Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Α΄



ΠΡΟΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟΝ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Εις το Συνέδριον των Παρισίων, το οποίου έκρινε την τύχην των Ιονίων Νήσων, ο Ιωάν. Καποδίστριας υπεστήριξε με θέρμην την δημιουργίαν ανεξαρτήτου κράτους των Ιονίων Νήσων, κατά το πρότυπον της Επτανήσου Πολιτείας (1800—1807). Πιστεύων δε πάντοτε εις την ανάγκην της παιδείας ως υποδομής της εθνικής ανεξαρτησίας, ηγωνίσθη και τότε να εξασφαλίση ευνοϊκάς προϋποθέσεις διά την ανάπτυξιν της δημοσίας εκπαιδεύσεως εις τας νήσους υπό το προετοιμαζόμενον νέον καθεστώς. Και το πόσον ήτο αναγκαία διά τον λαόν των νήσων η παιδεία, το απεδείκνυε η ανυπαρξία αυτής κατά τους αιώνας της Βενετοκρατίας. Εις το υπόμνημά του της 22ας Νοεμβρίου 1815 προς τον Άγγλον υπουργόν των Εξωτερικών Λόρδον Κάστλερη ο Καποδίστριας έγραφε:

«Η Βενετική Πολιτεία, διώκει τας νήσους διά της διαφθοράς. Οι διοικούντες τα κοινά ανήκον εις την τάξιν των ευγενών, η οποία δεν ήτο η ελάχιστα διεφθαρμένη και η μάλλον ανεπτυγμένη. Η Βενετική Πολιτεία εβασίζετο εις την ισχύν της κυβερνώσης ταύτης τάξεως, υποθάλπουσα τας υπέρ αυτής προλήψεις καθώς και την αντιζηλίαν μεταξύ των άλλων τάξεων. Απονέμουσα προνόμια και κτήματα εις τους ευγενείς, παρείχεν εις αυτούς τα μέσα να εξαγοράζωσι την συνείδησιν του λαού και καθιστώσι συστηματικήν την ανηθικότητα και την διαφθοράν του τόπου. Η βενετική πολιτική εφοβειτο την υπεροχήν του ελληνικού πνεύματος και προσεπάθει να καταβάλη τούτο διά της αμαθείας, διά τούτο ουδέποτε επέτρεψε την σύστασιν δημοσίων σχολείων εν Επτανήσω».

Επίσης ένας άλλος επιφανής Επτανήσιος, ο Μάριος Πιέρρης, συγγραφεύς και Καθηγητής Πανεπιστημίου εις την Ιταλίαν, έγραφε εις την «Αυτοβιογραφίαν» του:

«Ποίαν πρόνοιαν παρείχε η Βενετική κυριαρχία εις την φιλομαθή νεότητα; Ουδέν δημόσιον ίδρυμα παιδείας, ούτε λύκειον, ούτε γυμνάσιον, ούτε σχολείον γραμμάτων δημόσιον ή ιδιωτικόν, ούτε βιβλιοθήκη, ούτε τυπογραφείον. Αι προκηρύξεις των αρχών ετοιχοκολλούντο χειρόγραφοι. Η λατινική γραμματική του Τορέττου και άλλα βιβλία επωλούντο είς τι φαρμακειον. Αμαθείς ιερείς Έλληνες ή Λατίνοι συνίστων μικρά σχολεία προς πορισμόν των αναγκαίων του βίου, αντί ευτελών διδάκτρων, διευθύνοντες ταύτα άνευ συστήματος και άνευ κυβερνητικού ελέγχου. Τουναντίον αι λέσχαι, οι χοροί προσωπιδοφόρων, τα ιππηλάσια και άλλαι σκανδαλώδεις διασκεδάσεις ουδέποτε απέλιπον. Αύτη ήτο η κατάστασις της μητροπόλεως της Βενετικής ανατολής. Ιδού το περιβάλλον το οποίον ανέπτυξε την νεότητά μου».

Βεβαίως η κατάστασις αυτή δεν απετέλει προνόμιον μόνον των

Ιονίων Νήσων. Όλοι οι λαοί της Ευρώπης ετέλουν υπό το σκότος της αμαθείας κατά τους προ της Γαλλικής Επαναστάσεως αιώνας. Δεν συνέφερε εις τα καθεστώτα της εποχής εκείνης η μόρφωσις των λαϊκών μαζών, η οποία θα ωδήγει και εις την πνευματικήν των αφύπνισιν. Συνεπώς δεν συνέφερε και εις την Βενετίαν η οργάνωσις της δημοσίας εκπαιδεύσεως επί κρατικής βάσεως εις τας κτήσεις της. Εάν η Ιστορία καταγραφή ωρισμένας εκδηλώσεις εις τον τομέα αυτόν, αύται οφείλονται εις την ιδιωτικήν πρωτοβουλίαν, η οποία όμως επνίγετο από την αντίδρασιν του κατεστημένου, όταν διεπιστούτο ότι ήτο δυνατόν η παρεχομένη παιδεία να έχη κοινωνικάς επιπτώσεις. Έτσι η οποιαδήποτε συμβολή των Επτανησίων εις τα γράμματα και τας τέχνας κατά τους αιώνας της υποδουλώσεως εις την Βενετίαν, θα πρέπει να αναζητηθή εκτός των νήσων, μεταξύ του Ελληνισμού της διασπορας.

***

Η κατάληψις των Ιονίων Νήσων από τους Δημοκρατικούς Γάλλους έφερε εις αυτάς, όχι μόνον το πνεύμα της Επαναστάσεως, αλλά και τας κατακτήσεις της. Ολίγας ημέρας μετά την αποβίβασιν των Γαλλικών στρατευμάτων ιδρύθη προσωρινόν Δημαρχείον και συνεστήθησαν οκτώ «κομιτάτα», μεταξύ των οποίων και το της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, εις την οποίαν οι Γάλλοι απέδιδον ιδιαιτέραν βαρύτητα. Η ίδρυσις όμως του κομιτάτου δεν εσήμανε και την οργάνωσιν της δημοσίας εκπαιδεύσεως, δεδομένου ότι όλα έπρεπε να αρχίσουν από το άλφα. Έλειπαν και τα χρήματα, και τα κτίρια, και οι διδάσκαλοι. Εν τω μεταξύ διά της υπογραφής της συνθήκης του Καμποφόρμιο, τα Επτάνησα προσηρτώντο εις την Γαλλίαν. Κατόπιν τούτου ήλλαξε η μορφή της διοικήσεως, τα προσωρινά Δημαρχεία κατηργήθησαν, αντικατασταθέντα υπό κεντρικών διοικήσεων, εκάστη των οποίων περιελάμβανε 12 τμήματα, μεταξύ των οποίων και τμήμα «Δημοσίας και Ιδιωτικής Εκπαιδεύσεως». Το Τμήμα αυτό επροχώρησε ταχέως εις την υλοποίησιν των στόχων του. Διά της δημεύσεως των Μονών και της περιουσίας των εξησφάλισε την οικονομικήν βάσιν διά την εκπαιδευτικήν προσπάθειαν. Συνέστησε σχολείον, εις το οποίον όμως εδιδάσκετο η Γαλλική γλώσσα και εφηρμόζοντο τα γαλλικά εκπαιδευτικά συστήματα. Ίδρυσε δημοσίαν βιβλιοθήκην. Συνέστησε τυπογραφείον, εφωδιασμένο με ελληνικά στοιχεία. Και γενικώς προέβη εις μεταρρυθμίσεις, αι οποίαι έδωσαν την ευκαιρίαν εις τον λαόν των νήσων να αποκτήση συνείδησιν των αρχών της ελευθερίας και της ισότητος, ενώ συγχρόνως ανεγεννάτο το λανθάνον έως τότε εθνικόν αίσθημα. Την αγαθήν επίδρασιν της διελεύσεως των Δημοκρατικών Γάλλων από τας νήσους ομολογεί και ο Καποδίστριας εις το προαναφερθέν υπόμνημά του προς τον Λόρδον Κάστλερη: «Ο λαός, γράφει, συνησθάνθη τα αγαθά διοικήσεως όχι Βενετικής, η δε νεολαία εβασίσθη εις την ελπίδα της ανεξαρτησίας. Αύτη ηκολούθησε νέαν κατεύθυνσιν διά την εκπαίδευσίν της. Το πνεύμα του αιώνος ήλθε εις βοήθειάν της και εν τω μέσω των υπερβολών της επαναστατικής ταύτης εποχής, η Ιταλία

λία και η Γαλλία προσέφερον εις τους νέους των επτά νήσων νέαν δέσμην φώτων και γνώσεων, των οποίων επωφελήθησαν».

* * *

Τους Δημοκρατικούς Γάλλους εις την κατοχήν της Κερκύρας διεδέχθησαν οι Ρώσσοι και οι Τούρκοι την 20 Φεβρουάριου 1799. Ο Ρώσος ναύαρχος Ουζακώφ εγκατέστησε προσωρινόν πολίτευμα, το οποίον ελειτούργει με διακοινώσεις του. Εις μίαν εκ των διακοινώσεων αυτών, χρονολογουμένην εις την 2αν Ιουνίου 1799, γίνεται διά πρώτην φοράν νύξις περί δημοσίας εκπαιδεύσεως. Έγραφε ο Ουζακώφ: «Να συστηθή μία Ακαδημία ή Σχολείον διά τα μικρά παιδία και με τοιούτον τρόπον θέλει προξενηθεί ωφέλεια εις την κοινότητα κατά την επιθυμίαν της». Την πρότασιν αυτήν υιοθέτησε η Γερουσία, χωρίς όμως να υπάρξη συνέχεια. Νέα μνεία περί δημοσίας εκπαιδεύσεως γίνεται εις τον καταστατικόν χάρτην, τον οποίον συνέταξε η «Έντιμος Αντιπροσωπεία» το 1801. Εις το άρθρον 30 ανεγράφετο: «Το αριστοκρατικόν σώμα θέλει συστήσει ένα δημόσιον σχολείον διά φώτισιν των νέων της χώρας, μπόργων και χωρίων, ήγουν τρία τέταρτα από τα μπόργα και χωρία και το έτερον τέταρτον από την χώραν». Η αναταραχή όμως, η οποία επεκράτει εις τας νήσους, απερρόφα όλας τας φροντίδας και την δραστηριότητα της Γερουσίας και δεν άφηνε περιθώρια διά την ίδρυσιν και την οργάνωσιν σχολείων. Τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν μετά την άφιξιν εις τας νήσους του Γεωργίου Μοτσενίγου, ως απεσταλμένου του Αυτοκράτορος της Ρωσίας. Ο Μοτσενίγος αφίχθη εις Κέρκυραν την 16ην Αυγούστου μετά στρατού και στόλου και με την εντολήν να αποκαταστήση την τάξιν εις τας νήσους, πράγμα που επέτυχε εις σύντομον χρονικόν διάστημα. Εν συνεχεία ο πληρεξούσιος ανέλαβε την πολιτικήν αναδιοργάνωσιν των νήσων. Εις το πλαίσιον της αναδιοργανώσεως αυτής εξεδηλώθη έντονον το ενδιαφέρον του και διά την οργάνωσιν της δημοσίας εκπαιδεύσεως. Εις όλας τας ενεργείας του είχε στενόν συνεργάτην και εις πολλά και εμπνευστην τον Ιωάννην Καποδίστριαν.

* * *

Εις το τρίτον μέρος του παρόντος Τόμου δημοσιεύονται τα κείμενα του I. Καποδίστρια τα αναφερόμενα εις την εκπαιδευτικήν αυτού δραστηριότητα ως Επιθεωρητού της Εκπαιδεύσεως και ως Διευθυντού της Δημοσίας Σχολής Τενέδου. Δυστυχώς εκ των σχετικών φακέλλων του Αρχείου της Ιονίου Γερουσίας ελλείπουν σημαντικά έγγραφα, τα οποία εν τούτοις είχον χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς υπό διαφόρων μελετητών και ολίγον προ του 1940 υπό του ιστοριοδίφου Σπυρ. Μ. Θεοτόκη διά την συγγραφήν της μελέτης του «Περί της εκπαιδεύσεως εν Επτανήσω» (1453—1864), η οποία εβραβεύθη εις διαγωνισμόν της Εταιρείας Επτανησιακών Μελετών το 1939 και εδημοσιεύθη το 1956 εις τα «Κερκυραϊκά Χρονικά» (Τόμος Ε΄). Των εγγράφων τούτων, των οποίων σημειούται η έλλειψις εις τους Καταλόγους του Αρχείου της Ιονίου Γερουσίας με τον χαρακτηρισμόν

15

«ελλείπει», δεν κατέστη δυνατή η μεταγραφή και η μετάφρασις. Ως εκ τούτου, όσων εξ αυτών κρίνεται αναγκαία η παράθεσις, η δημοσίευσις γίνεται εκ της ανωτέρω αναφερομένης μελέτης του Σπυρ. Μ. Θεοτόκη, η οποία εχρησίμευσε ως πηγή και εις διαφόρους εργασίας, αναφερομένας εις τον Καποδίστριαν και την Παιδείαν.

Την διπλωματικήν μεταγραφήν και την μετάφρασιν των Καποδιστριακών κειμένων επεμελήθη ο υφηγητής της έδρας της Ιστορίας των Νεωτέρων Χρόνων εις το Πανεπιστήμιον Ιωαννίνων κ. Γεωργ. Πλουμίδης.

1

Την 11 Δεκεμβρίου 1802 ο Ρώσσος πληρεξούσιος Γεώρ. Μοτσενίγος απηύθυνε προς την Γερουσίαν την κατωτέρω διακοίνωσιν. Τόσον η διακοίνωσις αυτή όσον και τα άλλα κείμενα του Μοτσενίγου, που ακολουθούν, εγράφησαν κατά πάσαν πιθανότητα από τον Ιωάν. Καποδίστριαν, στενόν τότε συνεργάτην του Ρώσσου πληρεξουσίου, ο οποίος από την πρώτην στιγμήν είχε εκτιμήσει τας ικανότητας του Καποδίστρια, αίτινες είχον ήδη δοκιμασθή εις την Κεφαλληνίαν. Αυτή άλλωστε είναι και η εκτίμησις των ιστορικών, που ησχολήθησαν με το θέμα. Δι’ αυτόν τον λόγον καταχωρίζονται ως κείμενα του Καποδίστρια.

Προς τον Εξοχώτατον Κύριον Κόμητα Σπυρίδωνα Γεώργιον Θεοτόκην Πρίγκηπα και Πρόεδρον της Γερουσίας

Εις Κέρκυραν

Εξοχώτατε!

Οίον δήποτε θα είναι το νέον Σύνταγμα της πολιτείας των νήσων τούτων είναι αναντίρρητον, ότι προς ευτυχίαν και πρόοδον αυτού πρέπει να διέπη πολίτας εκπαιδευθέντας και εξελθόντας του ζόφου της αμαθείας, ήτις είναι πηγή καταστρεπτικών αρχών πάσης πεπολιτισμένης κοινωνίας.

»Ίνα φθάσωμεν εις αποτέλεσμα τοσούτω πολύτιμον θα ήτο συμφέρον να επιβάλωμεν την δημοσίαν εκπαίδευσιν της νεολαίας, με καλάς σπουδάς και ωφελίμους γνώσεις, εις τρόπον ώστε διά τούτων να εξασφαλισθή η ευημερία της πολιτείας, βασιζομένη επί της ηθικής και των ηθικών γνώσεων.

»Μη βλέπων εις τας νήσους ταύτας ουδέν δημόσιον ίδρυμα εκπαιδεύσεως, ουδέν σχολείον ένθα να διδάσκωνται τα πρώτα στοιχεία επιστημών, σκέπτομαι την πολυέξοδον αντεθνικήν ανάγκην εις ην ευρίσκονται οι οικογενειάρχαι, οίτινες αναγκάζονται να στέλλωσι εις Ιταλίαν τα τέκνα των προς εκπαίδευσιν, η τούτου μη γενομένου να βλέπωσι ταύτα βιούντα εν αργία, ήτις είναι πηγή παντός ελαττώματος.

 »Είμαι πεπεισμένος ότι η διορατικότης της Υμετέρας Εξοχότητος από μακρού χρόνου μετά λύπης θα βλέπη την κακήν κατάστασιν των νήσων τούτων, εις τας οποίας ίσως χάνονται, παραμένοντα αγονα, εξαιρετικά πνεύματα, τα οποία θα ηδύναντο να περιποιήσωσι τιμήν εις την πατρίδα των και τον εαυτόν των.

»Θα έχει σκεφθή η Υμετέρα Εξοχότης, ότι εις Κράτος ελεύθερον είναι επί μάλλον και μάλλον αναγκαία η εκπαίδευσις, εφ’ όσον καλούνται πάντες οι πολίται εις ομαδικήν προσπάθειαν αισθημάτων, ήτις βελτιούται διά της ισορροπίας των γνώσεων και ουχί όταν εγκαταλείπεται εις μόνον τον ενθουσιασμόν και την ορμήν της φύσεως.

»H επιστήμη της πολιτικής είναι ακριβώς, ως γνωστόν εις την Υμετέραν Εξοχότητα, η τέχνη του καλώς διαχειρίζεσθαι και διευθύνειν το Κράτος και είναι καθήκον του κυβερνώντος να πλουτίζη τούτο δι’ αξίων προσώπων εις όλας τας θέσεις, εις τας οποίας πρέπει να κυριαρχώσι η τάξις, η ηθική και η θρησκεία, βάσεις σταθεραί και μόνιμοι της ευτυχίας και της ησυχίας όλων.

»Οτι αι βάσεις αύται είναι ημελημέναι, είναι αναντίρρητον, όπως επίσης είναι φανεραί αι ελλείψεις του κλήρου και ελάχιστα τηρείται υπό των ιερέων ο σεβασμός προς την ηθικήν και την θρησκείαν. Περί τούτου έχομεν ως αποδείξεις τας επιστολάς αυτών τούτων των επισκόπων, οίτινες καταγγέλλουσι την οδυνηράν ταύτην αλήθειαν. Πώς είναι δυνατόν, λοιπόν, να μη καταπλήσσωσι τα κακά παραδείγματα, αι σκανδαλώδεις ταραχοποιοί συμβουλαί των ιερέων εις βάρος της ολότητος, την οποίαν ώφειλον να νουθετώσι διά τας παρεκτροπάς της; 1

»Οία δήποτε όμως και αν είναι η παρούσα κατάστασις είναι καιρός να σώσωμεν τους λαούς τούτους. Ας τεθή φραγμός, φραγμός ασφαλής, ο ανθρωπισμός ζητεί την επέμβασιν της ανωτάτης εξουσίας, όπως επαγρυπνήση, ενεργήση και σώση τας επερχομένας γενεάς. Ας εκριζωθή πάσα δηλητηριώδης ρίζα, ας απομακρυνθώσι τα κακά παραδείγματα, αι αντιθρησκευτικαί θεωρίαι, η αργία, ήτις είναι μήτηρ πάσης κακίας.

»Aι μέριμναι της κυβερνήσεως, επί ζητήματος τοσούτου ενδιαφέροντος, πάντοτε αποδίδουσι κέρδος, η δε εκτίμησις του κοινού είναι ενδοξος και ασφαλής ανταμοιβή δι’ εκείνον όστις συντελεί μετά δραστηριότητος. Ας οδηγηθώσιν οι νέοι εις την εκμάθησιν των ελευθερίων τεχνών, διά των οποίων θέλουσι προκύψη εις την γην ταύτην άνδρες ικανοί να γνωρίζωσι κατά βάθος το δίκαιον από του αδίκου, τους φυσικούς νόμους και τα μυστήρια της ευεργετικής φύσεως, προς όφελος της ανθρωπότητος, να εξιχνιάσωσι

1. Ενταύθα ο Μοτσενίγος αναφέρεται εις τας ενεργείας του κλήρου υπέρ των επαναστατικών ενεργειών των λαϊκών τάξεων κατά της αριστοκρατίας, αποτέλεσμα των οποίων υπήρξεν η σύστασις της Εντίμου Αντιπροσωπείας.

σωσι μετά φιλοσοφικής αναζητήσεως τα κακά της ψυχής, όπως διορθώσωσι ταύτα. Ειδικώς δε ας ενσταλαχθή εις πάντας η γνώσις των σχέσεων του ανθρώπου προς το Υπέρτατον Ον, εις τρόπον ώστε να κανονίζωνται, συμφώνως προς τα σοφά παραγγέλματα, παρ’ αυτού ενσταλαχθέντα εν τη καρδία, ατομικαί πράξεις συμφώνως προς τα αποκαλυφθέντα υπό της Θρησκείας.

»Μη σας φοβίζει η δυσκολία, ένεκεν ελλείψεως οργανώσεως και εξαντλήσεως του δημοσίου ταμείου. Η Υμετέρα Εξοχότης θα δυνηθή βεβαίως να εξέταση τας προσόδους αι οποίαι είναι δυνατόν να εξευρεθώσι διά τόσον ωφέλιμον ή μάλλον αναγκαιότατον σκοπόν, και τας οποίας θεωρώ περιττόν να αναφέρω. Η πείρα σας και η σωφροσύνη σας θα σας τας υποδείξη. Όθεν σας παρακαλώ θερμώς να στρέψητε την προσοχήν σας επί του σοβαρού τούτου ζητήματος.

»Έχω την τιμήν να ομολογήσω τα αισθήματα της εκτιμήσεώς μου.

»Της Υμετέρας Εξοχότητος ταπεινός θεράπων.

ΚΟΜΗΣ ΜΟΤΣΕΝΙΓΟΣ

2

Η Γερουσία δεν έδωσε πρακτικήν συνέχειαν εις την διακοίνωσιν του Μοτσενίγου της 11.12.1802. Κατόπιν τούτου ο Ρώσσος πληρεξούσιος επανέρχεται επί του θέματος διά νεωτέρας διακοινώσεως της Μαρτίου 1803, υποβάλλων συγχρόνους και σχέδιον οργανώσεως εκπαιδευτικού ιδρύματος:

Ίδρυμα δημοσίας εκπαιδεύσεως είναι απαραίτητον ένεκα της αμαθείας, εις ην ευρίσκονται οι κάτοικοι των επτά νήσων, αι οποίαι περιήλθον εις την κατάστασιν ταύτην υπό της Βενετικής Κυβερνήσεως, ήτις εμίσει ή εφοβείτο τον εκπολιτισμόν των, και την καλλιέργειαν του πνεύματος αυτών1. Είναι απαραίτητον ένεκα της λυπηράς καταστάσεως, εις ην ευρίσκεται, διαφθείρεται, αποκτηνούται η νεολαία, μοναδική ελπίς της Επτανησιακής ελευθερίας. Είναι απαραίτητον ένεκα της ανάγκης εις ην ευρίσκεται η πολιτεία,

1. Ενταύθα παρατηρούμεν, ότι ο κόμης Μοτσενίγος εκφράζεται ως εξεφράσθη ο κόμης I. Α. Καποδίστριας μετά δωδεκαετίαν, εν τω υπομνήματί του προς τον λόρδον Κάστλερη, πράγμα το οποίον απεδόθη εις πολιτικήν σκοπιμότητα.

Ο κόμης Καποδίστριας κατά την εποχήν εκείνην συνηργάζετο μετά του κόμητος Μοτσενίγου, διά τούτο είναι πολύ πιθανόν και αι διακοινώσεις αυτού, ως ήδη εσημειώθη, να είναι έργον του κόμητος Καποδίστρια.

όπως ανευρίσκη μεταξύ των τέκνων της αξίους και τίμιους υπαλλήλους, οίτινες θα εξυπηρετώσιν αυτήν, εις τας διαφόρους υπηρεσίας της διοικήσεως, της στρατιωτικής υπηρεσίας, των εμπορικών σχέσεων.

Το ίδρυμα τούτο ζητείται υπό του λαού, όστις πτωχός, άξεστος και βάρβαρος, δεν αισθάνεται εαυτόν εις κατάστασιν να επιδιώξη εν αναλογία και εν αρμόζοντι μέτρω την απολαβήν των δικαιωμάτων του πολίτου, διότι ητόνισεν ένεκα της εγκαταλείψεώς του υπό των προκατόχων κυβερνήσεων, αλλ’ είναι εις θέσιν να εννοή ότι ένεκα της εγκαταλείψεως ταύτης απολαμβάνει μόνον αμάθειαν, ήτις τον ταπεινώνει και τον υποβιβάζει.

Η άποψις αύτη των πραγμάτων τιθεμένη προ της σημερινής καταστάσεως υπαγορεύει την ταχίστην λήψιν μέτρων προς σύστασιν δημοσίας εκπαιδεύσεως, προς παρηγορίαν και ανακούφισιν του λαού, προς όφελος της πολιτείας, διότι είναι ψευδής η αρχή, ότι τότε μόνον οι λαοί είναι ήσυχοι και ειρηνικοί, όταν ζώσιν εν τη σκοτία και τη αμαθεία.

Όθεν επείγομαι να υποβάλω το σχέδιον επί του οποίου η Κυβέρνησις θα ηδύνατο να φθάση αμέσως εις τον σκοπόν της πραγματοποιήσεως του ιδρύματος τούτου.

Από τινος η κυβέρνησις ακολουθούσα την ώθησίν μου εμελέτησεν, όπως εξεύρη τους αναγκαίους πόρους, χωρίς να θίξη τας τακτικάς προσόδους του Κράτους. Οι πόροι ούτοι συνίστανται εις ανάληψιν των εκκλησιαστικών κτημάτων και κληροδοτημάτων. Συνιστώ την αποπεράτωσιν της μελέτης ταύτης και τον καθορισμόν των προσόδων, διά να δυνηθή η Κυβέρνησις, εν βραχεί διαστήματι, να κανονίση την ετησίαν δαπάνην, την αναγκαιούσαν όπως τροφοδοτήση την δημοσίαν εκπαίδευσιν.

Μετά ταύτα είναι απαραίτητον να συσταθή σχολείον με ανάλογον αριθμόν καθηγητών δι’ εκάστην νήσον. Οι διδάσκαλοι των σχολείων τούτων θα διδάσκωσι κατά πρώτον τας δύο γλώσσας, Ελληνικήν και Λατινικήν, μετά ταύτα δε την Γαλλικήν, καθώς και στοιχεία φιλολογίας και φιλοσοφίας.

Την Ελληνικήν γλώσσαν απαιτούσιν η γη εν η ζώμεν, ο αήρ τον οποίον αναπνέομεν, η τέφρα των προγόνων της πατρίδος ταύτης, η ωφέλεια και η τιμή των απογόνων.

Οι Έλληνες δεν θα είναι καταδικασμένοι, ως σήμερον, να μη γνωρίζωσι εκ της Ελληνικής ει μη το στρεβλωμένον και βάρβαρον ιδίωμα το οποίον χρησιμοποιούσι.

Θα αναθάλλη η γλώσσα των σοφών, προς ην φυσικώς ρέπουσι, διδάσκαλοι ως είναι της Ελληνικής προσωδίας και άλλων καλών στοιχείων, τα οποία το χονδροειδές ιδίωμα δεν κατέστρεψε.

Η Λατινική είναι η γλώσσα της επιστήμης και η Ιταλική χρησιμοποιείται διά τας εμπορικάς σχέσεις.

Απαραίτητος είναι η σπουδή της Γαλλικής, καθ’ όσον είναι η διεθνής γλώσσα.

 Συν τη σπουδή των γλωσσών τούτων απαραίτητος είναι η μελέτη των στοιχείων της φιλολογίας και των επιστημών προς ανάπτυξιν της διανοίας.

Μετά την εξέτασιν του ζητήματος από της απόψεως των γραμμάτων έρχεται η καλλιέργεια των καλών τεχνών και κυρίως του σχεδίου και της ζωγραφικής.

Η εκπαίδευσις πρέπει να είναι υπό την άμεσον επίβλεψιν της κυβερνήσεως και να διευθύνηται υπό ειδικής υπηρεσίας. Μετά την επιτυχίαν του σχολείου τούτου και της εξευρέσεως νέων μέσων θα δύναται να γίνη σκέψις περί συστάσεως κεντρικού σχολείου (μέσης εκπαιδεύσεως), ένθα θα γίνεται τελειοποίησις της εκπαιδεύσεως, εν τε τη επιστήμη, τοις γράμμασι και ταις τέχναις. Τούτο θα κατορθωθή όταν η Κυβέρνησις λάβη μέτρα αυξήσεως των πόρων των προοριζομένων, προς τον σκοπόν τούτον.

Αναμένω τας ωρίμους αποφάσεις της Γερουσίας, αίτινες ήθελον προκύψη εκ της ελευθέρας συζητήσεως, εντός μηνός, και προσφέρω την συνδρομήν μου εις την Γερουσίαν επί του ζητήματος τούτου.

Της Υμετέρας Εξοχότητος ταπεινότατος θεράπων

ΚΟΜΗΣ ΜΟΤΣΕΝΙΓΟΣ

3

Η δευτέρα διακοίνωσις του Μοτσενίγου είχε ως αποτέλεσμα να δραστηριοποιηθή η Γερουσία. Επελήφθη του ζητήματος και η Γενική Διοίκησις διετάχθη να υποβάλη εισηγητικήν έκθεσιν περί της ανάγκης της εκπαιδεύσεως των υπαλλήλων και της εξευρέσεως των αναγκαιούντων πόρων. Η έκθεσις αυτή και το σχετικόν θέσπισμα της Γερουσίας παρατίθενται κατωτέρω, αφ’ ενός μεν διότι αποτελούν τα πρώτα κείμενα της Επτανήσου Πολιτείας, τα οποία αναφέρονται εις την παιδείαν, αφ’ ετέρου δε διότι και αυτά, κατά πάσαν πιθανότητα, προέρχονται από τον Καποδίστριαν, ο οποίος την εποχήν εκείνην κατείχε την θέσιν του Γραμματέως της Επικρατείας.

«Η ελευθερία, το πολυτιμώτερον των δώρων, δεν διατηρείται άνευ συνετής και δικαίας διακυβερνήσεως, ήτις είναι η δυσκολωτέρα των επιστημών.

»Την τέχνην του κυβερνάν γνωρίζει μόνον να εξασκή η πεφωτισμένη λογική της ανθρωπίνης σοφίας, προ της οποίας διαλύεται το σκότος της αμαθείας και εκδιώκονται τα επαναστατικά πάθη.

»Οι πρόγονοι του Έθνους μας, καθώς και όλων των Εθνών, υπήρξαν ορδαί αγρίων αιμοβόρων. Η επιστήμη εδώρησεν ευτυχίαν, δύναμιν, δόξαν και κατέστησεν αυτά θαυμασμόν και τιμήν του ανθρωπίνου γένους. Ημείς οι

επτά νέοι λαοί, έχοντες την παρακαταθήκην του θησαυρού της ελευθερίας, δεν έχομεν ουδαμού σχολείον εις το οποίον να δύνανται να σπουδάσωσι τα μαθήματα εκείνα τα οποία είναι απαραίτητα διά τους μέλλοντας να διοικήσωσι και να είναι οι ρυθμισταί του πηδαλίου του Κράτους. Εις τί ήθελε ωφελήση τα τέκνα μας, τρυφερά και αθώα, να έχωσιν εκ φύσεως προσόντα να ανέλθωσιν εις τους κυβερνητικούς θώκους και να υστερώσι των επικτήτων προσόντων, τα οποία είναι απαραίτητα να καθέξωσι τούτους επαξίως;

»Όσον όμως είναι αναγκαία τα καθιδρύματα, τα προορισμόν έχοντα την εκπαίδευσιν, επί τοσούτω είναι πολυδάπανα, προ πάντων εις μέρη ένθα δεν υπάρχουσι διδάσκαλοι εγχώριοι και, ως εκ τούτου, παρίσταται ανάγκη να μετακληθώσιν έξωθεν. Επειδή όμως η οικονομική αντοχή της πολιτείας δεν δύναται να ανθέξη εις το βάρος τούτο, καθότι όλαι αι πρόσοδοι απορροφώνται από τας πολλαπλάς ανάγκας της πολιτείας, απομένει το αναπόφευκτον μέσον της προσφυγής εις άλλους πόρους, τοιούτοι δε είναι τα εισοδήματα τα ανήκοντα μέχρι τούδε εις εκκλησιαστικά καθιδρύματα.

»Ας παραμείνωσι σεβαστοί οι πόροι, οι προοριζόμενοι εις ενοριακούς ναούς και εις ναούς ιδιωτικού δικαίου, αλλ’ ας φορολογηθώσι ή δημευθώσιν τα μοναστηριακά ή άλλων εκκλησιαστικών ιδρυμάτων εισοδήματα ή μέρος τούτων προοριζόμενα διά την εκπαίδευσιν.

»O καλώς ευνοούμενος σεβασμός προς την θρησκείαν είναι να αναπτυχθώσιν άνδρες ικανοί να φέρωσι το ιερατικόν ένδυμα, χωρίς να βεβηλώσι τούτο, προς δε την κοινωνίαν, να εκπαιδευθώσι πολίται ικανοί να διάγωσι τον δημόσιον βίον εν αρετή, ως υπάλληλοι, ως αρχηγοί οικογενείας, ως κοινωνικοί παράγοντες.

»Τοιούτον απόκτημα και τοιαύτη πρόοδος δεν περιορίζεται εις ωρισμένον κύκλον προσώπων, αλλά γενικεύεται διά πάντας τους κατοίκους των επτά νήσων, των τε πόλεων, των προαστείων και της εξοχής. Το δε στάδιον της εκπαιδεύσεως, της προόδου και της τιμής, δέον να είναι ελεύθερον διά τε τον νεαρόν κάτοικον των πόλεων, των προαστείων και της εξοχής.

»Κατ’ ακολουθίαν η επιτροπή της Γενικής Διοικήσεως προτείνει εις την Γερουσίαν το ακόλουθον θέσπισμα:

27 Απριλίου 1803

Εν τη Γερουσία

Η Γερουσία αποδεχομένη τας επιζήλους και σώφρονας εισηγήσεις της Α. Εξοχότητος του πληρεξουσίου Κόμητος Ιππότου Μοτσενίγου, τας περιεχομένας εις την από 18) 30 π. Μαρτίου διακοίνωσίν του, δι’ ης συνιστά την ίδρυσιν δημοσίων σχολείων και διεξελθούσα την έκθεσιν της Γενικής Διοικήσεως σχετικήν προς το ζήτημα τούτο.

ΘΕΣΠΙΖΕΙ

Να διαταχθώσιν αι Κυβερνήσεις των επτά νήσων, όπως εντός του προ-

προσεχούς μηνός Μαΐου το βραδύτερον επιθεωρήσωσι τα κτίρια των κανονικών μονών, τον αριθμόν των μοναστηρίων και των μοναχών, τα μοναστηριακά εισοδήματα, ποίων εκ τούτων είναι προτιμητέα η κατάργησις, εις τρόπον ώστε, διατηρούμενης της εφημερίας του ναού, η συντήρησις των μοναχών ανατεθή εις άλλα διατηρητέα μοναστήρια. Των καταργουμένων να δημευθώσι τα κτήματα, όπως χρησιμοποιηθώσι προς σύστασιν και συντήρησιν σχολείων, ή, εάν συμφώνως προς τας τοπικάς συνθήκας των νήσων συμφέρει μάλλον η διατήρησις, να επιβαρυνθώσι διά διηνεκούς συνεισφοράς υπέρ της δημοσίας εκπαιδεύσεως.

Μετά την έρευναν ταύτην να αναφέρωσι περί της αποδόσεως των εισοδημάτων των μοναστηρίων και των δυνατών συνεισφορών υπέρ των ληφθησομένων μέτρων.

Είναι γνωστόν ότι εις άλλα κράτη κατηργήθησαν μοναστήρια ανδρών και γυναικών, τα δε κτήματα αυτών εδημεύθησαν και επωλήθησαν υπέρ διαφόρων δημοσίων αναγκών.

Εν τη προκειμένη περιπτώσει ουδέν αποξενούται, τα πάντα διατηρούνται και προς τιμήν της Εκκλησίας καθίστανται ωφέλιμοι και ικανοί όλοι οι νέοι, όλων των τάξεων, όπως υπηρετήσωσι την εκκλησίαν, το Κράτος, την οικογένειαν, ή την κοινωνίαν και προαγάγωσι τα φώτα διά να αναλάμψη η ε

κπαίδευσις, ήτις θα αποδώση λειτουργούς αξίους της φήμης του Έθνους και της Πολιτείας.

ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΓΕΩΡ. ΘΕΟΤΟΚΗΣ

Πρίγκιψ και Πρόεδρος

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΡΜΕΝΗΣ, Γερουσιαστής, ΜΑΡΙΝΟΣ ΜΕΤΑΞΑΣ ΛΙΣΣΑΙΟΣ, Γερουσιαστής, ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΒΑΦΦΕΑΣ, Γερουσιαστής, ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟΣ, Γερουσιαστής, ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΝΑΡΑΝΤΖΗΣ, Γερουσιαστής, ΒΙΚΤΩΡ ΤΣΕΚΑΤΟΣ, Πάρεδρος, ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΡΑΣΑΣ, Πάρεδρος, ΑΥΓΟΥΣΤ. ΧΑΛΙΚΙΟΠΟΥΛΟΣ, Γερουσιαστής, ΙΩΑΝΝ. ΒΕΛΙΑΝΙΤΗΣ, Γερουσιαστής, ΣΠΥΡ. ΣΟΥΝΔΙΑΣ, Πάρεδρος, ΦΡΑΓΚ. ΜΟΥΤΖΑΝ, Γερουσιαστής.

 4

Κατόπιν του ανωτέρω θεσπίσματος εμφανίζεται εις το προσκήνιον ο I. Καποδίστριας, ο οποίος προτείνει την σύστασιν σχολείου διά τους δημοσίους υπαλλήλους και υποδεικνύει το διδακτικόν προσωπικόν. Η Γερουσία αποδέχεται τας προτάσεις του Καποδίστρια.

Αρχείον Ιονίου Γερουσίας

Κιβώτιον 194, Αριθ. 145

All’eccellentissimo Senato

Il Segretario di Stato

Mancherei all’uffizio di cui il Governo mi ha onorato se in ora ch’egli si occupa della regolare sistemazione delle scuole normali non chiamasi la sua attenzione e le sue providenze intorno ai giovani settinsulari che servono tuttavia la Repubblica come assistenti nei vari dippartimenti del ministero e che col titolo di praticanti si lusingano di abilitarsi coi giornalieri loro travagli a divenire meritevoli di più importanti uffizi e di render alla patria più essenziali serviggi.

I nostri praticanti sentono come tutti gli altri giovani delle Sette isole il bisogno assoluto di una guida che conduca per diretti e regolari vie le facoltà del loro intendimento, ora che messe in giornaliero attrito dalla diversità degli oggetti che rapidamente colpiscono la nuda loro sensibilità cominciano a sviluparsi, cioè a rimarcare il bisogno di esser trattenute nel sentire, nel riflettere, nel confrontare, nel giudicare.

I nostri giovani praticanti la lingua italiana e la greca meccanicamente e per immitazione reclamano la necessità di conoscerle e di maneggiarle con discernimento [e] con regola.

Sono essi in mezzo alla società e sentono giornalmente parlare delle leggi che tener devono in armonia e reciproco accordo i suoi membri. Ma ignorano non pertanto i doveri sociali dell’uomo e del cittadino, né possono privi di queste conoscenze giustamente farsi un idea dell’uomo pubblico e de’suoi doveri verso la patria e del modo di esercitarli fruttuosamente. Quindi non possono proporsi un modello d’innanzi, cui mettersi in confronto, studiarsi ed uniformarsi, onde arrivare a quelli .... po ch’essi propongonsi ed in cui la Repubblica ansiosamente aspetta di vederli arrivati per accoglierli e farli suoi sostegni.

Finalmente l’arte non comune fra noi di scrivere con caratteri uniformemente armonici e con quel gusto di esatezza e precisione che previene favorevolmente intorno a chi la sa bene eseguire manca affatto. Ed i nostri giovani quasicchè esercitassero un arte per essi non familiare, scrivono

con quel carattere incerto, vario non uniforme, non nitido, che ineducazione dimostra o novità di esercizio appalesa in chi suponersi deve in quest’arte particolarmente esercitato.

Le scuole normali non possono offrire ai nostri praticanti né convenienza, né tutte le opportunità delle quali abbisognano per correre senza stento questa carriera. Le occupazioni di uffizio, che devono tenerli diurnamente fissi nei pubblici maggistrati, un certo non dispireggievole amor di pubblica mansione, che si allontanarebbe dall’assocciarsi spontaneamente alla gioventù, non prescielta all’incarico ch’essi fruiscono e che li suppone già fuori del bisogno di concorrere alle scuole normali, la capacità di alcuni fra di essi di una superiore educazione, tutto si unisce per rendere necessaria una particolare previdenza che li riguardi.

Pare che questa providenza debba consistere nel procurare ai nostri praticanti una maniera di amichevole istruzione, la quale derivi alli stessi da quelle fonti, dalle quali essi già si sono proposti di ritirare ammaestramento coll’ascriversi alla lista dei praticanti.

Per ottenere questo intento il mezzo più diretto sembra quello di incaricare dell’uffizio dell’istruzione quei ministri del Governo, ai quali la cura di educare al pubblico servizio i praticanti sembra che esser debba raccomandata. Offro quindi in me stesso l’istrutore dei praticanti, per ciò che riguarda gli elementi dell’arte di sentire, di pensare, di ragionare.

Presento nel signor d. Gabriel Stabile Pagano il precettore di morale; nel signor Delvinioti, che ascriversi dovrebbe al ministero, il maestro di lingua italiana e greca, il traduttore pubblico, il ravisore delle pubbliche stampe e delle pubbliche carte, che dai nostri praticanti vengono copiate alla giornata; nel signor Antonio Sigismondo Pacmor il maestro di carattere.

I due nuovamente ascritti devonsi dal Governo provedere di un mensuale appuntamento tratto dalli fondi della pubblica educazione. Per il primo restringersi potrebbe a tallari quindici al mese, per il secondo a dieci, avuto riguardo al posto ch’egli occupa attualmente di capitano del genio ed a quelle occupazioni che non gli accorderebbero che uno limitato, ma bastevole tempo per occuparsi della scuola del carattere.

Il signor Gabriele Stabile Pagano, desiderando soltanto il pubblico gradimento per l’offerta che il puro amore della pubblica cosa gli fa esternare, implora per mezzo mio dalla pubblica munificenza la sua considerazione, lorcchè si tratterà di precisare e distribuire i fondi che allimentar debbono le fonti della pubblica educazione.

Io che non posso tacere quanto sia l’animo mio ripieno di gratitudine per la degnazione con cui il governo riguarda tuttociò ch’è in me possibile di consacrare al servizio della Repubblica, oso pregarlo di voler accogliere

i miei tenui travagli nella nuova carriera che mi propongo di percorrere coi miei valenti colleghi, come un ommaggio di quella riconoscenza che sarà in me eterna come la memoria di questa prima epoca della mia vita ben augurata, sotto gli auspicii benefici di questo primario consesso. Quallora l’eccellentissimo Senato fosse per esser persuaso di quanto fin qui è ennuanziato, non resta che con la seguente forma di sancirne il proggetto e disciplinare ed ordinare l’educazione.

Il Segretario di Stato conte CAPODISTRIA

A di 14 settembre 1803

In Senato

Udito il rapporto del Segretario di Stato che presenta un progetto di educazione pubblica per i giovani praticanti del Ministero, decreta:

1° Che sieno incaricati della progettata istruzione i nominati conte Capodistria, d. Gabriel Stabile Pagano, signor Nicolo Delvinioti e signor Pacmor nei respettivi quattro dipartimenti di elementi di filosofia, di morale, di lingua italiana e greca, e di carattere.

2° Che il signor Delvinioti e Pacmor abbiano il proposto appuntamento mensuale, cominciando dal giorno in cui pervenirà alli stessi le loro commisioni.

3° Che sia incaricato il Segretario di Stato di compilare tutte quelle discipline e metodi ch’egli crederà convenienti all’ottenimento del lodevole fine che questo regolamento di educazione proponesi.

4° Che tutti i praticanti delle Segretarie di Stato, Economica, Militare, di Amministrazione Generale e quelli che sarà per spedire la Reggenza locale sieno subordinati alle regole e discipline di pubblica educazione ministeriale che saranno istituite dal Segretario di Stato.

5° Che nelle pubbliche lezioni ed esercitazioni possano intervenire tutti quei giovani del paese che si sentono animati dalla buona vocazione d’istruirsi.

6° Che sia auttorizzato il Segretario di Stato di ponere in esecuzione in ogni sua parte questa decretazione del Governo, ordinando a suo nome tuttocciò relativo.

Spiridion Giorgo Teotochi preside

Spiridion Naranzi senatore

Demetrio Vaffea senatore

Stefano Polazzol Scordili senatore

Nicola Crassan senatore

Marco Calichiopoli senatore

Agustin Calichiopolo senatore

 Memi Metaxa senatore

Giovanni Crassan aggionto

Vettor Zuvato aggionto

Zuanne Veglianiti senatore

Spiridion Sundia aggionto

M. Paulini senatore

Προς την εξοχωτάτην Γερουσίαν

Ο Γραμματεύς της Επικρατείας

Θα εφαινόμην κατώτερος της θέσεως της οποίας ετιμήθην υπό της Κυβερνήσεως, εάν νυν, καθ’ ην στιγμήν αύτη επιλαμβάνεται της διευθετήσεως των σχολείων, δεν εφίστων την προσοχήν της και την πρόνοιαν της επί των Επτανησίων νέων, οι οποίοι ήδη υπηρετούν την Δημοκρατίαν ως βοηθοί εις τα διάφορα τμήματα του Υπουργείου και οι οποίοι διά της καθημερινής των εργασίας ως υπάλληλοι φιλοδοξούν να καταστούν αξιοι σπουδαιοτέρων θέσεων και να προσφέρουν εις την πατρίδα ουσιαστικωτέρας εκδουλεύσεις.

Οι υπάλληλοι ημών αισθάνονται, ως και οι λοιποί νέοι της Επτανήσου, την απόλυτον ανάγκην ενός οδηγού, ο οποίος θα τους καθοδηγήση διά οδού αμέσου και ευθείας εις την εκτίμησιν των ικανοτήτων των, ιδία νυν ότε διά της καθημερινής τριβής μετά αντικειμένων, τα οποία θίγουν καιρίως τας γυμνάς αισθήσεις των, αρχίζουν να αναπτύσσωνται, να ευνοούν δηλονότι την ανάγκην να χειραγωγηθούν εις την ακρόασιν, την σκέψιν, την σύγκρισιν και την κρίσιν.

Οι νέοι μας, οι οποίοι χρησιμοποιούν κατά μηχανικόν τρόπον και μιμητικώς την ιταλικήν και την ελληνικήν γλώσσαν, αισθάνονται την ανάγκην να τας γνωρίζουν και να τας χειρίζονται μετά ευθυκρισίας και συμφώνως προς τους κανόνας.

Ευρίσκονται ούτοι εν μέσω κοινωνίας και ακούουν καθημερινώς να γίνηται λόγος περί των νόμων, οίτινες οφείλουν να κρατούν εις αρμονίαν και αμοιβαίαν συμφωνίαν τα μέλη της. Αλλά αγνοούν τας κοινωνικάς υποχρεώσεις του ατόμου και του πολίτου, και δεν δύνανται, στερούμενοι της γνώσεως ταύτης, να σχηματίσουν γνώμην περί του δημοσίου ανδρός και των υποχρεώσεών του έναντι της πατρίδος και του τρόπου της εφαρμογής των. Ούτω δεν δύνανται να προβάλλουν εις εαυτούς πρότυπόν τι, έναντι του οποίου να συγκρίνωνται, να σπουδάζουν εαυτούς και να συμμορφώνονται ίνα φθάσουν εκείνους προς τους οποίους τείνουν και τους οποίους η Δημοκρατία· επιθυμεί ίνα ούτοι φθάσουν, διά να τους υποδεχθή και τους θεώρηση ως στηρίγματά της.

Τέλος πάντων, η τέχνη, η ουχί κοινή εις ημάς, του γράφειν μετά χαρακτήρων ομοιομόρφων αρμονικώς και μετά της ακριβείας και ορθότητος, η οποία

προδιαθέτει ευμενώς προς χάριν του γνωρίζοντος, ελλείπει εντελώς. Και οι νέοι, ως ασκούντες τέχνην ξένην προς αυτούς, γράφουν μετά εκείνου του αβεβαίου χαρακτήρος, ποικίλου και ανομοίου, δυσαναγνώστου, όστις δεικνύει απαιδευσίαν ή απειρίαν εις την εργασίαν εκείνου, όστις ώφειλε να ήτο εις αυτήν την τέχνην ιδιαιτέρως εξησκημένος.

Τα σχολεία δεν δύνανται να προσφέρουν εις τους εξασκουμένους ούτε ό,τι τους αρμόζει, ούτε ό,τι τους χρησιμεύει και έχουν ανάγκην, διά να διατρέξουν το στάδιόν των άνευ κόπου. Αι καθημεριναί ασχολίαι του γραφείου, αι οποίαι την ημέραν τους κρατούν στερρώς εις τας δημοσίας υπηρεσίας, ποία τις συναίσθησις χρέους και η ουχί ευκαταφρόνητος αγάπη προς το δημόσιον, αίτινες θα τους απεμάκρυνον της ανάγκης να συνενωθούν μετά της νεότητος η οποία δεν κρίνεται ικανή διά την θέσιν την οποίαν ούτοι καρπούνται και τους προδιαθέτει αμοίρους της ανάγκης να συναγωνισθούν εις τα σχολεία, η ικανότης τινών εξ αυτών διά μίαν ανωτέραν παιδείαν, άπαντα συνενούνται διά να καταστήσουν αναγκαίαν την λήψιν ιδιαιτέρας φροντίδος απέναντί των.

Φαίνεται ορθόν ότι η φροντίς αύτη συνίσταται εις την προσφοράν εις τους υπαλλήλους μας μιας μεθόδου φιλικής εκπαιδεύσεως, ήτις θα προέρχεται εκ της ιδίας πηγής εκ της οποίας ούτοι προτίθενται να αποκτήσουν εξάσκησιν, διά της εγγραφής των εις τον κατάλογον των υπαλλήλων.

Διά την επιτυχίαν τούτου του σκοπού, το πλέον άμεσον μέσον φαίνεται ότι είναι να επιφορτισθούν της εκπαιδεύσεως εκείνοι οι υπουργοί της Κυβερνήσεως, οίτινες κρίνονται κατάλληλοι διά την εξάσκησιν των υπαλλήλων εις την δημοσίαν υπηρεσίαν. Προσφέρω όθεν εμαυτόν ως παιδαγωγόν των ασκουμένων, όσον αφορά εις τα Στοιχεία της μεθόδου του αισθάνεσθαι, θεωρείν και διαλογίζεσθαι.

Υποδεικνύω τον κύριον δόκτορα Γαβριήλ Στάμπιλε Παγάνον ως τον διδάσκαλον της ηθικής· τον κύριον Δελβινιώτην, ο οποίος οφείλει να εγγραφή εις την υπηρεσίαν, ως τον διδάσκαλον της ιταλικής και της ελληνικής γλώσσης, δημόσιον μεταφραστήν, κριτήν των δημοσίων εντύπων και εγγράφων, τα οποία θα αντιγράφωνται καθημερινώς υπό των υπαλλήλων· τον κύριον Αντώνιον Σιγισμόνδον Πάκμορ ως τον διδάσκαλον της καλλιγραφίας.

Οι δύο νεωστί εγγραφέντες οφείλουν να λαμβάνουν εκ της Κυβερνήσεως μηνιαίαν αποζημίωσιν εκ των κεφαλαίων της δημοσίας εκπαιδεύσεως. Διά τον πρώτον δύναται να περιορισθή εις δεκαπέντε τάλληρα τον μήνα, διά τον δεύτερον εις δέκα, λαμβανομένης υπ’ όψιν της θέσεως του προϊσταμένου του μηχανικού την οποίαν σήμερον κατέχει, η οποία του παρέχει περιωρισμένον αλλά επαρκή χρόνον διά να ασχοληθή εις το σχολείον με την καλλιγραφίαν.

Ο Κύριος Γαβριήλ Στάμπιλε Παγάνος επιθυμεί μόνον την δημοσίαν έγκρισιν διά την προσφοράν την οποίαν προεκάλεσε η αγάπη προς το δημόσιον καλόν, και ζητεί μέσω εμού να ληφθή υπ’ όψιν υπό της δημοσίας γενναιοδωρίας

ρίας, όταν έλθη ο χρόνος διά να διανεμηθούν τα ποσά τα οποία προορίζονται διά την δημοσίαν εκπαίδευσιν.

Εγώ, ο οποίος δεν δύναμαι να αποκρύψω πόσον η καρδία μου είναι πλήρης ευγνωμοσύνης διά το ενδιαφέρον με το οποίον η Κυβέρνησις θεωρεί άπαντα ταύτα, άτινα παρέχουν εις εμέ την δυνατότητα να αφιερωθώ εις την υπηρεσίαν της Δημοκρατίας, τολμώ να παρακαλέσω να γίνω δεκτός εις την νέαν υπηρεσίαν, την οποίαν προτίθεμαι να διατρέξω μετά των ικανών συναδέλφων μου, ως προσφοράν εις την ανάμνησιν η οποία αιωνίως θα ζη εις εμέ διά την πρώτην περίοδον της ζωής την οποίαν τώρα εγκαινιάζω υπό την σκέπην αυτής της Κυβερνήσεως. Εφ’ όσον η εξοχωτάτη Γερουσία ήθελε πεισθή εις όσα ενταύθα εκθέτω, δεν μένει παρά διά του ακολούθου τρόπου να επικυρώση το σχέδιον και να διατάξη την εκτέλεσιν.

Ο Γραμματεύς της Επικρατείας

ΚΟΜΗΣ ΚΑIIΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

Τη 14 Σεπτεμβρίου 1803

Η Γερουσία

Αναγνωσθείσης της αναφοράς του Γραμματέως της Επικρατείας, ο ο-

ποίος παρουσιάζει σχέδιον διά την δημοσίαν εκπαίδευσιν των νέων υπαλλήλων του Υπουργείου,

Αποφασίζει

Α΄. Επιφορτίζονται με την σχεδιασθείσαν (δημοσίαν) εκπαίδευσιν οι

αναφερθέντες κόμης Καποδίστριας, δόκτωρ Γαβριήλ Στάμπιλε Παγάνος, κύριος Νικόλαος Δελβινιώτης και κύριος Πάκμορ, εις τα τέσσερα τμήματα: Στοιχεία φιλοσοφίας, Ηθικής, Ιταλικής και ελληνικής γλώσσης και Καλλιγραφίας.

Β΄. Οι κύριοι Δελβινιώτης και Πάκμορ να λαμβάνουν την προταθείσαν μηνιαίαν αποζημίωσιν, αρχής γενομένης την ημέραν καθ’ ην θα αναλάβουν καθήκοντα.

Γ΄. Επιφορτίζεται ο Γραμματεύς της Επικρατείας, όπως συντάξη τον κανονισμόν και την μέθοδον των μαθημάτων, ως αυτός νομίζη καλύτερον διά την επίτευςιν του αξιέπαινου σκοπού, τον οποίον αι διατάξεις Ορίζουν.

Δ΄. Άπαντες οι υπάλληλοι των οικονομικών και στρατιωτικών Υπηρεσιών και της Γενικής Διοικήσεως και όσοι ήθελον προταθή υπό της τοπικής διοικήσεως θα υπαχθούν εις τον κανονισμόν και την πειθαρχίαν της κυβερνητικής εκπαιδεύσεως, όπως αύτη ήθελε οργανωθή υπό του Γραμματέως της Επικρατείας.

Ε΄. Εις τα δημόσια μαθήματα και τας ασκήσεις δύνανται να προσέλθουν όλοι οι νέοι της χώρας, οι οποίοι αισθάνονται την κλίσιν προς την μάθησιν.

 ΣΤ΄. Εξουσιοδοτείται ο Γραμματεύς της Επικρατείας να θέση εις πράξιν όπου δει την παρούσαν απόφασιν της Κυβερνήσεως, διατάσσων εν ονόματί του ό,τι κρίνει σχετικόν.

Σπυρίδων Γεώργιος Θεοτόκης, Πρόεδρος

Σπυρίδων Ναράντσης, γερουσιαστής

Δημήτριος Βαφφέας, γερουσιαστής

Στέφανος Πολατσόλ Σκορδίλης, γερουσιαστής

Νικόλαος Κρασσάς, γερουσιαστής

Μάρκος Χαλικιόπουλος, γερουσιαστής

Αυγουστίνος Χαλικιόπουλος, γερουσιαστής

Μέμης Μεταξάς, γερουσιαστής

Ιωάννης Κρασσάς, πάρεδρος

Βίκτωρ Τζοβάτος, πάρεδρος

Ιωάννης Βελιανίτης, γερουσιαστής

Σπυρίδων Σούνδιας, πάρεδρος

Μ. Παολίνο, γερουσιαστής

5

Την 11ην Μαΐου 1804 η Γερουσία εξέδωσε δυο θεσπίσματα. Διά του πρώτου (Αριθ. 97) απεφασίζετο ο διορισμός του Ανδρέου ιερέως Ιδρωμένου ως διδασκάλου των Ελληνικών εις το ιδρυθέν σχολείον.

Αρχείον Ιονίου Γερουσίας

Κιβώτιον 198, Αριθ. 218

A di 11 maggio 1804

In Senato

Letto il rapporto del Segretario di Stato, il Senato decreta:

1° Che per ora il reverendo sacerdote Andrea Idromeno istitutore di lingua greca, trattenuto dal Governo dedichi le sue cure e travagli all’educazione grammaticale, letteraria ed ecclesiastica dei sacerdoti educabili della città ed isola di Corfù ed a quella eziandio di tutti quei giovani che sono iniziati al sacerdozio o di quelli de’secolari che fossero ben avvanzati nella greca lingua.

2° Che perciò sia invitato il monsignor arcivescovo Ieroteo di Corfù di spedire all’eccellentissimo Senato la lista di tutti quei sacerdoti ch’esso

conosce bisognevoli e capaci di istruzione grammaticale, letteraria ed ecclesiastica.

3° Che esso sia pure invitato di spedire parimenti la lista di tutti gli iniziati al sacerdozio, della città, borghi e ville.

4° Che queste liste siano rimesse dal Segretario di Stato al reverendo maestro Idromenó, colle discipline e regolamenti relativi alla instruzione dei nominati, quanto a metodi generali, esatezza e tempi, queste istruzioni saranno approvate dal Senato.

5° Che di queste istruzioni sia informato il monsignor metropolita, affinchè esso corrispondentemente ne faccia invigilare l’esecuzione.

6° Che l’oggetto di queste discipline e regolamenti sia quello soltanto di fare che pontualmente e con regolarità intervengano alle scuole gli allievi e che dalle scuole stesse ricavino essi quel profitto che dal Governo viene contemplato.

7° Che il secolare istitutore signor Perevò sia deputato ad istruire nella lingua nazionale i giovani adetti al Ministero, al foro, al notariato e quanti altri vi volessero concorrere.

8° Che perciò sia invitato il Pritano di Corfù di ritirare con ordine circolare da tutti i capi d’ogni Ministero e dai notai la lista degl’assistenti e praticanti atti a questa specie di educazione, e che ritirata questa lista sia essa rimessa al Segretario di Stato, onde per suo mezzo la abbia l’istitutote Perevò, colle istruzioni relative alla destinazione, regolarità e metodo della sua scuola; queste istruzioni saranno approvate parimenti dal Senato ed avranno per oggetto ciò che si [è] annunziato nell’articolo 6.

Il Segretario di Stato CONTE CAPODISTRIA

Τη 11 Μαΐου 1804

H Γερουσία

Αναγνωσθείσης της αναφοράς του Γραμματέως της Επικρατείας, η Γερουσία αποφασίζει:

Α΄. Προς στιγμήν ο σεβ. ιερεύς Ανδρέας Ιδρωμένος, διδάσκαλος της ελληνικής γλώσσης, μισθοδοτούμενος υπό της Κυβερνήσεως, να αφιερώση τας φροντίδας και τους κόπους του εις την διδασκαλίαν της γραμματικής, της λογοτεχνίας και των θρησκευτικών των ιερωμένων, οι οποίοι χρήζουν εκπαιδεύσεως εκ της πόλεως και της νήσου της Κερκύρας, ως και όλων των νέων οι οποίοι προορίζονται διά την ιερωσύνην ή των λαϊκών, οι οποίοι έχουν προχωρήσει εις την γνώσιν της ελληνικής γλώσσης.

Β΄. Προς τούτο καλείται ο σεβ. αρχιεπίσκοπος της Κερκύρας Ιερόθεος, όπως αποστείλη εις την εξοχωτάτην Γερουσίαν τον κατάλογον των ιερωμένων