις τα ειρηνικά του έργα, και βαστάζον όσον τω χρειάζεται διά να ζήση, το περίσσευμα να εμβαίνη εις το Δημόσιον θησαυροφυλάκιον διά να τρέφωνται οι πολεμούντες και εργαζόμενοι τα κοινά, και διά να αγοράζωνται τα αναγκαία του πολέμου. Τούτου κατορθωθεντος τα έξοδά μας ολιγοστεύουν μεγάλως, και προφθάνονται ταχέως αι ανάγκαι σας· τώρα δεν είναι καιρός πλούτου και καλοπαθείας· είναι καιρός στενοχώριών και κακοπαθείας. Όταν όμως ο Θεός ευλογήση τους αγώνας σας, τότε εμπορείτε και να καλοζήσετε και να πλουτίσετε, και να είσθε οι πλέον εντιμοι και δοξασμένοι ανθρωποι. Τα δύο τρίτα της Ελληνικής γης αρπάχθησαν από τον Σουλτάνον και από τους Τούρκους του. Ταύτα είναι αρκετά έπειτα διά να ανταμειφθούν οι μάλλον αγωνισθέντες υπέρ της Ελλάδος και να περισσεύσουν και πολλά, ώστε, με τα ετήσια προϊόντα των και με μικρά άλλα δοσίματα και τελωνικά να προφθάνωνται αι μέλλουσαι χρείαι της Ελλάδος. Τα ίδια τούτα δημόσια κτήματα εμπορούν να χρησιμεύσουν ως ενέχυρον διά να δανεισθή το Έθνος και εσωτερικώς και εξωτερικώς. Όταν παστρευθή μόνη η Πελοπόννησος από τα κάστρα των Τούρκων ευθύς ευρίσκομε 10.000.000 δάνεια από πλουσίους Ευρωπαίους, διά τα οποία μόλις να πληρώνωμε ετήσιον διάφορον έξ ή επτά το πολύ οκτώ εις τα εκατόν. Επειδή δε παν εμπόριον έπαυσε, και οι εντός της Ελλάδος και οι έξω αυτής ομογενείς εμπορούν να γεννούν ετησίως την ιδίαν

ποσότητα της αγοράς των και ό,τι σήμερον δεν κάμνει ο πατριωτισμός, αύριον θέλει το κατορθώση η φιλαργυρία. Εκτός τούτων των μέσων πρέπει να δανεισθούν εις το κοινόν όλων των εκκλησιών και των μερικών τα ασημικά διά να χαράξετε νομίσματα. Κανένας ανδρείος δεν πρέπει να στολίζεται με άρματα αργυρά και χρυσά· η καλυτέρα του στολή πρέπει να είναι το κοφτερόν σπαθί του και η ανδρεία του, μ’ όλην δε την δυστυχίαν της Ελλάδος και τα παραπονά σας, θα ευρίσκονται ακόμη μεταξύ σας και μετρητά πολλά και ασημικά περισσότερα. Εάν, ο Θεός φυλάξοι, έμβουν οι Τούρκοι εις καμμίαν επαρχίαν σας, τότε βλέπετε πόσα γρόσια ευρίσκουν.

»Η τιμή, λοιπόν, η σωτηρία και το συμφέρον σας απαιτούν να δανείσετε όλα τα περιττά σας εις το κοινόν, να ευχαριστηθήτε κατά το παρόν με ολιγώτατα, και να πιστεύσετε ότι χωρίς τοιαύτας θυσίας, είσθε όλοι χαμένοι, και το χειρότερον θέλετε καταφρονείσθε και περιπαίζεσθε από όλον τον κόσμον. Βεβαιωθείτε ότι μήτε να φύγετε πουθενά εμπορείτε, μήτε εάν καταφύγετε εμπορείτε να γλυτώσετε και εσάς και το βιος σας. Οι ανδρείοι, όσοι άλλοτε εζούσαν εις τα βουνά και εσυνήθιζαν να παραχώνουν εις την γην τα χρήματά των, τώρα πρέπει να αλλάξουν ζωήν, διότι εάν υπερισχύσουν οι Τούρκοι θέλουν τους εξολοθρεύσει, και διότι είναι άτιμον και βλαπτικόν να παραχώνουν πλέον εις την γην το έχειν των· χρεωστούν δε να το δανείζουν εις το κοινόν, και να πέρνουν τον δίκαιον ετήσιον τόκον των τούτο είναι και έντιμον και ωφελιμώτατον.

»Μένει τώρα να ομιλήσω και περί υποθέσεως, ήτις, υποπτεύω, κυριεύει τους περισσοτέρους, και προς τους οποίους ίσως οι λόγοι μου φανούν παράξενοι· αλλά παρακαλώ τους παραξενευθησομένους να αναγνώσουν καλώς τα ανωτέρω, και να σκεφθούν ομοίως τα κατωτέρω και έπειτα να με νομίσουν παραδοξολόγον, εάν τοις το συγχωρή η συνείδησίς των.

»Ηξεύρω ότι όλων σας οι οφθαλμοί είναι γυρισμένοι προς τον Δούναβιν, και προσμένετε ως οι Εβραίοι, τον Μεσσίαν την εκραγήν του μεταξύ Ρουσσίας και Τουρκίας πολέμου· αλλ’ ηξεύρετε τα εκ τούτου άφευκτα κακά; Συγχωρήσατέ μοι να σας τα εκθέσω.

»Αον. Όλοι οι πολυαριθμοι Χριστιανοί, όσοι ευρίσκονται άοπλοι υπό την εξολοθρευτικήν μάχαιραν των Τούρκων θέλουν καταστραφεί εις την πρώτην είδησιν του πολέμου και πριν φθάσουν οι Ρούσσοι να πατήσουν τα Τουρκικά χώματα.

»Βον. Εμβαίνοντες οι Ρούσσοι εις την Τουρκίαν και φθάνοντες εις την Κωνσταντινούπολιν, έν εκ των δύο πρέπει να ακολουθήση· ή γινόμεθα Ρουσσογραικοί, και τούτο δεν διαφέρει πολύ από το να εμέναμεν ως είμεθα πρότερον υπό τους Τούρκους. Το κεφάλαιον τούτο είναι πολύ δεινόν. Όθεν δεν εμπορώ να εξηγηθώ ως θέλω. Σας παρακινώ μόνον να ερωτήσετε τους περιελθόντας την Ρωσσίαν ομογενείς, διά να μάθετε ποίαν κατάστασιν έχει ο

Ρουσσικός Λαός, εάν τον πωλούν εις τα πανηγύρια ως ημείς τα άλογα, και πως ενεργείται η Ρουσσική δικαιοσύνη. Αι αποκρίσεις των φιλαλήθων ομογενών θέλουν σας δείξει εάν είναι επιθυμητή η Ρουσσογραικία· αλλ’ άραγε είναι και τούτη δυνατή; Αι άλλαι δυνάμεις της Ευρώπης θα στέρξουν να χάψη η Ρουσσία την Ευρωπαϊκήν Τουρκίαν; Δεν θα πηγάση εκ τούτου γενικός πόλεμος εις την Ευρώπην; Και δεν θα αναγκασθούν αι Δυνάμεις της Ευρώπης να μας μερίσουν ως την Πολωνίαν; Ο μερισμός τούτος είναι χειρότερος και από την ιδίαν συσσωμάτωσίν μας με την Ρουσσίαν.

»Συμπεράνετε λοιπόν ότι πρέπει να φοβώμεθα τριπλώς τον ενεργεία πόλεμον της Ρουσσίας. Εάν κατορθώσετε όσα ανωτέρω σας επρόβαλα, και εάν εννοήσετε την υπεροχήν την οποίαν σας δίδει η θέσις σας, το πνεύμα σας και διάφοραι άλλαι περιστάσεις, εγώ τότε προτιμώ καλήτερα να ειρήνευση η Ρουσσία με την Τουρκίαν, παρά να κάμη τον πόλεμον, όστις αφεύκτως θα επιφέρει τα τρία ανωτέρω σημειωθέντα κακά· εξολόθρευσιν των αόπλων αδελφών μας, ρουσσισμόν της Ελλάδος ή και το χειρότερον τον διαμερισμόν μας.

»Αλλ’ αφ’ όσα ηξεύρομεν και αφ’ όσον συμπεραίνομε, μήτε πόλεμος μήτε ειρήνη δεν γίνεται ογλήγορα· η φύσις των πραγμάτων είναι τοιαύτη ώστε όλος ο εφετεινός χρόνος θα περάση ως τον περυσινόν, και τα ρουσσικά και τα Τουρκικά στρατεύματα θα στέκωνται εις τα σύνορά των, και θα εξακολουθούν αι πολυχρόνιαι διπλωματικαί συναποκρίσεις. Τούτη η μέση κατάστασις των πραγμάτων μας ωφελεί τα μέγιστα, σώζει πρώτον τους αόπλους χριστιανούς, εμποδίζει τους Τούρκους από το να επιπέσουν καθ’ ημών με όλας τας δυνάμεις των, και το συμφερώτερον μας δίδει καιρόν να οργανισθώμεν, να κυριεύσωμεν τα εν τω μέσω της Ελλάδος φρούρια, να σχετισθώμεν με τους Αλβανούς και άλλους δυσαρεστημένους Τούρκους, να ετοιμάσωμε πολεμικά εφόδια, να εισάξωμεν τας πολεμικάς τέχνας της Ευρώπης, να εύρωμε δάνεια, να συνάξωμε τας συνδρομάς των αλλοφύλλων φιλελλήνων και να συνειθίσωμε εις τα πολεμικά και υπό διοίκησιν εθνικήν, φιλελεύθερον και δικαίαν. Βλέπετε άρα ότι τα πάντα συντρέχουν προς βοήθειάν μας, και άλλο δεν μας λείπει παρά να θελήσωμεν να ωφεληθώμεν από τας ευτυχείς περιστάσεις και να πράξωμεν όλα τα πρέποντα.

»Φίλοι ομογενείς. Έως πέρυσιν αγνοούσεν ο κόσμος ότι υπήρχον Έλληνες, και οι πεπαιδευμένοι της Ευρώπης εθρηνούσαν την πτώσιν μας. Οι περισσότεροι των αλλογενών περιηγητών ήταν εις γνώμην, ότι μας ήτον αδύνατον όχι μόνον να ελευθερωθώμεν, αλλά μήτε να συλλάβωμεν ιδέαν ελευθερίας. «Ο Κλήρος μας, έλεγαν, είναι διεφθαρμενος, αμαθής και ανάξιος του επαγγέλματός του, οι προεστώτες, και προύχοντές μας πλεονέκται, ασυνείδητοι, και τύραννοι ως τους Τούρκους, οι λόγιοι μας περιωρισμένοι και ανάξιοι να εννοήσουν τα συμφέροντα του Έθνους· οι έμποροί μας αισχροκερδείς

δεις και άτιμοι και ο λαός μας όλος αμαθής, εξουθενωμένος και άνανδρος· όθεν, έλεγαν, πώς είναι δυνατόν να αναγεννηθή τόσον δυστυχές γένος;»

»Αλλ’ ιδού εδείξατε ότι είσθε καλήτεροι, αφ’ ότι επιπολαίως σας εγνώρισαν οι αλλογενείς. Χωρίς όπλα, χωρίς αρχηγούς, χωρίς προετοιμασίαν, χωρίς χρήματα, και κατατρεχόμενοι από μύρια εσωτερικά και εξωτερικά εμπόδια, κατορθώσατε να κυριεύσετε σχεδόν όλην την Ελλάδα, να εκπολιορκήσετε διάφορα φρούρια, να απαντήσετε με βάρκας εις τον τρομερόν στόλον της Τουρκίας και της βορείου Αφρικής, και το πάντων δυσκολώτρον ημπορέσατε να συστήσετε υπερτάτην εθνικήν διοίκησιν της οποίας και το προσωρινόν πολίτευμα και αι άλλαι πράξεις εχαροποίησαν τους φίλους μας, και έδειξαν εις όλον τον κόσμον ότι μετά δύο χιλιάδας χρόνια η Ελλάς ανίσταται, και οι Έλληνες είναι άξιοι των αειμνήστων προγόνων των: Αι Γαζέται και της Ευρώπης και της Αμερικής αντηχούν από τα κατορθώματά σας, και τα ονόματα των Υψηλάντων(η), του Μαυροκορδάτου, του Νέγρη, των Κουντουριωτών, του Μπότσαρη, του Κολοκοτρώνη, του Μαυρομιχάλη, του Οδυσσέως, του Κοντογιάννη και πλήθος άλλων πολεμικών, πολιτικών, ιερωμένων είναι εις τα στόματα των φωτισμένων ανθρώπων. Οι Σουλιώται, Νυδριώται Σπετσιώται και Ψαριανοί διεφημίσθησαν εις όλον τον κόσμον το πολιτικόν σας σύστημα μετεφράσθη εις όλας τας γλώσσας της Ευρώπης και οι ίδιοι αδυσώπητοι εχθροί μας άρχισαν να μας θεωρούν με άλλο μάτι και να αυξάνουν την καθ’ ημών λύσσαν των.

»Κατωρθώσατε άρα τα δυσκολώτερα· δεν είναι λοιπόν εντροπή σας να οπισθοδρομήσετε; δεν είναι καταισχύνη σας να φανήτε κατώτεροι εαυτών; δεν είναι όνειδος αιώνιον να μη γνωρίζετε μήτε πόσον δύνασθε, μήτε τί εμπορείτε εις το μέλλον να κατορθώσετε; Εις την ανδρείαν εφθάσατε τους αθανάτους προπάτοράς μας, εις την πολιτικήν τους υπερβαίνετε, διότι κατεφρονήσατε τα τοπικά πάθη, και ενώθητε εις μίαν δύναμιν και εις εν πολιτικόν σύστημα· μένει πλέον να τους μιμηθήτε και εις τας λοιπάς αρετάς.

»O επονομασθείς δίκαιος Αριστείδης εστάθη είκοσι πέντε έτη θησαυροφύλαξ της Ελλάδος, και όταν μετά τον θάνατόν του ηθέλησαν οι Αθηναίοι να τω κάμουν λαμπρά επιτάφια, ηναγκάσθησαν να εξοδεύσουν από το κοινόν, επειδή ο Αριστείδης απέθανε πτωχός, και δεν είχε μήτε παλάτια μήτε δούλους. Ο τελειότερος των ελληνικών ανδρών Επαμεινώνδας δεν εκβήκε του οίκου του μίαν ημέραν, επειδή έπλυνεν εκείνην την ημέραν η μήτηρ του το φόρεμά του, και δεν είχεν άλλο διά να φορέση. Τούτων λοιπόν τας αρετάς πρέπει να μιμηθήτε εάν θέλετε να αποθανατισθήτε ως εκείνοι, και να κάμετε ένδοξον και ευτυχή την τοσούτους αιώνας δυστυχήσασαν ταλαίπωρον Ελλάδα.

»Με τοιαύτας λοιπόν αρετάς, με τοιαύτην ανδρείαν, με φρόνιμον διοίκησιν, με ομόνοιαν, πειθαρχίαν, δικαιοσύνην, και με τα άλλα προτερήματα

του χριστιανού, του Έλληνος και του καλού πολίτου, και με την εισαγωγήν μάλιστα των ευρωπαϊκών πολεμικών μέσων, βεβαιωθήτε ότι όχι μόνον δεν έχετε τί να φοβηθήτε, αλλά θέλετε εποικοδομήσει εις βάσεις ακραδάντους την ελευθερίαν μας και την ανεξαρτησίαν μας, θέλετε γίνει περίβλεπτοι και όνομαστοί εις όλον τον κόσμον και θέλετε προετοιμάσει διά τα γηράματα και τα τέκνα σας ζωήν ευδαίμονα και μακαρίαν. Έκαστος και των ομογενών και των αλλογενών θέλει σας δείχνει με το δάκτυλον, αναφέρων το όνομά σας, και θέλετε αφήσει αυτό κληρονομιάν εις τα τέκνα σας πολύ μεγαλητέραν και ωφελιμωτέραν από μιλλιούνια.

Η ζωή μας είναι πρόσκαιρος, και ογλήγορα ή αργά έκαστος ημών θέλομεν πληρώσει το κοινόν εις όλους χρέος. Τίς λοιπόν νουν έχων ομογενής ημπορεί να καταφρονήση παρομοίαν αθανασίαν, και να προτιμήση μωρώς της κενοδοξίας, πλεονεξίας και καλοπαθείας τα απατηλά καλά; Πλήρης υπολήψεως εις τα Ελληνικά σας φρονήματα, και εγκαρδιούμενος από την ομόφωνον γνώμην των σοφωτέρων της Ευρώπης, τολμώ να σας ευαγγελίσω ότι κάμνοντες τα ανωτέρω δεν θέλει σας λείψει τίποτε, και θέλετε αναστήσει την πολυπαθή Ελλάδα.

Υγιαίνοιτε φίλοι ομογενείς, και είθε να πράξετε ό,τι το συμφέρον, η τιμή και το χρέος σας απαιτούν».

1. Θ. Μακρή, Ο Ιωάννης Καποδίστριας και η προκυβερνητική πατριωτική του δράσις (1965) σ. 245-260.

(α) Όστις θέλει ας αναγνώση την συμφωνίαν Concordato του Βασιλέως της Προυσσίας με τον Πάπαν, τας φιλοφρονητικές σχέσεις του Βασιλέως της Αγγλίας με τον Ίδιον Καλίφην της Δυτικής Εκκλησίας και τέλος πάντων τα δοκίμια της Προυσσικής Αυλής διά να οργανώση πειθαρχικώς την Προτεσταντικήν Εκκλησίαν της.

(β) Τα πραχθεντα εις Νεάπολιν και το Τουρίνον, τα γραφόμενα κατά των Ισπανοπορτογάλλων και αι κατά των δυστυχών Ελλήνων συκοφαντίαι και ανεξάντλητοι ύβρεις αποδείχνουν αναντιρρήτως τί σκοπούν και τί είναι ικαναί να πράξουν αι μεγάλαι Δυνάμεις κατά των τολμούντων να προφέρουν και την λέξιν της ελευθερίας.

(γ) Ανέφερα και ανωτέρω την βάρβαρον λέξιν Καλίφης. Τούτη σημαίνει τον πληρεξούσιον τοποτηρητήν του Μωάμεθ επί της γης, όστις γνωρίζει εκ πνεύματος αγίου το δίκαιον και το άδικον, και εις μόνον τον ψευδοπροφήτην είναι υπεύθυνος.

(δ) Ποτέ δεν ενέκρινα το επιχείρημα του Υψηλάντη, αλλ’ η δικαιοσύνη μ’ αναγκάζει να ειπώ ότι ύστερα από την αναρχίαν και κακοήθειαν των οπαδών του, συνέτρεξαν μεγάλως εις την καταστροφήν του και αι δύο γειτονικαί χριστιανικαί Βασιλείαι (Αυστρία και Ρωσσία). Ταύτα τα περιστατικά πρέπει να εκτεθούν εις πλάτος διά να μη πέσουν εις τα ίδια φθοροποιά αμαρτήματα και οι καθ’ αυτό Έλληνες.

(ε) Η τρομερή καταστροφή της Χίου έπρεπε να καταισχύνη κάθε φιλότουρκον ευρωπαίον και όμως ευρέθησαν αναιδείς συκοφάνται, οι οποίοι έπλασαν ανύπαρκτα πράγματα διά να αθωώσουν τους φίλους των Μωαμεθανούς, και να υβρίζουν το όλον του γένους. Βέβαια είναι αξιοκατάκριτος και υπεύθυνος ο μωρός Λογοθέτης, όστις επεχείρησε το παράκαιρον και ανοργάνιστον κατά της ταλαιπώρου Χίου κίνημα, αλλά διά τούτο πρέπει να αθωωθούν οι χασάπιδες Τούρκοι; Η τόλμη του να διαυθεντευθούν οι αιμοβόροι Οθωμανοί δείχνει ποία είναι τα κρύφια φρονήματα των μισθουσών τοιούτους εφημεριδογράφους Δυνάμεων.

(ζ) Πολλοί ανόητοι Νιαγουστινοί, εμπιστευθέντες εις τους αμνηστείας λόγους των Τούρκων, τους επροσκάλεσαν εις την πόλιν των, και αυτοί οι προσκαλεσταί πρώτοι εφονεύθησαν. Δεν πρέπει να παρασιωπήσωμεν ότι ο Θανάσης Βάγιας παρεδόθη με συνθήκας, και ο Αλβανός Βρυόνης είχε μέγα συμφέρον να βαστάξη τους όρκους του, και όμως εστάλη ο Βάγιας εις την Κωνσταντινούπολιν τούτο θα ειπή εις το μακελείον.

(η) Ας μη παραξενευθή ουδείς, διότι αντηχεί το όνομα των Υψηλαντών. Ο πρωτότοκος εφυλακώθη παρανόμως και η δυστυχία του έκαμε να τον λυπηθούν οι λαοί. Ο δευτερότοκος έκαμε πολλάς θυσίας και ήθελε κάμει την μεγίστην, εάν ελησμονούσεν ότι είναι αδελφός του αρχεκάκου αδελφού του, και το δεύτερον υποκείμενον της μωράς των επιχειρήσεως.

163

Επιστολή προς τον τσάρο της Ρωσίας Αλέξανδρο (Φραγκφούρτη 19/31 Οκτωβρίου 1822)1

Sire!

Après avoir profité de vos bienfaits à Ems et dans le Rheingau, j’éprouve le besoin de mettre aux pieds de V.M.I. l’hommage de ma reconnaissance. Ce sentiment seul fait le bonheur de ma vie, et plus il est profondément gravé dans mon coeur et plus je sens le devoir de soigner le rétablissement de ma santé. Peut être, Sire, qu’il me sera donné un jour de vous servir encore.

Les eaux de Ems, et la cure de Raisins m’ont fait de bien. Le Docteur Gall cependant, que j’ai consulté, prétend que c’est le régime, la manière de vivre aux bains et dans le Rheingau et sur (tout) l’ exercice en plein air qui m’ont fait éprouver quelque soulagement. Il me recomande de continuer mon voyage, mon régine et au cas de besoin les remèdes qu’il ma administrés avec utilité en 1819. Je vais me conformer aux ordonnances du Docteur Gall, et à cet effet je me propose de parcourir la Suisse à petites journées tantôt en voiture et le "plus souvent que possible à pied. C’est à Genève, dans une Campagne solitaire aux bords du Lac ou je m’arrêterai lorsque la saison deviendra sévère.

Tel est, Sire, l’ emploi que je vais faire du semestre que vous avez bien voulu m’accorder, à moins que V.M.I. n’en décide autrement.

Les ordres que Vous daignez, Sire, me faire donner à cet égard me prouveront que V.M.I. daignez, Sire, me faire donner à cet égard me rouveront que V.M.I. m’honore encore de ses bontés. J’ose espérer qu’Elle ne le refusera pas à un serviteur qui ne ser heureux que lorsqu’l pourra encore travailler sous ses yeux et mériter sa confiance.

Je suis avec respect.

Μετά την έντονη διαφωνία του με τον τσάρο Αλέξανδρο, ως προς τον «ενδεδειγμένο τρόπο δράσης στην Ανατολή»2, ο Καποδίστριας εγκατέλειψε το ρωσικό υπουργείο στην Πετρούπολη και εγκαταστάθηκε στα περίχωρα της Γενεύης «εις μονήρη εξοχήν»3. Με την παραπάνω επιστολή. του ο τέως υπουργός των Εξωτερικών της Ρωσίας εξέφραζε την ελπίδα, ότι σύντομα και πάλι θα ήταν σε θέση να προσφέρει τις υπηρεσίες του, εφόσον ο προϊστάμενος του εξακολουθούσε να τον συγκαταλέγει ανάμεσα στους πιστούς συνεργάτες του.

1. C.W. Crawley, John Capodistrias: Some Unpublished Documents (1970) σ. 56, όπου και άλλη ενημερωτική επιστολή του Καποδίστρια, σ. 57.

2. Αρχείον Ι. Καποδίστρια, τομ. A' σ. 79.

3. Πρβλ. Κ. Mendelssohn - Bartholdy, Der Graf Kapodistrias σ. 61, A. Cahuet, La Question d’ Orient, σ. 52, W. Schwarz, Die Heilige Allianz, σ. 242 κ.ε., H. Srbik, Metternich, τομ. A' σ. 613 κ.ε., H. Rieben, Prinzipiengrundlage und Diplomatie in Metternichs europapolitik, σ. 70, M. Fuye -E. Babeau, La Sainte Allinace, σ. 203, M. Capefigue, Diplomatie de la France et de l’ Espagne, σ. 354, R. Metternich, Aus Metternich’s nachgelassenen papieren, τομ. Γ' σ. 520.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ καποδιστριακά κείμενα του 1819 και μερικά του 1820 αναφέρονται στο Επτανησιακό και γενικότερα το ανατολικό ζήτημα. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ο Καπ. στις 10 Μαρτίου του 1819 επισκέφθηκε την Κέρκυρα, όπου έμεινε ως τις 18 Μαΐου. Κατά το χρονικό αυτό διάστημα είχε την ευκαιρία να διαπιστώσει τις παραβιάσεις της συνθήκης των Παρισίων από την αγγλική διοίκηση και τις αυθαιρεσίες του Μαίτλανδ, ο οποίος είχε καταργήσει κάθε είδους αυτοκυβέρνηση. Επίσης ήλθε σε επαφή, όπως γράφει στην Αυτοβιογραφία του, «με τους επισημότερους άνδρες της Πελοποννήσου, της Ακαρνανίας και του Αιγαίου». Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν παλαιοί γνώριμοι του από την εποχή της οργάνωσης της άμυνας της Λευκάδας το 1807, όταν στάθηκαν στο πλευρό του ως Έλληνες πολεμιστές και έδωσαν μάλιστα στον «Μαγεμένο» τον όρκο να αγωνιστούν για την ελευθερία του Γένους. Πήγαν να συναντήσουν στην Κέρκυρα τον Καπ. για δυο λόγους: Πρώτα για να μάθουν τί έπρεπε να κάνουν αν διαγραφόταν στον ορίζοντα η προοπτική πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας. Κι έπειτα για να ζητήσουν οικονομική βοήθεια, επειδή οι Άγγλοι δεν τους χρησιμοποιούσαν στα Επτάνησα, όπως παλαιότερα οι Ρώσοι.

Το κοπιαστικό ταξείδι του Καπ. στην Κέρκυρα υπαγορεύτηκε βέβαια από την επιθυμία του να δει τους δικούς του. Αλλά και από έναν άλλο λόγο. Να κατευνάσει, ως απεσταλμένος του Τσάρου, τους έτοιμους να επαναστατήσουν Χριστιανούς. Όταν ο Αλέξανδρος αποχαιρετούσε τον Καπ. του είπε ότι έπρεπε να κάμει τους Επτανήσιους και τους λοιπούς Έλληνες να καταλάβουν ότι πρέπει να είναι λογικοί, ότι ο κόσμος έχει ανάγκη από ησυχία, που θα την έβρισκε μονάχα αν οι μεγάλες δυνάμεις έμεναν ενωμένες. Η διατήρηση όμως της ένωσης αυτής θα ήταν αδύνατη, αν συνέβαινε οτιδήποτε στην Ανατολή. Ως εκ τούτου δεν έπρεπε να δοθεί καμιά ενθάρρυνση στους Έλληνες. Πιστός εκτελεστής της εντολής αυτής, ο Καπ. εξήγησε στους οπλαρχηγούς, που είχαν συγκεντρωθεί στην Κέρκυρα, ότι ο Τσάρος δεν είχε καμιά διάθεση να εμπλακεί

σε πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία ή να έλθει σε προστριβές με τους Άγγλους, επειδή αυτοί δεν τους χρησιμοποιούσαν. Τούς υποσχέθηκε όμως κάθε υλική βοήθεια, της οποίας δείγματα έδωσε αμέσως και από το προσωπικό του ταμείο, αν απέφευγαν κάθε εκδήλωση που θα μπορούσε να προκαλέσει πόλεμο και τους συνέστησε, να οπλισθούν «με υπομονήν και καρτερίαν, προσπαθούντες να αναθρέψουν καλώς και εθνικώς τα τέκνα των, επαφιεμένοι δε ως προς τα λοιπά εις τον χρόνον και την Θείαν Πρόνοιαν».

Για να αποφευχθούν παρερμηνείες ο Καπ. συνέταξε εγκύκλιο επιστολή στην οποίαν καθόριζε τα πλαίσια μέσα στα οποία θα έπρεπε να κινηθεί κάθε προσπάθεια για την βελτίωση της μοίρας των Ελλήνων. Και για ό,τι συζήτησε και είπε στους οπλαρχηγούς υπέβαλε και μνημόνιο στον Τσάρο μέσω του Ρώσου πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη.

Όσον αφορά όμως το ειδικότερο θέμα της Επτανήσου και τις παραβιάσεις της συνθήκης των Παρισίων, ο Καπ., κατόπιν αδείας του Τσάρου, επισκέφθηκε το Λονδίνο, όπου εξέθεσε τις απόψεις του στους αρμόδιους υπουργούς της αγγλικής κυβέρνησης. Τα υπομνήματά του προς τον Μπάθουρστ και τον Ουέλλιγκτων μας δίνουν την έκταση του ενδιαφέροντός του για τα πράγματα της Επτανήσου και την επιμονή του για την παραχώρηση στους συμπατριώτες του των δικαιωμάτων που τους αναγνώριζε η συνθήκη των Παρισίων της 5/17 Νοεμβρίου 1815.

Εν τω μεταξύ όμως οι σχέσεις μεταξύ των συμμάχων περνούσαν κρίση. Οι Ισπανικές αποικίες της Νοτίου Αμερικής είχαν αξιώσει την παραχώρηση φιλελεύθερου καθεστώτος, που θα τους επέτρεπε να βελτιώσουν την οικονομία τους. Ο βασιληάς της Ισπανίας αρνήθηκε και το φιλελεύθερο κίνημα μετατράπηκε σε καθολική επανάσταση. Ο Φερδινάνδος ο 7ος νόμισε ότι θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της Ισπανίας αν ζητούσε τη βοήθεια του Τσάρου για την καταστολή της επανάστασης βάσει των αρχών της Ιερής Συμμαχίας. Ο Τσάρος συμφώνησε, αλλά αντιμετώπισε την αντίδραση της Αυστρίας και της Αγγλίας, η οποία μάλιστα ενίσχυε τους επαναστάτες, γιατί η επανάσταση εξυπηρετούσε, παράλληλα προς τα πολιτικά, και τα ναυτιλιακά της συμφέροντα. Η Γαλλία, η οποία στην αρχή φαινόταν διστακτική, στο τέλος εγκατέλειψε μόνη της τη Ρωσία. Ήταν η πρώτη ήττα, που υπέστη ο Αλέξανδρος της Ρωσίας στην εφαρμογή των αρχών της Ιερής Συμμαχίας, σύμφωνα με τις απόψεις και προτάσεις της ρωσικής πολιτικής.

Αλλά το φιλελεύθερο πνεύμα άρχισε προοδευτικά να αναδεύεται και στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Οι ηγεμόνες διαφόρων μικρών γερμανικών κρατών, συνεπείς προς τις υποσχέσεις που είχαν δώσει στους λαούς τους για να τους, πείσουν να αγωνιστούν εναντίον του Ναπολέοντα παραχώρησαν Συνταγματικά δικαιώματα. Σ’ αυτό, βέβαια, συνέβαλε και η πίεση των λαϊκών στρωμάτων και ο αναβρασμός στα πανεπιστήμια. Οι εκδηλώσεις αυτές ανησύχησαν τον Μέτερνιχ, ο οποίος φοβήθηκε ανεξαρτοποίηση των γερμανικών κρατών από την επιρροή της Βιέννης. Με κατάλληλους χειρισμούς επέτυχε να θέσει υπό την

προστασία της Αυστρίας τους Γερμανούς πρίγκηπες. Και με την σύμφωνη γνώμη της Πρωσίας κάλεσε στο Κάρλσμπαντ συνέλευση των γερμανών ηγεμόνων, η οποία δέχθηκε, χωρίς αντίρρηση, τις υποδείξεις του Μέττερνιχ για την καταστολή κάθε φιλελεύθερης εκδήλωσης. Έτσι αποφασίστηκε όπως η Δίαιτα ψηφίσει ομοσπονδιακό νόμο βάσει του οποίου θα καταστέλλεται κάθε λαϊκή κίνηση, θα παύονταν οι καθηγητές των πανεπιστημίων, που δεν θα υπακούανε στις διαταγές της Βιέννης, θα περιοριζόταν η δράση των φοιτητών, θα εφαρμοζόταν προληπτική λογοκρισία και θα ιδρύετο στη Φραγκφούρτη Ανακριτική Επιτροπή, με ευρύτατη εξουσία σε ζητήματα διατήρησης της τάξης και της νομιμότητας. Όλα αυτά πέρασαν από τις νόμιμες διαδικασίες που κατοχύρωναν το νέο καθεστώς. Παρά ταύτα ο Μέττερνιχ δεν πέτυχε την ανάκληση όλων των φιλελεύθερων παραχωρήσεων.

Στις αρχές του 1820 στρατιωτικό κίνημα, με λαϊκή συμπαράσταση, στην Ισπανία εξαναγκάζει τον Φερδινάνδο τον 7ο να παραχωρήσει φιλελεύθερο σύνταγμα. Τα στρατεύματα που επαναστάτησαν προορίζονταν για την καταστολή της εξέγερσης των ισπανικών αποικιών της Νοτίου Αμερικής, όπου μόνον το Περού είχε παραμείνει πιστό στη Μητρόπολη.

Και νέα όμως επανάσταση εκδηλώνεται στα μέσα του 1820 στο Βασίλειο της Νεαπόλεως, όπου ο Φερδινάνδος ο 1ος υποχρεώνεται και αυτός να παραχωρήσει φιλελεύθερο σύνταγμα, μολονότι η συνθήκη που τον συνέδεε με την Αυστρία τον υποχρέωνε να μη προβεί σε καμιά φιλελεύθερη παραχώρηση.

Η ΝΕΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ που δημιουργήθηκε οδηγεί τις Δυνάμεις στη σύγκληση Συνεδρίου, το οποίον άρχισε τις εργασίες του τις 20 Οκτωβρίου 1820 στο Τροππάου. Από τις πρώτες συνεδριάσεις προκύπτει ριζική αντίθεση της Αγγλίας με τις άλλες δυνάμεις. Η Αγγλία αρνείται να δεχθεί στρατιωτική επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων για την καταστολή των διαφόρων επαναστάσεων. Είχε ήδη επιβληθεί ως θαλασσοκράτειρα και τα συμφέροντα της δεν άφηναν περιθώρια απασχόλησης με μικροζητήματα στην Ευρώπη. Εξ άλλου το φιλελεύθερο κόμμα άρχιζε να επηρεάζει την αγγλική πολιτική. Όταν δε οι Δυνάμεις της Ιερής Συμμαχίας με προκήρυξη τους κατέστησαν γνωστό ότι η επέμβαση ήταν υποχρεωτική για τις Μεγάλες Δυνάμεις και ότι αποκλειόταν από την ευρωπαϊκή συμμαχία κάθε κράτος που θα εμπνεόταν από αντίθετες αρχές, η αγγλική αντίθεση κορυφώθηκε. Η Γαλλία διστάζει να επέμβει στην Ισπανία και ο Τσάρος αποτυγχάνει, για μια ακόμη φορά, να πάρει την έγκριση για την καταστολή της εξέγερσης στις ισπανικές αποικίες. Το μόνο που αποφασίζεται είναι να εξουσιοδοτηθεί η Αυστρία για την αποκατάσταση της τάξης στην Ιταλία. Ο Μέττερνιχ είχε επιτύχει μια ακόμη νίκη.

Το συνέδριο των Τροππάου συνεχίστηκε στο Λάϋμπαχ, όπου ο Φερδινάνδος της Νεαπόλεως δηλώνει ότι ανακαλεί το φιλελεύθερο πολίτευμα που είχε παραχωρήσει στους υπηκόους του. Και τις 4 Φεβρουάριου 1821 αποκαθίσταται στο θρόνο του με τη βοήθεια του αυστριακού στρατού, ο οποίος

επιβάλλει την τάξη.

Το Μάρτιο του 1821 φιλελεύθερο κίνημα στο Πεδεμόντιο ανάγκασε τον Βίκτωρα Εμμανουήλ τον Ιο να παραιτηθεί. Τον διαδέχεται ο αδελφός του. Το κίνημα όμως γρήγορα προσέλαβε και εθνικό χαρακτήρα και οι επαναστάτες εισβάλανε στη Λομβαρδία για να απελευθερώσουν τους ομοεθνείς τους, που στέναζαν υπό το αυστριακό πέλμα. Μπροστά στην παραβίαση της ακεραιότητας της χώρας της, η Βιέννη στέλνει ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις στο Πεδεμόντιο, που καταστέλλουν την επανάσταση και αποκαθιστούν την τάξη. Συγχρόνως με συνθήκη της δίνεται το δικαίωμα να διατηρεί στο Τουρίνο στρατιωτικές δυνάμεις για τήρηση της τάξης.

Τα μέσα του 1821 οι επαναστάσεις στην Ευρώπη είχαν κατασταλεί και η αυστριακή πολιτική θριάμβευε. Οι ηγεμόνες της Ιερής Συμμαχίας εγκαταλείποντας τον Μάϊο το Λάϋμπαχ διακηρύξανε και πάλι το σεβασμό στην αρχή της νομιμότητας και το δικαίωμα τους να επεμβαίνουν στις ξένες χώρες.

Η ηρεμία όμως, που είχε επιβάλλει η δύναμη των όπλων, δεν θα κρατήσει πολύ. Στην Ισπανία στις αρχές του 1822 η επανάσταση παίρνει διαστάσεις και τον Αύγουστο ο Φερδινάνδος συλλαμβάνεται αιχμάλωτος των Κορτές. Στη Νότια Αμερική τα ισπανικά στρατεύματα βρίσκονται σε αδυναμία να επιβάλουν τη θέληση της Μητρόπολης στις αποικίες, που είχαν ήδη κηρύξει την ανεξαρτησία τους. Η Ελληνική Επανάσταση, που στην αρχή είχε θεωρηθεί επεισόδιο, χωρίς ιδιαίτερη σημασία, έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις.

Υπό την πίεση των γεγονότων αυτών συνήλθε τα τέλη του 1822 το Συνέδριο της Βερόνας, που ασχολήθηκε με τα ζητήματα αυτά και στο οποίον έλαβαν μέρος όλοι οι αυτοκράτορες, οι βασιλείς και οι περισσότεροι ηγεμόνες της εποχής. Η πολιτική του Μέττερνιχ επιβάλλεται και πάλι. Η Γαλλία πήρε εντολή, παρά την αντίδραση της Αγγλίας, να καταστείλει με τα στρατεύματα της την επανάσταση στην Ισπανία και να επαναφέρει το νόμιμο καθεστώς. Το ελληνικό θέμα εγκαταλείφθηκε από τον Τσάρο και το Συνέδριο αρνήθηκε και να συζητήσει τις ελληνικές διεκδικήσεις. Αρνήθηκε ακόμη και να δεχθεί τον Έλληνα αντιπρόσωπο Ανδρέα Μεταξά, τον οποίον, κατ’ εντολή των συνέδρων, εμπόδισε ο Πάπας να συνεχίσει το ταξείδι του προς τη Βερόνα. Όσον αφορά την επέμβαση στην Αμερική, απετράπη χάρις στην έντονη στάση της Αγγλίας και στην προκήρυξη του αμερικανού Πρόεδρου Μονρόε, περισσότερο γνωστή ως Δόγμα Μονρόε, που απέκρουε οποιοδήποτε δικαίωμα των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, να επέμβουν στην Αμερικανική ήπειρο.

Με το Συνέδριο της Βερόνας διασπάστηκε οριστικά η συνεργασία των Μεγάλων Δυνάμεων. Το άστρο του Μέττερνιχ, ο οποίος είχε συστηματικά υπονομεύσει τη θέση του Καποδίστρια στη διαχείριση της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, αρχίζει να γέρνει προς τη δύση του. Και οι Δυνάμεις διαφοροποιούνται από τότε σε απολυταρχικά και φιλελεύθερα καθεστώτα.

Επιμέλεια Κ. ΔΑΦΝΗ

ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ 1815-1822

ΣΗΜ. [Η παραπομπή γίνεται στον αύξοντα αριθμό των κειμένων. Τα κείμενα 1-107 αντιστοιχούν στον Ε' Τόμο και τα κείμενα 108-163 στον ΣΤ'.]

1815

1. Υπόμνημα προς τον Τσάρο της Ρωσίας Αλέξανδρο I Βιέννη 5 Οκτωβρίου 1814

Το υπόμνημα αυτό υποβλήθηκε στον Τσάρο εν όψη της συζήτησης του Επτανησιακού ζητήματος στο Συνέδριο της Βιέννης. Εξουσιοδοτημένος από την Επτανησιακή Γερουσία να χειριστεί εν λευκώ το ζήτημα κατά τη διεξαγωγή των σχετικών διαπραγματεύσεων, εξετάζει στο υπόμνημα όλες τις πιθανές λύσεις για να καταλήξει και να προτείνει ως την καλύτερη την ανασύσταση της Επτανησιακής Πολιτείας υπό την προστασία των μεγάλων δυνάμεων.

2. Επισκόπηση των «υποθέσεων» της Γερμανικής Αυτοκρατορίας Βιέννη 28 Ιανουαρ. / 9 Φεβρουάριου 1815

Και η έκθεση αυτή προοριζόταν για την ενημέρωση του Τσάρου. Αναφέρεται λεπτομερειακά στις τότε συνθήκες και καταλήγει σε ωρισμένες διαπιστώσεις και παρατηρήσεις για το τί πρέπει να γίνε ισώστε το γερμανικό έθνος να αποκασταστήσει την ενότητα του και να εξουδετερωθεί κάθε πιθανότητα συνεργασίας με τη Γαλλία.

3. Επιστολή προς τον μυλόρδο Κλάνκαρτυ Βιέννη 28 Μαρτίου / 9 Απριλίου 1815

Μετά τις προκαταρκτικές συζητήσεις για την αντιμετώπιση του Επτανησιακού ζητήματος ο Καπ. ήλθε επανειλημμένα σε επαφή και ανταλλαγή απόψεων με το λόρδο Κλάνκαρτυ, που εκπροσωπούσε στη φάση αυτή την εξωτερική πολιτική της Αγγλίας. Ο Καπ. στις συζητήσεις αυτές εξέφραζε την Επτανησιακή Γερουσία, της οποίας αντιπρόσωπος δεν είχε κατορθώσει να φθάσει στη Βιέννη λόγω απαγόρευσης του Άγγλου Διοικητή των νησιών Στρατηγού Κάμπελ. Αντιτάσσεται στην «αυστριακή» λύση και υποστηρίζει