Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ι΄

souvent que possible un bulletin concernant la situation intérieure de la Grèce afin de vous mettre en état de la faire envisager telle qu’elle est et non telle que la présentent les hommes qui appartiennent à l’école du journal de Smyrne. Je vous envoie ci - joint ce bulletin, mais je φ. lv ne vous promets pas de vous / en transmettre un tous les courriers, parceque je n’aime pas trop me répéter. Le fait est que le pays n’a cessé d’être dans la plus parfaite tranquillité, que les contribuables payent régulièrement l’impôt n’importe quelques difficultés partielles, et que toutes les intrigues n’ont abouti qu’à la déconsidération des meneurs.

J’apprends directement de Modon que le Général Schneider attend 600 hommes. Ce renfort sera d’une grande utilité s’il arrive à tems et si le Général est autorisé à faire usage de ses troupes pour soutenir par leur présence les opérations difficiles et périlleuses de la délimitation dans la Grèce Occidentale.

Mess(ieurs) les Résidens des Cours Alliées semblent décidés à exécuter rigoureusement les dispositions du protocole concernant la rétrocession de l’Acarnanie et de l’Etolie, n’importe la saison, l’absence du commissaire délimitateur français et l’impossibilité où se trouve le Gouvernement de venir au secours des familles qui émigreront en Grèce.

Mess(ieurs) les Résidens ont mis la même persévérance à vouloir l’évacuation de Grabuse. La garnison grecque y a été remplacée par une garnison tirée des Escadres Alliées et placée sous le commandement d’un officier anglais.

D’autre part les troupes Egyptiennes ont débarqué en Candie. Les malheureux habitans de cette île se trouvant dès lors entre les Egyptiens et la garnison de Grabuse qui leur refuse un asyle dans ce fort, présentent le spectacle dont vous aurez une idée dans la communication que Mess(ieurs) les Résidens viennent de m’adresser et que M(onsieu)r Rizo vous enverra en copie. On aurait prévenu des conséquences aussi désastreuses si les différentes propositions que j’ai faites avaient obtenu un meilleur accueil. L’évacuation de Grabuse n’aurait dû en effet s’opérer que lorsque des Agens des Cours Alliées, munis des pouvoirs nécessaires se seraient trouvés sur les lieux pour se porter garants de l’exécution des clauses auxquelles les Puissances, de concert avec la Porte, ont jugé pouvoir amener la pacification de Candie. Les clauses de cette pacification sont consignées dans un firman auquel personne φ. 2r ne veut se soumettre / parceque les antécédens ne sont pas de nature à établir la confiance entre les populations grecques et une autorité qui depuis des siècles a été envers elle toujours déloyale et tyrannique. Dans cet état de choses, la guerre et l’anarchie continueront en Crète, et les malheureuses victimes qui voudront s’y soustraire en se réfugiant en Grèce, ne trouveront de la part du Gouvernement ni secours ni conso-

lations parce qu’il est lui même privé des ressources que lui promettait la conclusion de l’emprunt.

Il en sera de même si l’on s’obstine à ériger la rétrocession de l’Acarnanie et de l’Etolie, sans avoir préparé d’avance les voies qui rendraient cette mesure moins désastreuse. Je ne saurais d’ailleurs la faire rimer avec l’intention où paraissent être les Puissances de rectifier les limites tracées par l’Acte du 3 Février.

Les Turcs ne semblent pas pressés d’évacuer ni l’Attique ni Négrepont, et si les Résidens des trois Cours n’insistaient pas journellement auprès de Hadj Ismail Bey Commissaire de la Porte, il consentirait probablement très volontiers à laisser les choses in statu quo. Dans cette hypothèse on gagnerait le tems nécessaire pour que la Conférence de Londres pût reprendre ses travaux et dès lors la Grèce pourrait espérer une meilleure frontière avec la conciliation de tous les intérêts.

J’ignore si au moment où vous recevrez la présente vous pourrez utilement faire part des observations qu’elle renferme à M(onsieu)r Molé et à Mess(ieur)s les Ambassadeurs de Russie et d’Angleterre. Messieurs) les Résidens et M(onsieu)r l’Amiral Malcolm semblent avoir des ordres perémptoires pour la prompte exécution du Protocole. Néanmoins des circonstances imprévues peuvent la retarder et dans ce cas vos démarches contribueraient peut être à l’accomplissement de nos vœux. Dans le cas contraire le Gouvernement Grec ne sera pas responsable des conséquences funestes qui suivront nécessairement la précipitation avec laquelle on aura voulu donner suite à des arrangemens qu’on reconnaît impraticables.

Vous êtes autorisé à entretenir M(onsieu)r le Comte Molé et Mess(ieur)s les Ambassadeurs d’Angleterre et de Russie de ces intérêts, mais sous des formes tout à fait confidentielles. /

φ. 2v P. S. Je suis à peine de retour d’une course que je viens de faire à Corinthe, Patras et Missolongi et conséquemment accablé par le travail qui s’est accumulé dans cette dernière quinzaine. Ajoutez que M(onsieu)r de Ribeaupierre est depuis deux jours à Nauplie. Ce peu de mots me serviront d’excuse auprès de vous ji [si je] ne réponds pas plus longuement à la lettre qui m’accompagnait celle de M(onsieu)r le Comte de Lacteyrie et auprès de ce dernier, si je tarde jusqu’à un prochain courrier à le remercier de la proposition qu’il veut bien me faire. Veuillez néanmoins l’assurer que je m’en occuperai avec empressement parceque je la reconnais utile, et qu’il me tient à cœur de lui témoigner par le prompt envoi de quelques jeunes grecs toute la confiance que je place dans un établissement fondé sous ses auspices. Je n’attends

pour donner suite à cette mesure que des informations ultérieures plus positives sur l’institut de M(onsieu)r Desjardin à Munich dans lequel le Gouvernement entretient plusieurs élèves. Celles qui me sont parvenues en dernier lieu à cet égard sont loin d’être satisfaisantes, et si elles se confirmaient, je n’hesiterais pas à faire passer les enfans dont il s’agit au Lycée Grec de Paris. Au retour de la bonne saison, et la Providence aidant à nous procurer quelques ressources, je pourrai aussi choisir dans le même but parmi les orphelins de l’établissement d’Egine, ceux qui auront prouvé mériter le plus cette honorable et avantageuse distinction.

2° P. S. Avant de cacheter la présente je viens d’avoir un entretien avec M(onsieu)r Le Roy Commandant le brick français le Grenadier et depuis hier de retour de la station qu’il a faite dans les parages de Candie. Il m’a dit devant M(onsieu)r de Rouen que la situation intérieure de l’île commençait à se présenter sous l’aspect le plus satisfaisant, que Soliman Bey était parvenu à gagner la confiance des habitans, enfin qu’on pouvait regarder la pacification de Candie comme assurée. Les informations que j’ai puisées à d’autres sources ne sont pas de la même teneur, et ce que M(onsieu)r le Roy n’hésite pas à envisager comme un résultat déjà accompli, je le dirai franchement, je ne puis le considérer encore que comme un espoir, ou plutôt comme une illusion. Cependant elle est de nature à sourire aux Puissances qui depuis si longtems s’efforcent de faire cesser la guerre et l’anarchie en Crète, et il est conséquemment à présumer que le Ministère recevra des détails, pour le moment, contradictoires avec ceux que je vous donne aujourdhui. L’avenir prouvera lesquels étaient exacts. En attendant usez sur ce chapitre de toute la réserve que votre sagacité saura vous suggérer.

Nauplie le 6/18 Novembre 1830

Notice sur la situation de la Grèce.

Après l’abdication du Prince Léopold la Grèce attendait avec une respectueuse confiance les décisions des Cours Alliées sur le choix du Prince Souverain, sur la conclusion de l’emprunt et sur l’amélioration de la ligne des frontières. Elle les attend encore.

Une poignée d’intrigans ont voulu profiter de la situation critique où se trouvait placée la Grèce par une suite de l’élection du Prince Léopold et de son abdication, pour remuer les esprits et ébranler le crédit dont le Gouvernement provisoire actuel jouit auprès de la Nation. Ces hommes n’ont fait que se déconsidérer davantage à ses yeux et le Gouvernement est aujourdhui plus que jamais fort de l’affection et du dévouement du

peuple. Le Président en a recueilli de nouveaux témoignages dans une tournée qu’il vient de faire dans l’intérieur du Péloponèse et dans la Grèce Occidentale.

La tranquillité et le bon ordre n’ont cessé de se maintenir dans toutes les Provinces de l’Etat. On a essayé d’y porter atteinte à Sparte et dans les montagnes de l’Arcadie en poussant les cultivateurs et les bergers à la mutinerie, mais les efforts des meneurs ont complètement manqué leur but. Les Spartiates et les Arcadiens qui s’étaient le plus compromis, sont venus spontanément demander grâce au Gouvernement et se trouvent actuellement à Nauplie.

On a aussi encouragé quelques anciens soldats du Péloponèse et de la Romélie au brigandage. Le Gouvernement a fait sentir aux Communes qu’il était de leur devoir et de leur intérêt de les arrêter et ces voleurs sont saisis et traduits devant les tribunaux.

L’armée réorganisée l’année dernière en bataillons a justifié par sa discipline l’attente du Gouvernement.

Voulant préparer les voies à l’évacuation de l’Acarnanie et de l’Etolie il a dû montrer aux habitans du Péloponèse que les Roméliotes sont φ. 3v leurs frères / et que leurs bataillons au milieu d’eux sauraient respecter et faire respecter les ordres du Gouvernement.

Cette épreuve hardie et périlleuse a été faite et elle a parfaitement réussi. Quatre bataillons sont entrés en Morée et y sont restés pendant six semaines et leur séjour n’a donné lieu à aucune plainte de la part des provinces.

Ce grand résultat est dû à l’exactitude avec laquelle le Gouvernement paye le soldat et l’officier, et plus encore à la nouvelle organisation attendu qu’elle met hors d’action les anciens chefs de l’armée. Ils ont tous pris place dans une espèce d’état major.

Ces mêmes Roméliotes qui l’année dernière se seraient révoltés en masse contre la proposition d’adopter le fusil à bayonette s’empressent aujourdhui de demander une place dans le bataillon modèle dont l’organisation est confiée à M(onsieu)r le Général Gérard. La première compagnie de ce bataillon est déjà complète et si le Gouvernement avait les fonds qui sont indispensables pour procéder rapidement à cette réforme, en peu de tems toute l’armée serait organisée d’après les principes et les ordonnances qui règlent l’institution des troupes régulières.

Le service de la marine se régularise tous les jours davantage. La navigation commerciale s’efforce d’acquérir de nouveau le développement qu’elle avait avant 1821, mais elle prendrait un plus grand essor si le Gouvernement était reconnu à Constantinople et que le pavillon grec fut admis dans le Bosphore.

L’instruction publique fait des progrès. Les écoles d’enseignement

mutuel se multiplient. Trois écoles normales sont aussi instituées une pour les maîtres d’enseignement mutuel et d’enseignement supérieur à Egine, une pour le clergé à Poros, une troisième enfin pour le service militaire à Nauplie.

L’agriculture et le commerce languissent. La première faute de φ. 4r bras, / l’une et l’autre faute de capitaux. Néanmoins il existe déjà une ferme modèle établie à Tyrinthe. Une grande route facilite désormais les communications entre Nauplie et Argos. D’autres sont projetées, mais le Gouvernement ne pourra les tracer et les construire que lorsqu’il aura à sa disposition les fonds nécessaires. Du moment que l’emprunt lui en procurera, il en placera aussi une partie dans une banque hypothécaire à laquelle les propriétaires et les cultivateurs pourront emprunter les sommes dont ils auront besoin pour mettre leurs terres en rapport. Les marins, les commerçans et les industriels obtiendraient de la même manière des avances pour qu’ils puissent se vouer activement au travail.

Le travail, tel doit être le levier et la base de la régénération graduelle des Grecs. Vouloir l’opérer par tout autre moyen chez un peuple remuant et actif, auquel le régime turc avait enlevé presque toute propriété et avec elle les élémens d’ordre et de stabilité sur lesquels repose toute organisation sociale, serait illusoire et périlleux. Quelques Grecs formés à l’école du Phanar de Constantinople, d’autres à peine sortis d’une éducation licencieuse faite en Europe, de jeunes étrangers enfin qui cherchent fortune et qui aimeraient à faire du bruit en Grèce n’approuvent point la marche du Gouvernement et moins encore les principes invariables d’après lesquels il est résolu à la poursuivre sans dévier. Ces principes se résument en un seul. Porter le peuple grec qui se compose aujourdhui d’une masse de prolétaires à s’élever au rang d’un peuple propriétaire. Ce but atteint, l’organisation constitutioneile de la Grèce sera non seulement possible, mais facile.

Dans le système contraire celui que préconisent le plus les intrigans et les ambitieux élevés à l’école musulmane, cette organisation devrait se φ. 4v faire dans ce moment, et le résultat en serait que / la régénération du peuple se trouverait confiée à la cupidité et au bon plaisir de quelques anciens Boyards et des faiseurs tant grecs qu’étrangers qui leur vendraient à un prix élevé les services dont leur ignorance et leur incapacité ne peuvent pas se passer.

Ce qu’on appelle l’opposition se compose de ces deux classes d’hommes. Elle est peu nombreuse et les coriphées de l’une et de l’autre reconnaissant l’impuissance de leurs efforts et la stérilité de leurs vœux ont fait des démarches pour se concilier encore une fois la confiance du Gouvernement.

Εν Ναυπλίω, τη 6η/18η Νοεμβρίου 1830

Έλαβον, Πρίγκηψ, τας επιστολάς σας υπ’ αριθμόν 8 και 9. Ολίγας ημέρας αργότερον έλαβον επίσης τας επιστολάς του φίλου μας κυρίου Εϋνάρδου, αι οποίαι φέρουν ημερομηνίαν της 30ής Σεπτεμβρίου και της 10ης Οκτωβρίου. Το σύνολον των ανακοινώσεων τούτων δεν μου επιτρέπει να ελπίζω ότι θα επιτύχω την ταχείαν βοήθειαν την οποίαν εζήτησα και την οποίαν δεν θα παύσω να ζητώ εκ μέρους των Συμμάχων Αυλών.

Ο Κύριος Dawkins μόλις έθεσε εις την διάθεσίν μου τας 20 χιλιάδας λίρας στερλίνας, τας οποίας η Κυβέρνησις της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως της Βρετανίας ευηρεστήθη να προκαταβάλη εις την Ελλάδα. Η βοήθεια αύτη θα μου παρέξη τα μέσα διά να καλύψω τα πλέον επείγοντα έξοδα μέχρι του τέλους του έτους. Ο κύριος Εϋνάρδος μου γράφει ότι σας ανέθεσε να επισπεύσητε την χορήγησιν μιας νέας βοήθειας 900 χιλιάδων φράγκων, ώστε να ημπορέσω δι’ αυτών των χρημάτων να φθάσω μέχρι του Μαρτίου. Σας επαναλαμβάνω την αυτήν παράκλησιν αν και αμφιβάλλω εάν, λόγω της παρούσης καταστάσεως των πραγμάτων, αι προσπάθεια! σας θα έχουν ταχύ και χρήσιμον αποτέλεσμα.

Αι δύο συνημμέναι ασφράγιστοι επιστολαί, η μία απευθυνομένη προς τον Κύριον Κόμητα Mattussevriz, η ετέρα προς τον κύριον Εϋνάρδον, με απαλλάσσουν από του να σας επαναλάβω τους λόγους οι οποίοι με οδηγούν εις το να θεωρώ ώς απαραίτητον μίαν οιανδήποτε απόφασιν σχετικώς προς τα τρία προβλήματα τα αφορώντα εις τον καθορισμόν της τύχης της Ελλάδος, ήτοι: το δάνειον, την ονομασίαν του Ανωτάτου Άρχοντος και τας υποσχεθείσας βελτιώσεις ως προς τα σύνορα. Ημπορείτε να λάβητε σημειώσεις εξ αυτών των επιστολών ώστε να αποτελέσουν το αντικείμενον των συζητήσεών σας μετά του Κυρίου Κόμητος Molé και των πρέσβεων Αγγλίας και Ρωσίας.

Ο κύριος Εϋνάρδος συνεχώς με προτρέπει να σας αποστέλλω όσον το δυνατόν συχνότερον έν δελτίον σχετικόν προς την εσωτερικήν κατάστασιν της Ελλάδος, ούτως ώστε να είσθε εις θέσιν να αντιλαμβάνεσθε οποία πράγματι είναι και όχι οποία την παρουσιάζουν ανθρωποι ανήκοντες εις την σχολήν της εφημερίδος της Σμύρνης. Σας αποστέλλω συνημμένως το δελτίον τούτο, αλλά δεν σας υπόσχομαι ότι θα σας αποστέλλω παρόμοιον με κάθε ταχυδρομείον, διότι δεν επιθυμώ να επαναλαμβάνω τα αυτά. Γεγονός είναι ότι η χώρα εξακολουθεί να ευρίσκηται εις απόλυτον ησυχίαν, ότι οι φορολογούμενοι πληρώνουν τακτικώς τους φόρους παρακάμπτοντες ολίγας δυσκολίας και ότι όλαι αι συνωμοσίαι κατέληξαν εις την ανυποληψίαν των δολοπλόκων.

Μανθάνω απ’ ευθείας εκ Μεθώνης ότι ο Στρατηγός Schneider αναμένει 600 ανδρας. Η ενίσχυσις αύτη θα είναι πολύ χρήσιμος εάν φθάση εγκαίρως και εάν επιτραπή εις τον Στρατηγόν να χρησιμοποιήση τα τμήματα ταύτα ώστε να συγκρατήση διά της παρουσίας των τας δυσκόλους και επικινδύνους ενεργείας της οροθετήσεως της Δυτικής Ελλάδος.

Οι κύριοι Πληρεξούσιοι των Συμμάχων Αυλών φαίνονται αποφασισμένοι να εκτελέσουν αυστηρώς τας διατάξεις του πρωτοκόλλου σχετικώς προς την αντιπαραχώρησιν της Ακαρνανίας και της Αιτωλίας, αδιαφορούντες διά τον καιρόν, διά την απουσίαν του γάλλου επιμελητού διά την οροθέτησιν και διά την αδυναμίαν εις την οποίαν ευρίσκεται η Κυβέρνησις να βοηθήση τας οικογενείας αι οποίαι θα μεταναστεύσουν εις Ελλάδα.

Οι κύριοι Πληρεξούσιοι διά της αυτής επιμονής επιθυμούν την εκκένωσιν της Γραμβούσης. Η ελληνική φρουρά αντικατεστάθη υπό φρουράς προερχόμενης εκ των Συμμάχων Μοιρών και ετέθη υπό την διοίκησιν ενός Άγγλου αξιωματικού.

Εξ άλλου Αιγυπτιακόν στράτευμα απεβιβάσθη εις Κρήτην. Οι δυστυχείς κάτοικοι της νήσου ταύτης ευρισκόμενοι έκτοτε μεταξύ των Αιγυπτίων και της φρουράς της Γραμβούσης, η οποία τους αρνείται άσυλον εντός του φρουρίου τούτου, παρουσιάζουν το θέαμα περί του οποίου θα λάβητε μίαν ιδέαν εκ της ανακοινώσεως την οποίαν μόλις μου απέστειλαν οι Κύριοι Πληρεξούσιοι, και την οποίαν ο κύριος Ρίζος θα σας αποστείλη εν αντιγράφω. Θα είχον προληφθεί τα τόσον ολέθρια αποτελέσματα, εάν αι διάφοροι προτάσεις τας οποίας έκαμα είχον τύχει καλλιτέρας υποδοχής. Η εκκένωσις της Γραμβούσης όντως δεν έπρεπε να πραγματοποιηθή παρά μόνον ότε οι Αντιπρόσωποι των Συμμάχων Αυλών θα ευρίσκοντο επί τόπου ως εγγυηταί της εκτελέσεως των όρων, τους οποίους αι Δυνάμεις, ομού μετά της Πύλης, έκριναν ότι θα ημπορούσαν να επιφέρουν την ειρήνευσιν εν Κρήτη. Οι όροι της ειρηνεύσεως ταύτης κατεγράφησαν εις φιρμάνιον, εις το οποίον ουδείς επιθυμεί να υπακούση, διότι τα προηγούμενα γεγονότα δεν αφήνουν περιθώρια ώστε να δημιουργηθή κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ του ελληνικού πληθυσμού και μιας εξουσίας η οποία από αιώνων υπήρξε πάντοτε δολία και τυραννική. Με αυτήν την κατάστασιν των πραγμάτων, ο πόλεμος και η αναρχία θα συνεχισθούν εις Κρήτην, και τα δυστυχή θύματα τα οποία θα θελήσουν να απαλλαγούν καταφεύγοντα εις την Ελλάδα, δεν θα ευρουν εκ μέρους της Κυβερνήσεως ούτε βοήθειαν ούτε παρηγορίαν, διότι και αύτη στερείται πόρων, τους οποίους υπήσχετο η σύναψις του δανείου.

Το αυτό θα συμβή εάν επιμείνουν να πραγματοποιήσουν την αντιπαραχώρησιν της Ακαρνανίας και της Αιτωλίας, χωρίς να έχουν, εκ των προτέρων, προετοιμάσει τρόπον διά του οποίου το μέτρον τούτο θα καθίστατο ολιγώτερον ολέθριον. Εξ άλλου δεν θα ημπορούσα να την συμβιβάσω με την πρόθεσιν την οποίαν φαίνεται ότι έχουν αι Δυνάμεις να διορθώσουν τα σύνορα τα καθορισθέντα διά της Πράξεως της 3ης Φεβρουαρίου.

Οι Τούρκοι φαίνεται ότι δεν βιάζονται να εκκενώσουν ούτε την Αττικήν, ούτε την Εύβοιαν, και εάν οι Πληρεξούσιοι των Τριών Αυλών δεν επίεζον καθημερινώς τον Hadji Ισμαήλ Bey, Αντιπρόσωπον της Πύλης, ίσως ευχαρίστως να εδέχετο να αφήση τα πράγματα ως έχουν. Εν τοιαύτη περιπτώσει θα εκερδίζετο ο απαραίτητος χρόνος μέχρις ότου η Διάσκεψις του Λονδίνου επαναλάβη τας εργασίας της και κατά την στιγμήν εκείνην η Ελλάς θα ημπο-

ρούσε να ελπίζη καλλίτερα σύνορα διά της συνδιαλλαγής απάντων των ενδιαφερόντων.

Αγνοώ εάν κατά την στιγμήν κατά την οποίαν θα λάβητε την παρούσαν, θα ημπορέσητε να ανακοινώσητε, επωφελώς, τας παρατηρήσεις τας οποίας περιέχει, εις τον Κύριον Molé και εις τους Κυρίους Πρέσβεις της Ρωσίας και της Αγγλίας. Οι Κύριοι Πληρεξούσιοι και ο Ναύαρχος Κύριος Malcolm φαίνεται ότι έχουν λάβει ρητάς διαταγάς διά την ταχείαν εκτέλεσιν του Πρωτοκόλλου. Όμως απρόβλεπτοι περιστάσεις, ημπορούν να την καθυστερήσουν, και εις την περίπτωσιν ταύτην τα διαβήματά σας θα συνέβαλον ίσως εις την εκπλήρωσιν των ευχών μας. Εις την αντίθετον περίπτωσιν η ελληνική Κυβέρνησις δεν θα ευθύνηται διά τα ολέθρια αποτελέσματα τα οποία απαραιτήτως θα επακολουθήσουν την βιασύνην μετά της οποίας θα θελήσουν να προχωρήσουν εις διευθετήσεις τας οποίας αναγνωρίζουν ως ανεφαρμόστους.

Είσθε εξουσιοδοτημένος να γνωστοποιήσητε εις τον Κύριον Κόμητα Molé και εις τους Κυρίους Πρέσβεις της Αγγλίας και της Ρωσίας τα θέματα αυτά, αλλά υπό μορφήν άκρως εμπιστευτικήν.

Υστερόγραφον. Μόλις επέστρεψα από μίαν περιοδείαν την οποίαν έκαμα εις Κόρινθον, Πάτρας και Μεσολόγγιον και είμαι επομένως λίαν καταπονημένος εκ της εργασίας, η οποία συνεκεντρώθη κατά το τελευταίον δεκαπενθήμερον. Προσθέσατε ότι ο Κύριος de Ribeaupierre ευρίσκεται εδώ και δύο ημέρας εις Ναύπλιον. Αι ολίγαι αυταί λέξεις θα μου χρησιμεύσουν ως δικαιολογία προς υμάς διότι δεν απαντώ εκτενώς εις την επιστολήν η οποία συνώδευε την του Κυρίου κόμητος de Lacteyrie, και προς τον τελευταίον τούτον, εάν καθυστερήσω μέχρι του επομένου ταχυδρομείου να τον ευχαριστήσω διά την πρότασιν την οποίαν είχε την καλωσύνην να μου κάμη. Σας παρακαλώ όμως να τον διαβεβαιώσητε ότι θα ασχοληθώ με αυτήν επισταμένως διότι την θεωρώ χρήσιμον, και διότι επιθυμώ διακαώς να του αποδείξω, διά της ταχείας αποστολής μερικών νεαρών ελλήνων, όλην μου την εμπιστοσύνην προς εν ίδρυμα λειτουργούν υπό τας φροντίδας του. Διά να δώσω συνέχειαν εις το μέτρον τούτο δεν αναμένω ειμή νεωτέρας και πλέον θετικάς πληροφορίας περί του ιδρύματος του κυρίου Desjardins εις Μόναχον, εις το οποίον η Κυβέρνησις συντηρεί πολλούς μαθητάς. Αι πληροφορίαι τας οποίας έλαβον τελευταίως επί του θέματος τούτου ουδόλως είναι ικανοποιητικαί, και εάν επιβεβαιωθούν δεν θα διστάσω να μεταφέρω τους περί ων ο λόγος μαθητάς εις το Ελληνικόν Λύκειον των Παρισίων. Κατά την άνοιξιν και εάν η Θεία Πρόνοια μας βοηθήση διά της παροχής πόρων, θα ημπορέσω επίσης να επιλέξω διά τον αυτόν σκοπόν μεταξύ των ορφανών του ιδρύματος της Αιγίνης, όσους θα έχουν αποδείξει ότι αξίζουν περισσότερον να τύχουν της τιμητικής ταύτης και προνομιακής μεταχειρίσεως.

Υστερόγραφον 2ον. Προτού να σφραγίσω την παρούσαν συνηντήθην μετά του Κυρίου Le Roy πλοιάρχου του γαλλικού πλοίου «Ο Γρεναδιέρος» και επιστρέψαντα χθες εκ των ακτών της Κρήτης. Με επληροφόρησε, παρουσία του Κυρίου De Rouen, ότι η εσωτερική κατάστασις της νήσου ήρχισε παρουσιαζομένη

ζομένη κατά τρόπον λίαν ικανοποιητικόν, ότι ο Soliman Bey τελικώς απέκτησε την εμπιστοσύνην των κατοίκων, και τέλος ότι ημπορούμε να θεωρούμε την ειρήνευσιν της Κρήτης ως εξησφαλισμένην. Αι πληροφορίαι τας οποίας έλαβον εξ άλλων πηγών δεν είναι του αυτού περιεχομένου, και εκείνο το οποίον ο Κύριος Le Roy δεν διστάζει να θεωρή ως αποτέλεσμα ήδη τετελεσμένον, θα το είπω ειλικρινώς, δεν ημπορώ να το θεωρώ ακόμη παρά ως ελπίδα ή μάλλον ως αυταπάτην. Όμως είναι ως να χαμογελά εις τας Δυνάμεις, αι οποίαι από τόσου χρόνου προσπαθούν να κάμουν να καταπαύση ο πόλεμος και η αναρχία εις την Κρήτην, και επομένως πρέπει να υποτεθή ότι επί του παρόντος ο Υπουργός θα λάβη πληροφορίας αντιφατικάς με όσας δίδω εις υμάς σήμερον. Το μέλλον θα αποδείξη ποίαι ήσαν ακριβείς. Εν τω μεταξύ, διατηρήσατε επί του θέματος τούτου όλην την επιφυλακτικότητα, την οποίαν θα σας υπαγορεύση η σύνεσίς σας.

Διατελώ όλως υμέτερος

(υπογραφή)

Εν Ναυπλίω, τη 6η/18η Νοεμβρίου 1830

Πραγματεία περί της καταστάσεως εν Ελλάδι.

Κατόπιν της παραιτήσεως του Πρίγκηπος Λεοπόλδου, η Ελλάς ανέμενε μετά ευσεβούς εμπιστοσύνης τας αποφάσεις των Συμμάχων Αυλών, περί της εκλογής του Πρίγκηπος Βασιλέως, της συνάψεως του δανείου και της βελτιώσεως της οροθετικής γραμμής. Τας αναμένει ακόμη.

Μία ομάς δολοπλόκων ηθέλησε να επωφεληθή της κρίσιμου καταστάσεως εις την οποίαν ευρέθη η Ελλάς κατόπιν της εκλογής του Πρίγκηπος Λεοπόλδου και της παραιτήσεώς του, διά να διεγείρη τα πνεύματα και να κλονίση την εμπιστοσύνην την οποίαν τρέφει το Έθνος διά την παρούσαν προσωρινήν Κυβέρνησιν. Οι ανθρωποι αυτοί επέτυχον μόνον να δυσφημησθούν έτι περισσότερον εις τα όμματα του Έθνους και η Κυβέρνησις είναι σήμερον ισχυροτέρα παρά ποτέ, ένεκα της αγάπης και της αφοσιώσεως του λαού. Ο Κυβερνήτης έλαβε νέας αποδείξεις περί τούτου κατά την διάρκειαν περιοδείας την οποίαν μόλις έκαμεν εις το εσωτερικόν της Πελοποννήσου και εις την Δυτικήν Ελλάδα.

Η ησυχία και η ευρυθμία εξακολουθούν να διατηρούνται εις όλας τας Επαρχίας του Κράτους. Προσεπάθησαν να τας παραβιάσουν εις Σπάρτην και εις τα όρη της Αρκαδίας, παρακινούντες τους γεωργούς και τους ποιμένας εις στάσιν, αλλά αι προσπάθειαι των στασιαστών απέτυχον τελείως του σκοπού των. Οι Σπαρτιάται και οι Αρκάδες οι οποίοι εξετέθησαν περισσότερον, ήλθον αυθορμήτως να ζητήσουν συγγνώμην από την Κυβέρνησιν και τώρα ευρίσκονται εις Ναύπλιον.

Επίσης ενεθάρρυναν μερικούς παλαιούς στρατιώτας της Πελοποννήσου και της Ρούμελης εις ληστείας. Η Κυβέρνησις κατέστησε γνωστόν εις τας

Κοινότητας ότι ήτο καθήκον και συμφέρον των να τους σταματήσουν και οι λησταί ούτοι συνελήφθησαν και ωδηγήθησαν ενώπιον των δικαστηρίων.

Ο κατά το παρελθόν έτος αναδιοργανωθείς εις τάγματα στρατός δικαιολογεί διά της πειθαρχίας του τας προσδοκίας της Κυβερνήσεως.

Επιθυμούντες να προπαρασκευάσωμεν την οδόν της εκκενώσεως της Ακαρνανίας και της Αιτωλίας χρειάσθηκε να δείξωμεν εις τους κατοίκους της Πελοποννήσου ότι οι Ρουμελιώται είναι αδελφοί των και ότι τα τάγματά των ευρισκόμενα μεταξύ των θα εμάνθανον να σέβωνται και θα καθιστούσαν σεβαστάς τας διαταγάς της Κυβερνήσεως.

Αυτή η τολμηρά και επικίνδυνος δοκιμή εγένετο και επέτυχεν απολύτως. Τέσσαρα τάγματα εισήλθον εις την Πελοπόννησον και παρέμειναν επί έξ εβδομάδας· η εκεί παραμονή των δεν έδωσεν αφορμήν εις ουδέν παράπονον εκ μέρους των επαρχιών.

Το μέγα τούτο αποτέλεσμα επετεύχθη χάρις εις την ακρίβειαν μετά της οποίας η Κυβέρνησις πληρώνει στρατιώτας και αξιωματικούς, και ακόμη περισσότερον χάρις εις την νέαν οργάνωσιν, καθ’ όσον έθεσεν εκτός υπηρεσίας τους παλαιούς αρχηγούς του στρατού. Ετοποθετήθησαν άπαντες εις έν είδος επιτελείου.

Οι ίδιοι Ρουμελιώται οι οποίοι πέρυσι θα επανεστάτουν ομαδικώς κατά της προτάσεως της Κυβερνήσεως να στρατευθούν σπεύδουν σήμερον να ζητήσουν θέσιν εις το πρότυπον τάγμα, του οποίου η οργάνωσις ανετέθη εις τον Στρατηγόν Κύριον Gérard. Ο πρώτος λόχος του τάγματος τούτου συνεπληρώθη ήδη και εάν η Κυβέρνησις είχε τα μέσα τα οποία είναι απαραίτητα διά να προχωρήση ταχέως εις την αναδιοργάνωσιν ταύτην, εντός ολίγου χρόνου όλος ο στρατός θα είχεν οργανωθεί συμφώνως προς τας αρχάς και τας διατάξεις αι οποίαι διέπουν την σύστασιν του τακτικού στρατού.

Το ναυτικόν οργανούται καθημερινώς και περισσότερον. Το εμπορικόν ναυτικόν προσπαθεί να αποκτήση εκ νέου την ανάπτυξιν την οποίαν είχε προ του 1821, αλλά θα προώδευεν ακόμη περισσότερον εάν η Κυβέρνησις ανεγνωρίζετο εις Κωνσταντινούπολιν και η ελληνική σημαία εγένετο δεκτή εις τον Βόσπορον.

Η δημοσία εκπαίδευσις προοδεύει. Τα σχολεία της αλληλοδιδακτικής μεθόδου πολλαπλασιάζονται. Ιδρύθησαν επίσης τρία διδασκαλεία· έν διά διδασκάλους αλληλοδιδακτικής μεθόδου και ανωτέρας εκπαιδεύσεως εις Αίγιναν, έν διά τον κλήρον εις Πόρον και τέλος έν τρίτον διά την στρατιωτικήν εκπαίδευσιν εις Ναύπλιον.

Η γεωργία και το εμπόριον φθίνουν. Η πρώτη λόγω ελλείψεως εργατικών χειρών, αμφότεραι λόγω ελλείψεως κεφαλαίων. Εν τούτοις υφίσταται ήδη εν πρότυπον αγρόκτημα εις Τύρινθα. Μία μεγάλη οδός διευκολύνει από τούδε την επικοινωνίαν μεταξύ Ναυπλίου και Άργους. Καί άλλαι έχουν προγραμματισθεί, αλλά η Κυβέρνησις δεν θα ημπορέση να τας σχεδιάση και να τας κατασκευάση παρά μόνον ότε θα έχη εις την διάθεσίν της τα απαιτούμενα ποσά. Ότε

θα τα προμηθευθή λόγω του δανείου, θα θέση μέρος αυτού εις μίαν τράπεζαν εκ της οποίας οι ιδιοκτήται και οι καλλιεργηταί θα ημπορούν να δανείζωνται τα ποσά τα οποία θα έχουν ανάγκην διά να αναζωογονήσουν τας γαίας των. Οι ναυτικοί, οι εμποροι και οι βιομήχανοι θα λαμβάνουν κατά τον αυτόν τρόπου προκαταβολάς διά να ημπορέσουν να αφοσιωθούν ενεργώς εις την εργασίαν των.

Η εργασία, αυτός πρέπει να είναι ο μοχλός και η βάσις της βαθμιαίας αναγεννήσεως των Ελλήνων. Το να θελήση τις να την επιτύχη διά παντός άλλου μέσου, εις ένα λαόν ανήσυχον και ενεργητικόν, από τον οποίον η τουρκική διακυβέρνησις αφήρεσε σχεδόν πάσαν περιουσίαν και μετ’ αυτής τα στοιχεία της τάξεως και της σταθερότητος εις τα οποία στηρίζεται πάσα κοινωνική οργάνωσις, θα ήτο μάταιον και επικίνδυνον. Ολίγοι Έλληνες εκπαιδευθέντες εις την σχολήν του Φαναριού της Κωνσταντινουπόλεως, άλλοι οι οποίοι μόλις έλαβον μίαν επιπολαίαν μόρφωσιν εις Ευρώπην, τέλος ολίγοι νεαροί ξένοι οι οποίοι αναζητούν την τύχην των και θα επεθύμουν να σταδιοδρομήσουν εις την Ελλάδα, ουδόλως επιδοκιμάζουν την πορείαν της Κυβερνήσεως και ακόμη ολιγώτερον τας σταθεράς αρχάς τας οποίας αύτη έχει αποφασίσει να ακολουθήση άνευ παρεκκλίσεως. Αι αρχαί αυταί συνοψίζονται εις μίαν και μόνην: ο ελληνικός λαός ο οποίος σήμερον αποτελεί μίαν μάζαν ακτημόνων, να ανέλθη εις την τάξιν ενός λαού ιδιοκτητών. Ότε ο σκοπός ούτος θα έχη επιτευχθή, η συνταγματική οργάνωσις της Ελλάδος θα είναι όχι μόνον δυνατή, αλλά και εύκολος.

Διά του αντιθέτου συστήματος, το οποίον εξυμνούν περισσότερον οι δολοπλόκοι και οι φιλόδοξοι οι ανατραφέντες εις την μουσουλμανικήν σχολήν, η οργάνωσις αύτη θα έπρεπε να γίνη την στιγμήν ταύτην και το αποτέλεσμα θα ήτο ότι η αναγέννησις του λαού θα ανετίθετο εις την απληστίαν και την διάθεσιν μερικών παλαιών Μολδαβών και μερικών ραδιούργων τόσον ελλήνων όσον και ξένων, οι οποίοι θα επώλουν εις υψηλήν τιμήν υπηρεσίας, αι οποίαι θα ήσαν απαραίτητοι λόγω της αγνοίας και της ανικανότητος των ιθυνόντων.

Εκείνο το οποίον ονομάζεται αντιπολίτευσις αποτελείται από τας δύο αυτάς τάξεις ανθρώπων. Είναι ολιγάριθμος και οι αρχηγοί αμφοτέρων των τάξεων αναγνωρίζοντες την αδυναμίαν των προσπαθειών των και την στειρότητα των ευχών των, έκαμαν διαβήματα διά να αποκτήσουν ακόμη μίαν φοράν την εμπιστοσύνην της Κυβερνήσεως.

33

ΙΩ. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΠΡΟΣ Μ. ΣΟΥΤΣΟ

Μουσείο Μπενάκη αρχείο 46 (Σούτσου - Καρατζά), φ. 19, 1 δίφυλλο (αρ. 809) 24,6 X 20,1 εκ. ανέκδοτη.

A Monsieur le Prince Soutzo etc. etc. à Paris.

Nauplie le 6/18 Novembre 1830

Mon Prince, En prenant lecture de votre lettre de recommandation en faveur de Monsieur César Moreau ainsique de tous les papiers qu’elle renfermait, je n’ai pu qu’éprouver des sincères regrets de n’être pas à même d’accueillir dans ce moment les propositions d’un administrateur aux lumières et à l’expérience duquel on se plait à rendre d’aussi honorables témoignages.

Je ne mets pas en doute tous les avantages que le Gouvernement pourrait tirer du bureau Statistique qu’il s’agirait d’établir à Paris. Mais ce n’est pas le tout que de posséder des renseignemens exacts sur ce qui le [se] fait administrativement en France et en Angleterre, que de connaître les tarifs de commerce, les règlemens organiques des douanes, des lazarets etc., ce n’est là qu’une lumière qui tendrait probablement à égarer celui qui voudrait se laisser guider par elle pour les améliorations à introduire dans un Etat naissant. Ce qu’il faut à ce dernier ce sont des hommes ayant des connaissances pratiques, et capables d’en faire utilement l’emploi, en étudiant sur les lieux, la banque, les mœurs, le caractère et les besoins du pays. Ces hommes nous manquent encore, et à leur défaut, les solutions des problèmes que Monsieur Moreau s’engagerait à me transmettre, ne resteraient que des spéculations stériles pour la Grèce,

φ. 1v Je m’arrête ici sans vous développer d’autres motifs / qui n’ont pas un moindre poids. Ce sont ceux qui dérivent de la détresse actuelle de la Caisse publique. Vous savez, mon Prince qu’elle est extrême.

En faisant part de ces observations à M(onsieu)r Moreau, veuillez le remercier sincèrement des nobles sentimens qui l’ont porté à offrir ses services au Gouvernement Grec, et le prier de croire que ces lignes n’expriment

ment pas un refus. Ce qui est impraticable aujourdhui peut devenir bientôt possible et utile. Il me sera alors très agréable de profiter des bonnes dispositions qui animent votre recommandé.

J’ai retiré de votre lettre le Diplôme par lequel la Société de Statistique Universelle me nomme son membre titulaire. Vous trouverez cijoint un petit mandat de 99 francs sur Me(ssieur)s Blanc Colin et C(ompagn)ie montant des deux quittances que vous avez soldées pour mon compte.

Agréez la nouvelle expression de toutes mes amitiés.

( signature )

Vous ne trouverez pas dans mon paquet la lettre que je vous annonce pour M(onsieu)r Eynard, attendu que je le sais à Rome, et que je lui donne mes nouvelles directement par l’entremise de M(onsieu)r Ribeaupierre. D’ailleurs le bulletin que je vous transmets ainsi que ma lettre au Comte Mattusséviez vous rendent superflue la connaissance du peu de mots que j’écris à M(onsieu)r Eynard.

( initiales)

Εν Ναυπλίω, τη 6η/18η Νοεμβρίου 1830

Πρίγκηψ,

Αναγιγνώσκων την συστατικήν επιστολήν σας υπέρ του κυρίου César Moreau ως και όλα τα έγγραφα τα οποία περιείχεν, ελυπήθην ειλικρινώς διότι δεν ημπορώ να αποδεχθώ επί του παρόντος την αίτησιν προσλήψεως υπαλλήλου εις του οποίου την πεφωτισμένην διάνοιαν και την πείραν απονέμονται τόσον τιμητικαί συστάσεις.

Ουδόλως αμφιβάλλω διά τα οφέλη τα οποία θα ημπορούσε να παράσχη εις την Κυβέρνησιν η ίδρυσις εις Παρισίους του Στατιστικού γραφείου περί του οποίου ο λόγος. Αλλά αι ακριβείς πληροφορίαι περί της διοικήσεως εις Γαλλίαν και Μεγάλην Βρετανίαν, η γνώσις των τιμών του εμπορίου, των οργανικών κανονισμών των τελωνείων, των λοιμοκαθαρτηρίων κ.λπ., δεν είναι παρά πληροφορίαι αι οποίαι πιθανώς θα συνετέλουν εις την παραπλάνησιν εκείνου ο οποίος θα αφίετο να οδηγηθή υπ’ αυτών διά την εισαγωγήν βελτιώσεων εις έν δημιουργούμενον Κράτος. Εκείνο το οποίον χρειάζεται το τελευταίον τούτο είναι ανθρωποι έχοντες πρακτικάς γνώσεις και ικανοί να τας χρησιμοποιήσουν επωφελώς, αφού μελετήσουν επί τόπου τας συναλλαγάς, τα ήθη, τον χαρακτήρα και τας ανάγκας της χώρας. Τοιούτου είδους ανθρωποι ελλείπουν ακόμη, και, ένεκα τούτου, αι λύσεις των προβλημάτων τας οποίας ο Κύριος Moreau θα ανελάμβανε να μου μεταβιβάση, θα παρέμενον άκαρποι θεωρίαι διά την Ελλάδα.

Σταματώ εδώ χωρίς να σας αναπτύξω άλλους λόγους οι οποίοι δεν βαρύνουν ολιγώτερον. Είναι οι απορρέοντες εκ της παρούσης ενδείας του δημοσίου Ταμείου. Γνωρίζετε, Πρίγκηψ, ότι είναι μεγίστη.

Γνωστοποιών τας παρατηρήσεις αυτάς εις τον Κύριον Moreau, σας παρακαλώ να τον ευχαριστήσητε θερμώς διά τα ευγενή αισθήματα τα οποία τον ωδήγησαν εις το να προσφέρη τας υπηρεσίας του εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν, και να τον παρακαλέσητε να πιστεύση ότι αι γραμμαί αύται δεν αποτελούν άρνησιν. Ό,τι σήμερον είναι απραγματοποίητον ημπορεί εντός ολίγου να καταστή δυνατόν και χρήσιμον. Οπότε θα ευχαριστηθώ πολύ να επωφεληθώ των καλών διαθέσεων του προστατευομένου σας.

Εκράτησα εκ της επιστολής σας το Δίπλωμα διά του οποίου η Διεθνής Στατιστική Εταιρεία με ονομάζει επίτιμον μέλος της. Θα εύρητε συνημμένως μίαν επιταγήν 99 φράγκων επί των κυρίων Blanc Colin και Συντροφιάς, εξοφλούσαν τα έξοδα τα οποία εκάματε διά λογαριασμόν μου.

Δεχθήτε και πάλιν την έκφρασιν των πλέον φιλικών μου αισθημάτων.

(υπογραφή)

Δεν θα εύρητε εις το δέμα μου την επιστολήν την οποίαν ανέφερα επειδή, γνωρίζοντας ότι ο Κύριος Εϋνάρδος ευρίσκεται εις Ρώμην του αποστέλλω τας ειδήσεις μου απ’ ευθείας μέσω του κυρίου Ribeaupierre. Εξ άλλου το δελτίον το οποίον σας αποστέλλω ως και η επιστολή μου προς τον Κόμητα Mattusseviez καθιστούν περιττήν την ανάγνωσιν των ολίγων λέξεων τας οποίας απευθύνω προς τον κύριον Εϋνάρδον.

Και πάλιν υμέτερος

(μονογραφή)

34

ΙΩ. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΠΡΟΣ I. Γ. ΕΫΝΑΡΔΟ

Correspondance, τόμος IV, σ. 164 - 167.

[Ο Καποδίστριας αναφέρεται και πάλι στα οικονομικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα. Ζητά από τον Εϋνάρδο να του συστήσει ανθρώπους κατάλληλους και διατεθειμένους να εργαστούν για να προωθηθούν οι επείγουσες ανάγκες της χώρας].

A M(onsieur) le Chevalier Eynard, à Florence.

Nauplie, 10 / 22 novembre 1830

Je vous rends mille et mille grâces, mon cher Eynard, de vos lettres du 30 septembre et du 10 octobre. M(onsieur) de Ribeaupierre, qui a obtenu un congé pour aller chercher sa famille à Naples, m’offre la bonne occasion de vous répondre directement, et je m’empresse d’en profiter.

J’ai lu et médité toutes vos notes, et il ne me reste qu’un vœu à former, c’est qu’elles soient aussi fertiles qu’elles devraient l’être en prompts résultats. Espérons-le. Quoi qu’il en soit, vous aurez rendu encore une fois de grands services à la Grèce.

Vous trouverez ci-jointes les copies des lettres que je viens d’expédier au prince Soutzos. Il me serait impossible de vous en dire davantage sur notre situation actuelle, et sur les besoins qui nous pressent au commencement de la nouvelle année.

Ce n’est que par un nouveau miracle que la Providence pourra tirer ce pays des périls dont le menace la longue incertitude qui plane toujours sur son avenir. Quoiqu’en Italie, vous ferez assurément tout ce qui peut dépendre de vous pour que les cours alliées ne nous laissent point périr de misère.

Par ma dernière lettre je vous ai longuement entretenu de l’idée d’un emprunt que le gouvernement grec contracterait, au moyen des garanties qu’il pourrait donner, tant par ses revenus, que par les facilités qu’il offrirait aux prêteurs d’acheter des terres nationales. Je vous prie de vous occuper de ce projet. Ce n’est que vous seul qui pourriez le faire réussir. Du moment que vous en verrez la possibilité, veuillez m’en dire un mot, afin que je vous envoie quelqu’un de ma part, soit pour travailler à la grande œuvre sous votre direction, soit pour se joindre à vous comme vous le jugerez le plus utile ou le plus convenable.

Je suis bien aise que vous ayez pu fournir au prince Soutzos de quoi vivre avec sa nombreuse famille. Vous demandez un acte du gouvernement qui lui accorde 36.000 francs par an. Quelle que soit ma conviction personnelle sur la nécessité de lui donner un semblable traitement, quoique je reconnaisse comme vous que personne ne pourrait mieux servir la Grèce à Paris, néanmoins il me serait impossible de faire choix du prince Soutzos à des conditions pareilles. Il n’y a pas de Grec parlant français qui ne se croie capable de faire l’agent diplomatique en France. Il n’y en a pas un seul qui ne déteste du fond de l’âme les Grecs du Phanare. Tous par conséquent se coaliseraient pour jeter les hauts cris contre le gouvernement qui prodiguerait à leurs yeux les pauvres ressources de l’état, au profit d’une famille qui n’a rien fait en Grèce pour la Grèce. Il est par conséquent très-heureux que vous ayez pu me tirer de ce grand embarras. Vous m’enverrez vos comptes. Cette dépense s’y trouvera. La chose étant réglée par vous sera approuvée sans murmure et sans plainte.

Ainsi que je vous l’ai déjà écrit, j’ai fait prendre note du paiement que vous avez fait pour l’achat du charbon de terre.

Puisque nous sommes sur le chapitre des finances et de la comptabilité, ne pouvez-vous pas me trouver un homme de capacité, mais d’une capacité éprouvée, dans les travaux qui concernent cette partie si essentiel-

le de l’administration? Tout ce que j’ai pu faire jusqu’ici pour la monter sur des principes d’ordre et de contrôle n’a pas répondu à mon attente. Les Grecs connaissent à peine la tenue des livres des négociants, et ne vont pas plus loin. Cette branche du service ne va pas à mon gré. Je suis plus que moralement convaincu qu’on me trompe, et que l’administration actuelle donne lieu à des malversations, lesquelles sont énormes à raison de notre détresse.

L’homme que je vous demande doit être un administrateur, fort de ses connaissances pratiques dans l’organisation et dans le service des finances. Je ne veux pas un doctrinaire, un économe politique. Je veux un travailleur auquel je puisse dire: Voici des données, voici mes idées, pensez-y, communiquez-moi vos observations, et ensuite minutez un règlement que vous mettrez en exécution, avec les aides que je placerai auprès de vous. Il en aura grand besoin pendant quelque temps, attendu que tous les actes et toute la correspondance sont en grec; mais parmi les employés il y en a qui savent l’italien et le français.

Si vous me trouvez cette perle d’homme, je ne prétends pas que vous m’en fassiez cadeau. Je lui donnerai le traitement dont vous serez convenu avec lui. Pour les premiers mois je l’attacherai à la personne du président, et il travaillera avec lui.

Voici encore une autre commission. Dans nos écoles centrales, tant militaires que civiles, nous avons le plus grand besoin d’un bon maître de dessin. Je ne crois pas qu’il soit difficile d’en trouver un en Italie. Ce maître doit pouvoir instruire les élèves dans le dessin de l’architecture militaire et civile. Les dispositions des élèves sont étonnantes.

Je continuerai à vous écrire en Italie.

35

ΙΩ. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΠΡΟΣ Μ. ΣΟΥΤΣΟ

Μουσείο Μπενάκη αρχείο 46 (Σούτσου - Καρατζά), φάκελλος 19, 1 δίφυλλο (αρ. 820) 25,2 X 20 εκ. ανέκδοτη.

A Monsieur le Prince M. Soutzo etc. à Paris.

Nauplie l3 13/25 Novembre 1830

Mon Prince, Je dois une réponse à Monsieur le Maréchal Gérard et je m’empresse de la lui faire parvenir par votre entremise. J’ai profité de cette occasion pour le prier de vouloir bien vous accueillir avec bienveillance lorsque vous solliciterez son appui en faveur des progrès de notre organisation militaire. La France a déjà tant fait sous ce rapport pour la Grèce, que quelques difficiles que puissent être les circonstances du moment, le Ministère actuel ne se refusera pas j’espère de compléter l’œuvre entreprise. Ce secours non seulement nous est indispensable, mais nous ne pouvons en même tems l’attendre que de lui seul.

Vous verrez dans les pièces ci - incluses que vient d’adresser au Secrétaire du Gouvernement pour la Guerre, M(onsieu)r Pourchet Lieutenant d’Artillerie et Directeur de notre Arsenal Militaire de Nauplie, la nature des demandes que vous êtes chargé de soumettre au Ministère de la Guerre.

Le long rapport de M(onsieu)r Pourchet indique avec précision et détail les différentes sources d’où il conviendrait le plus de tirer les objets désignés dans les Etats qui l’accompagnent. Quoique bon nombre de ces objets pûssent être tirés du commerce M(onsieu)r Pourchet pense avec raison, que pour se mettre à l’abri des fraudes, nous devrions plutôt en solliciter la fourniture du Gouvernement français quant à ceux qui se φ. 1v trouvent / dans ses arsenaux et dans ses magasins militaires, et demander aussi son intervention pour les achats d’armes et d’outils à faire sort à Toulon, soit dans les manufactures de S(ain)t Etienne.

D’après le devis de M(onsieu)r Pourchet le total de la dépense serait de 15.900 phénix, 1.400 francs environ.

Si plus tard et lorsque la commission que vous recevez devra être exécutée, la détresse de nos finances était toujours la même et que vous n’eussiez pas conçu l’espoir d’obtenir les services que M(onsieu)r Eynard a demandés pour la Grèce aux Cours Alliées, il faudra diminuer la dépense indiquée ci - dessus en retranchant de préférence sur les 6.000 phénix portés dans la liste comme nécessaires à l’achat de bois de construction pour affûts de canons.

Dans tous les cas je ne manquerai pas en son tems de mettre à votre disposition les sommes dont vous aurez besoin pour solder les factures qui vous seront présentées.

Je recommande avec chaleur à M(onsieu)r le Ministre de la Guerre le lieuten(ant) d’Artillerie Pourchet. Vous pourrez répéter de vive voix son

éloge à M(onsieu)r le Maréchal Gérard et l’assurer que je lui saurai un gré infini de tout ce qu’il fera en faveur de cet excellent officier.

Appelez tout particulièrement son attention sur le vœu que vous trouverez énoncé dans la lettre du D(irect)eur de notre Arsénal; savoir φ. 2r l’envoi en Grèce de quelques ouvriers armuriers / qui seraient encorporés dans la compagnie française que nous devons à la bienveillance de M(onsieu)r le Maréchal Maison.

Peut être M(onsieu)r le Comte Gérard vous aidera-t-il aussi à remplir une seconde commission pour laquelle il faudra je pense que vous vous adressiez à M(onsieu)r le Ministre de l’intérieur.

M(onsieu)r Gérard m’a offert de mettre à ma disposition, si je le désirais un officier supérieur du Génie: Nous n’en avons pas besoin pour le moment, tandisque nous utiliserions avec le plus grand avantage la présence d’un ou de deux ingénieurs de ponts et chaussées. L’un devrait être ingénieur hydraulique, le second, architecte.

La construction d’édifices publics, celle de grandes routes et de ponts, la rectification du cours des rivières, et en général les travaux qui sont du ressort du Génie civil, voilà les entreprises que le Gouvernement doit surtout activer comme étant dans ce moment les plus urgentes et les plus utiles.

Je me flatte de l’espoir qu’après les assurances toutes favorables à la Grèce que vous avez reçues du Ministère, vous obtiendrez promptement le but des démarches qu’il vous est recommandé de faire.

Agréez la nouvelle expression de toutes mes amitiés.

( signature )

Εν Ναυπλίω, τη 13η/25η Νοεμβρίου 1830

Πρίγκηψ, οφείλω μίαν απάντησιν εις τον Στρατάρχην Κύριον Gérard και επείγομαι να του την διαβιβάσω τη μεσολαβήσει σας. Επωφελήθην της ευκαιρίας ταύτης διά να τον παρακαλέσω να ευαρεστηθή να σας δεχθή ευμενώς, ότε θα ζητήσητε την υποστήριξίν του υπέρ της προόδου της στρατιωτικής οργανώσεώς μας. Η Γαλλία έκαμε ήδη υπό την άποψιν αυτήν τόσα υπέρ της Ελλάδος, ώστε όσον δύσκολοι και αν είναι αι παρούσαι περιστάσεις, ο νυν Υπουργός δεν θα αρνηθή, ελπίζω, να περατώση το αναληφθέν έργον. Η βοήθεια αύτη όχι μόνον μας είναι απαραίτητος, αλλά συγχρόνως δεν ημπορούμε να την αναμένωμεν παρά μόνον εκ μέρους του.

Θα ειδήτε εις τα συνημμένα έγγραφα, τα οποία μόλις απέστειλεν εις τον επί του Πολέμου Γραμματέα της Κυβερνήσεως ο κύριος Pourchet, Ύπολοχαγός του Πυροβολικού και Διευθυντής του Στρατιωτικού μας Ναυστάθμου εις Ναύπλιον, την φύσιν των αιτημάτων τα οποία σας αναθέτομε να υποβάλλητε εις το Υπουργείον του Πολέμου.

Η μακροσκελής αναφορά του κυρίου Pourchet υποδεικνύει ακριβώς και λεπτομερώς τας διαφόρους πηγάς εκ των οποίων θα συνέφερεν περισσότερον να προμηθευθούμε τα αναφερόμενα αντικείμενα, εις τας καταστάσεις αι οποίαι την συνοδεύουν. Αν και μέρος των αντικειμένων αυτών θα ημπορούσε να ληφθή εκ του εμπορίου ο κύριος Pourchet σκέπτεται ορθώς, ότι διά να προφυλαχθώμεν από απάτην, θα ήτο προτιμώτερον να ζητήσωμεν την προμήθειαν τούτων εκ της Γαλλικής Κυβερνήσεως όσον αφορά εις όσα ευρίσκονται εις τα ναυπηγεία της και εις τα στρατιωτικά καταστήματα ταύτης, και να ζητήσωμεν επίσης την παρέμβασίν της διά την αγοράν όπλων και εργαλείων από την Τουλώνην ή από τα εργοστάσια του Saint Etienne.

Συμφώνως προς τον προϋπολογισμόν του κυρίου Pourchet το σύνολον των εξόδων θα ανέλθη εις 15.900 φοίνικας, περίπου 1.400 φράγκα.

Εάν αργότερον, και ότε η παραγγελία την οποία λαμβάνετε θα πρέπει να εκτελεσθή, η απορία των οικονομικών μας θα εξακολουθή να είναι η αυτή και δεν θα ελπίζητε να επιτύχητε των διευκολύνσεων τας οποίας ο κύριος Εϋνάρδος εζήτησε διά την Ελλάδα εκ μέρους των Συμμάχων Αυλών, θα πρέπει να περιορισθή το εξοδον το αναφερόμενον ανωτέρω, ελαττούμενον κατά προτίμησιν εις 6.000 φοίνικας φερομένους εις τον κατάλογον ως απαραιτήτους διά την αγοράν οικοδομικής ξυλείας διά τους υποστάτας των πυροβόλων.

Εν πάση περιπτώσει δεν θα παραλείψω να θέσω εγκαίρως εις την διάθεσίν σας τα ποσά, των οποίων θα έχητε ανάγκην διά να εξοφλήσητε τας αποδείξεις αι οποίαι θα σας παραδοθούν.

Συστήνω θερμώς εις τον Κύριον Υπουργόν του Πολέμου τον υπολοχαγόν του Πυροβολικού Pourchet. Ημπορείτε να τον επαινέσητε ζωηρώς εις τον Στρατάρχην Κύριον Gérard και να τον διαβεβαιώσητε ότι θα του είμαι ευγνώμων δι’ ό,τι θα κάμη υπέρ του εξαιρέτου τούτου αξιωματικού.

Επιστήσατε την προσοχήν του όλως ιδιαιτέρως εις την ευχήν την οποίαν εκφράζει εις την επιστολήν του ο Διευθυντής του Ναυπηγείου μας· δηλαδή την αποστολήν εις Ελλάδα μερικών οπλουργών, οι οποίοι θα ενσωματωθούν εις τα γαλλικά στρατεύματα και τα οποία οφείλομεν εις την καλωσύνην του Στρατάρχου Κυρίου Μαιζώνος.

Ίσως ο Κύριος Κόμης Gérard θα σας βοηθήση να περατώσητε και μίαν δευτέραν παραγγελίαν διά την οποίαν υποθέτω ότι θα πρέπει να απευθυνθήτε εις τον κύριον Υπουργόν των Εσωτερικών.

Ο Κύριος Gérard προσεφέρθη να θέση εις την διάθεσίν μου, εάν το επιθυμώ, έναν ανωτέρας κλάσεως αξιωματικόν: προς το παρόν δεν τον χρειαζόμεθα, αλλά έχομεν απόλυτον ανάγκην της παρουσίας ενός ή δύο πολιτικών μηχανικών. Ο είς θα πρέπει να είναι μηχανικός υδραυλικός, ο έτερος αρχιτέκτων.

Η κατασκευή δημοσίων οικοδομημάτων, μεγάλων οδών και γεφυρών, η επιδιόρθωσις του ρου των ποταμών και γενικώς αι εργασίαι της αρμοδιότητος των δημοσίων έργων, ιδού τα έργα τα οποία η Κυβέρνησις πρέπει να εκτελέση διότι προς στιγμήν είναι τα πλέον επείγοντα και απαραίτητα.

Ελπίζω ότι κατόπιν των όλως ευνοϊκών διαβεβαιώσεων υπέρ της Ελλάδος τας οποίας ελάβατε από το Υπουργείον, θα επιτύχητε ευκόλως του σκοπού των διαβημάτων τα οποία είσθε επιφορτισμένος να κάμητε.

Δεχθήτε εκ νέου την έκφρασιν των πλέον φιλικών μου αισθημάτων.

(υπογραφή)

36

ΙΩ. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΠΡΟΣ Μ. ΣΟΥΤΣΟ

Μουσείο Μπενάκη, αρχείο 46 (Σούτσου - Καρατζά), φάκελος 19, 1 δίφυλλο (αρ. 840) 24,6 X 20,1 εκ. Αρχείο Καποδίστρια ανέκδοτη.

A Monsieur le Prince M. Soutzo etc. etc. à Paris.

Nauplie le 24 Novembre / 6 Décembre 1830

Monsieur Lalande Commandant de la station française dans le Levant, vient de me prévenir que sous peu il y aura un bâtiment qui mettra à la voile pour Toulon, et je profite de cette occasion pour vous accuser, mon Prince, la réception de vos dépêches sus n(umér)o 10 (et) 11 en date du 11 / 23 (Octo)bre (et) 24 Oct(obre) / 5 Novem(bre).

L’accueil qu’il a plu à S(a) M(ajesté) le Roi de faire à la lettre que j’ai pris la liberté de Lui adresser, et à vous, Prince qui en étiez chargé, ne me laisse sous ce rapport plus rien à désirer. Vous êtes accrédité, les Ministres du Roi vous honorent de leur confiance; vous pouvez conséquemment mettre sous leurs yeux l’état du pays et leur faire part des vœux qu’il forme.

Dans la crise actuelle des affaires générales de l’Europe, celles de la Grèce se trouvent placées sous une bonne sauvegarde. Le reste n’est pas en notre pouvoir. Dieu y pourvoira en inspirant aux Aug(ustes) Fondateurs du Nouvel Etat les décisions les plus promptes et les plus salutaires sur les questions que la Conférence de Londres doit encore résoudre. La coopération bienveillante de M(onsieu)r le Maréchal Maison hâtera ce résultat. J’ose l’invoquer par la lettre ci-jointe que je lui adresse et que